Станаўленне раннефеад. дзярж. утвар. усходніх славян. Кіеўская Русь. 8 страница

У рэсп. як памяць мінулай в-не былі пабудаваны манумент Перамогі ў Мінску, мемарыяльныя комплексы «Хатынь», «Брэсцкая крэпасць-герой», Курган Славы пад Мінскам і інш.

Такім чынам, культура Б. была адлюстраваннем грамад-паліт. працэсаў, якія адбываліся ў нашым грамадстве. Знах. пад прамым парт. уплывам і кіраўніцтвам, яна недастаткова адлюстроўвала нац.-культ. асаблівасці Бел. народа.

№48 Беларусь у гады ВАВ.

22.06.1941 г. гітлераўскія войскі ўварваліся ў межы Савецкага Саюза. Дзякуючы падрабязнай інфармацыі, сабра-най на тэрыт. Р, вораг наносіў дакладныя ўдары па аэрадромах, скапленнях ваеннай тэхнікі. Часці ЧА неслі велізарныя страты. Удар групы армій "Цэнтр" прынялі на сябе арміі Зах. асобай ваеннай акругі. Насмерць стаялі на сваіх рубяжах пагранічнікі. За тыдзень баёў байцы пагранічнай заставы лейтэнанта Кіжаватава, што знаходзіліся ў зах. частцы Брэсцкай крэпасці, знішчылі каля батальёна гітлераўцаў. Кіжаватаў загінуў як герой. 7 атак, адна за 2, адбіла застава пагранатрада на чале з лейтэнантам Усавым. Лейтэнанта 5 разоў ранілі, але ён працягваў кіраваць боем. Лейтэнант Усаў пасмяротна ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза. Толькі нямногім абаронцам удалося вырвацца з крэпасці і прадоўжыць барацьбу з фашыстамі. Большасць з іх пазней падверглася сталінскім рэпрэсіям.

Нягледзячы на супраціўленне, савецкім войскам не ўдалося ўтрымаць Мінск.гераізм воінаў не мог кампенсаваць адсутнасці рэзерваў і прадуманай сіс-мы абароны. Сілы былі няроўныя, і 28.06. нямецкія танкі уварваліся ў Мінск.

Адступаючы на ўсход, часці ЧА працягвалі весці цяжкія абарончыя баі. У пач. ліпеня арганізуецца лінія абароны па Зах. Дзвіне і Дняпры. Упартае супраціўленне ворагу было аказана пад Оршай, дзе 14 ліпеня ў1ню ўступіла ў бой батарэя рэактыўных мінамётаў (камандзір-капітан Флёраў). Каля тыдня цягнуліся баі за Віцебск. 23 дні савецкія войскі стрымлівалі націск танкавай групы ў р-не Магілёва. Больш месяца ішлі баі за Гомель. Толькі 19 жніўня цаной вялікіх страт гітлераўцам удалося захапіць горад.

У канцы жніўня была акупіравана ўся тэрыт. Б.. Адказнасць за гэта нясуць перш за ўсё Сталін і яго бліжэйшае акружэнне. Разам з тым двухмесячныя абарончыя баі не дазволілі праціўніку рэалізаваць план "маланкавай в-ны".

Прычыны няўдач у пачатковы перыяд в-ны:

1. Да пач. в-ны праціўнік меў колькасную і якасную перавагу ў жывой сіле, артылерыі, разведвальнай інфармацыи

2. На Германію працавала болыпасць краін Зах. Еўро-п ы,

3. Нямецкая армія была добра падрыхтаваная, поўнасцю ўкам-плектаваная і аснашчаная навейшай тэхнікай, мела вопыт сучаснай в-ны.

4. Сталін ігнараваў верагоднасць нападу фашысцкай Германіі на СССР. У данясеннях савецкіх разведчыкаў, што паступалі ў Маскву, называлі тэрміны ўварвання, аднак Сталін не прымаў іх пад увагу і разглядаў як правакацыйныя. Ён верыў свайму партнёру па дагаворы аб дружбе і граніцы.

5. Савецкія войскі не былі прыведзены ў баявую гатоўнасць.

6. Савецкія войскі былі расцягнуты ўздоўж фронта і ў глыбіню, і нямецкія, зжатыя ў тры ўдарныя кулакі, значна інраважалі на галоўных напрамках.

7. Узброеныя сілы, былі аслаблены масавымі рэпрэсіямі. ЧА страціла каля 45 тыс. вопытных камандзіраў.

