Раманы И.Шамякина «Крыніцы», пенталогия «Трывожнае шчасце"(на выбар):ідэйна-мастацки змест, жанрава

Галоуныя героi пенталогii "Трывожнае шчасце" - Пятро Шапятовiч i Саша Травянава. У аповесцi "Непауторная вясна" паказаны перадваенныя гады. Пятро (студэнт тэхнiкума) i Саша (толькi што скончыла медвучылiшча) кахаюць адзiн аднаго. Аутар iмкнецца раскрыць духоуны свет маладых людзей, глыбiню iх пачуццяу, грамадскiя пазiцыi. У хуткiм часе Саша становiцца жонкай Пятра, але перад пачаткам вайны Пятра забiраюць у армiю, i героi расстаюцца на доугi час. Аповесць "Начные зарнiцы" - пра пачатак Вялiкай Айчыйнай вайны, падпольную i партызанскую барацьбу на Беларусi. Саша застаецца з дачкой Ленай на акупiраванай тэрыторыi i прымае актыуны удзел у змаганнi з ворагам. Разам з братам Данiкам, Цiшкам Матылем, Колем Трапашом, Толем Кустарам яна выконвае самыя небяспечныя заданнi. Характар Сашы асаблiва ярка праявiуся у эпiзодзе, калi яна, выконваючы партызанскае даручэнне, павiнна была выдаваць параненага камiсара за свайго мужа. Партызанскiм камiсарам быу настаунiк Уладзiмiр Iванавiч Лялькевiч, якi яшчэ да вайны рабiу Сашы прапанову выйсцi за яго замуж. Суровы вопат ваенных гадоу, калi I.Шамякiн служыу на Поуначы у зенiтных войсках, лег у аснову аповесцi "Агонь i снег". Яна прысвечана франтавому жыццю Пятра Шапятовiча. У ей праудзiва паказаны шлях унутранага узмужнення галоунага героя (першы бой батарэi з нямецкiмi афiцэрамi, першы сбiты самалет, смерць Сенi Пясоцкага, бяздушнасць, залiшняя падазронасць Кiдалы, цяжкае раненне). У чацвертай аповесцi Пятро пасля цяжкага ранення i выпiскi са шпiталя аказваецца у родных мясцiнах, дзе шырока разгарнулася партызанская барацьба. Адбываецца сустрэча Пецi i Сашы, але вайна настолькi пераблытала лесы ускладнiла iх узаемаадносiны, што поунага разумення героi не знайшлi. Аповесць "Мост" - пра новы этап у каханнi Пятра i Сашы. Дзеянне адбываецца пасля вайны. Героi не ваююць, Але i у 1946 г. iм не лягчэй. Пеця працуе настаунiкам, Саша - загадчыцай фельчарскага пункта. Аутар паказвае цяжкiя пасляваенныя гады. Мацнее пачуцце глыбокай унутранай блiзкасцi герояу, якiя аднолькава ацэньваюць падзеi. Мост, якi злучае два процiлеглыя берагi ракi, злучыу два людскiя лесы. У вобразах Сашы Траянавай i Пятра Шапятовiча I.Шамякiн увасобiу тыповыя рысы характару таго пакалення моладзi, на долю якога выпалi цяжкiя гады лiхалецця i аднауленчага перыяду. Героi прайшлi усе выпрабаваннi жыццем, засталiся вернымi сабе i суровай праудзе жыцця.

Вопрос 12 Асэнсаванне І.Шамякіным вострых маральна-этычных праблем і агульнафіласофскіх пытанняў чалавечага быцця ў раманах "Снежныя зімы", "Сэрца на далоні", "Атланты і карыятыды", "Вазьму твой боль" (на выбар): ідэйна-мастацкі змест, жанрава-тэматычныя адметнасці, сістэма вобразаў.

