Всего: 90 ч

ПРЕДМЕТ, ЗАДАЧИ И МЕТОДОЛОГИЯ ТРУДОВОГО ОБУЧЕНИЯ (4 ЧАСА)

Предмет и задачи методики трудового обучения. Методическая подготовка учителя. Взаимосвязь методической подготовки с будущей профессиональной деятельностью учителя и содержанием курса методики трудового обучения.

Для якаснага ажыццяўлення працоўнай падрыхтоўкі вучняў у агульнаадукацыйных установах настаўнік павінен быць узброены сістэмай ведаў аб працэсе навучання. Агульныя заканамернасці адукацыі і навучання ў сучаснай школе даследуе навука дыдактыка — тэорыя навучання. Але ў школе, як вядома, вывучаецца шэраг вучэбных прадметаў, у аснове якіх ляжаць адпаведныя навукі. Выкладанне кожнага школьнага прадмета мае сваю спецыфіку і адрозніваецца ад навучання па іншых дысцыплінах не толькі сваім зместам, але і задачамі, метадамі, формамі арганізацыі. Таму гэтыя асаблівасці навучання па асобных прадметах выкладаюцца ў прыватных методыках (методыках выкладання).

Па меры набыцця вопыту работы распрацоўваецца практычна, афармляецца навукова і ўдасканальваецца агульная методыка працоўнаганавучання ці, прасцей, методыка працоўнага навучання. Такім чынам, методыка працоўнага навучання з'яўляецца прыватнай дыдактыкай, методыкай выкладання, адной з галін педагагічнай навукі.

Апрача агульнай методыкі працоўнага навучання распрацоўваюцца прыватныя методыкі па асобных накірунках (раздзелах) працоўнага навучання. Напрыклад, методыка працоўнага навучання ў школьных майстэрнях, у старэйшых класах на ВВК; методыка навучання школьнікаў розным відам працы (тэхнічнай, сельскагаспадарчай, абслуговай); розным профілям прафесійнай падрыхтоўкі (аўтасправе, сталярнай справе, такарнай справе і інш.), асобным разделам праграмы (апрацоўка драўніны, апрацоўка металаў і інш.).

Прадметам методыкі працоўнага навучання, як галіны тэхналагічнай навукі, з'яўляецца працэс працоўнай падрыхтоўкі вучняў у агульнаадукацыйных установах. Іншымі словамі, прадмет методыкі працоўнага навучання — гэта працэс узбраення вучняў элементамі агульнатэхнічных і спецыяльных ведаў, уменнямі і навыкамі выканання асноўных тэхналагічных аперацый па апрацоўцы розных матэрыялаў ручным і механізаваным спосабамі, вырошчванню раслін, а таксама кіравання асобнымі тэхналагічнымі машынамі. У ходзе гэтых працэсаў ажыццяўляецца політэхнічная адукацыя, выхаванне, сувязь навучання з грамадска карыснай, прадукцыйнай працай вучняў, азнаямленне іх з масавымі рабочымі і іншымі прафесіямі прамысловасці, сельскай гаспадаркі, сферы абслугоўвання.

Працэс працоўнага навучання мае два бакі: дзейнасць настаўніка (выкладанне) і дзейнасць вучняў (вучоба), якія ажыццяўляюцца ў адзінстве і ўзаемасувязі. Такая двухбаковасць адзінага навучальнага працэсу характэрна для ўсіх школьных прадметаў. Разам з тым своеасаблівасць зместу, мэт і задач прадмета працоўнага навучання (тэхнікі, тэхналогіі) уплывае на асаблівасці арганізацыі яго вывучэння.

Методыка працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі даследуе гэтыя своеасаблівасці, на аснове іх высвятляе заканамернасці працэсу навучання тэхніцы, працы і тэхналогіі, фармулюе практычныя правілы выкладання кожнага раздзела (блока, модуля) вучням розных узроставых груп. У гэтым — агульная задача методыкі працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі. Яна абапіраецца як на дзейнасны, так і на асобавы падыход у навучанні і выхаванні. Сутнасць такога падыходу ў абагульненым выглядзе заключаецца ў разглядзе сумеснай дзейнасці настаўніка і вучняў у працоўным навучанні і тэхналагічнай адукацыі як працэсу актыўнага ўздзеяння на асобу вучня як на катэгорыю цэласную. Пры гэтым такое ўздзеянне не адмаўляе, а нават узмацняе, істотна закранае структуру асобы вучня, усе яе падструктуры, разнастайныя яе кампаненты, адценні, рысы.