МАСАВАЯ БАРАЦЬБА

На акупір. тэрыт. Б. захопнікі ўводзілі "новы парадак" накіраваны на ліквідацыю савецкага ладу, эксплуатацыю нацыянальных багаццяў і рэсурсаў, прыгнечанне і знішчэнне людзей. Б. была падзелена на часткі. Намеснікам Гітлера на Б. стаў гаўляйтэр Кубэ. Пры фарміраванні акупацыйнай адм-цыі і паліцэйскіх падраздзяленняў немцы дазвалялі прыхільнікам Бел. нац. руху ўжываць нацыянальную сімволіку, ствараць бел. школы, асветніцкія ўстановы, выдаваць газеты. Пазней акупанты пайшлі нават на арганізацыю органаў кіравання, у тым ліку Бел. цэнтр. рады, Бел. краёвай абароны. Ва ўмовах акупац. рэжыму і пад уплывам некаторых прадстаўнікоў Бел. нац. руху невялікая кольк. жыхароў Р перайшла да супрацоўніцтва з пямецкімі адміністрацыйнымі структурамі.

Эканоміка на акупіраванай тэрыт. Б. насіла каланіяльны характар. Быў створаны спецыяльны эканамічны апарат з атрадамі для збору сродкаў вытворчасці і сыравіны.

Гітлераўцы гвалтоўна вывозілі людзей на катаржныя работы ў Германію. Тых, хто ўхіляўся ад адпраўкі, расстрэльвалі.

На тэрыт. Б. разгарнулася масавая барацьба супраць захопнікаў. Арганізатарамі яе ў пачатковы перыяд в-ны былі не толькі партыйныя органы, кіруючыя партыйныя работнікі, але і радавыя грамадзяне. У 1я дні вайн былі сфарміраваны і ўступілі ў барацьбу з ворагам Пінски партызанскі атрад, (Корж), партызанскі атр. "Чырвоны Кастрычнік" (Бумажкоў і Паўлоўскі).

На захопл. ворагам тэрыт. стваралася сетка пад польных цэнтраў, арганізацый і груп. Яркая старонка гэта барацьбы- Мінскае падполле, арганізатарамі якога былі Казінец, Кавалёў і др. З 1х дзён акупацыі горада падпольшчыкі ўчынялі дыверсіі на прад прыемствах, у фашысцкіх установах, перадавалі ў партызанския атрады зброю, медыкаменты, звесткі аб руху ваенных эшалонаў, планы размяшчэння ваенных аб'ектаў.

Першая Бел. парты занская брыгада на чале з Бацькам Мінаем уступіла ў непасрэднае ўзаемадзеянне з войскамі ЧА. Для кіраўніцтва ўсімі партызанскімі сіламі краіны у маі 1942 быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху, які ўзначаліў Панамарэнка. Пазней быў арганізаваны Беларускі штаб. Гэта прыдавала барацьбе арганізаваны характар.

Цэнтр. штабам партыз. руху была спланавана акцыя партызан па адначасовым масавым разбурэнні чыгуначных камунікацый. Партызанскі рух на Б. стаў сапраўды ўсенародным. Галоўныя ўдары партыз. наносілі па варожых камунікацыях, у асноўным па чыгуначных магістралях.

ВЫЗВАЛЕННЕ Б. АД ЗАХОПНІКАЎ Восенню 1943 г., пасля разгрома фашысцкіх войскаў пад Курскам, пачалося выгнанне ворага з акупіраванай тэрыт. Б.. 23 верасня быў вызвалены 1 раённы цэнтр БССР Камарын. Асенне-зімовае наступленне прынесла вызваленне 36 раёнам і двум абласным цэнтрам- Гомелю і Мазыру, быў фарсіраваны Днепр у р-не Лоева. У 1944 г. пачаўся завяршальны этап ВАВ поўнае выгнанне акупантаў з савецкай зямлі. Значную ролю ў рашэнні задач на гэтым этапе адыграла Бел. наступальная аперацыя, вядомая пад кодавай назвай "Баграціён".

Лінія фронту ў Б. ўяўляла сабой выступ. Гэты выступ атрымаў назву "Беларускі балкон". Утрыманню гэтага выступу гітлераўскае камандаванне надавала асаблівае значэнне. Лінію абароны назвалі "Фатэрлянд", чым падкрэслівалася, што нямецкая армія абараняе тут рубяжы самой Германіі. У Б. была сканцэнтравана магутная групоўка фашысцкіх войскаў.

Для ажыццяўлення плана аперацыі "Баграціён" прыцягваліся войскі 1-га Бел. (Ракасоўскі), 2-га Бел. (Захараў), 3-га Бел. (Чарняхоўскі), 1-га Прыбалтыйскага (Баграмян) франтоў. Дзеянні франтоў каардынавалі маршалы Жукаў і Васілеўскі. Задума камандавання заключ. ў наступным: франты адначасова пераходзяць у наступленне і магутнымі ўдарамі разбураюць стратэгічны фронт абароны праціўніка, акруж. і знішчаюць яго групоўку ў раёнах Віцебска і Бабруйска.а затым наносяць удары па сыходзячыхся напрамках на Мінск з мэтай акружэння асноўных сіл групы армій "Цэнтр".

23 чэрвеня 1944 г.- пачатак наступлення. 24 чэрвеня лінія абароны праціўніка была прарвана. Баі за Мінск пачаліся на досвітку 3 ліпеня і завяршыліся ў канцы таго ж дня.