Сюжэты яго твораў займальныя, вобразы не толькі пе-раканаўчыя, але эстэтычныя. Займальнасць, дынамічнасць і вастрыня сюжэтаў дасягаецца тым, што пісьменнік пра-водзіць сваіх герояў праз усе тыя выпрабаванні, якімі што-дзённа выпрабоўваемся ўсе мы: працай, адносінамі да спра-вы, якой служым, бытам, каханнем, сям'ёй, сяброўствам, выбарам —сумленнем. Герой рамана «Сэрца на далоні» Славік Шыковіч, аша-ломлены тымі праблемамі, якія абрынуліся на яго сям'ю, на яго самога ў першую чаргу, пачуццямі і жарсцямі, што закіпелі ў ім і побач з ім, абураецца «боханам» і «старым канём» (ён так «пяшчотна» называе свайго бацьку-пісьменніка): «Усё пераблыталася! Сам чорт нагу зломіць. А «стары конь» скардзіцца, што няма цікавых сюжэтаў. Залез у нейкія архівы і нічога вакол сябе не бачыць. А тут такія трыкутнічкі будуюцца! Пра любоў трэба пісаць, ста-ры, калі хочаш, каб цябе чыталі». Менавіта «пра любоў» піша I. Ша-мякін: пра любоў да справы, да жанчыны, да дзяцей, да бацькоў, да людзей... Апісваючы канкрэтны перыяд у жыцці нашага народа («шэсць гадоў пасля XX з'езда партыі», на якім быў асу-джаны культ асобы Сталіна), пісьменнік ставіць у рамане найважнейшыя філасофскія праблемы: адказнасці чалавека за сябе і свае ўчынкі; удзячнасці і чалавечнасці; служэння людзям і вернасці сваёй сям'і, сяброўству; праблему баць-коў і дзяцей; праблему выхавання дзяцей і адказнасці за будучыню нацыі —моладзь...Пісьменніцкае светаўспрыманне, канцэпцыя і пазіцыя рэалізуюцца ў рамане найперш праз станоўчыя вобразы інтэлігентаў доктара Яраша і пісьменніка-журналіста Шы-ковіча. Інтэлігент Яраш прайшоў праз вернасць сваёй справе і дасягнуў ў ёй такога прафесіяналізму, што змог нават тры-маць на сваіх далонях сэрца чалавека. Гэты мастацкі воб-раз, што даў назву твору, — метафарычны. У прамым сэн-се трымаць сэрцы на далонях здольны толькі прафесіяналы ўзроўню Яраша. Аднак сэрца бліжняга можа быць на да-лонях кожнага чуйнага і чулага до болю, трывог у сэрцы іншых людзей. Трэба толькі зразумець боль другога чала-века і паспець дапамагчы. Пакутуе Яраш, што не паспеў (хоць не яго ў тым віна) выратаваць двух хлопчыкаў, якія падарваліся на міне.Яраш прайшоў праз вернасць людзям, якія выратавалі яму жыццё, рызыкуючы сваім, і аддзякаваў усім, чым толькі мог: і ўратаваў ад магчымай блізкай смерці Зосю Савіч, і зрабіў усё, каб забяспечыць ёй годнае жыццё, вярнуўшы тое, што належала ёй па праву. У яе як «ворага» народа і дачкі «ворага» народа забралі ўсё: здароўе, добрае імя, дом. Яраш з Шыковічам вярнулі ёй усё, зрабілі ўсё, што адЧх залежала. Так і павінна быць! Але, на жаль, так не заўсё-ды і ўсюды бывае.Рэтраспекцыямі і вобразам Гукана пісьменнік дасягае не толысі рэалізму і глыбокага псіхалагізму ў адлюстраванні рэчаіснасці, але і ўзводзіць свайго галоўнага героя на той высокі эстэтычны п'едэстал, што чытача палоніць духоў-нае багацце і высакароднасць доктара Яраша. Кантрастны гэтаму вобразу вобраз Гукана выклікае агіду і абурэнне: ён не толькі не аддзякаваў добрым людзям, як тое абяцаў, але «аддзячыў» чорнай няўдзячнасцю: ужо пасля вайны, будучы сакратаром райкома партыі, напісаў не проста да-нос, а ўзвёў паклёп на свайго збавіцеля, тым самым выра-шыў лёс Зосі: вярнуўшыся з фашысцкіх канцлагераў, яна зазнала пекла і гулагаўскіх. Праз дыялог Гукана з Тарасавым, сакратаром райкома партыі, пісьменнік сцвярджае ісціну, што здольны перагле-дзець свае ўчынкі, пакаяцца, змяніцца да лепшага толькі людзі. Нелюдзі ж (а такім нелюдзем і з'яўляецца Гукан-Са-жань) ніколі не мяняюцца. Яны баяцца толькі аднаго—кары. страты пасады, да якой ішлі, пераступаючы праз усё і ўсіх. Усе намаганні Тарасава абудзіць у Гукане сумленне, пры-мусіць яго прызнаць сваю віну і пакаяцца—марныя. Гукан здольны толькі на самаапраўданне, а не на пакаянне. Праз вернасць сяброўству, сумленню і прафесійнаму абавязку правёў пісьменнік і другога свайго героя — жур-наліста Шыковіча. Асабліва выдатна вытрымаў гэты герой выпрабаванне сяброўствам. I зноў трэба зазначыць, што пісьменнік з незвычайнай мастацкай сілай і пераканаль-насцю ўмее ўславіць сапраўднае сяброўства паміж людзьмі. Усімі сваімі творамі, а раманам «Сэрца на далоні» з асаб-лівай мастацкай сілай, I. Шамякін даводзіць, што сям'я — найвялікшы скарб чалавека і аданачасова падмурак людс-кой супольнасці. Рушыцца сям'я — рушыцца ўсё ў гра-мадстве. Добрая сям'я — надзейны тыл і прыстанак чала-века, выток усяго людскага ў ім. Аднак пісьменнік мудра папярэджвае ўсіх нас, што сям'я, каханне — адначасова і надзвычай далікатны, тонкі, дарагі крышталь. Трэба быць вельмі мудрым, асцярожным і дбайным, каб піць з таго крышталю ўсё жыццё. Назначэнне жаночых вобразаў у рамане вельмі вялікае. Вобразамі Галіны Адамаўны і Ва-лянціны Андрэеўны пісьменнік славіць жаноцкасць, пяшчоту, любоў, клопат пра дзяцей, сцвярджае, што ахоўніцай сямейнага ачага з'яўляецца жанчына. Лад, згода ці, наад-варот, бязладдзе ў сям'і ў многім залежыць ад жанчыны, яе мудрасці.

