Д22. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Қытай

1. Қытай Халық Республикасының құрылуы, ішкі саясаты. Халық-азаттық өкіметінің орнауы.

2. Коммунистік партиясының саясаты мен тактикасы.

3. ҚКП 8 съезі. «Үлкен секіріс» және «Халық коммунасы» саясаты, оның нәтижелері.

1. 1939-1945 жылдарда Гоминьдан мен ҚКП біртұтас майдан құрып, екінші дүниежүзілік соғыста бір жақта соғысты. Чан Кайшидың армиясының саны 3 млн асты. Чан Кайшидың үкіметіне АҚШ пен КСРО көмектесті. Қытайдың шығыс аймақтарын жапон армиясы басып алды, Қытайдың екі астанасы – Пекин және Нанкин – Жапония территориясына қосылды. Қытайдың солтүстігінде ҚКП әрекет етті. Кеңес аудандарында экономика, ішкі саясат салаларында көп өзгерістер енгізілді. 1945 жылы ҚКП негізін шаруалар құрды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Қытай территориясы екі бөлікке бөлінді. Бірінші бөлікке Қытайдың оңтүстік-шығыс аудандары кірді. Осы бөлікте социалистік құрылыс орнатылды да аудандардың басында ҚКП мүшелері отырды. Екінші бөлікті Қытайдың басқа аудандары құрды. Осы бөліктің үкіметінің басында Гоминьдан мүшелері болды. 1946-1949 жылдары Қытай территориясында азаматтық соғыс басталды. 1949 жылдың наурыз айында Мао Цзэдунның «Халықтың демократиялық диктатурасы туралы» деген саяси бағдарлама газеттерде жарияланды.

2. 1949 жылдың қыркүйек айында Пекин қаласында Гоминьдан партияның саясатына қарсы шыққандардан құрылған Халық саяси дайындық кеңестің (НПКС) мәжілісі өтті. Мәжілістің нәтижесінде Орталық Халық Үкіметін құруы қабылданылды. 1949 жылы 1 қазанда Пекин қаласында Қытай Халық Республикасының құруы н жарияланды. Чан Кайши өзінің жақтастарымен АҚШ-тың көмегімен Тайвань аралына көшіріп кетті. Осында Қытай Республикасы деген мемлекет сақталынды. Ол капитализм жолымен дамыды. Мао Цзэдунның саяси бағдарламасы бойынша алдымен мемлекеттің экономикасын дамыту керек деді, ал содан кейін социализмді орнату керек. осы теория тарихқа «Мао Цзэдунның жаңа демократиясы» деген атаумен кірді. Жаңа мемлекеттің басында ҚКП мүшелері отырды. Осы кезде ҚКП мүшелерінің саны 4,5 млн адам болды, олардың ішінде 5 пайыз ғана жұмысшылар құрды. 1949-1954 жылдарда елдің жоғары билігі Мао Цзэдун басқарған ҚХР Орталық Халық Үкіметінің қолында болды. Бірақ ҚХР экономикалық жағдайы нашар болды, ондықтан Мао Цзэдун КСРО-дан көмек сұрап, 1949-1950 жылдары Мао Цзэдун КСРО-ға барып, 30 жылдық достық келісімген екі жақтан қол қойылды да КСРО ҚХР 300 млн доллар несие берді. 1950 жылы аграрлық зың бекітілді да жерге жеке меншік құқығын жою процесы басталды. Қалада ірі ұлттық және шетел капиталды жойылды да ҚХР мемлекеттік және қоғамдық меншік құрыла басталды. Кеңес мамандардың көмегімен 1951жылы біржылдық экономикалық жоспар жасап тұрылды. Осы біржылдықтың нәтижесінде Қытайда біртұтас экономикалық кеңестік құрылды. 1952 жылы ҚКП ауыл шаруашылықта және өнеркәсіпте социалистік реформаларды өткізу керек деген шешімді қабылдады. 1953-1-57 жылдары – ҚХР экономика дамуының бірінші бесжылдық кезеңі. Осы жылдарда Қытайда әкімшілік-командалық жүйе орнатылды. 1953 жылдан бастап ауылдарда кооперативтер құрылған.1955 жылға дейін ауылдың жері шаруалардың меншігінде болды, ал 1955 жылдан бастап жер, еңбек құралдары қоғамдық меншікке айналды. Құрылған кооперативтерде техниканың төмен деңгейі және артта қалған шаруашылық жүргізу әдістері тән болды. Шаруашылық кооперативтер 1956 жылға дейін әрекет етті. Осы уақытта өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлемі 141 пайызға өсті, бірнеше мың қытай мамандары КСРО-да өндіріс машығын өттіп, кеңес университеттерінде оқып жоғары білімді мамандар болып ҚХР оралды.