Партызаны і падполынчыкі захоплівалі масты, стваралі нлацдармы і ўтрымлівалі іх да прыходу савецкіх войскаў. Самастойна вызвалялі раённыя цэнтры. Падпольшчыкам Мінска ўдалося раздабыць план размяшчэння ў горадзе ўмацаваных і замініраваных аб'ектаў. Спецгрупа Генеральнага штаба ЧА, атрымаўшы гэты план, ажыццявіла меры па выратаванні ад знішчэння будынкаў Дома ўрада, Акруговага дома афіцэраў і інш. К канцу ліпеня вораг быў поўнасцю выгнаны з беларуск. зямлі.

№49 Удзел БССР у ААН. Роля і месца БССР на міжнародн. арэне

Б. была прынята ў якасці першапачатковага члена ААН у знак павагі да нашага народа, з улікам уклада ў разгром фашызму і панесеных у гэтай барацьбе вялікіх страт. У гады ВАВ ў радах Савецкай Арміі ваявала 1100 тыс. грамадзян Б. Яны знішчылі паўмільёна гітлераўскіх салдат і афіцэраў. У гэтай в-не загінуў кожны 4 жыхар Р.

27.04.1945 г. Міжнародная канферэнцыя ў Сан-Францыска, скліканая з мэтай заснавання ААН, прыняла рашэнне аб уключэнні БССР і УССР у лік краін-заснавальніц гэтай арг-цыі. Так БССР у1ню стала членам самай прэстыжнай арг-цыі, створанай у мэтах падтрымання міжнароднага міру і бяспекі. Але членства БССР у ААН не прывяло да якіх-небудзь прынцыповых змен у становішчы Р як унутры краіны, так і на міжнародн. арэне, да пашырэння яе функцый і паўнамоцтваў. Удзел делегацыі БССР у рабоце ААН з самага пач. прыняў фармальны характар.

Членства Б. ў складзе ААН пашырала яе міжнародны аўтарытэт, садзейнічала ўстанаўленню і развіццю сувязей і кантактаў з іншымі краінамі, набыццю дыпламатычнай культ. У гэтым заключаўся галоўны сэнс удзелу делегацыі БССР у абмеркаванні пытанняў, якія выносіліся на штогоднія сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. Па прапанове делегацыі БССР у 1946 г. Генеральная Асамблея ААН прыняла рэзалюцыю "А6 выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў".

Бел. дэлегацыя дабівалася справядлівага пасляваеннага ўладкавання Еўропы без якой бы там ні было дыскрымінацыі і прыніжэння годнасці асобных дзяржаў і народаў. У гэтай сувязі 10 лютага 1947 г. міністр замежных спраў БССР Кісялеў падпісаў у Парыжы мірны дагавор з былымі саюзнікамі Германіі: Балгар., Італіяй, Румын., Венгр. і Фінлянд.

Б. атрымала дапамогу ААН таварамі, машынамі, абсталяваннем: дапамога паступіла ў найбольш цяжкі час і таму мела важнае значэнне.

Пры актыўным удзеле дэлегацыі БССР ААН у 1960 г. прыняла Дэклар. "Аб наданні незалежн. каланіяльным краінам і народам", якая паслужыла асновай поўнага крушэння каланіялізму ў свеце. Б. выступала з асуджэннем в-ны, якую вялі ЗША ў В'етнаме. Пачалі дзейнічаць пастаянныя прадстаўніцтвы Р у ААН і яе спецыялізаваных органах, такіх як ЮНЕСКА, МАП (Міжнар. арг-цыя працы), МСЭ (Міжнар. саюз электрасувязі) і др.

У 1995 г. адзначалі 50-годдзе існавання ААН. За паўстагоддзя свайго існавання гэта міжнародная арг-цыя пераўтварылася ў самую буйную ў гіст. чалавецтва, аб'яднаўшую 184 незалежныя дзярж. міра. 24 кастрычніка 1945 г. лічыцца пачаткам існавання ААН (уступіў у сілу тэкст Устава ААН) і адзначаецца як дзень ААН.

№50 Грам.-паліт і сац-эканам сітуацыя ў БССР у 1 пасляваеннае дзесяцігоддзе

Б. панесла каласальныя людскія і матэрыяльныя страты. За гады в-ны яны склалі больш паловы нац. багацця. У Б. загінуў кожны 3 яе жыхар. Цалкам ці часткова была разбурана большасць гарадоў і насел. пунктаў.

Аднаўленне народ. гасп. БССР планавалася завершыць на працягу 4 5годкі (1946—1950 гг.). Галоўным накірункам работы стала паскоранае аднаўленне энергетыкі і развіццё машынабудавання, стварэнне такіх галін прамысл., якіх раней не існавала на Б.: аўтамабілебудавання, трактарабудавання. Машынабудаванне заняло вядучае месца ў прамысл. Р. Былі пабудаваны такія гіганты, як МАЗ, МТЗ.

