Орытындылар. Өзін тану және дамыту, өзінің мәнісі бойынша субъективтік процестер бола отырып

Өзін тану және дамыту, өзінің мәнісі бойынша субъективтік процестер бола отырып, солай болса да өзінің қалыптасуында белгілі бір объективтік заңдылықтарға бағынған.

Өзін-өзі тану өзінің физикалық Менін, әлеуметтік Менін бөліп көрсету, өзінің ішкі әлемін, өзі туралы тұтас түсінікті, өзінің тұлғасы туралы түсініктерді одан әрі жекешелендіре және тереңдете отырып, өзінің Мен-концепциясын ашу кезеңдерінен өтетін, далпы алғандағы сана-сезім шеңберінде дамиды.

Өзін тану және дамыту өзін тіршілік әрекетінің субъектісі ретінде ұғыну, өзінің тұлғалық қасиеттерін бекіту процестерінен басталады, өзін өзін тану және дамыту субъектісі ретінде ұғыну кезеңінен өтеді (қолайлы жағдайлар кезінде) және өзін-өзі бекіту, өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі таныту актілерінде, өз өзін өмірлік жолының әртүрлі кезеңдерінде құруда жүзеге асырылады. Өзін тану және дамытудың өзіне тән қиындықтары болып: өзін тану және дамытудың мотивациялық негізінің, амалдары мен тәсілдерінің қалыптаспағандығы; сенімсіздік пен өз өзіне сенімділікті туындататын адекватты емес өзін-өзі бағалаулар, бұл өмірлік мақсаттарды қоюдағы қиыншылықтарға, өзін-өзі тәрбиелеумен айналысуға ниет етпеуге және т.б. себепкер болады.

Егер тұлғаға (оның қалыптасуының әртүрлі кезеңдерінде) жағымдык ілесе жүру шеңберінде жүзеге асырылатын психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетілетін болса, өзін тану және дамыту процестері тиімдірек және әлеуметтік-жарамды нормаларда өрбитін болады. Егер оқу орындарында ілесе жүру идеясына жүзеге асырылса және оқыту-тәрбиелеу жұмысын ұйымдастыру өзін тану және дамытуға бағытталған болса, бұл өзара әрекеттесудің әрбір субъектісінің өзімен жұмыс істеуіне қолайлы алғышарттар жасайды, дербес өзін тану және дамытуды ынталандырады. Қазіргі таңда педагогикалық үрдістің барлық қатысушыларының өзін тануы және дамытуына бағдарланған, әр тұлғаның жағымды потенциалдық мүмкіндіктеріне сенімге негізделген гуманизм идеялары ең көзге түсерліктей етіп көрініс табатын талай арнайы технологиялар белгілі.

Осы оқу құралында мысал үшін К.Роджерстің тұлғалық бағытталған оқыту технологиясы, Г.К.Селевконың мектеп оқушысының өзін тану және дамыту технологиясы және жәбірлемеу педагогика мен психология идеяларының негізінде өзін тануға және дамытуға ілесе жүру технологиясы қарастырылды. Өзін тану және дамыту барысында балаларға психологиялық-педагогикалық қолдау мен көмек көрсетудің кейбір нақтылы бағыттары ашып көрсетілді. Сенімсіз және өзіне тым сенімді балаларға, үрейлілікті бастан кешіріп отырған мектепке дейінгі балаларға және мектеп оқушыларына көмек көрсету тәсілдері көрсетілген, ұйымдаспаған балалармен жұмыстың бағдарлары белгіленген, олардың кәсіптік өзін-өзі анықтауы кезеңінде мектеп оқушыларымен іс-әрекеттің спецификасы көрсетілген. Өзін-өзі тәрбиелеу мәдениетін қалыптастыру мәселесіне ерекше көңіл бөлінген. Өзін тану және дамыту құралы ретіндегі өзін-өзі тәрбиелеудің мәнісі ашып көрсетілген, тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеу мәдениетінің жалпы сипаттамасы берілген, оқу орындарының әртүрлі жас кезеңдерінде психологиялық-педагогикалық ілесе жүру және тұлғаға қолдау көрсету идеяларын жүзеге асыру арқылы өзін-өзі тәрбиелеу мәдениетін қалыптастырудағы мүмкіндіктері көрсетілген.