Важная адметнасць агульнай задачы методыкі працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі — метадычная і метадалагічная падрыхтоўка настаўніка да ўмення прафесіянальна "кампанаваць" у вучняў гатоўнасць да працы ў сферы матэрыяльнай вытворчасці, абслугоўвання і іншых відах дзейнасці. Гатоўнасць да працы як аб’ект навукі, паводле азначэння А.І.Кочатава, характарызуецца сутнасцю – "магчымасцю і здольнасцямі чалавека ствараць духоўныя і матэрыяльныя каштоўнасці".

Сутнасць як катэгорыя навуковая ўключае ў сябе абавязковую наяўнасць сістэмы ўнутры аб’екта навучання і выхавання пры захаванні ўстойлівых сувязей паміж элементамі гэтай сістэмы.

Сістэмны падыход у методыцы працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі прадугледжвае:

- навуковы аналіз асноў сучаснай вытворчасці, народных рамёстваў, адпаведных школьнаму ўзросту тэхналогій у мэтах выдзялення і адбору асобных блокаў (модуляў) для наступнага цэласнага структурнага мадэлявання вучэбна-выхаваўчага працэсу;

- пабудову, кампаноўку цэласнай сістэмы навучання і выхавання;

- педагагічнае кіраванне змадэляванымі кампанентамі сістэмы працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі школьнікаў у працэсе рэальнага функцыянавання гэтых кампанентаў;

- даследаванне ўзаемазвязаных з’яў, заканамернасцей пабудаванай сістэмы, выкарыстанне атрыманай інфармацыі як у цэлым, так і ва ўзаемадзеянні з іншымі сістэмамі ў мэтах пастаяннага ўдасканалення вучэбна-выхаваўчага працэсу агульнаадукацыйных устаноў;

- навуковае прагназаванне далейшага развіцця працоўнай падрыхтоўкі школьнікаў, іх тэхналагічнай адукацыі.

3 агульнай задачы методыкі працоўнага навучання вынікае шэраг прыватных задач, сярод якіх важнейшымі з'яўляюцца наступныя.

1. Абгрунтаванне навучальных і выхаваўчых задач працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі з улікам канкрэтнага этапа развіцця грамадства і тых патрабаванняў, якія ён прад’яўляе да школы.

Разгледзім на асобных прыкладах, як змяняліся гэтыя задачы ў апошнія дзесяцігоддзі на падставе пэўных дакументаў, што прымаліся кіраўніцтвам краіны. Да снежня 1977 года ў працэсе працоўнага навучання школа павінна была даваць вучням першапачатковае кола неабходных для жыцця ведаў і ўменняў у розных відах працы. Ажыццяўлялася таксама арыентацыя выпускнікоў на далейшы працяг вучобы ў вышэйшых навучальных установах.

Са снежня 1977 года і да красавіка 1984 года школа павінна была даваць пэўны аб'ём ведаў і ўменняў, неабходных для ўключэння вучняў у грамадска карысную, прадукцыйную працу, ушчыльную падвесці іх да авалодання канкрэтнай прафесіяй.

Пасля красавіка 1984 года і ў наступныя гады стаяла задача авалодання пэўнай прафесіяй кожным вучнем да моманту заканчэння сярэднай школы.

У сувязі з рэформай школы ў Рэспубліцы Беларусь у канцы 90-х гадоў пачала шырока ажыццяўляцца падрыхтоўка старшакласнікаў у профільных класах. Гэта дазваляла лепш улічваць інтарэсы, імкненні і схільнасці вучняў. Пытанне аб набыцці ў школе прафесіі (ці не) пачало вырашацца па жаданню вучняў і іх бацькоў.

Асноўнымі крыніцамі для вызначэння задач працоўнага навучання на працягу шэрагу гадоў станаўлення айчыннай школы былі творы відных тэарэтыкаў мінулага, вядомых вучоных, а таксама важнейшыя пастановы, якія прымаліся кіраўніцтвам дзяржавы. Як бы ні складваліся абставіны ў грамадстве, безумоўна, правільна пастаўленае працоўнае навучанне павінна спрыяць перш за ўсе ўсебаковаму развіццю асобы кожнага школьніка, узмацненню сувязі школы з жыццём, фарміраванню ў вучняў політэхнічнага кругагляду, падрыхтоўцы іх да працы ў сферы матэрыяльнай вытворчасці і абслугоўвання, абгрунтаванаму выбару прафесіі.