У цяжкім становішчы знаходзіўся транспарт. За час в-ны Бел. чыгунка была амаль поўнасцю разбурана. Ужо ў 1950 г. даўжыня адноўленай чыгункі склала 95 % ад даваеннай. Былі пабудаваны масты, вакзалы, паравознае дэпо. Развіваўся аўтамабільны транспарт.

Аднаўленне эканомікі мела свае асаблівасці. Яно праходзіла ў межах існуючай адміністрацыйна-каманднай сіс-мы. Аднаўлялася ў 1 чаргу цяжкая індустрыя, а сельск. гаспадарка стала крыніцай сродкаў для індустр-і. Сельск. гаспадарка была не ў стане забяспечыць краіну неабходнымі прадуктамі. Да 1947 г. існавала сіс-ма картак па забеспячэнні харчаваннем Нас-цтва. Адразу пасля вызвалення Б. пачалося аднаўленне калгаснай сіс-мы. У 1948—1949 гг. праводзілася суцэльная калект-я у зах. абласцях Б.. Парт. дзеячы ігнаравалі прынцып добраахвотн. ўступл. ў калгасы. Сяляне гвалтоўна пазбаўляліся зямлі і сродкаў вытворчасці. Сем'і так званых кулакоў высылаліся ў аддаленныя раёны СССР. Аднак дасягнуць даваеннага ўзроўню па вытворчасці сельгас. пр-цыі не ўдалося.

Перамога ў ВАВ дала надзею на пераасэнсаванне развіцця грам-ва. Многія былыя франтавікі, што пад час в-ны пазнаёміліся з жыццём у еўрапейскіх краінах, спадзяваліся на ўсталяванне сапраўдной свабоды. У 1946-1948 на Б. дзейнічаў шэраг падпольных арг-цый радык. настр. моладзі, якая імкнулося да паліт. перамен.

Рэакц. дзярж. на новыя дэмакр. настроі стала далейшае ўмацав. сталінскага дыктатар. рэжыму. Усе пытанні паліт. жыцця Р знаходзіліся ў руках Камуніст. партыі. У 1947 прайшлі выбары ў Вярх. Савет БССР. У 1948 і 1950 адбыліся выбары ў мясц. Саветы, на якіх перамаглі прадстаўнікі адзінай у Б. партыі -Камуніст. Такія выбары называюць «выбарам без выбару».

Афіцыйная прапаганда ўсімі сродкамі ўзвышала асобу Сталіна. Яму прыпісваліся перамога ў в-не і поспехі пасляваенн. будаўніцтва. Дыктатар. рэжым жорстка распраўляўся з іншадумствам, проводзіў палітыку рэпрэсій.

Галоўнай тэмай у бел. літ-ры была ваенная. Шамякін напіс. 1 беларускі партызанскі раман «Глыбокая плынь». К.Чорны - раман «Млечны шлях». У выяўл. маст. з'явіліся карціны Зайцава «Абарона Брэсцкай крэпасці ў 1941 г.», Волкава «Мінск 3 ліп. 1944» і інш. Адміністрацыйная сіс-ма, дыктатар. рэжым наклалі цяжкі адбітак на грамадства. Але многія людзі працягвалі верыць Сталину. Смерць Сталіна 5.03.1953 успрымалася імі як вялікая страта. Але грубейшыя парушэнні дэмакр., законнасці не маглі працягвацца бясконца. Таму пасля смерці Стал. пачалі ажыццяўляцца 1я спробы дэмакрат. грамад-паліт. ладу.

№51 Асн. тэндэнцыі сац-эканам развіцця БССР у сяр. 50 – сяр. 80-х

3 сяр. 50-х у свеце разгарнулася навук.-тэхнічная рэв-цыя, якая адкрывала магчымасці для аўтаматызацыі вытворчасці, выкарыстання ЭВМ і новых крыніц энергіі. У БССР асноўнае развіццё атрымалі тыя галіны прамысл., якія вызначалі тэхн. прагрэс: прыбора-будаванне, радыётэхнічная, хімічная, нафтахімічная.

За 1956-65 у Р былі ўведзены ў строй звыш 450 буйных прадпрыемстваў: БелАЗ у Жодзіна, Полацкі нафтаперапрац. камбінат, Салігорскі калійны камбінат, Магілёўскі металург. з-д, Мінскі гадзіннікавы завод. На Б. з'явіўся новы від транспарту-трубаправодны. Пачаўся выпуск халадзільнікаў з маркай «Мінск». Аднак з 1962 назіралася зніжэнне ўсіх эканам. паказчыкаў прамысловай вытворчасці. Прычынай спаду стала неэфект. экстэнсіўных шляхоў развіцця, тых, якія арыентаваліся не на павышэнне прадукцыйн. і якасці працы за кошт укаранення навукова-тэхнічных сродкаў, а на павяліч. кольк. раб. рук і станкоў.

