Мір-мағыналық бағдар алу тестін өңдеуге арналған кілт

Балдарды есептеп шығару үшін 3210123 симметриялы шкаласында белгіленген позицияларды жоғары көтерілетін және төмен түсетін шкала бойынша бағалауға көшіру қажет.

1234567 өсетін шкалаға тесттің келесі пункттері көшіріледі: 1, 3, 4, 8, 9, 11, 12, 16, 17.

7654321 төмен түсетін шкалаға тесттің келесі пункттері көшіріледі: 2, 5, 6, 7, 10, 13, 14, 15, 18, 19, 20.

* Гедонист (грек. Gедопе - рахаттану) - өмірінің мақсаты және жоғары игілік деп рахаттануды танитын адам.

Тесттің алғашқы бес пунктіне жауаптарды бағаларға көшіру мысалын келтіреміз:

1. 3 2 _ 0 1 2 3—3

2. 3 2 1 0 1 2 _—1

3. 3 2 1 _ 1 2 3—4

4. 3 2 1 0 _ 2 3—5

5. 3 2 1 0 1 _ 3—2

Осыдан кейін сыналушы белгілеп көрсеткен позицияларға сәйкес келетін шкалалардың балдарының жалпы саны шығарылады.

Общий показатель ОЖ — все 20 пунктов теста.

Субшкала 1 (Мақсаттар) - п. 3, 4, 10, 16, 17, 18.

Субшкала 2 (Процесс) - п. 1, 2, 4, 5, 7, 9.

Субшкала 3 (Нәтиже) - п. 8, 9, 10, 12, 20.

Субшкала 4 (Бақылау локусы - Мен) - п. 1, 15, 16, 19.

Субшкала 5 (Бақылау локусы - өмір) - п. 7, 10, 11, 14, 18, 19.

Бағалау нормалары (орташа мәндер) 8- кестеде келтірілген.

Кесте 8- Бағалау нормалары (орташа мәндер)

Шкалалар	Ерлер, орташа мәндер	Әйелдер, орташа мәндер
1. Мақсаттар	32,90	29,38
2. Процесс	31,09	28,80
3. Нәтиже	25,46	23,30
4. ЛК -Я	21,13	18,58
5. ЛК -өмір	30,14	28,70

Түсіндірме: егер, мысалға, сыналушы «Өмірдегі мақсаттар» шкаласы бойынша орташадан анағұрлым жоғарырақ баға алатын болса, демек, ол бұлар өмірге мағыналылық пен бағытталғандық беретін өмірлік мақсаттарға ие, егер де балл орташадан төмен болса, адам бүгінгі күнімен өмір сүріп жатыр, болашақ туралы ойланбайды.

Мысалға, сыналушы 1 субшкала 1 (Мақсаттар) - 3, 4, 10, 16, 17 және 18 пункттер бойынша – былайша жауап берді:

3. 3 2 1 0 1 2 3 - 3

4. 3 2 1 0 1 2 3 - 1

10. 3 2 1 0 1 2 3 - 4

16. 3 2 1 0 1 2 3 - 5

17. 3 2 1 0 1 2 3 - 2

18. 3 2 1 0 1 2 3 - 6

3, 4, 16, 17 пункттер жоғары көтерілетін көшіру шкаласына, 10, 18 пункттер – төмен түсетін көшіру шкаласына жатады. Демек, сыналушы 1 шкаланың пункттері бойынша келесі балдар алады:

3. - 2 балл; 4. - 5 балл; 10. - 2 балл; 16. - 1 балл; 17. - 1 балл; 18. - 6 балл.

Қорытындысында ол: 2 + 5 + 2+1 + 1 + 6=17 балл алады. «Мақсаттар» субшкаласы бойынша (мысалға, сыналушы - әйел) кестедегі орташа мәнмен салыстырамыз. 17 балл < 29,38. бұл біздің сыналушы әйелдің бүгінгі күнмен өмір сүретіндігін, болашақ туралы байыппен ойланбайтындығын куәландырады.

Тапсырма 2. Проекциялық суреттің көмегімен өзін қазіргіде және болашақта ұғынып тану.