Задачы працоўнага навучання і выхавання вызначаюцца таксама ў залежнасці ад тэндэнцый развіцця навукі, тэхнікі і тэхналогіі, ад патрабаванняў сучаснай вытворчасці да працоўнай падрыхтоукі моладзі. Набылі значэнне такія задачы працоўнага навучання і выхавання, як развіццё тэхнічнага мыслення, творчых здольнасцей, фарміраванне ўменняў планаваць сваю дзейнасць, ажыццяўляць самакантроль, выхаванне адказнасці, добрасумленных адносін да працы і агульнай працоўнай культуры.

У працэсе працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі школьнікаў вырашаюцца і спецыфічныя задачы, што вызначаюцца зместам вучэбнага матэрыялу (навучанне прыёмам карыстання рознымі інструментамі, уменню шыць, гатаваць ежу, вырошчваць ураджай раслін, выконваць правілы бяспекі працы і інш.).

2. Абгрунтаванне зместу працоўнага навучання вучняў розных узроставых груп, фармулёўка рэкамендацый па складанню праграм і падручніка ў, праверка гэтых рэкамендацый у ходзе доследнай работы ў школе.

Для пабудовы зместу вучэбнага прадмета неабходна, па-першае, выбраць вучэбны матэрыял з таго, што мае адпаведная навука або галіна тэхнікі, і, па-другое, сістэматызаваць яго ў вызначанай паслядоўнасці з улікам узроставых асаблівасцей вучняў, іх ведаў па іншых прадметах.

Методыка працоўнага навучання, асабліва ў сярэдніх класах, у гэтых адносінах знаходзіцца ў найбольш цяжкім і складаным становішчы. Вучням неабходна азнаёміцца з апрацоўкай розных матэрыялаў, элементамі тэхнiкi і тэхналогіі бытавымі рамонтнымі работамі, разнастайнымі раслінамі, тканінамі і інш.

Аб'ём ведаў, назапашаных да цяперашняга часу ў любой сферы дзейнасці чалавека, вельмі вялікі. Патрэбна ж выдзеліць асноўнае, галоўнае, але даступнае разуменню вучняў. Возьмем, напрыклад, апрацоўку канструкцыйных матэрыялаў, якая займае большую частку часу заняткаў у школьных майстэрнях. Для выбару тэхнічных звестак у гэтыя раздзелы патрэбна абапірацца на такія навуковыя дысцыпліны, як тэорыя рэзання, тэхналогія машынабудавання, разлік і канструяванне рэзальных інструментаў, тэорыя машын і механізмаў і інш.

Такім чынам, прыходзіцца з вялікай колькасці ведаў і уменняў выдзяляць, вылучаць тыя, якія найбольш адпавядаюць задачам політэхнічнай адукацыі і могуць стварыць у вучняў правільнае ўяўленне аб тэарэтычных асновах і практычным выкарыстанні вывучаемых вытворчых працэсаў.

Для таго, каб вырашыць, які вучэбны матэрыял мае найбольшую навучальную і выхаваўчую вартасць, важна мець крытэрыі для яго выбару. Распрацоўка такіх крытэрыяў таксама з'яўляецца справай методыкі працоўнага навучання (тэхнікі, тэхналогіі).

Ва ўмовах імклівага навукова-тэхнічнага прагрэсу вобласць тэхнікі і тэхналогіі набывае значную дынамічнасць. 3'яўляюцца новыя машыны, новыя тэхналогіі і матэрыялы. Пагэтаму змест вучэбных праграм па працоўнаму навучанню не можа заставацца нязменным. У сувязі з гэтым методыка працоўнага навучання павінна займацца карэкціроўкай зместу працоўнага навучання.

Асаблівае значэнне мае сістэматызацыя вучэбнага матэрыялу. Яго ў вучэбнай праграме неабходна размясціць з улікам як унутранай логікі, так і заканамернасцей успрымання і засваення, аб’ектыўнай складанасці. Для паляпшэння засваення вучэбнага матэрыялу патрэбна ўлічваць і міжпрадметныя сувязі.

3. Пабудова працэсу навучання і працоўнага выхавання школьнікаў. Сюды ўваходзіць адбор метадаў, прыёмаў і форм арганізацыі вучэбна-выхаваўчай работы з тым, каб сфарміраваць цэласную асобу вучня, асобу чалавека-працаўніка. Асоба фарміруецца, як адзначаў Ф.І.Івашчанка, у сямейным і грамадскім асяроддзі, у навучанні і выхаванні і ў вядучай дзейнасці. У тэхналагічнай адукацыі — гэта, як вядома, дзейнасць працоўная. Менавіта ў ей развіваюцца і спецыялізуюцца такія "сутнасныя сілы" (Ф.І.Івашчанка), як увага, успрыманне, мысленне, пачуцці, здольнасці.

