Практычныя заданні. № 1 Прачытайце. Назавіце прафесіяналізмы і вызначце, у чым асаблівасць выкарыстання гэтых слоў, якая іх функцыя ў тэксце

№ 1 Прачытайце. Назавіце прафесіяналізмы і вызначце, у чым асаблівасць выкарыстання гэтых слоў, якая іх функцыя ў тэксце.

1 Ідзе Цімоха па вузкакалейцы, думае, прыглядаецца да стыкаў рэек, да таго, каб не аслабіўся дзе кастыль. То ў адным, то ў другім месцы спыняецца, знімае з пляча брызентавую сумку, выцягвае лапай іржавы кастыль, дастае з сумкі новы, гахае молатам па кастылі. (І.К.) 2 І быў ён з намі ў кратэры баёў, і, белы-белы, ён чарнеў ад гора. (А.П.) 3 Шмат пісалі, дождж, як ты ідзеш: у аднаго - ступою, у другога - трухам, у трэцяга - алюрам нават. (Гл.) 4. Палкоўнік у адстаўцы разгарнуў тоўсты агульны сшытак з акуратна разлінеенымі старонкамі, запісаў маё прозвішча і каардынаты. (Шах.) 5. Але на той раз рыба чамусьці аб'явіла мне байкот: узяўся толькі адзін шчупачок-недаростак. (Шах.) 6. Можна гаварыць пра сіндром, сукупнасць некаторых сімптомаў, калі браць у анамнезіі, аб праявах дысфорыі і аутызму пры лабільнай дэградацыі інтэлектуальнага ўзроўню. (Міс.) 7. Аднак на заключным этапе палёту лётчык абавязкова павінен устанавіць візуальны кантакт з зямлёй, вызначыць адлегласць да пасадачнай паласы, траекторыю зніжэння (глісаду) і іншыя параметры. (Зв.)

№ 2 У якіх галінах навукі могуць выкарыстоўвацца прыведзеныя тэрміны і што яны абазначаюць? Складзіце сказы з выдзеленымі тэрмінамі.

Стан, калена, губа, яблык, форма, аналіз, парадыгма, дэфект, аснова, корань, мяшок, шчокі.

№ 3 Карыстаючыся тлумачальным слоўнікам, вызначце, у якім выпадку беларускі эквівалент будзе абазначаць дзеянне, а ў якім - вынік дзеяння.

Вывод - вывад, выснова; высказывание - выказванне, выказ; дополнение - дапаўненне, дадатак; отрицание - адмаўленне, адмоўе; отражение - адбіванне, адбітак; пересечение - перасячэнне, перасек; повторение - паўтарэнне, паўтор; соприкосновение - судатыканне, судотык.

№ 4 Размяркуйце прыведзеныя словы на тэрміны, прафесіяналізмы і наменклатурныя назвы.

Кандэнсатар, лазар "Фатон-2", рэзак, бінарнае дрэва, камень, манітор, сістэмны блок, асцылограф, закон Ньютана, праграма Micro­soft Word, балванка, акустычная хваля, дыёд 2А 4110, рэзістар МПТ - 2, асацыятыўнасць, венік, візуалізацыя, дэскрыптар, сервак, клава, семантычныя сеткі, курсор, кандзёр, вінда, цвёрды дыск, стэк, штучны інтэлект, супер-камп'ютар "Скіф", кэш-памяць, генетычны алгарытм, монік, ураўненне Дзірака, мацярынская плата Intel 915/925, вінчэстар, CD-ROM дыскі, працэсар, дыскавод, мацярынка, дыферынцыял, флопік, дыфузія, артаганальны вектар, жалеза, сетка, порт, аперацыйная сістэма Windows ХР.

№ 5 Перакладзіце і выпішыце спачатку тэрміны агульнаўжывальныя, а затым вузкаспецыяльныя.

Семантика, диагноз, кислород, винчестер, жанр, гипотенуза, межсете­вой, протокол, дамейкит, уравнение, суффиксоиды, фарад, пенальти, онома­стика, диаграмма, пневмония, кюрий, радиус, электрон, опера, кэш-память, ватт, эйнштейний, аспирин, фотосинтез, термодиффузия, генератор, паскаль, стэп-аэробика, баттерфляй, бодибилдинг, молярная концентрация, фильт­рование, атом, амплитуда, частотный модулятор, осмотическое давление, вектор, ультрафиолетовое излучение, ангина, микропроцессор, матрица, ла­зер, стример, формула, меридиан, компьютер, симметрия, диэлектрик, стома­тология, углекислый газ, диагональ, периметр, предикат, степень, статистика, пропорция, прогрессия, метаязык, силлогизм, атмосферное давление, уравне­ние Дирака.

