Йрете, ұқтыру құралдары

Тәлім, білім ұсынудың дәстүрлі құралдарының бірі – оқулық. Кітап өз ішіндегі суреттердің арқасында нақты және көлемді игерілуі тиіс материалдарды шәкірт алдына жайып қана шектелместен, оған сабақта өткендерін қосымша қайталауға, сабақ материалдарының алғашқы танысуда еленбей қалған қандай да маңызды тұстарымен үңіле танысып, тереңдей ұғуға мүмкіндік береді.

Талай он жылдықтар (мүмкін көптеген ғалыслар бойы) ағымында сабақтың өзінде құс бедері (мүляж), жәндіктер жинағы, өсімдіктер гербариі пайдаланылды. Сондай-ақ плакаттар мен кестелер сабақтың ажырамас бөлігіне айналады. Бұлардың бәрі сабақта игерілген нысанды балалар назарына көрнекі күйінде тартып, олардың қандай да құбылыс, оқиғаға қызығушылығын көтеруге жәрдемін тигізеді.

Соңғы жиырма жыл желісінде күні ілгері дайындалатын кітап мәтіндерін баспа құралдары көмегімен көбейту кең өріс алды. Мұның екі басты себебі бар:

· көшірме және компьютер техникаларының жәрдемге келуі;

· баспа өнімдеріне болған жаппай да қатаң мемлекеттің қадағалаудың жойылуы. Дегенмен, XX-XXI ғасырлар тұсында педагогикалық үдеріске өз алдына түбегейлі төңкеріс енгізген-бұл оқу-техникалық құралдар (ОТҚ-ТСО)

· ОТҚ анықтау және ажырата топтастыру оқу-үйретім үдерісіне және балалардың танымдық іс-әрекетіне басқарым болатынын мойындаудан іске асады.

Шәкірттің әр кезеңдегі жұмысына орай дидактикалық үдерісті белгілеуші мұғалім алға тартылған мақсаттың қаншалықты нәтижелі боларын ықтималды дәрежеде біле алады. Игерудің табысты болуы дәріс ақпаратының қалай және қай формада ұсынуына ғана емес, сол ақпаратты басқару бірліктерінің мазмұны мен мәніне тәуелді келеді.

Игерілуші ақпарат сабақ мақсатын игерілген білімдердің шынайы деңгейімен салыстыру нәтижесінде ұсынылады. Ал нәтиже материалды игеру барысында бақылау құралы болған кері байланыс арнасы арқылы алынады. Осылайша, шәкірттің танымдық іс-әрекетін басқарудың тұйық айналымы іске асып барады. Бұл «үлкен айналым (цикл)» деп аталады. Мұнымен қатар «кіші» немесе «ішкі айналым» бар: бұл жағдайда шәкірт материалды ойластыра өңдеп, күрделі психикалық іс-әрекет негізінде игереді. Мұндай игеру барысындағы маңызды болған бірліктер - өзіндік тексеру сұрақтарын қоя білу. Егер ақпаратты басқарудың айналымы болмаса, егер айналым бір тұсында үзіліп, кері байланыс болмай қалса, білім игеру нәтижеге жетпейді. Мұндай да әңгіме білімнің игерілуі жөнінде болмай, оқу-үйретім ақпаратының тек қана жаттандылығы туралы болуы мүмкін. Мұнай жағдайдағы басты кемшілік-мұғалім және оның шәкіртінің жеке-дара психикалық қалыптарының ескерілмеуі.

ОТҚ-оқу-үйретім үдерісінде білім игеру тиімділігін көтеру құралы ретінде қолданылушы техникалық қондырғылар мен дидактикалық материалдар жиынтығы. Өз алдына жекеленіп алынған бөлек қондырғы не жеке дидактикалық материал сабақтың техникалық құралы бола алмайды, құрал аталған бірліктердің табиғи сабақтасып, байланысуынан пайда болады. Алайда, оқу-үйретім тиімділігінің шынайы жоғарлауы-қолданымдағы жабдықтардың сипатынан емес, оларды пайдалану әдіс-тәсілдерінен. Осы тұжырымға сәйкес ОТҚ-мұғалімнің де, шәкірттің де дәрістегі іс-әрекеттерінің көмекшісі. Осы сұлба және анықтама, ақпарат айналымы сұлбасындағы қай арнаның техникалық құралдар жәремімен жетіліп жатқанына тәуелді ОТҚ-ларды жоғары деңгейде шындыққа сай ажырата топтастыруға болады:

· ақпарат жеткізудің тікелей жолын қамтамасыз етуші техникалық құралдар;

· кері байланыс арнасын қамсыздандырушы техникалық бақылау құралдары;

· шәкіртті үйрете, ұқтыру әрекеттерін басқарудың бір тұйық айналымын қамсыздандырушы техникалық құралдар.

Басқару мұғалім арқылы да (егер жұмыс оның жетекшілігінде әрі автоматтастырылған бөлмеде жүріп жатса) немесе техникалық қондырғы (компьютер) арқылы да (мұғалім басшылығы жанама) орындалуы мүмкін.