Нұсқау: түрлі-түсті қарындаштарды, фломастерді немесе бояуларды қолдана отырып, өзіңіздің қазіргі уақыттағы суретіңізді салыңыз. Екінші бір параққа өзіңіздің болашақта қандай болып көретініңізді суретке салыңыз. Келесі сұрақтарға жауап беріңіз: Сіз не бейнеледіңіз? Сіздің түпкі ойыңыз қандай? Суреттер Сізде қандай сезімдер тудырады? Қазіргі уақытта Сіз қандайсыз? Болашақта қандай болғыңыз келеді? Бұл үшін не жасау керек? және т.с.. Суреттерді топта талқылауға болады.

Тапсырма 3. Ниет етілген қасиеттерді (психосинтез арсеналынан) ояту және дамыту.

Мақсат: қолайлы даму және өзіңізге қажетті қасиеттерді күшейту үшін ішкі және сыртқы жағдайлар жасау. Аталған тапсырманы күн сайын орындау ойластырылады.

Төменде келтіріліп отырған схема тыныштық секілді қасиетті дамытуға есептелген (осыған ұқсас схема бойынша басқа да қасиеттерді: батылдықты, шыдамдылықты, қуанышты, қайғыға ортақтасуды және т.с. дамытуға болады). Қасиетті таңдаудың және оны дамытуға шешім қабылдаудың индивидтің өзінен шыққандығы, жұмыстың таңылмай, өзін тану және дамыту жолындағы кезекті бір қадам ретінде еркін де мақсатқа бағыттала отырып жүргізілгендігі маңызды.

Нұсқау:

1. Денеңізді бос ұстаңыз және бірнеше терең дем алу мен тыныс шығару жасаңыз. Тыныштық туралы ойлаңыз: «тыныштық» түсінігіне көңіліңізді шоғырландырыңыз және осыған ой жүгіртіңіз. Бұл қандай қасиет? Оның жаратылысы, мағынасы және т.с. қандай? Өзіңізде осы түсінікпен байланысты қандай да бір нұрланулар, идеялар немесе бейнелер пайда болуына қарай, оларды жұмыс дәптеріне жазып қойыңыз.

2. Өзіңізді осылар санадан тыстан туындауы мүмкін, тыныштықтың өзіңізге әлі де таныс емес өзге идеяларға немесе бейнелерге ашуға тырысып көріңіз және оларды да дәптерге жазып қойыңыз.

3. Тыныштықтың құндылығын, оның мақсатын, оның біздің қауырт, өзгерістерге толы әлемдегі пайдасын ұғынып біліңіз. Ойша тыныштыққа мадақтау сөздерін арнаңыз. Оны ниет етіңіз.

4. Дене тыныштығын мақсат етіп қойыңыз. Бұлшық еттердің және жүйкенің күш салуын бәсеңсітіңіз. Баяу және ырғақты тыныс алыңыз. Сіздің бет-әлпетіңізде тыныштық көрінісін тапсын. Бұл үшін тыныштық белгісі бар өз бетіңізді ойша көз алдыңызға елестетіңіз.

5. Тікелей тыныштық шақыруға тырысып көріңіз. Сізде тыныштық сезімін тудыратын орында: тыныш та құмды жағажайда; храмда, жасыл майсада жүргендей болыңыз... – бәлкім, бұл өзіңіз тыныштық сезімін бастан кешкен жер болар. Тыныштықты сезінуге тырысып көріңіз.»Тыныштық» сөзін бірнеше мәрте қайталап шығыңыз. Мүмкіндігіне қарай тыныштық сізді онымен тепе-теңдікке дейін толтыратын болсын.

6. Өзіңізді бұрынырақта өз өзіңізден шығаратын және ашу сезімін шақыратын, өзіңіз үшін күнделікті жағдайда тұрмын деп елестетіңіз: бұл қастықпен қарайтын адаммен кездесіп қалу немесе бірнеше істі бірден жылдам орындап шы,у қажеттігі, әлде күрделі мәселемен ұштасып қалу, әлде қауіп қатері болуы мүмкін. Осы жағдайда өзіңізді байсалды және алаңсыз көруге және сезінуге тырысып көріңіз (Бұл кезеңді жаттығу жақсы меңнерілген уақытқа дейін кейінге қалдыра тұруға болады).