Мысленне вучня ў працоўнай дзейнасці набывае новыя адценні: тэхнічнае, практычнае, тэхналагічнае. Школьнік пад кіраўніцтвам настаўніка міжволі пераўтварае свае знешнія практычныя дзеянні ў разумовыя, мысленныя аперацыі. Пад уздзеяннем працы адбываецца "культывацыя" пачуццяў вучня: адны з іх адсейваюцца як непатрэбныя, на іх месца прыходзяць іншыя — захапленне працай, пачуццё адказнасці, гонару за сваю працу. Пры гэтым інтэнсіўна развіваюцца тэхнічнае і прасторавае ўяўленні, назіральнасць, лоўкасць рук, вокамер. Задача методыкі — рацыяналізаваць вучэбны працэс тэхналагічнай адукацыі ў гэтым накірунку, зарыентаваць увесь асобавы патэнцыял школьніка на фарміраванне мэт працоўнага дзеяння, кантроль ходу яго, ацэнку вынікаў.

3 выхаваўчага пункту гледжання вельмі важна забяспечыць грамадска карысную накіраванасць працы вучняў. Аднак без спецыяльных трэніровачных практыкаванняў часта немагчыма забяспечыць дакладнасць і якасць работы. Рашэнне такіх і падобных ім праблем — важная задача методыкі працоўнага навучання, накіраваная на абгрунтаванне канкрэтных рэкамендацый для настаўнікаў.

4. Даследаванне заканамернасцей спалучэння навучання з грамадска карыснай, прадуцыйнай працай.

Усведамленне грамадскай значнасці сваёй працы ў школьных майстэрнях, ВВК, вучнёўскіх вытворчых брыгадах, на прышкольным участку, калі ствараюцца розныя прадметы (матэрыяльнай каштоўнасці) ці прадумовы да выбару прафесіі, дае падставы асобе вучня ў той цi іншай ступені зразумець аб'ектыўную сувязь яго працы з патрэбамі грамадства. Настаўніку варта развіваць гэтую сувязь, фарміраваць разуменне вучняў у тым накірунку, што рэальная патрэба грамадства ў выніках іх працы павінна ператварацца ў асабістую патрэбу чалавека-працаўніка. Канчаткова і трывала сфарміраваць такое разуменне — адна з важнейшых прыватных задач методыкі працоўнага навучання і тэхналагічнай адукацыі. Менавіта ў працэсе зносін настаўніка працы (тэхнікі, тэхналогіі) з вучнямі і вучняў паміж сабой у працоўнай дзейнасці максімальна раскрываюцца і мадэліруюцца ўзоры адпаведных паводзін.

Умовы для ўдзелу вучняў у грамадска карыснай, прадукцыйнай працы ствараюцца пры вывучэнні асноў навук, а не толькі ў працэсе працоўнага навучання. Патрэбна творча выкарыстоўваць усе веды і ўменні, атрыманыя як на ўроках, так і ў іншых відах дзейнасці вучняў. Школе патрэбна не любая прадукцыйная праца, а толькі такая, якая садзейнічае выкананню пастаўленых вучэбна-выхаваўчых задач. Пагэтаму методыка працоўнага навучання шукае найлепшыя шляхі спалучэння навучання і выхавання вучняў з іх грамадска карыснай, прадукцыйнай працай, выяўляе заканамернасці гэтага працэсу і дае рэкамендацыі па іх выкарыстанню.

5. Абгрунтаванне задач, зместу і методыкі пазакласнай і пазашкольнай работы вучняў па тэхніцы, працы і тэхналогіі.

Гэта работа атрымала шырокае распаўсюджанне ў працоўнай падрыхтоўцы моладзі. Паўсюдна ў школах ствараюцца гурткі па апрацоўцы драўніны і металаў, гурткі юных тэхнікаў, народных рамёстваў і інш. Адпаведныя гурткі працуюць пры станцыях юных тэхнікаў, дамах тэхнічнай творчасці і іншых дзіцячых установах.

Практыкай работы гурткоў выпрацаваны разнастайныя формы арганізацыі заняткаў у іх. Задача методыкі працоўнага навучання — абагульніць гэты вопыт і выдзеліць найбольш удалыя, эфектыўныя формы і метады правядзення заняткаў у іх, распаўсюдзіць перадавы вопыт, зрабіць яго здабыткам усіх настаўнікаў працы і кіраўнікоў гурткоў.

