Гіст. Дэтэктыў “Чорны замак Альшанскі

У рамане «Чорны замак.Альшанскі» (1979) выявіўся адзін з гал-х эстэтычных прынцыпаў пісьмен-ніка — значнасць арганічнай повязі часоў. Галоўны герой Антон Косміч кажа: «Хто не памятае мінулага, хто забывае міну-лае — асуджаны зноў перажыць яго. Безліч разоў».

Падзеі разгортваюцца на працягу XVII—XX ст. Антону Космічу, спецыялісту па сярэдневяковай гісторыі, удалося раскрыць злачынствы як чатырохсотгадовай даўнасці, так і мінулай вайны і сучаснасці (хто з'яўляецца забойцам Ганны Альшанскай і яе каханага Валюжыніча, Мар'яна Пташынскага, Людвіка Лапатухі і іншых сумленных людзей, куды зніклі фамільньныя скарбы, што адбылося ў замку ў апошнюю вайну?). У раскрыцці злачынстваў Космічу дапамагаюць супрацоўнікі органаў дзяржаўнай бяспекі Хілінскі і Шчука, вясковыя настаўнікі Змагіцель і Шаблыка, айцец Жыховіч, вартаўнік замка і касцёла Мультан, кіраўнік археалагічнай экспедыцыі Стася Рэчыц.

У рамане сцвярджаецца, што чалавек павінен заставацца чалавекам у самых крытычных і экстрэмальных сітуацыях. Твор вучыць любіць сваю Бацькаўшчыну, развівае цікавасць да гісторыі свайго народа.

Каларытна выпісаны ў р-не Людзвік Лапатуха. Ён са сваім уяўным вар'яцтвам, са сваёй незагойнай ранай-памяццю, душэўнай прасветленасцю і чысцінёй — адзін з самых глыбокіх і трагічных вобразаў рамана, вобраз-сімвал.

Злавеснай і адначасова трагічнай, складанай і неадназнач-най постаццю з'яўляецца Лыганоўскі, па віне і з ведама якога ўчынены многія забойствы, звязаныя з пошукамі скарбаў роду Альшанскіх.

Неабыякавасць да жыцця, увага да кожнага чалавека, любоў да радзімы, актыўная жыццёвая пазіцыя садзейнічалі поспеху Косміча. 3 яго дапамогай былі знойдзены скарб Альшанскіх і архіў немцаў. Ён разгадаў таямніцу Валюжыніча і Ганны-Гардзіславы Альшанскай.

У рамане аўтар дасягнуў свабоды самавыяўленыя, паказаў жыццё ва ўсім багацці і разнастайнасці, стварыў хар-ры не столькі рамантычна яркія, колькі рэалістычна праўдзівыя, тыповыя, шматгранныя; выступіў супраць духоўнага спусташэння чалавека; імкнуўся расказаць не прыватную і займальную гісторыю, што здарылася з яго героем, а паспрабаваць выявіць повязь паміж мінуўшчынай і сучаснасцю, раскрыць жыццё ва ўсіх яго складанасцях і супярэчнасцях, сцвердзіць думку пра непераможнасць і ўсемагутнасць дабра і чалавечнасці.

Косміч, Шаблыка, Змагіцель, Хілінскі і іншыя станоўчыя героі рамана неабыякавыя да зла і несправядлівасці. Сумленныя людзі, яны вераць, што «помста ўсё ж ёсць... За кожную кроплю крыві, за кожную слязу. Не цяпер, дык заўтра. Не самому, дык нашчад-кам». I разважаюць яны на ўзроўні персанажаў класічных твораў. Нагадаем хоць бы герояў Ф. Дастаеўскага з іх пакут-лівым роздумам над многімі праблемамі людскога быцця.