Оқу-үйретім әдістерін ажырата топтастыру

Оқу-үйретім әдістерін ажырата топтастыру (классификация) – бұл сол әдістердің белгілі сипаттарына орайластырылып, бір жүйеге келтірілуі. Қазіргі таңда әдістердің ондаған тобы ажыралып, қолданымда жүр. Дегенмен, бүгінгі күндегі дидактикалық ой әдістердің бір текті және мызғымас атамаларға телінгенінің қажетсіз екендігін мойындап, түсінуде. Оқу-үйретім шектен тыс ауысымды, диалектикалық болмысты үдеріс. әдістер жүйесі осы қозғалыстылыққа сай толығып, оларды қолданудағы үздіксіз жүріп жататын өзгерістерді ескерумен епшіл-әрекетшеңдік сипатта болуы тиіс.

И.П.Подласый әдістердің аса негіздемелі 6 тобын бөліп атайды.

1. Дәстүрлі топтастырылуы. Бұл әрекет өз бастауын ежелгі философияны сүйеу еткен педагогикалық жүйелерден алып, бүгінгі жағдайларға сәйкестендірілген. Онда әдістер ақпарат қабылдау көзіне орай топтастырылған. Мұндай дерек көздері әуел бастан үшеу: тәжірибе, көрнекі құралдар, сөз. Мәдени ілгерілеу барысында бұларға кітап қосылды. Ол кейінгі он жылдықтарда қарқынды дамудағы бұқаралық ақпараттар тетіктері теледидар және компьютерлік жүйелермен толыға түсті.

2. Міндеттері бойынша топтастыру. (М.А.Данилов, Б.П.Есипов) Топтастырудың жалпы белгісі ретінде сабақ үдерісінің біргелкі ізбе-ізділік кезеңдері алынады. Осы негізде келесі әдістер ажыралады:

- білімдерді меңгеру;

- ептіліктер мен дағдыларды қалыптастыру;

- білімдерді қолдану;

- шығармашылық іс-әрекет;

- бекіту;

- білім, ептілік, дағдыларды тексеру;

Әдістердің мұндай топтастырылуы дәрістерді ұйымдастырудың дәстүрлі сұлбасымен сәйкес келеді, мақсаты тәлім-тәрбие үдерісін іске асыруда педагогтарға жәрдем беру және әдістер атамаларын қарапайымдастыру.

3. Танымдық іс-әрекеттер сипатына орай топтастыру (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин). танымдық іс-әрекет типі – мұғалім ұсынған сүлбасымен жұмыс істей отырып, шәкірттердің қол жеткізген танымдық іс-әрекеттерінің дербестік деңгейі. Келесі әдістер ажыратылған:

- түсіндірме-көрнекі (ақпараттық іштей (эзотериялық) қабылдау);

- қайта жасау;

- проблемді баяндау;

- шамалап ізденіс (эвристикалық);

- зерттеушілік;

4. Дидактикалық мақсаттары бойынша әдістердің екі тобы ажыралады. (Г.И. Щукина, И.Т.Огородников жәнет.б):

- оқу-үйретім материалын алғашқы меңгеру әдістері;

- игерілген білімдерді бекіту және жетілдіру әдістері;

Бірінші топқа жататын әдістер: ақпараттық дамытушы әдістер (мұғалімнің ауызша баяны, сұхбат, кітаппен жұмыс); эвристикалық (ізденісті) әдістер (ізденісті, шығармашыл әңгіме сұхбат, пікір-талас, зертханалық жұмыстар); зерттеушілік әдіс.

Екінші топқа кіретіндер: жаттығулар (үлгі бойынша, түсіндірме жаттығулар, баламалы жаттығулар жәнет.б.); тәжірибелік жұмыстар.

5. Әдістерді оқу-үйретімге және оқу-үйренімге орай топтастыру М.М.Махмутов).

Мұғалім қолданымдағы әдістер шәкірттердің материалды игеруге арналған әдістерімен байланыстырыла орындалады.

Оқу-үйретім әдістері	Оқу-үйренім әдістері
Ақпаратты хабарлама	Орындау.
Түсіндірме	Қайталай айту
Нұсқау-тәжірибе	Өнімді-тәжірибе
Түсіндірме-ынталандырушы	Шамалап ізденіс
Ынталандырушы	Ізденіс

6. Соңғы онжылдықтар дидактикасында Ю.К.Бабанский ұсынған әдістер топтамасы кең таралымға ие. Мұнда әдістердің 3 үлкен тобы ажыралады:

- танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыру және оларды іске асыру әдістері. Бұл әдістер тобына кіретіндер: дерек көздері тұрғысынан: сөздік, көрнекілік, тәжірибелік; қисындық (логика) тұрғысынан: индуктивті, дедуктивті; ойлауға үйрету тұрғысынан: қайталау (репродуктивті), проблемді –ізденісті; басқару тұрғысынан: өзіндік жұмыс, мұғалім басшылығындағы шәкірт жұмысы.

- танымдық іс-әрекетке ынталандыру және сеп-түрткі ояту әдістері (оқып-үйрену ісіне борыштау және жауапкершілікке баулу);

- танымдық іс-әрекетке бақылау және өзіндік бақылау қою (ауызша бақылау және өзіндік бақылау, жазба бақылау және өзіндік бақылау, зертханалық-тәжірибелік бақылау және өзіндік бақылау).

Қарастырылған әдістер топтамаларының қай-қайсысы да кемшіліксіз емес. Себебі, тұрмыс, тәжірибе формальдасқан, сондықтан ол ең шебер түзілген көрсетпе-нұсқаулардың бәрінен де ауқымды да, күрделі де. Осыдан да, әдістердің қарама-қайшылықты теориясына нақтылық енгізіп, педагогтарға оқу тәжірибесін жетілдіруге жәрдем беретін әдістер топтамасын іздестіру әлі де жалғасуда.