13. Асаблівасці мастацкага стылю І.Шамякіна (на матэрыяле аповесцей "Шлюбная ноч", "Гандлярка і паэт", "Драма", "Ахвяры"): ідэйна-мастацкі змест, жанравыя адметнасці.

Амаль ва ўсіх творах І. Шамякіна пра вайну значнае месца займаюць вобразы жанчын і дзяцей. Сапраўды, становішча жанчын і дзяцей на вайне – спецыфічная тэма. Менавіта дзякуючы гуманістычнаму зараду гэтай тэмы больш глыбока раскрываецца жорсткая антычалавечная сутнасць вайны, выразна падкрэсліваецца сапраўдны нар хар-р барадзьбы з фашызмам. Пра гэта сведчаць аповесці “Шлюбная ноч”,”Гандлярка і паэт”, у якіх аўтар зрабіў крок у напрамку далейшай дэмакратызыцыі літар. героя ў бел. прозе пра вайну. Аповесць “Гандлярка і паэт” вызначаецца асаблівым наватарскім зместам, бо у якасці гал-й абрана гераіня, зусім не тыповая для літ-ры таго часу, - прадстаўніца з сацыяльных нізоў, гандлярка з Камароўскага рынку. У цэнтры твора - лёс жанчыны, якой давялося жыць у Мінску ў час акупацыі. Вольга Лявоніч не толькі не толькі не гераічная натура. Яна з тых, хто належыць да ўстойлівага мяшчанскага асяроддзя, неадукаванага, карыслівага, эгаістычнага. У акупірав-м горадзе яна, натуральна, ні пра якую барацьбу з ворагам не думае. Ёй, адзінокай жанчыне з дзіцём, без мужа, які на фронце, пражыць бы як-небудзь. Адным словам, Вольга – тыповая камароўская гандлярка, не больш. І ўсё ж менавіта яна стала гал. гераіняй аповесці. Заслуга Шамякіна як пісьм-ка ў тым, што ён адкрыў грамад. цікавасць і паэзію ў лёсе жанчыны з ардынарным, на першы погляд, душэўным складам. У канцы аповесці Вольга стан-ца ўдзельніцай падполнай групы, хоць яе шлях да гэтага жыццёвага рубяжа складаны і цяжкі. “Гандлярка і паэт” – твор, у якім подзвіг паказаны як унутранае, дух-е выспяванне, пачынаючы ад нулявога ўзроўню і канчаючы гордым азарэннем, якое робіць чалавека гатовым да подзвігу. Станаўленне асобы, праблемы мараль пошуку выраш-ца і ў “Шлюбнай ночы”. У працэсе фарміраваня ўнутр-га стану чал-ка адну з гал-х роляў выконвае вайна. Шамякін нездарма ставіць побач мінулае і сучаснае, бо сённяшняе жыццё напоўнена канфліктамі, якія цягнуцца з вайны.

