Кывтэчасӧн оз лоны подувпас да юӧрпас. Подувпас да юӧрпас – сёрникузяын сюрӧса юкӧдъяс, сёрникузялӧн подув

Видлӧг: Ниа пусӧ челядьсадитісны дзиръя дорас. Пӧчӧнимкодясис.

99 удж. Лыддьӧй,торйӧдӧй кывтэчасъяс да сёрникузяяс. Гӧгӧрвоӧдӧй, мыйын торъялӧмыс.

Нывка мича лӧз платтьӧасис. Платтьӧа нывка. Лӧз рӧма сунис. Вурсьысь пысаліс лӧз сунис. Ӧвтыштіс кинас. Чойыс воча ӧвтыштіс кинас. Збой челядь. Челядь отсасьӧны.

100 удж. Лыддьӧй сёрникузяяссӧ, аддзӧй сёрникузя подувсӧ.

1.Митрук сюся видзӧдіс гӧгӧр. 2. Буско вӧтлӧдліс кыдз раскысь байдӧгъясӧс. 3. Байдӧгъясыс дадь вывтіыс шутёвтӧны-лэбыштӧны. 4. Мамыс казяліс Митруклысь мудеритӧмсӧ. 5. Мыччысис шонді да гӧгӧр ойдӧдіс югыднас. (Е.Рочев серти)

101 удж. Велӧдчӧй аддзыны сёрникузяысь кывтэчасъяс, тӧдмавны йитчанногсӧ.

Кывтэчасъяс видлалігӧн сёрникузяысь медводз колӧ аддзыны подувпас да юӧрпас. Юалӧмъяс отсӧгӧн торйӧдны подувпаскӧд йитчысь кывъяс, а сэсся юӧрпас дінӧ йитчысь кывъяссӧ. Сы бӧрын аддзыны содтана юкӧдъяс да на дорӧ йитчысь кывъяс.

Видлӧгъяс: 1. Гыӧра пуяс дорӧд котралӧ еджыд кӧч.

еджыд (кутшӧм?) кӧч (кывберд+эмакыв)

котралӧ (кыті?) пуяс дорӧд (кадакыв+кывбӧра эмакыв)

гыӧра (кутшӧм?) пуяс дорӧд (кывберд+ эмакыв)

2.Пашкыр бӧжа руч паськыд лапъяса коз улын виччысьӧ кӧчӧс.

пашкыр бӧжа (кутшӧм?) руч (кывбердъяс+эмакыв)

виччысьӧ (кодӧс?) кӧчӧс (кадакыв + эмакыв керан в.)

виччысьӧ (кӧні?) коз улын (кадакыв + кывбӧра эмакыв)

паськыд лапъяса (кутшӧм?) коз улын (кывбердъяс + эмакыв)

· 1. Тӧдмалӧй кывтэчасъяслысь йитчанногсӧ.

102 удж. Лыддьӧй да гижӧй кывбурсӧ. Визьнитӧй сёрникузяяссьыс грамматика подувсӧ. Аддзӧй кывберд+эмакыв схема серти артмӧм кывтэчасъяс, тӧдмалӧй йитчанногсӧ, пасйӧй сюрӧс кывсӧ.

Кол…квиж рӧмӧн ылӧ-ылӧ

Шыл…кни…чӧма пас…кыд нюр.

Зарни молл…ӧн мыл…к…яс вылын

Чӧскыд мырпом мы…чӧ юр. (С.Куликов)

103 удж. Лӧсьӧдӧй кывъяссӧ бӧрйӧмӧн кывтэчасъяс. Пасйӧй сюрӧс кывсӧ, тӧдмалӧй эмакывлысь вежлӧгсӧ.

Радейтны, гижны, лыддьыны, ветлыны, пасьтӧдны, сёрнитны, паныдасьны, козьнавны

Вок, бать-мам, висьт, театр, дзоридз, письмӧ, велӧдысь, ёрт.

104 удж. Лыддьӧй кывбурсӧ. Вайӧдӧй торйӧдӧм кывъяс дорас тіян сёрнисикаслы лӧсялан кывъяс.

Тшакла

Босьта киӧ ыджыд чуман,

Тшакла вӧрӧ чожа муна.

Тшакыс вӧрын уна эм,

Зэрӧм бӧрын петіс тшем.

Коз пу улӧ дзебсьӧ ельдӧг,

Муртса тыдалыштӧ пельтор.

Сэсся паныдасяс ягсер,

Вотчан дозйӧ пукта тшаксӧ.

Нӧшта сюрас уртшак гоз…

Со и чулькйӧн тырис доз. (П.Бушенёв)

· 1. Бӧрйӧй да гижӧй кывтэчасъяс сетӧм схемаяс сертиыс: кывберд + эмакыв; кадакыв + эмакыв; эмакыв + эмакыв; кадакыв + кадакывберд.

Кадакывберд – вежласьтӧм кывсикас. Йитчӧ кадакывкӧд.

Вочавидзӧ кыдзи? кор? кӧні? уна-ӧ? юалӧмъяс вылӧ.

Видлӧгъяс: ӧдйӧ, этша, талун, ылын, асъядор, асыввылын.

105 удж. 1. Гижӧй кывтэчасъяссӧйитчанног сертиыс торйӧдӧмӧн.