7. Бүкіл күн бойында байсалдырақ... тыныштықтың жанды үлгісі... тыныштық шашушы болып қалуға шешім қабылдаңыз.

8. Тақтайша жасаңыз және оған Сіздің пікіріңізше, осы қасиетті ең толық көрсететін түс пен қаріпті қолдана отырып «ТЫНЫШТЫҚ» деп жащып қойыңыз. Тақтайшаны күн сайын, әсіресе өзіңіз тыныштыққа бәрінен де көп зәру болатын уақыттарда көретіндей етіп орналастырыңыз. Тақтайшаға қарай отырып, әр ретте өзіңізде тыныштық сезімін тудырып отырыңыз.

Келтірілген жаттығуды кеңірек бағдарламаның негізіне қоюыңызға болады. Сіз тыныштық шақыратын немесе оны символмен көрсететін поэзия, музыка, көркемөнер, балет өнері туындыларын, символдарды, фотосуреттерді, ашық хаттарды, өмірбаяннан үзінділерді және т.с. жинай аласыз.

Өзіңізді осындай тәрізді материалдармен қоршап, Сіз өз бойыңызда терең тыныштық сезімін (немесе кез келген өзге қасиетті) дамыта аласыз. Тыныштық сезімін күшейте түсу үшін, осылардан өзіңіздің тыныштық ортасын құра отырып, Сіз қоршаған ортаның басқа да элементтерін қолдана аласыз.

Сирек болатын жағдайларда жаттығуға теріс реакция болуы ықтимал, яғни тыныштыққа бет бұру әрекеттері шиеленіс, үрей және т.с. тудырады. Әдетте бұл ниет етілген қасиеттің дамуын оқшаулап тастайтын теріс эмоциялардың ядросының бар екендігін куәландырады. Осындай реакция жаттығудың алтыншы кезеңінде ең ықтимал. Егер ол күшті болса, жаттығуды уақытша тоқтатып, туындаған теріс сезімдерді зерттеу, ал одан кейін оларды катарсистің көмегімен босату қажет. Одан кейін жаттығуды жалғастыруға болады.

Тапсырма 4. Идеалды үлгімен (психосинтез арсеналынан) ж аттығу.

Шығармашылық қиял, елес өзін-өзі дамутың пәрменді құралы болуы мүмкін. Оны өсудің бағыты болатын, күш беретін және өмірде жүзеге асырылуы мүмкін, өзіңнің идеалды бейнеңді, идеалды үлгіні қалыптастыру үшін пайдалануға болады. Идеалды үлгіні қалыптастыру дегеніміз өзіңнің қазірде бар біржақты, жүзеге асырыла алмайтын немесе кеміс сан көптеген бейнелеріңді алмастыратын немесе өзіне қосатын шынайы, қол жеткізілетін бейнеңді құру дегенді білдіреді. Біздің тұлғамыздың осы ұғынылатын және ұғынылмайтын ішкі үлгілері өзінің жаратылысы, шыққан тегі және энергетикалық потенциалы бойынша алуан түрлі ғана емес, кейде бірін бірі жоққа шығарады, кикілжіңде болады.

Мақсат: дәл осы идеалды үлгіні, біз осындай бола алатынның және шын мәнінде рсындай болғымыз келетіннің шынайы бейнесін жасап шығару.

Материалдар: өзіңіздің жұмыс дәптеріңізді немесе жай ғана қағаз бен қаламсапты, сурет салатын қағаздың жеті үлкен парағын, түрлі-түсті фломастерлер (қарындаштар) жинағын дайындаңыз. Қағаз парақтарын (1 ден 7-ге дейін номерлеп шығыңыз және оларды осындай ретпен қолданыңыз. Өзіңізді ешкім мазаламайтын тыныш жер таңдап алыңыз.

Назар аударыңыз! Жаттығуды орындай отырып, оның барлық кезеңдерін (1 - 8) аяғына дейін үзілістерсіз өткен маңызды.