Перапляценне рэалістычнага, будзённа-побытавага з рамантычным – стылёвая дамінанта аповесці. Пісьменнік зноў вяртаецца да распрацоўкі лірыка-рамантычнага накірунку бел. Сав. прозы. З аднаго боку, таямнічая, незямной прыгажосці разведчыца Маша Пятрова, закінутая з самалёта ў партызанскі атрад. З другога – зусім простая, “будзённая”, у нечым нават грубаватая, але спрактыкаваная ў партызанскіх справах Валя. Апошняя па заданню партызан вядзе Машу на сувязь з гарадскімі падпольшчыкамі, вядзе да каханага Сцяпана. Пачуццё роспачы і рэўнасці запаўняюць душу гераіні. Гэтыя пачуцці, толькі прыглушаныя часам, засталіся і праз гады, калі ўжо ў сталым узросце Валянціна Андрэеўна апавядае пра сваё першае каханне.

Рамантычны пачатак у творы праяўляецца як форма эмацыянальных адносін да чал-ка і падзей выяўлення. Пры гэтым неабходна падкрэсліць, што рамантызм “Шлюбнай ночы” мае некалькі іншую прыроду ў параўнанні з творамі піменнтка 40-50х гг. Ён цесна звязаны з трагічным пачатка і з’яўляецца маст-м сінтэзам таго ўзвышанага, што літ-ра 70х г. імкнулася выявіць у вайне. Умоўна такую форму адлюстравання можна абазначыць як 2трагічны рамантызм”. Шамякін сцвярджае ненатуральнасць стану жанчыны, якая замест свайго спрадвечнага “стваральнага” прадвызначэння павінна разбураць.

14. Творчасць І.Шамякіна 1990-х гадоў: аповесці "Сатанінскі тур", "Падзенне", "Без пакаяння", "Бумеранг", "У пошуках прытулку", "Адна на падмостках", "Палеская мадонна" і інш. (на выбар): тэматыка,, праблематыка, жанрава-стылёвыя асаблівасці.

