Д21. XX ғасырдың бірінші жартысындағы Африка елдері

1. Екі дүниежүзілік соғыс аралығындағы Египеттегі ұлт-азаттық қозғалыстың күшеюі.

2. Судан мен Ливияның экономикалық және саяси жағдайы.

3. Алжир, Марокко мен Тунистегі 30-шы жж. отаршылдыққа қарсы қозғалыс.

Екінші дүниежүзілік соғыс империализмнің терең қарамақайшылықтары, әлемді бөліске салу мен отарлар үшін капиталистік державалардың арасындағы күрестер, өз тауарларын қткізу рыноктар үшін талас, әлемдік үстемдік үшін күрестің негізінде туындады. Сонымен бірге екінші дүниежүзілік соғыс ендігі жерде капитализм барлығын қамти алатыын жүйе емес екендігі және бейбітшілік пен агрессорларға қарсы саясат жүргізген әлемде бірінші социалистік мемлекет қалыптасын нығаюы жағдайында басталды. Социализм елдеріне қарсы соғысқа біріккен шабуыл дайындай отырып, батыс державалары империалистік қайшылықтар шиеленісуі жағдайында екі жауласушы коалицияға – герман-итальяндық және ағылшын-француз блоктарына бөлініп, әлемдік аренада үстемдік орнату үшін соғыс бастады. Соғысты бастаушы гитлерлік Германия бастаған фашистік блок мемлекеттері болды.

Екінші дүниежүзілік соғысты тұтандырған күштер оған ертеден және қызу дайындалды. Бірақ Англия, Франция, АҚШ-тың басқарушы топтары тек соғысқа қарсылық білдіріп қана қойған жоқ, сонымен катар өзі «араласпау» саясаты, соңынан «мюнхендік» саясатпен агрессорға тікелей дем берді. Екі жақтың да күшін әлсірету мақсатында олар қарсыласта рының барлығын кеңестік Ресейге қарсы бағыттауға барлық күшін жұмылдырды.

Соғыс қаупінің өсуі жағдайында Кеңес Одағы агрессорды жүгендеу және бейбітшілікті қамтамасыз ету саясатын жүргізді. Кеңес үкіметі елдің әскери-экономикалық қуатын нығайту үшін шараларды да қолға алды. Империалистік державалардың – екі коалиция ның жоспарын біле отырып, социалистік мемлекеттердің ұлттық мүддесі тұрғысынан әрекеттер жасады. Ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құруға ұмтыла отырып, Кеңес Одағы 1935 ж. 2 мамырда Франциямен, 16 мамырда Чехословакиямен бір-біріне көмек көрсету туралы келісімге қол қойысты.

Қалыптасқан халықаралық жағдайды ескере отырып, Кеңес Олағы 1939 ж. Германиямен бір-біріне шабуыл жасамау туралы, ал 1941 ж. сәуірде Жапониямен бейтараптық түралы келісім жасасты. Тарихи тұрғыда бұл келісімдер оң рөл атқарды. Олар жауласушы империалистік топтардың Кеңес Одағы үшін тиімсіз, тіпті одақтастарсыз екі майдандағы соғысқа тарту ниетін бұзды.Германиямен арадағы келісім империалистік державалардың КСРО-ға қарсы бір майдан құруына кедергі фасады және біраз уақытка Кеңес Одағын одақтассыз соғысқа шығудан босатты, елдің қорғанысын нығайту үшін уақыт ұту мүмкін дігін берді.

Барлық соғыс барысын шамамен екі кезеңге бөлуге болады КСРО-ның соғысқа кірісуіне дейінгі кезең және КСРО-ның соғысқа кірісуінен кейіегі кезең.

Бірінші кезең – 1939 жылғы 1 қыркүйектен 1941 жылғы 21 маусымға дейін. Бұл кезенде фашистік Германия тарапынан басталған соғыс негізінен империалистік елдер арасында – Германия мен Италия, екінші жағынан, Англия мен Франция араларында өтті. Осы кезде Жапония Қытайға қарсы соғыс жүргізді және Тынық мұхитта АҚШ пен Англияға, Қиыр Шығыста КСРО-ға қарсы соғысқа дайындалып жатты.

Екінші кезең – 1941 жылғы 22 маусымнан 1945 жылғы 2 қыркүйекке дейін. Бұл кезең Жапония сөзсіз тізе бүгуі туралы құжатқа қол қоюға дейін созылды.

Отарлар өз метрополияларының экономикалық, әсіресе Англияның базасы болып қала берді. Олардан армияға қажетті заттар, азық-түлік өнімдері, әскери өнеркәсіп үшін шикізат алынды. Таяу Шыгыс (бәрінен бұрын Иран, Ирак және Сауд Аравиясы) ағылшын армиясын мұнаймен қамтамасыз етті. 1940ж. онда сол кезендегі өте жоғары көрсеткіш – 12 млн.т мұнай өндірілді. Таяу және Орта Шығысқа ағылшын басқарушылары Үндістан, Австралия, Жаңа Зеландия және өздерінің африкалық отарларынан әскерлер әкеліп енгізді. Олар Эфиопия мен итальяндық Сомалидегі партизандық қозғалыстарға қолдау көрсетті. Сонымен қатар Францияның жеңілуінен кейін Англия француз отарларын жаулап алу бағытында батыл қадамдар жасады. Бірақ Англия отарлардың үстінен француз бақылауын сақтап қалуды мәлімдегеннен кейін француз эмигранттық үкіметінің құқығын формалды түрде мойындады.

Ауқымды әскери қимылдарды жүргізе отырып, Германия КСРО-ға қарсы шабуылға дайындалумен қатар отарларға байланысты өзінің жоспарларын да естен шығарған жоқ. Гитлер бұрынғы отарларын «қайтарып алуды», оған өоса бельгиялық Конго, Нигерия, экваторлық Африка, Солтүстік Родезия, Кенияны біріктіруді ойластырды. Оңтүстік-Африка Одағы васалдық фашистік бағыттағы мемлекетке айналдырылуы қарастырылды. Бұл жоспардың орындалуы «жеңіске» дейін қалдырылды.

Әдебиет:

1. История Востока / Под ред. Якобсона В.А. М., 1997.

2. Новейшая история стран Азии и Африки / Под ред А.М. Родригеса. В 3 т. М., 2000.

3. Сейдхан К., Батурина Л.Л. Азия және Африка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы. Караганда, 2008.