Проблемді оқу-үйретімді ұйымдастыру

Педагогикалық үдеріс жағдайында проблемді оқу-үйретімді ұйымдастыру өз күрделілігіне ие. М.И.Махмутов пікірінше, негізгі қиыншылықтар әр текті тәлім орындарында проблемді оқу-үйретімді ұйымдастырудың әдістемесі жетерлі зерттеліп, нақтыланбаған, сондай-ақ мұндай үйретім технологиясын ұйымдастыруға мұғалімдер тиянақты дайындық көрмеген.

Сонымен бірге, педагогикалық әдебиеттерде әрқилы пәндерді проблемді зертеп, үйренудің тәжірибесі тиісті деңгейде қорытылған. (В.И.Звягинский, Ю.К.Бабанский, К.П.Скворцов, Л.В.Реброва, Қ.А. Аймағанбетова, Ж.А., Караев Н. Оразахынова, және басқалар) проблемді оқу-үйретімді ұйымдастырудың негізгі технологиялық талаптары нақты ұсынылған (Хмель Н.Д., Таубаева Ш.Т., Ильницкая И.А. және т.б).

Проблемді оқу-үйретім тақырыбын (бөлімін) жоспарлау алдынан оның дидактикалық мақсатқа орайласу мүмкіндіктерін анықтап алған жөн. Шәкірттердің іштей ойлау шарттарын айқындау аса маңызды келеді, нақтылай түссек:

игерілуші тақырып бойынша білім деңгейі;

шәкірттердің ақыл-зерделік мүмкіндіктері, олардың даму деңгейі:

Балалардың іштей ойлау шарттарының анықталған деңгейіне тәуелді жолында кезігер қарама-қайшылықтарды табуға көмектесетін нақты тапсырмалар жүйелі жасалады. Мұндай тапсырмалар түрі:

- қандай да құбылысты түсіндіруді талап ететін сұрақтар;

- ұлы ғұлама, ғалымдардың, шәкірттердің өздерінің қайшылықты ой пікірлерін, бағаларын салыстыруды қажет етуші әдейі қойылған сұрақтар;

- салыстыру, сәйкестендіру тапсырмалары.

И.А. Ильницкая есебінше, проблемді шарт-жағдай жүйесін дайындап, түзгенде проблемді оқу-үйретімді ұйымдастырудың негізгі шарты ретінде проблемді шарт-жағдайлардың жүйелі бірізділігіне үлкен мән беру қажет. Бұл жүйеде басты, басым және бірқанша көмекші шарттар ажыралуы мүмкін. Аса қиыны - негізгі проблемдік шарт-жағдайды өрнектеп алу.

Тәжірибе көрсеткендей, үйренушілер өзбетінше зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға қажет ептіліктерінің болмауынан өрнектелген негізгі проблеманы тікелей әрі бір сәтте шешу қабілетіне ие емес. Осыдан, өзекті проблемді мәселені түсінуге жәрдемдесетін бөлектелген, жәрдемші проблемалардың бірізді жүйесін жасап алу қажет.

Проблемді оқу-үйретім жүйесін ұйымдастыруда дәстүрлі оқу-үйретім әдістерін айналып өтуге болмайды. Әдетте, әрқилы әдістер қолданылады. Ақпараттың ерекшелігі мен күрделілік деңгейіне сәйкес түрлі әдістерді пайдалануға болады: қайта жасау, түсіндірме-көрнекі, ізденісті, экспериментті және т.б.

Оқу-үйретім проблемасын құрудың ережелері. Оқу-үйретім проблемасын құру үдерісі тек логикалық-психологиялық және лингвистикалық білімдерді ғана емес, сонымен бірге дидактикалық біліктілікті де меңгеруді қажет етеді. Өз шәкірттерінің дайындық деңгейін біле тұра, оқу-үйретім ерекшеліктерін негізге алып, мұғалім олар алдына мүнан ілгері, таныс болған проблемаларды қояды. Бұған орай педагог келесі жәйттерді ескереді:

бұрын анықталған проблемалардың шешім жолдарын жаңа қиын проблемалық сұрақтарды шешуге пайдаланады;

бұрын кезіккен, бірақ жеткілікті білім болмағандықтан жауабы табылмаған проблемалардың шешілуі шәкірттердің пәнге болған қызуғышылығын орнықтырады, қалаған проблема нәтижелі боларына сенім ұялатады;

бұрын сыныпта шешілген проблеманың өзгеше өрнекте ұсынылуы өтілген материалды қайталауда шығармашыл жұмыс мүмкіндіктерін қамтамасыз етеде;

ұжымның бұрын шешкен проблемасын үлгерімі төмен шәкірттер алдына екінші рет тартып, олардың өз бетінше шешім табуы үшін пайдалануға болады.

Проблемді сабақтың құрылымы. Сабақ құрылымы тақырыптық және дәрістік жоспар негізінде алынады, ол сабақтың, дәрістің талдану логикасын алдын ала айқындайды.

Проблемді сабақтың негізгі құрылымдық бірліктері:

шәкірттердің бұрынғы білімдерін жаңғыртып, іске қосу;

жаңа білімдер мен әрекет тәсілдерін игеру;

ептіліктер мен дағдылар қалыптастыру

Осы сипатты құрылым оқу-үйренім мен тұлғалық бағытты оқу-үйретім сабақтарының негізгі кезеңдерін өрнектейді.

Сабақ проблемділігінің көрсеткіші оның құрылымында ізденіс іс-әрекеттері кезеңдерінің болуы себепті, олар проблемді сабақ құрылымның ішкі, астарлы бірліктері есептеледі:

проблемді шарт-жағдайдың туындауы және проблеманың алға тартылуы;

болжамдар ұсынылып, гипотеза негіздемелерінің келтірілуі;

гипотеза дәлел-дәйектері;

проблема шешімі дұрыстығының тексерілуі. Оқу-үйретім үдерісінің сырттай және ішкі элементтерінің бірігімі есептелетін проблемді сабақтың құрылымы шәкірттердің өз бетінше сабақ материалын игеруін басқаруға мүмкіндік жасайды.