Уақыт: 1 сағ. 30 мин.

Нұсқау: отырыңыз да, денеңізді бос ұстаңыз. Өз сезімдеріңізді тынышталдырыңыз. Ақыл-ойыңызды сабырмен қабылдау күйіне келтіріңіз. Одан кейін мына сөздерді зейін қоя отырып оқып шығыңыз:

1. Қалай болғанда да, мен өзімді жете бағаламаймын. Менде іс жүзінде осындай болғанға қарағанда, өзімнің нашарырақ бейнем бар. Кей кездері мен осы бейне шындыққа сәйкес келеді деп есептеймін.

Көзіңізді жұмыңыз да, осы бейне туралы біршама уақыт ойланыңыз. Ол Сіздің ішкі көңіліңіздің алдында пайда болсын. Оны анық көріп қалуға әрекет жасап көріңіз; онымен байланысты сезімдерге назар аударыңыз; біршама уақыт оны зерттеңіз; ол туралы мүмкіндігінше көбірек біліп қалуға ұмтылыңыз. Осыған біршама уақытыңызды арнаңыз. Одан кейін көзіңізді ашыңыз (Бірінші фазаны аяқтағаннан кейін ғана нұсқауды оқуды жалғастырыңыз).

Өзіңіздің бұл адам, символ немесе абстрактылы түрлі-түсті өрнек болуы мүмкін осы бейнеңізді сурет қып салыңыз. Егер Сізде ешбір бейне пайда болмаса, жай ғана сурет сала бастаңыз, бұл бейне пайда болады (Суретті салып болғаннан кейін әрі қарай оқуды жалғастырыңыз).

Осы бейнеге байланысты Сізде пайда болған ойларды жазып алыңыз және сезімдерді бейнелеп түсіндіріңіз; суретіңіздің мәні қандай екендігін, оның Сіздің күнделікті өміріңізбен қалайша байланысты екендігін жазыңыз, сонымен қатар осыны айтып өту маңызды деп есептегеніңіздің бәрін жазып қойыңыз.

(жазуды аяқтағаннан кейін әрі қарай оқыңыз). Енді Сіздің кім екендігіңізді еске түсіріңіз; өзіңіздің жоғарыда қарастырылған бейнеңізді қалдырыңыз; бірнеше терең тыныс алу мен дем шығару жасаңыз... ақыл-ойыңызды тыныштық пен алғырлық күйіне келтіріңіз... одан кейін екінші пікірді зейін сала оқып шығыңыз, ойланыңыз, суретін салыңыз және жазып қойыңыз... осыдан кейін үшінші пікірге көшіңіз... және алтыншы пікірге дейін осылай жасаңыз.

2. Бір кездері мен өзімді асыра бағалап жіберемін. Менде өзімнің іс жүзінде осындай болғаныма қарағанда жақсырақ ішкі бейнем бар.

3. Мен құпия түрде, осындай болғым келетін, өзімнің тамаша бейнеме – іс жүзінде қол жеткізілмейтін және сондықтан да жеміссіз, өз тұлғамның идеалдандырылған үлгісіне үміт артамын.

4. Менде сонымен қатар менің қоршаған адамдарға қалайша көрінгім келетін – шын өмірде мен қандай болғанға қарама-қарсы бейне бар.

5. Менде басқа адамдардың мені қандай көретіндігінің, олардың мені қандай деп есептейтіндігінің бейнелері бар. Осы бейнелердің кейбірі маған ұнайды, ал кейбіреулері менде наразылық тудырады.

(Екі типтің де бейнелеріне назар аударыңыз және оларды қағаздың бір парағына салыңыз)

6. Ақыр соңында менде мені басқа адамдар қандай көргісі келетін бейне – менің бейнемнің олар күткен өзгерістерінің бейнесі бар.