№ 6 Выпішыце словы, размяркоуваючы іх па дзвюх групах:

а) агульнанавуковая лексіка; б) тэрміналагічная лексіка. Якім прынцы­пам вы карысталіся?

Даследаванне, праблема, метад Гауса, гіпотэза, факусіравацца, эксперымент, праграмнае забеспячэнне, характарызаваць, пункт кіпення, абсалютны нуль, умова інтэгравальнасці, выява, узаемасувязь, дыёд, радыёактыўнасць, аналіз, тэрмаэмісія, струменны прынтар, дослед, сінтэз, мадэм. Фармуляваць, сервер, інфрачырвонае выпраменьванне, прайс, прынпып, Web-старонка, энергія, функцыянаваць, элемент, метад, ціск, мадэль, шчыльнасць, вызначаць, пункт замярзання, планаваць, тып, модуль, дэскрыптыўнае праграмаванне, малекула, параметры, працэс, ізатоп, гіпотэза Планка.

№ 7 Утварыце з прыведзенымі словамі словазлучэнні так, каб у адным выпадку яны былі тэрміналагічнымі, а ў другім нетэрміналагічнымі. Растлумачце, якія прапэсы адбываюцца ў выніку гэтага.

Узор - Рэжым - тэкставы рэжым, рэжым працы.

Ланцут, машына, дыск, сетка, банк, энергія, забеспячэнне, праграма, рэйтынг, калена, ядро, ціск, гук, сістэма, поле, перыяд, акно, прамень, памяць, атрад, устройства, старонка, адрас, тэхніка, мова, ключ, праектаванне, носьбіт, матэрыял, клетка, пояс, кройка, графік, велічыня, святло, сіла, праваднік, асяроддзе, кіслата, хваля, кантакт, блок, функцыя.

№ 8 Да прыведзеных тэрмінаў падбярыце сінонімы (з дадзеных ў дужках) і запішыце іх. Укажыце крыніцу іх узнікнення.

Кадзіраванне, фіксацыя, полісемія, манітор, імпульс, інвестыцыі, матор, экспарт, відэатэрмінал, бартэр, Дзяржаўны стандарт, інтэграцыя, гавань, намінал, ЭВМ, дэманстрацыя, гравітацыя, маркетынгавая лагістыка, арфаграфія, квазістатычны працэс, філігрань, акумуляцыя, буфер, аўтастрада, календула, увоз, зарплата, перфакарта, рэвізія, камкордэр, эксперымент, лінгвістыка, радар.

(Правапіс, дысплей, мнагазначнасць, колькасць руху, укладанні, вываз, экран, рухавік, аб'яднанне, паказ, порт, электронна-вылічальная машына, дзяржстандарт, раўнавагавы працэс, шыфраванне, бампер, дослед, кантроль, відэакамера, радыёлакатар, намінальная цана, аўтамагістраль, наготкі, імпарт, заработная плата, вадзяны знак, перфарацынная карта, прыцяжэнне, абмен, накапленне, рух тавараў, замацаванне, мовазнаўства).

№ 9 Перакладзіце словы на беларускую мову. Вызначце асноўныя прыкметы запазычаных слоў і назавіце, якім заканамернасцям беларускай мовы яны не падпарадкоўваюцца. Укажыце прадстаўленыя словамі тэрмінасістэмы.

Детектор, рейтинг, вексель, операция, генотип, стереометрия, объектив, дескриптивный, сегмент, аўдітор, физиология, дифференциал, редактирова­ние, фюзеляж, тематика, фортиссимо, октава, эпохальный, дивиденды, иде­альный, априори, атташе, амбиоз, биотоки, детектор, диаспора, телескоп, ди­оптрий, конфидерация, маркетинг, факсимиле, верлибр, спектрометр, дискета, архисложный, неврит, адажио, виртуальный, периодический, табло, диф­фузия, анахронизм, фотоопти­ка.

№ 10 3 дапамогай «Слоўніка імшамоўных слоў» A.M. Булыкі вызначце мову-крыніпу запазычаных у беларускую мову тэрмінаў. Растлумачце значэнне выдзеленых слоў.

Гігіена, фіксаж, гальванометр, шлюз, сайт, канфесія, бухгалтар, банк, таймер, сімвал, авангардызм, бюджэт, гросмайстар, дывергепцыя, эмбарга, аб'ект, інварыянт, матрыца, наменклатура, кардыялогія, карбюратар, нітрыт, бартар, аўкцыён, эсэ, транзітны разлік, ліміт, модуль, ландшафт, экспансія, храмасома, маркетынг, аксіёма, дактыль, манітор, дысперсія, менеджмент, гіпербалоід, фокус, гібрыд, бізнес, віраж, лізінг, буфер, сканер.