Складаныя і супярэчлівыя змены ў грамадскім жыцці 80—90-х гг. аказалі значны ўплыў на творчасць многіх пісьменнікаў, у тым ліку і І. Шамякіна. Маэстра слова, застаючыся прыхільнікам "сацыяльна-справядлівага" сацыялізму, не ўсё прымае ў сённяшняй рэчаіснасці. У аповесцях "Сатанінскі тур", "Падзенне", "Без пакаяння", и г.д. ён выступае супраць усталявання ўлады долара і воўчых адносін паміж людзьмі, выкрывае новаспечаных "прадпрымальнікаў" і "дзелавых" людзей, якія спрабуюць стаць гаспадарамі жыцця, змагаецца з жорсткасцю, насіллем, бязладдзем, якія запанавалі ў грамадстве, нясе чытачам праўду пра трагізм сённяшняга жыцця, дзе на вачах пачынаюць абясцэньвацца самыя высокія маральныя і агульначалавечыя каштоўнасці. Адна з аповесцей кнігі I. Шамякіна «Сатанінскі тур» называецца «Падзенне». Сэнс назвы, асабліва ў кантэксце ўсёй кнігі, сімвалічны. Канкрэтная гісторыя маральнага падзення Рамана Юшкоўскага, былога трэцяга сакратара райкама партыі, а пасля развалу СССР - дзяржаўнага функцыянера (загадваў, як ён сам жартаваў, «камітэтам па развалу таго, што яшчэ не развалілі»), набывае шматзначны сімвалічны сэнс. Развал, падзенне, маральнае здзічэнне, «выраджэнне ў ваўкоў», што адбываецца ў нашым грамадстве тут і цяпер, засведчана I. Шамякіным з уласцівай яго стылю пераканальнасцю і доляй інтрыгі.Працэсы глабальнага значэння сфакусіраваны пісьменнікам на мікрасвеце адной сям'і Юшкоўскіх, у якой жыве ажно чатыры пакаленні. Словамі аднаго са сваіх герояў - пісьменніка Івана Андрэевіча, блізкага самому аўтару, гэтая сям'я названа «сям'ёй у поўным значэнні слова». Але асаблівую ўвагу Івана Андрэевіча, чалавечую і пісьменніцкую, прыцягвалі двое з гэтай сям'і: стары Юшкоўскі і жонка яго ўнука Галіна. Менавіта гэтыя двое і стануць ахвярамі, якіх першымі раструшчыць «сцяна абсурду». Відавочна, што рупарам пісьменніцкага светапогляду і канцэпцыі, рэалізаванай у творы, з'яўляецца стары Юшкоўскі, якому 87 гадоў. Васемнаццаць гадоў Вялікі Дзед, як яго называлі ўсе ў сям'і, «загараў на магаданскіх маразах». Юшкоўскі, былы намеснік наркома, «не скардзіўся на свой лёс... Нават Сталіна гэты чалавек, які перанёс столькі пакут, не кляйміў так, як пасля дваццатага з'езда пачалі кляйміць усе, жук і жаба, выдаючы сябе мудрымі палітолагамі». Стары гулагавец быў упэўнены, што «гісторыю нікому не закрэсліць! Яе можна ачарніць ці абяліць, і то ненадоўга, у вачах аднаго пакалення, не больш». На іранічную заўвагу сына, што Вялікі Дзед абараняе Сталіна, які яго «пасадзіў», адказаў: «Я не Сталіна абараняю. Сацыялізм». Усё, што спрычынілася ў выніку развалу СССР, усведамляецца Юшкоўскім як трагедыя. «Антыхрыстам, князем цемры» з'яўляецца для яго «ён» - той, па чыёй віне, як лічыць Юшкоўскі, развалілася краіна: «Ён вядзе ўсіх слабых у тупік, у канцы якога - прорва... магіла, не брацкая. Брацкая - гэта калі гінуць за свабоду, за жыццё, а не даляры. I ён ёсць антыхрыст, князь цемры, прыходу якога заўсёды баяліся». Вярнуўшыся пасля дваццатага з'езда ў родную сям'ю, упершыню ўбачыў унука Рамана і здолеў выхаваць яго «ў крышталёвай сумленнасці». Трагедыя, што прычынілася ў сям'і, звязана менавіта з Раманам, выхаваным «у крышталёвай сумленнасці». Спакусіўшыся на хабар, ён стаў нявольнікам і заложнікам, «хросным бацькам» нуварышаў, якіх так ненавідзеў Вялікі Дзед. Далей - болей. Пісьменнік засведчыў у траекторыі імклівага падзення загадчыка прамысловага рэспубліканскага камітэта і такі момант, як зусім не выпадковую выпадковую сувязь з Веранікай. Палюбоўніца аказалася хаўрусніцай нуварышаў і самай звычайнай прастытуткай. I як вынік - СНІД. Пасля аналізаў на СНІД жонка Рамана Галіна скончыла жыццё самагубствам. Перад трагедыяй яна наведала Вялікага Дзеда, так і не здолеўшы раскрыць яму сваю душу. «Боль разарваў сэрца» старога, калі зразумеў, што Галіна выкінулася з яго балкона. «Абедзве труны апусцілі ў адну магілу». Падзенне - такі канчатковы дыягназ стану людскіх душ, зроблены I. Шамякіным ва ўсіх аповесцях, сабраных у кнігу «Сатанінскі тур», а таксама ў аповесці «Без пакаяння».

У аповесці «Без пакаяння» трагедыя нашага грамадства па прычыне бездухоўнасці паказана праз трагедыю дзіцяці, вымушанага сярод раскошы і сытасці некаторых «новых» калаціцца ад холаду і страху, зведаць голад і адважыцца ўкрасці батон. Хлопчык перад гэтым прасіўся на працу, каб зарабіць на хлеб і пакарміць хворую маці. Бізнесмен, жадаючы напалохаць злодзея, страляе шротам і трапляе ў вуха хлопчыка... Уцёкі забойцы ад пакарання магчымы, сцвярджае пісьменнік, але нельга ўцячы ад сябе. Самаапраўданне героя (яго ўнутраныя маналогі, успаміны складаюць большую частку твора) - спосаб даследавання аўтарам прычын таго, як былы камсамольскі функцыянер дайшоў да забойства дзіцяці.