Суреттерді алыңыз да, оларды кезекпе-кезек қарап шығыңыз. Өзіңіздің бейнелеріңіздің әрқайсысымен тағы да түйісіңіз... оған атау беріңіз... онымен байланысты сезімдерді есте сақтап қалыңыз. Енді көзіңізді жұмып орныңыздан тұрыңыз және осы бейнелердің жүгін өзіңізде сезініңіз... олардың сізді қалайша шырмап тастағанын, Сіздің мүмкіндіктеріңізді қалайша шектеп жатқандығын... олардың қалай қысым жасап жатқандығын сезініңіз. Тұруыңызды жалғастыра беріп, оларды лақтырып тастау үшін, денеңізбен қимыл жасаңыз. Өзіңізден бұл жүкті лақтырып тастаңыз! Ерік-жігер күшімен өзіңізге таңылған үлгілердің барлығын шашып тастаңыз... аулақ жоғалсын... Өзіңіздің нені бастан кешіп жатқаныңызды бақылай отырып, біршама уақыт қозғалмай тұрыңыз. Осыдан кейін көзіңізді ашыңыз.

7. Енді отырыңыз, тағы да көзіңізді жұмыңыз, кім екеніңізді еске алыңыз және өзіңізге көңіл тоқтатыңыз.

Шындығында, іс жүзінде өзіңіздің кім болғыңыз келгенін ойластырып көріңіз. Сіздің көз алдыңызға өзіңіздің тиісті бейнеңіз, тұлғаңыздың өте оңды үлгісі келсін. Осыған біршама уақытыңызды арнаңыз. Ол туралы мүмкіндігінше көбірек білуге тырыса отырып, осы бейнені зерделеңіз. Өзіңізді онымен салыстырыңыз. Одан әрі бұған сіздің пікіріңізше оған жетіспейтін жақтарды қосыңыз және басы артық немесе орынсыз болып көрінетіннің барлығын алып тастаңыз. Көзіңізді ашыңыз да, осы бейнені немесе оның символын сурет қылып салыңыз. Осыдан кейін бұған байланысты өзіңізде қандай ойлар мен сезімдер туындағанын жазып алыңыз.

(осыны жасағаннан кейін, оқуды жалғастырыңыз.)

Жаттығудың соңғы кезеңінің мақсаты: осы үлгіні «жерге түсіру», оны өзіңнің күнделікті өміріңе әкелу. Осы кезеңге көшудің сипаты алдыңғы кезеңдерде, оның ішінде жетінші суретте көрсетілген ең оңтайлы үлгімен байланысты нені бастан кешкеніңізге байланысты болып келеді. Соңғысын жасап шығарып, Сіздің оған толығымен қанағаттанған болып қалуыңыз немесе нұрлану секілді бір сезімді бастан кешуіңіз мүмкін: «Әрине, менің дәл осындай болғым да келеді – менің басым бұған бұрын неге жете қоймаған?». Нәтижесінде сізде, аталған үлгінің дұрыс екендігіне және оны меңгеріп алып, өзіңіздің дамуыңызда алға қарай адым жасайтындығыңызға ішкі сенімділік сезімі пайда болады. Бұл осы үлгі бүге-шігесіне дейін жетілген дегенді білдірмейді – одан арғы уақытта Сіз оны өзгерте немесе жетілдіре аласыз.

Егер Сізге осы үлгі дәл болып көрінсе, жаттығудың келесі сатысына сенімділікпен көшуге болады.

Бірақ, алынған үлгіні қарастырып шығып, Сіздің бұл үлгінің, жалпы алғанда дәл кескіндеріне қарамастан, әлі де жақсылап жасап шығаруды қажет етіп отырғандығын сезінуіңіз мүмкін. Бұл жағдайда Сіз үлгіні жетілдіруге одан кейінгі бірнеше күн ішінде 15-30 минуттан бөле аласыз. Ниетіңіз бар болса, жаттығуды тура қазір жалғастыруға болады, бірақ оған осының барысында өзіңіз алынатын тәжірибенің негізінде алынған үлгіні жетілдіре алатын эксперименттік жұмыс ретінде қарау керек.