3 сяр. 50-х у сельск гаспад. таксама адбыліся змены. Дзярж. павялічыла закупачныя цэны і вытворчасць сельгас. тэхнікі, уводзілася спісанне запазычанасці калгасаў. Пачаўся рост збору збожжа, павелічэнне вытворчасці мяса і малака.

3 пач. 60-х пачалося зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысл. вытворчасці Б. Цэнтралізаваная планавая эканоміка замаруджвала тэхнічны прагрэс, не спрыяла росту творчай і працоўнай актыўнасці. У сувязі з гэтым была зроблена адна з рашучых спроб радыкальных перамен у эканоміцы на аснове рэф. 1965, ініцыятарам якой стаў Касыгін. Яна прадугледжвала ўключыць у дзеянне таварна-грашовы механізм, гаспадарчы разлік, не паслабляючы, аднак, камандна-адміністрац. метадаў кірав. эканомікай. У гэты час законч. будаўн. Гродз. хімкамбіната, Гомельск. хімзавода. Рост прамысл. вытворч. адбываўся адначасова з удасканаленнем тэхнічнага ўзроўню. Быў асвоены выпуск новых відаў прамысл. пр-цыі: электронна-вылічальных машын, высокадакладных станкоў, аўтаматычных ліній, тэлевіз. «Гарызонт».

Паскарэнне навук-тэхн прагрэсу ў прамысл. адкрыла новыя магчымасці для развіцця сельск гаспад. Намециўся рост вытворч. трактароў і камбайнаў, паставак мінер. угнаенняў. Была ўстан. новая сіс-ма нарыхтовак сельгас пр-цыі, уведзены цвёрдыя планы закупак на некалькі год наперад, павяліч закуп цэны, уводзілася надбаўка за продаж звышпланавай пр-цыі, ліквід. запазыч. калгасаў. 3 канца 60-х у Б. быў сканцэнтр. адкорм буйн. рагатай жывёлы, свіней, малочн. жывёлаг.

Але, прывёдшы ў дзеянне толькі бліжэйшыя эканаміч. рэзервы, рэформа незакранула асноў гаспад. мех-му. Многія разумныя рашэнні засталіся ў галіне добрых намераў. Тэмпы эканам. росту былі маруднымі. Вялізныя сродкі, якія дзяржава затраціла на паляпшэнне стану сельск гаспад, выкарыст. ва ўмовах каманднай эканомікі немэта-накіравана.

Бюракрат сіс-ма кірав, выкарыстанне экстэнсіўн шляху развіцця эканомікі сталі галоўнай прычынай наступіўшага ў сяр. 80-х крызісу. Празмернае развіццё хім. прамысл., выкарыст. штучных угнаенняў у сельск гаспад, празмерная меліярацыя забалочаных земляў прывялі да парушэння экалагічнай раўнавагі.

Такім чынам, буржуазныя рэф. 60—70 былі вельмі непаслядоўныя, супярэчлівыя, з многімі адступленнямі і выключэннямі. Асабліва выразна іх абмежаванасць праяўлялася на ўскраінах, у тым ліку на Б..

№52 Грам-паліт жыцце БССР у сяр 50 – сяр 80 20 ст.

Смерць Сталіна і прыход да ўлады новага саюзнага кіраўніцтва на чале з Хрушчовым у значнай ступені паспрыялі развіццю грамад-паліт. працэсаў на Б.. Асаблівую ролю ў гэтым адыграў 20 з'езд КПСС, які адбыўся 1956 г. На з'ездзе прагучала крытыка культу асобы Сталіна, былі прыняты рашэнні, накіраваныя на ўладкаванне законнасці і правапарадку. Пасля 20 з'езда КПСС пачалася рэабілітацыя ахвяр сталінскіх рэпрэсій. 3 1956 па 1962 у БССР былі рэабіліт. вядомыя палітя, культурныя і навуковыя дзеячы. Пасаду першага сакратара ЦК КПБ займаў з 1956 1 беларус на гэтай пасадзе Мазураў.

Аднак «паліт адліга» зусім не азначала поўнай дэмакрат. грамадства. Многія дзярж. кампаніі насілі фармальны характар ці зусім не адпавядалі рэчаісным праблемам. з'езд КПСС у 1959 абвясціў аб уступленні краіны ў перыяд разгорнутага будаўніцтва камунізму. Засталіся ўсеўладдзе парт. апарату і яго прывілеі-дадатковыя грашовыя выплаты, лепшае медыц. абслугоўванне, харчовыя пайкі і г.д. Афіцыйная прапаганда абыходзіла маўчаннем правалы ў сферах эканомікі. Любая форма вострых выказванняў успрымалася як замах на асновы сацыялізму. Улады ігнаравалі праблемы беларуск. нац. культ. і мовы.