Арся шонді, зарни паськӧм, меліа видзӧдӧ, ыркыд тӧвру, корсьны турун пӧвстысь, дзебсясьысь тшакъяс, ӧдйӧ восьлавны, быдмыны вӧрын, шарӧдчыны кок улын, видзӧдны пу улысь, орччӧн сулавны, чуманӧ пуктыны, гылалӧм коръяс, локны радпырысь.

Йитчӧны вежӧртаснас да грамматика боксянь	Йитчӧны вежӧртаснас
тыртны пестер	сюмӧд пестер

2. Лӧсьӧдӧй «Кыдзи вотны тшак» либӧ «Арся вӧрын» юрнима текст-серпас, пыртӧй воддза юкӧнысь кывтэчасъяссӧ.

Т Кужан-ӧ содтыны колана кывъяссӧ?

Кывтэчасӧн шусьӧ вежӧртас да … боксянь йитчӧм … кыв.

Кывтэчасын эм … да … кывъяс.

Подувпас да юӧрпас артмӧдӧны …, а оз ….

106 удж. Велӧдчӧй видлавны кывтэчас.

I. Кывтэчас видлалан план:

1. Лыддьы кывтэчассӧ.

2. Аддзы сюрӧс кывсӧ.

3. Юалӧмӧн тӧдмав йитчысь кывсӧ.

4. Тӧдмав йитчанногсӧ.

5. Висьтав, кутшӧм кывсикасъяс петкӧдлӧны сюрӧс да йитчысь кывъяссӧ.

II. Гижтӧг видлалӧм Ветлыны вӧрӧ Тайӧ кывтэчасын сюрӧс кывйыс ветлыны. Ветлыны кытчӧ? – вӧрӧ. Сюрӧс кывсӧ петкӧдлӧма кадакывйӧн, йитчысь кывйыс – пыран вежлӧга эмакыв. Йитчӧны вежӧртаснас да грамматика боксянь, тайӧ тӧдмавсьӧ эмакывлӧн вежлӧг серти.

III. Гижӧмӧн видлалӧм кытчӧ? Ветлыны вӧрӧ Кадакыв +эмакыв (пыран в.) Йитчӧны вежӧртаснас да грамматика бооксянь.

§ 11. Сёрникузя

Мый сійӧ сёрникузяыс?

Кыдзи торйӧдны кывтэчас да сёрникузя?

107 удж. Мӧвпыштӧй, мый колӧ гӧгӧрвоӧдны сетӧм уджнас.

I. Вайны.

II. Вайны лым.

III. Арся асылыс вайис лым сора зэр.

· Мый лӧсялӧ сетӧм видлӧгъяссьыс юӧртана сёрнилы?

108 удж. Лыддьӧй, мӧвпалӧй, мыйӧн торъялӧны кывъясыс да кывтэчасъясыс. Гижӧй сёрни артмӧдан помасьӧм мӧвпа тэчасъяссӧ.

Тӧдчымӧн. Гожӧм чӧжӧн. Тӧдчымӧн быдмис. Гожӧм чӧжӧн Вася тӧдчымӧн быдмис. Батьыскӧд орччӧн. Мӧдӧдчисны тундраӧ. Детинка. Кӧр дадь. Детинка пуксис батьыскӧд орччӧн кӧр дадь вылӧ да мӧдӧдчисны тундраӧ.

· 1.Выль пӧв лыддьӧй гижӧм тэчасъяссӧ. Казялінныд-ӧ, кыдзи вежсьӧ гӧлӧсыд – шуанногыд – лыддьыны заводитігӧн и помланьыс?

Гожӧм чӧжӧн Вася тӧдчымӧн быдмис.

Тайӧ сёрникузя. Сёрникузя торъялӧ кывйысь, кывтэчасысь шуанногӧн. Сёрникузя кутӧ помасьӧм мӧвп. Сёрникузяын быд кывлӧн аслас места.

109 удж. Лӧсьӧдӧй да гижӧй сетӧм кывъяссьыс кывтэчасъяс, кывтэчасъяссьыс – сёрникузя. Вӧчӧй кывкӧртӧд: мыйӧн торъялӧ сёрникузяыс кывтэчасысь.

Ыджыд, кыз, да, вӧрса, бокын, туй, сулавны, пожӧм.

110 удж. Вӧчӧй уджсӧ ёртыдкӧд. Лыддьӧй, туялӧй, колӧ-ӧ мыйкӧ вежны сёрникузяяссьыс. Гижӧй вежлалӧм сёрникузяяссӧ, лыддьӧй, донъялӧй уджтӧ.

Сэрӧг паччӧрын дзуртӧ пучӧй. Вылын гӧбӧч кысуклӧн дзирдалӧны синъясыс. Пемыд Маша ланьтӧма паччӧрын. Мойдӧ бабыс сылы. Бабыслӧн мойдыс син уна серпасӧн водзас сувтӧ. (И.Изъюров серти)

& Сэрӧг – пельӧс, паччӧр сэрӧг

Пучӧй– пу кырсь сёйысь гаг

Сёр – паччӧр весьтын, пачводзын кӧлуй ӧшлан потш, потшъяс.

Кывт – пачводз

Помшуӧм. Сёрникузяын быд кывлӧн аслас ин (места).

111 удж. Лыддьӧй, содтӧй-паськӧдӧй тӧдӧмлунтӧ сёрникузя йылысь.

Миян сёрни артмӧ вежӧртаснас да мӧвпнас йитчӧм сёрникузяясысь.