Мао Цзэдуннің пікірінше, Қытай халқының негізгі мақсаты – ол «Ұлы Қытай елің»құру, ал социализм – ол сол мақсатқа жетудің әдісі болады. Елде социализм құрулысын орнатуы 1959 жылға дейін созылады. 1954 жылы ҚХР негізгі заңы – Конституциясы - бекітілді. Конституция бойынша, ҚХР-ның төраға қызметі енгізілді, үкімет Мемлекеттік Әкімшілік Кеңесі деп аталды. 1956 жылдың қыркуйек айында ҚКП 8 съезінде ҚКП ұйымдастыру жұмысымен Дэн Сяопинь айналасты. Дэн Сяопинь 1904 жылы 22 тамызда Сычуань провинциясында дүниеге келді. Қытайдың мемлекет және қоғам қайраткері. 1915-1918жылдарда жоғары бастауыш мектепте білім алып, 1920жылы Францияға білім алуға кетеді, бірақ1922 жылдан бастап коммунисттік партияның мүшесі болғандықтан ол Франциядан қуылады да 1926 жылдан бастап Сунь Ятсен атындағы университетте оқуға түседі. 1925-1927 жылдардағы революия кезіңде ол жеті Қызыл армияны құрып, жапон басқаншылығына қарсы 8 жылға созылған азаттық күресі басшыларының бірі болды. 1949 жылдан кейін Дэн Сяопин елдің басқару жүйесіндегі әр түрлі қызметтерде болды. 1956 жылы ҚКП Орталық Комитетінің Генеральды хатшылығына сайланып, 10 жыл бойы осы қызметті атқара жүріп, Қытай коммунистердің көсемінің біріне айналды. Ол «мәдени революция» аяқталған кейін қытайшылықтарда екінші революцияға шақырды.

3. Кеңес тарихнамасында «Мәдени революцияның» негізгі мақсатыМаоның өзінің диктатурасын орнаты және коммунисттік партияны құлатуда болды деп айтылды. Шетел тарихнамасында да тарихшылар бір пікірге келген жоқ Не үшін Мао Цзэдун мемлекеттік аппаратты құлатып, зиялы адамдарға қарсы бағытталған респрессияларды жүргізді. Шетел тарихшылардың пікіріңше, ол Маоның қатыгездіктің және террордың нәтижесі болды. Шетел тарихшылардың ойы бойынша «мәдени революциянің» нәтидесінде 20 млн адам қаза тапты. Жаңа компанияға дайындау процесінде 1965 жылдың қараша айында У Хань (Пекин қаласының мэрының орынбасары да болды) деген жазушыға қарсы бағытталған Яо Вэньюанның жарияланымы шықты. 1966 жылының 7 мамырында Мао Цзэдун Линь Бяоға (Қорғау министрі) «Әскерді ұлы мектептке» айналдыру деген хатты жіберді. Осы хатта Мао Цзэдун азаматтыққоғамға әскері тәртіпті көшіру керек. 1965 жылдың көктемде «Мәдени революция ісі бойынша топ» құрылды. Оның негізгі кеңесшісі Мао Цзэдунның жолдасы Цзян Цин болды да Чэнь Бода осы жұмысты басқарды. 60-шы жылдардың ортасынан Мао Цзэдунның мадақтауы Қытайдың бүкіл территориясында пайда болды. Оның еңбектері жарияланды да олардың пропагандасы басталды. 1966 жылдың мамыр айында ҚКП ОК Саяси бюросы Мао Цзэдунның өкіметке қайтып келуінің жаңа бағдарламасын бекітті. «Мәдени революцияның» негізіне бюрократизмді жою және халықты коммунистік қоғамда өмір сүру үшін қайта тәрбиелеу мақсаттары жатты.

«Мәдени революция» 1966-1976 жылдары болда да үш кезеңге бөлінді.

1. 1966-1968 жылдары.

2. 1969-1973 жылдары.

3. 1974-1976 жылдары.

«Мәдени революцияның» нәтижелері:

- кәсіпорындардың, Қытай комсомолы, әйелдер және спорттық ұйымдар, театрлар жойылды;

- мұражайлар мен мұрағаттар, ескеркіштер мен құжаттар қиратылды;

- «мәдени революция» кезеңде 2 660 қытайлық жазушылар, 142 мың оқытушылар, 53 мың ғалым және техника қызметкерлері қуғын-сүргін етілді;

- хунвейбиндердің және цзаофандардың жүгенсіздіктері өндірістің дағдарысына келтірді;

- мемлекеттік басқарма аппараты қиратылды.

Әдебиет:

1. История Востока / Под ред. Якобсона В.А. М., 1997.

2. Новейшая история стран Азии и Африки / Под ред А.М. Родригеса. В 3 т. М., 2000.

3. Сейдхан К., Батурина Л.Л. Азия және Африка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы. Караганда, 2008.