Дамытушы оқу-үйретімнің кейбір технологиялық тәсілдері

Мектептік тәлімге деген талаптардың артуы әсерінен бұдан жарты ғасыр бұрын кеңестік ғалым-психологтар балалардың жақын даму аймағын зерттей бастады. Сондағы алға тартылған мақсат-балалардың ойлау мүмкіндіктерінің қаншалықты болатынын анықтау еді.

Нәтиже көрсеткендей, бірінші сыныптағылардың жанама, дерексіз рәміздермен, формула негізінде мәселелер шешумен, грамматикалық ұғымдармен пайдаланып, жұмыс орындай алатыны анықталды.

Осы секілді деректер шетелдерде де алынған болатын, танымал психолог Дж. Брунер эксперимент нәтижесіне ырза болғаны соншалықты, тіпті бұрыннан қалыптасқан балалрдың ақыл-есі мүмкіндіктерінің шектеулі болатыны жөніндегі пікірлерге түбегейлі қарсы өз көзқарасын өрнектеді. Оның жазуынша, қалаған бала кез келген даму сатысында, егер қолайлы ұсыным әдістері қолданылса, қандай да білім түйдегін ешбір қиындықсыз игеруі мүмкін.

Әрине, бала мүмкіндігінің өз шектеуі бар. Бірақ зерттеулер көрсеткендей, егер оқу үйретім іс-әрекеттері оңтайлы ұйымдастырылса, бала мүмкіндіктерінің дамуы, дәстүрлі «оқыту» кезеңіндегіден анағұрлым жоғары болады, В.В. Давыдов және Д.В Эльконин басқарған ұжым тіпті кіші мектеп жасының өзінде-ақ теориялық ойлау элементтерін қалыптастыруға, балардың танымдық іс-әрекеттерінде оның салыстырмалы көлемін арттыруға, оқу-үйретімде «абстрактылықтан-нақтылыққа» өтуге болатынын дәлелдеді.

Проблема шешімі көбіне сезімдік деңгейде жүріп жатады да бұл үдерісте сезіммен тікелей байланысқан практикалық та, бейнелі де ойлау аса маңызды рөл атқарады. Бұл үдеріске қосылған көрнекі-бейнелі ойлау проблемді жағдай элементтерін «бір қарағаннан» аңдауға мүмкіндік береді де, ал практикалық әрекеттер олар арасындағы өзара байланыстарды анықтауға, зерттелуші құбылыс динамикасын ашып, шешім табудың жолын жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Ойлау іс-әрекеттерінің практикалық, бейнелік немесе ұғымдық түрлерінің басым болуы шешілетін проблеманың ерекшелігіне тәуелді анықталып қоймай, балаларды жеке-даралықты өзгешеліктеріне де байланысты келеді. Міне осыдан дамытушы оқу-үйретімнің маңызды принциптерінің бірі-оқу-үйретімнің мақсаттарына, баланың психикалық ерекшеліктеріне сай келетін ойлау іс-әрекетінің әрқилы түрлерін дамыту: абстрактты теориялық, көрнекі бейнелі, көрнекі-әрекеттік, практикалық ойлау. Оқу-үйренім іс-әрекеті әрқилы материалдар (суреттеме мәтін, сызылмалы сурет) негізінде әртүрлі тәсілдермен бейне жасай білуді қажет етеді. Оқу-үйренім жұмыстарына орай тәсілдер түрлі күрделілік деңгейінде болуы ықтимал (түсінім, саналылық дәрежесінде, көшірме деңгейінде).

Шәкірт тұлғасының дамуына тиімді ықпал жасайтын келесідей оқу-үйренім тәсілдері жүйесі нақтыланған:

· үйрену міндеттеріне орайласқан тәсілдерді жаңа жұмыстарды орындауға ауыстыра, пайдалану;

· оқу-үйренім жұмыстарын орындаудың жаңа жолдары мен тәсілдерін іздестіру;

· оқу-үйренім іс-әрекетін басқар білу;

· үйренім нәтижелерін қорытындылай білу.

Дамытушы оқу-үйретім (үйренім) іс-әрекетінің көп жылдық тәжірибесі аталған тәсілдерін тиімділігін дәлелдеп отыр.

Сонымен дамытушы оқу-үйретім (үйренім) тұжырымдамасына тән жалпылық сипаты төмендегідей:

Бала дамуында басты роль тұлғаның ең жақын даму аймағында (Л.С. Ваговский) жүргізілетін оқу-үйретімге тиісті.

Педагогикалық ықпал яғни, арнайы ұйымдастырылған оқу-үйретім, үйренім әрекеттері тұлғалық сапалардың тұтастай жиынтығын (білім, ептілік пен дағдылар, ақыл-ес тәсілдерін; тұлғаның өзіндік басқарым тетіктерін; көңіл-күй, инабаттылық және іс-әрекеттік-практикалық аймақтар) дамытумен кемелденуші адамның табиғи мүмкіндіктері дамуының алдында жүріп, оны қолдап қуаттайды, бағдарлайды және жеделдетеді.

Бала өз іс-әрекеті мен дамуының толыққанды субьекті болады.