№ 11 Прачытайце тэрміны, прааналізуйце іх ўтварэнне і запомніце, што абазначаюць падкрэсленыя часткі.

Палім ерызашля (многа), дэз інфармацыя (няправільна), супалімер (сумесны), мікрак алькулятар (малы), макрас труктура (вялікі), бікарбанат (два), монаг ідрат (адзін), анты гармон (проці). ізат оп (роўны), архі складаны (вельмі), дэмантаж (адмаўленне), гіпер інфляцыя (звыш), гіпа цыклоід (ніжэй: нормы), дыск валіфікацыя (царушэнне), пості ндустрыялізм (пасля), контр агент (супраць), суб дыяганаль (пад). інфра гук (над), пра татып (зыходны), апазіцыя (супраць), рэарганізацыя (узнаўленне), кінемат ыка (рух).

№ 12 Запішыце тэрміны з прыведзенымі інтэрнацыянальнымі элементамі. Укажыце спосаб іх утварэння, растлумачце значэнне тэрмінаў.

Ультра- (лац. ultra - звыш), -фон (грэч. phone - гук), -метр (грэч. metreo вымяраю), дэ- (лац. tie - з, на), дыя- (грэч. dia - праз; прэфікс, які абазначае «раздзяленне, узаемасувязь, узмацненне»), -граф (-графія) (грэч. grapho - пишу), дынаміка (грэч. ditiamikos - моцны), бія- (грэч. bios - жыццё), -грама (грэч. gramma - запіс), мікра- (грэч. micros - малы), інтэр- (лац. inter - паміж, унутры), анты- (грэч. ami- супраць), аэра- (грэч. aer - паветра), -лог (-логія) (грэч. logos - слова, вучэнне), аута- (грэч. autos - сам), -генез (грэч. genesis - иаходжанне), бі- (лац. bis - двойчы), экстра- (лац. extra - высокі).

№ 13 Перакладзіце назоўнікі, утварыце ад іх дзеясловы з суфіксамі -ва-, -ава-, -ява-, -ыва-, -іва-, -ірава-, -ырава-. Вызначце сярод прыведзеных слоў агульнанавуковыя словы ітэрміны.

Информация, форма, исследование, накопление, реферат, сумма, мо­дуль, подсчёт, прогноз, проект, контакт, получение, предупреждение, показ, план, адрес, активизация, демонстрация, мотив, радиофикация, пересчёт, фо­тография, ремонт, тест, идентификация, формулировка, премия, команда, трансляция, консультация, дубль, автоматизация, фильтр, копия, проект, код, модификация, аннулирование, конструкция, интегрирование, сканер, лидер, стимул, шифр.

№ 14 Параўнайце дзеепрыметнікі ў рускай і беларускай мовах. Назавіце асаблівасці перакладу дзеепрыметнікаў з рускай мовы на беларускую.

Ориентированный, ориентируемый, ориентирующий - арыентаваны, арыентавальны, арыентоўны; движущий, движущийся - рухаючы, які рухаецца; нормированный, нормируемый - унармаваны, нармавальны; управляе­мый, управляющий - кіравальны, кіроўны; развивающийся - які развіваецца; вращающийся - які верціцца; отражённый - адлюстраваны; конкурирующий - канкурыруючы, канкурыравальны; имеющий - які мае: неразличимый - нераспазнаны; подчиненный, подчиняющий - падпарадкаваны, падпарадкавальны; обрабатывающий - апрацовачны: контролируемый - кантралюемы.

№ 15 Перакладзіце на беларускую мову наступныя словазлучэнні. Вызначце сярод іх тэрміны, укажыце, да якіх тэрмінасістэм яны адносяцца.

Плавающая точка, считываемая информация, накаляющийся провод, ненасыщенный углеводород, образующиеся продукты распада, рассматри­ваемое явление, изучаемый опыт, отходящий день, концентрированный рас­твор, дистиллированная вода, исчезающий цикл, возрастающая функция, полученные результаты, пишущее устройство, отходящие продукты реакции, возводимые строения, режущее ощущение, исчезающая тень, восстанавли­вающее средство, движущиеся стержни, возводимое число, цветущий сад, полученная величина, выделяющийся газ, азотирующая атмосфера, печа­тающая головка, стекающая жидкость, текущее состояние».