Пры вырашэнні разглядаемай задачы методыка працоўнага навучання абапіраецца на агульныя палажэнні дыдактыкі, на вопыт пазакласнай работы па іншых школьных прадметах. Разам з тым і тут методыка працоўнага навучання вырашае шэраг спецыфічных для сябе задач: адбор матэрыялу для праграмы таго ці іншага гуртка, вызначэнне крытэрыяў адбору аб’ектаў працы, развіццё канструявання і мадэліравання, вызначэнне шляхоў тэхналагічнай адукацыі ўдзельнікаў гурткоў і інш.

6. Распрацоўка і праверка на практыцы матэрыяльнай забяспечанасці вучэбнага працэсу па працоўнаму навучанню.

Вырашэнне гэтай задачы прадугледжвае наданне адпаведнай увагі аснашчэнню лабараторый, кабінетаў, майстэрняў, вучэбных цэхаў і ўчасткаў, забеспячэнню іх неабходным абсталяваннем, прыстасаваннямі, інструментамі і матэрыяламі. Толькі пры наяўнасці адпаведнай матэрыяльнай базы магчыма паспяховае правядзенне вучэбных і пазакласных заняткаў па тэхніцы і працы.

ПРИНЦИПЫ ТЕХНОЛОГИИ (ТРУДОВОГО ОБУЧЕНИЯ) (6 ЧАСОВ)

Принципы трудового обучения: основоположные и дидактические. Дидактические принципы, их основные педагогические задачи и пути реализации в учебном процессе. Политехнический принцип, его сущность.

Змест і працэс навучання будуецца на аснове сістэмы вядучых ідэй, якія называюцца прынцыпамі навучання. Прынцыпы — гэта зыходныя палажэнні тэорыі навучання, якімі кіруецца настаўнік пры арганізацыі і правядзенні заняткаў. Прынцыпы вызначаюць сутнасць арганізацыі працэсу навучання. Яны маюць характар аб'ектыўных законаў. Для паспяховага ажыццяўлення вучэбнага працэсу прынцыпы павінны быць рэалізаваны настаўнікам.

Прынцыпы працоўнага навучання фармулююцца на аснове даных дыдактыкі, абагульнення перадавога педагагічнага вопыту, вынікаў навуковых даследаванняў і інш. Яны вынікаюць з сутнасці самога працэсу працы і законаў вышэйшай нервовай дзейнасці чалавека, што вызначаюць фізіялагічныя і псіхічныя працэсы, якiя праходзяць пры фарміраванні працоўных ведаў, уменняў і навыкаў.

Усе прынцыпы працоўнага навучання можна ўмоўна падзяліць на дзве групы: асноватворныя і дыдактычныя. Да асноватворных можна аднесці політэхнічны прынцып, прынцып спалучэння навучання з прадукцыйнай працай і прынцып прафарыентацыйнай накіраванасці працоўнага навучання. Да дыдактычных прынцыпаў працоўнага навучання, якiя ўтвараюць адзіную сістэму, адносяцца: навуковасць, нагляднасць, сістэматычнасць і паслядоўнасць, свядомасць і актыўнасць, сувязь тэорыі з практыкай, трываласць засваення ведаў, уменняў і навыкаў, даступнасць, выхаваўчы характар навучання.

Усе дыдактычныя прынцыпы дзейнічаюць у цеснай сувязі адзін з другім. Кожны з іх раскрываецца і рэалізуецца праз правілы навучання — спосабы дзейнасці настаўніка па выкарыстанню прынцыпаў у канкрэтных умовах вучэбнага працэсу. Разгледзім іх паасобку.

Навуковасць навучання. Асноўная педагагічная задача — фарміраванне ў вучняў сістэмы навуковых ведаў аб вытворчасці. Вывучэнне тэхнікі і працы вядзецца на строгай навуковай аснове, вучням усіх класаў даюцца толькі навукова дакладныя, правераныя практыкай веды. Настаўнік адбірае навейшыя дасягненні навукі і тэхнiкi, перадавыя метады тэхналогіі, вопыт наватараў вытворчасці. Пры гэтым змест працоўнага навучання фарміруецца з улікам задач школы, пазнавальных магчымасцей і фізічных сіл вучняў, а таксама адведзенага на працоўнае навучанне часу.