Алынған үлгінің Сізге жарамды екендігіне, оның алға қарай жасалған адым немесе кезекті бір матап-байлап тастайтын жалған идеал болып табылатындығына сенімді болмауыңыз да ықтимал. Осыны сезініп қалып, өзіңіздің алғашқы шетке алынып тасталған алты бейнеңізге қайтып оралыңыз және өзіңізге білдірмей солардың бірі қайтып келмеді ме екендігін, оның Сіздің идеалды үлгіңіздің бейнесін қабылдаған-қабылдамағанын қарап көріңіз. Егер осылай болып шықса, осы, бұрынырақта шетке ысырылып тасталған үлгіге қайтып оралыңыз және: қандай сенім-нанымдардың, құндылықтардың, мақсаттардың, уайымдаулардың және т.с. негізінде мен осы үлгіні идеалды деп санадым деген сұрақты өзіңізге қойыңыз.

Мұндай сұрақты тіптен өзіңіз өз үлгіңізге қанағаттанған жағдайда да қойып отырған аса пайдалы болмақ. Бұл шығар жолы жоқ жағдайлардың себептерін анықтауға мүмкіндік береді және шын мәнінде идеалды үлгіні жасап шығару үшін негіз жасайды. Одан кейін жаттығудың жетінші кезеңін қайталауыңызға болады.

8. Сіздің идеалды үлгіңіздің өзіңізге толығымен ұнайтындығын сезініп алып, көзіңізді жұмыңыз және өзіңізді осы үлгі ретінде визуалдандырыңыз, осы үлгінің қасиеттерін білдіретін өз бетіңізді, көзіңізді және тұрған тұрысыңызды шолып қараңыз... бұған қаншама қажет болса, соншама уақытыңызды бөліңіз.

Осыдан кейін осы үлгі болыңыз, осы үлгі болудың не екендігін сезініңіз. Бірқатар күнделікті өмірлік жағдайларда Сіздің идеалды үлгіңіз әрекет жасайтындай әрекет жасаушы ретінде визуалдандырыңыз.

Енді көзіңізді ашыңыз, болған нәрсені ой елегінен өткізіңіз және есте сақтаған бойынша жазбалар жазып қойыңыз. Одан кейін өзіңіздің қандай да бір өзгерістер енгізгіңіз келетін-келмейтінін ойланыңыз.

Жаттығудың сегізінші кезеңінде Сіз практикалық іс-әрекет үлгісін – қажет болған кезде Сіз өз өміріңізде күн өткен сайын аяқ астынан жүзеге асыра алатын үлгіні алатын боласыз. Осы жаттығуды бір мәрте орындаудың өзі үлкен пайдасын береді, бірақ оның тигізетін әсері сан мәрте орындағанда, дұрысы күн сайын жасағанда айтарлықтай күшейе түседі.

Мұны осы күннің ішінде өзіңіз ұшырасуыңыз ықтимал жағдайларды қиялыңызда қиялыңызда ойнап шығып отырып, таң сәріде жасаған жақсы. Жаттығуды, әсіресе өзіңіз қарастырып шығарған жағдайларда, идеалды үлгіге сәйкес әрекет жасауға шешім қабылдағаныңыз туралы мәлімдемемен аяқтап отырыңыз.

Бұл жерде күні бұрын ескерту жасауымыз керек. Кейбір жағдайларда оңды қасиеттер тудыруға жасалған әрекеттер кері нәтижеге алып келуі мүмкін. Мысалға, өзіңізді байыпты және жұртшылық алдында сенімді түрде сөз айтушы адам ретінде көз алдына елестете отырып, Сіздің үрей мен мазасыздық сезімдерін бастан кешуіңіз мүмкін. Қандай да бір адамға мейіріммен сөз арнағандығыңызды көз алдына елестете отырып, Сіздің аяқ астынан ашу қысуын бастан кешіруіңіз мүмкін – бұл көріністер осыны сананың бетіне шақыру керек және идеалды үлгіні меңгеруге кіріспестен бұрын босату керек болатын қандай да бір ұғынылмайтын эмоцияның бар екендігін көрсетеді.