Грам-паліт жыццё Б. ў 1 дзесяцігоддзе пасля смерці Сталіна было неадназначным і супярэчлівым. 3 1 боку, пачаліся пэўныя прагрэсіўныя працэсы дэмакрат, а з 2- захаваліся прыярытэты адміністр-каманд сіс-мы, прадугледжв цэнтралізаванае кіраванне, якасна новыя задачы вырашаліся старымі метадамі. Далей некаторага паслаблення кантролю «зверху» справа не пайшла. Адбыўся пераход ад таталітарнага да аўтарыт. паліт. рэжыму, які вызначаў грамад-паліт жыццё.

Пасля 1964 г., калі да ўлады прыйшоў Брэжнеў, «адліга» закончылася. Узмацніліся ганенні па паліт. матывах, а перыяд брэжнеўскага кіравання з 1964 па 1982 атрымаў назву «застою». У гэтыя гады імкненне да вяртання сталінізму старанна затойвалася, рабіўся выгляд, што ў краіне існуюць дэмакратычныя формы ўлады. Складанасць грамад-паліт. жыцця была абумоўлена яшчэ і тым, што ўзмацненне аўтарыт. рэжыму адбывалася на фоне эканам. ўздыму і многія супярэчнасці часова згладжваліся. На аснове росту эканомікі, хоць і нязначна, але адбывалася павышэнне жыццёвага ўзроўню Нас-цтва, што станоўча ўплывала на фарміраванне грамад. думкі. Знешне здавалася, што кіруючая партыя і народ знах. ў поўнай згодзе. Асаблівае значэнне набылі арг-цыі святкаванняў Кастрычніцкай рэв-цыі і 1 Мая, якія лічыліся рэвалюц.мі святамі. Такія святы павінны былі дэманстраваць веліч перамогі, да якой вяла партыя, адданасць народа яе ідэалам.

Існавалі і многія іншыя формы ўдзелу народа ў грамад-паліт жыцці, у тым ліку і ў выбарах Саветаў народных дэпутатаў, у рабоце партыйных, прафсаюзных і камсамольскіх арганізацый.

Фактычным кіраўніком Р (1м сакратаром ЦК КПБ) на працягу 1965-1980 быў Машэраў, які пакінуў значны след у грамад-паліт жыцці БССР. На пач. 80-х пастаянна ўзмацняўся партыйны дыктат ва ўсіх сферах грамад-паліт. жыцця. У гэты час быў спынены працэс рэабілітацыі сталінскіх рэпрэсій, узмацнялася роля Камітэта Дзярж. Бяспекі (КДБ)-органа, які «кантраляваў» думкі і пачуцці савецкіх людзей.

Такім чынам, грамад-паліт жыццё ў 2 пал 60-х-пач. 80-х гг. характ. пераходам ад таталітарнага да аўтарыт. паліт. рэжыму, наспяваннем застойных з'яў.

№54 Спробы мадэрнізацыі савецкай грамад-паліт і сац-эканам сіс-мы у час палітыкі перабудовы (1985 – 1991 гг.).

Па ініцыятыве новага кіраўніка ЦК КПСС Гарбачова з 1985 у СССР пачалося правядз. шэрагу рэформ ў грам-паліт жыцці пад лозунгамі галоснасці, паскарэння, перабудовы. Усе рэфармацыйныя ідэі зыходзілі з вышэйш. эшалону ўлады. 1я вынікі рэф. далі ў сферы галоснасці. Звяртанне да гіст. 20-х-30-х прадвызначыла актывізацыю грамадства і яго раскол на прыхільнікаў рэформ і праціўнікаў.

У 1989 г. адбыліся выбары народ. дэпутатаў СССР, якіх у1ню выбіралі на альтэрнат. аснове. У 1990 на Б. прайшлі выбары дэпутатаў Вярх. і мясц. Саветаў. Ва ўмовах 1партыйнасці большасць месцаў дасталося КПБ. Аднак манаполія на ўладу КПСС-КПБ была падарвана. У Вярх.м Савеце ў1ню з'явілася парламенцкая апазіцыя.

У 1989 г. на Б. быў створаны БНФ «Адраджэнне». Закон «Аб грамадзянскіх аб'яднаннях», прыняты ў 1990, заклаў пачатак працэсу стварэння паліт. партый. На мяжы 80—90-х іх было каля 10, у 1994 -каля 60 партый і аб'яднанняў. Сярод іх Бел. сялянская партыя, Бел. сац-дэмакрат грамада, Камуніст партыя Б. і інш.

Спад вытворчасці і рост цэнаў выклікалі рост рабочага руху. У Р. адбыліся забастоўкі, шматтысячныя дэманстрацыі і мітынгі, асабліва ў Мінску, Оршы, Гомелі. Акрамя эканам выстаўляліся і паліт пытанні.

Такім чынам, палітыка «перабудовы» савецкай сіс-мы прывяла да яе распаду. У Р. пашыралася дэмакратызацыя грам-паліт. жыцця, усталявалася галоснасць, узнікла шматпартыйнасць.

Эканамічнае стан. Б. Супярэчнасці ў развіцці грам. ў сяр. 80-х найбольш востра праявіліся ў эканоміцы. Для большасці эканамістаў і частцы палітыкаў неабходнасць перамен была відавочнай. Быу вызначаныНОВЫ накірунак сац.-эканам. развіцця. Першачарговая задача наспеўшай рэф. бачылася ў стварэнні новай цэласнай сіс-мы кіравання. Як вынік рэф. павінен быў адбыцца пераход ад цэнтралізаванай, каманднай сіс-мы да дэмакр., абгрунтаванай на эканам. метадах, на аптымальным спалучэнні планавага цэнтралізаванага кіравання з самакіраваннем нізавых звенняў і прадпрыемстваў. На Б. рэфармаванне адбывалася праз пераход галін народн. гасп. і прадпрыемстваў на самафінансаванне і гасразлік.

На працягу 12-й 5годкі (1986—1990) эканоміка адрознівалася стабільнасцю. Заданне 5годкі выконваліся, расла вытворчасць. Але да канца 80-х стала відавочным, што не зламаўшы старую сіс-му кіравання, дасягнуць рэальных змяненняў будзе немагчыма. Да таго ж на эканоміку Б. значны ўплыў аказала аварыя на Чарн. АЭС. Эканамічная страта ад яе ацэньваецца ў 10 гадавых бюджэтаў Р, не кажучы ўжо пра ўздзеянне на здароўе Нас-цтва. Тым не менш, да 1990 эканамічнае стан. Б. было болып спрыяльным, чым ўвогуле ў СССР.

У 90-я эканамічная сітуацыя рэзка змянілася. Гаспадарка былога СССР пасля яго распаду ператв. ў міжнародную сіс-му, існаванне якой патрабавала новых падыходаў ва ўзаемаадносінах паміж былымі саюзнымі рэсп-мі. Для Б. новы этап эканам. рэформ пачаўся ў верасні 1990 г., калі Вярх. Савет РБ прыняў урадавую праграму пераходу да рын. эканомікі. У далейшым былі прыняты Дзярж. праграма па стабілізацыі эканомікі і сац. ахове нас-цтва, Дзярж. праграма прыватызацыі, шэраг законаў, накіраваных на рэфармаванне эканомікі. Аднак канкрэтнае вырашэнне праблем адбывалася павольна. Працягваўся спад вытворчасці, ўзрастала колькасць беспрацоўных, знешняя запазычанасць дзярж., падаў жыццёвы ўзровень нас-цтва.

Адной з галоўных перашкод на шляху аднаўлення эканомікі стала інфляцыя. Ужо к 1989 яна складала 10 % і з тых часоў няўхільна расце, што вядзе да абясцэньвання разліковых білетаў, уведзеных у 1992 Нац. банкам Б. ў якасці самаст. сродку плацяжу.

№55 Абвяшчэнне і заканад-прававое афармл суверэн. РБ. Асн. тэнд. грам-паліт развіцця.

На стыку 80-х-90-х ў СССР назіраўся выбух нац. рухаў. У кола шматлікіх спрэчак, дыскусій, паліт. рэформаў папалі праблемы забеспяч. сапраўднага дзярж. суверэнітэту. Аднак у разуменне суверэнітэту ў розных рэс-ках укладваўся розны сэнс. Усё залежала ад таго, якія сілы атрымалі большасць на выбарах і прыйшлі да ўлады.

27 ліпеня 1990 г. Вярх. Савет БССР прыняў "Дэклар. аб дзярж. суверэнітэце БССР". Адпаведна Дэклар. Б. -суверэнная дзяржава, якая ўсталявана на аснове ажыццяўл. беларуск. нацыяй яе неад'емнага права на самавызначэнне, дзяржаўнасці бел. мовы, вяршынства народа ў вызначэнні свайго лёсу. Абвяшчэнне суверэнітэту Б., як і суверэнітэту інш. рэспублік СССР, было пошукам новых формаў сувязей паміж імі, спробай пераўтварэння нац.-дзярж. адносін. Неабходнасць захавання сувязей была пацверджана ў ходзе рэферэндуму аб лёсе Саюза ССР у сакавіку 1991. У БССР за захаванне Саюза ССР прагаласавала 82,7 % Нас-цтва.

25.08.1991 Вярх. Савет БССР прыняў пакет рашэнняў аб незалеж, паліт. і эканам. самаст. Б.

19.09.1991 г. на сесіі Вярх. Савета Б. былі зацверджаны назва "РБ.", герб "Пагоня" і бел-чырвона-белы сцяг. Герб "Пагоня"-сімвал усеагульнай барацьбы з іншаземнымі захопнікамі, за выгнанне іх са сваёй зямлі. Бела-чырвона-белы сцяг з'яўляўся вайсковым сцягам беларуск воінаў у сярэднявеччы. Вясной 1995 г. быў праведзены рэферэндум, на якім большасць нас-цтва прагаласавала за другую сімволіку. Адной з прычын называлася тое, што ў час вай-ны нацыяналісты скампраметавалі нац. сімволіку супрацоўніцтвам з немцамі.