Өзіңіздің оң қасиеттеріңізді дамытуға жасалған әрекеттердің кей кездері кері реакцияларды тудыру фактісі адам болмысының оңды қасиеттеріне бағыт-бағдар алудың ешқашан да елеп-ескермеушілікпен, оның үстіне теріс қасиеттерді басып тастаумен байланысты емес екендігін анық көрсетеді. Керісінше, осылайша келу бұларды анықтауға және олармен жұмыс істеуге, бірақ оңды келу шеңберінде, яғни тек қана осы теріс қасиеттер одан әрі өсуге кедергі болып қызмет ететін шекте ғана жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Тапсырма 5. Келтіріліп отырған мысалды пайдалана отырып, өз өзіңізді тәрбиелеуіңіздің жеке бағдарламасын құрастырыңыз (9- кесте).

Кесте 9- Өзін-өзі тәрбиелеу бағдарламасының үлгілі түрі

(С.Б. Елканов бойынша)

Міндеттер	Жолдар мен амал-тәсілдер	Нәтижелер туралы белгі
Шамадан тыс шыдамсыздық пен қызбалықты жеңіп шығу	1. Дене қимылдарына қасақана баяу ырғақта жаттығу 2. Барлық істе (егер бұл қандай да бір тұрғыдан зиянын келтірмесе) әдейі байыппен, баяу, «салмақтылықпен» әрекет жасауға тырысу 3. Осыларда әдетте салмақтылығымнан айырылатын, тым ашушаң болатын жағдайларда өзіңді (жасанды түрде болса да) көпе-көрнеу немқұрайды және шыдамды ұстау
Осы кемшіліктің өз өзіңді зиянды жақсы көруіңнің нәтижесі болып табылатындығын ұғына отырып, аудитория алдындағы жасқаншақтық пен үрейді жеңіп шығу, «қалай қолымнан келсе, әрқашан сондай әрекет жасаймын» деген қағиданы ұстану. Бұл үшін:	1. қарым-қатынас кезінде өз әңгімеңнің тақырыбы туралы ғана ойлауға үйрену, өзіңнің Меніңнен көңіліңді басқа жаққа аудару, өзің туралы ойламау; 2. мені қоршаған адамдардың арасынан қалай болғанда да бөліп көрсететін барлық сыртқы белгілерді жою, қарапайым тілмен айтқанда, қарапайымырақ, табиғилау сөйлеу, «жақсы көрінуге тырыспау», киіміңмен, өзіңді ұстау мәнеріңмен және т.с. жұрттан ерекше көрінбеу және т.с.; 3. қатынас жасауға деген дағдыны жасап шығару үшін, адамдардың әртүрлі топтарының алдында жиірек сөз сөйлеу; 4. адамдармен қарым-қатынас жасау тәжірибесін беретін алуан түрлі тапсырмаларды максималды пайдалану; 5. шамадан тыс толқуды алып тастау үшін, сөз сөқйлердің алдында аутотренинг тәсілдерін қолдану керек
Көпшілдікті дамыту	1. Қатынас жасау мәселелері жөніндегі психологиялық әдебиетті жан-жақты оқып-білу 2. Бақылағыштыққа, жеке адамның сыртқы көріністері бойынша әңгімелесушіңнің ішкі күйін дөп таба білуге жаттығу 3. Әңгімелесушіңнің «толқынына» бағыттала білуге немесе оны өз «толқыныңа» бағыттауға жаттығу және адамдармен қатынас жасай, адамдардың оң қабағына қол жеткізе білу 4. Өзің қатынас жасайтын шеңберде бастаманы жиірек көрсету және әңгімелесудің, талқылаулардың тақырыптарын «ұсыну»
Жалғаулыққа деген әдетті жеңіп шығу	1. П.И.Чайковскийдің нұсқауын өзіне үлгі ретінде алу: жалқауларға шабыт келмейді, өзіңді жұмыс істеуге зауқың болмаған кезде де жұмыс істеуге мәжбүрлей біл 2. Жұмысқа зауқың жоқ екенін сезіне отырып, ал жұмыс істеу керек болған кезде, өзін-өзі нандыруды және тіптен өз өзіне бұйыруды қолдану керек: «Іске кіріс!» 3. Өзіңді қызықтыруға ұмтылу