8.12.1991 у Белавежскай пушчы кіраўнікі Б., Расіі і Украіны падпісалі пагадненне аб стварэнні СНД.

15 сакавіка 1994 г. была прынята Канст. ў Б. Новая Канст. карэнным чынам адрозніваецца ад папярэдніх. Адпаведна Канст. РБ -унітарная дэмакр дзярж.

У гэтым дакуменце чалавек абвешчаны вышэйшай каштоўнасцю грамадства і дзярж.. Дэмакратыя ажыцц. на аснове разнастайнасці паліт. інстытутаў, ідэалогій і поглядаў. Ідэалогія паліт. партый, рэлігій або інш. гра-мадскіх аб'яднанняў не можа ўстанаўлівацца ў якасці абавязковай для грамадзян.

Канст. замацоўвае асн. прынцыпы арг-цыі дзярж. улады ў Р.. Дзярж. засноўваецца на прынцыпе падзелу ўлад: заканадаўчай, выканаўчай і судовай. Кіраўніком дзярж. з’яўл. прэзідэнт РБ. 10.07.1994 1м прэзідэнтам быў выбраны Лукашэнка.

Парламент - Нац-ны сход РБД з’яўл. прадстаўнічым і заканад. органам РБ. Парламент складаецца з дзвюх палат - Палаты прадстаўнікоў і Савета Р. Склад Палаты прадстаўнікоў - 110 дэпутатаў. Іх выбранне ажыццяўляецца на аснове ўсеагульнага, свабоднага, роўнага, прамога выбарчага права пры тайным галасаванні. Савет Р з’яўл. палатай тэрытарыяльнага прадстаўніцтва.

Выканаўчую ўладу ў РБ ажыццяўляе ўрад - Савет Міністраў РБ - цэнтральны орган дзярж. кіравання. Судовая ўлада ў Р. належыць судам.

24.11.96 адбыўся рэспубл. рэферэндум. Большасць людзей прагаласавала за прыняцце Канст. РБ 1994 са змяненнямі і дапаўненнямі, прапанаванымі Прэзідэнтам Лукашэнкам; за перанос Дня незалежнасці РБ з 27 ліпеня на 3 ліпеня; супраць свабоднага, без абмеж. продажу зямлі і адмены смяротнага пакарання.

19 - 20 кастр. 1996 у Мінску адбыўся 1 Усебеларускі народны сход, які зацвердзіў "Асн. напрамкі сац.-эканам. развіцця РБ на 1996-2000гг". Галоўная мэта -пераадоленне крызіс. з'яў у экан.

№56 Асн тэндэнцыі сац-экан развіцця РБ.

Асаблівасці: 1) у цэнтры беларуск. мадэлі сац.-эканам. развіцця знаходзіцца Чалавек з яго інтарэсамі, памкненнямі, жаданнем жыць у свабоднай, дэмакр. і квітнеючай краіне. Дзяржава для народа клапоціцца і будзе клапаціцца аб росце заработнай платы, пенсій, стыпендый і інш. выплат насельніцтву, аб паляпшэнні жыллёвых умоў, умоў працы і адпачынку, каб чалавек адчуваў сябе камфортна, ганарыўся тым, што ён жыве і працуе ў РБ. 2) новае кіраўніцтва дзярж. ўзяло на ўзбраенне сац. мадэль рыначнай эканомікі. Дзяржава праводзіць моцную і эфектыўную эканамічную і сацыяльную палітыку, абараняе інтарэсы ўсіх класаў і пластоў нас-цтва(састарэлыя, інваліды, шматдзетныя сем' і, студэнты). Гэта забяспечвае сац. стабільнасць у грам-ве. 3) улічваючы вопыт краін з развітай рыначнай інфраструктурай, РБ. стала на шлях дзярж. рэгулявання эканомікі. Правядзенне дзярж. палітыкі забяспечвае павышэнне эфектыўнасці эканомікі, абарону інтарэсаў айчынных таваравытворцаў, узмацнення інфляцыі, развіцця крымінальных структур. 4)прыватызацыя праводзіцца пры ўдзеле і пад кантролем дзярж., у інтарэсах умацавання яе магутнасці і павышэння дабрабыту народа. 5) народ і дзяржава адмовіліся ад куплі-продажу зямель сельскагаспадарчага прызначэння, ад дэмантажу буйной калгасна-саўгаснай вытворчасці і замены яе сялянскай гаспадаркай. Калгас, саўгас, сялянская гаспадарка маюць роўныя правы і магчымасці існавання, калі яны эфектыўна гаспадараць на зямлі. 6) РБ. адкрыта для эканам. супрацоўніцтва з усімі краінамі свету. Яна прыцягвае ў народную гаспадарку капіталы айчынных і замежных інвестараў.