Прынцып навуковасці патрабуе, каб на занятках па працоўнаму навучанню выкарыстоўваліся сучаснае і навейшае абсталяванне, рабочыя інструменты і прыстасаванні, вымяральная тэхніка. Вучні павінны знаёміцца з новымі матэрыяламі, вывучаць іх уласцівасці і спосабы прымянення.

У працэсе навучання неабходна карыстацца толькі навуковай тэрміналогіяй, сімваламі, формуламі, размернасцю. Ізлажэнне павінна весціся папулярна, але на строга навуковай аснове. Неабходна знаёміць вучняў з гісторыяй вывучаемай з'явы, метадамі яе адкрыцця і ўкаранення ў вытворчасць.

Прынцып рэалізуецца праз:

- падбор дакладных, устаноўленных у навуцы, тэхніцы і на вытворчасці, звестак аб прадметах, сродках, прыёмах і працэсах працы;

- аснашчэнне майстэрняў і кабінетаў у адпаведнасці з патрабаваннямі навуковай арганізацыі працы;

- выкарыстанне строга навукова-тэхнічнай тэрміналогіі ў навучанні;

- азнаямленне вучняў з тэндэнцыямі навукова-тэхнічнага прагрэсу (электрыфікацыяй, механізацыяй, аўтаматызацыяй, робатызацыяй і інш.);

- сістэматычнае выкарыстанне ў навучальным працэсе навукова-тэхнічнай літаратуры;

- вывучэнне навуковых асноў тэхнiкi і тэхналогіі.

Нагляднасць у навучанні. Асноўная педагагiчная задача — стварэнне ўмоў для развіцця зрокавай і слыхавой памяці, прасторавых уяўленняў вучняў. На занятках настаўнік шырока абапіраецца на пачуццёва-практычны вопыт школьнікаў, непасрэднае ўспрыманне імі вывучаемых прадметаў і працоўных працэсаў. Чым больш рознабаковае гэтае ўспрыманне, тым глыбей веды вучняў.

На занятках выкарыстоўваецца як знешняя нагляднасць (непасрэднае ўспрыманне ўзораў вывучаемых прадметаў), так і ўнутраная — апора на вопыт вучняў і раней праведзеныя назіранні. Настаўнік вучыць дзяцей успрымаць галоўнае, правільна спалучаць вобраз і слова. Славесныя сігналы (новыя тэрміны, назвы прадметаў) павінны быць падмацаваны пачуццёвымі сігналамі. Патрэбна не толькі гаварыць, але і дэманстраваць.

Шырока выкарыстоўваюцца наступныя віды нагляднасці:

- дэманстрацыя рэальных прадметаў, вопытаў і працоўных прыёмаў;

- паказ мадэляў і макетаў, што імітуюць натуральныя аб'екты;

- паказ відарысаў прадметаў і працэсаў, замалёўкі іх на дошцы;

- паказ дыя- і кінафільмаў, выкарыстанне тэлебачання і камп'ютэраў, графапраекцыі.

Пры адборы наглядных дапаможнікаў улічваецца, што паказ макетаў, мадэляў і ўмоўных адлюстраванняў часта бывае больш эфектыўным, чым паказ рэальных прадметаў. Яны звычайна маюць менш падрабязнасцей, што дазваляе лепш разгледзець асноўныя элементы. Неабходна кіраваць успрыманнем паказваемага вучням і звяртаць увагу на важнейшыя асаблівасці прадметаў. Нельга абцяжарваць урок колькасцю наглядных дапаможнiкаў Iх патрэбна столькі, колькі неабходна для дасягнення вучэбных мэт. Дэманстрацыі настаўнiк павінен праводзіць па меры неабходнасці, а не ўсе адразу.

Прынцып рэалізуецца праз:

- сістэматычнае выкарыстанне розных відаў нагляднасці;

- спалучэнне паказу з растлумачэннямі і гутаркамі;

- рацыянальнае спалучэнне рэальнай нагляднасці з умоўна-сімвалічнай (натуральныя аб'екты і схемы, чарцяжы, эскізы).

Свядомасць і актыўнасць вучняў у навучанні. Асноўная педагагічная задача — падахвочванне вучняў да самастойнасці і актыўнасці ў атрыманні ведаў, уменняў і навыкаў. У адпаведнасці з гэтым прынцыпам настаўнiк так арганізоўвае навучанне, каб вучні мелі магчымасць свядома і актыўна авалодваць ведамі і метадамі выкарыстання іх на практыцы, працоўнымі ўменнямі і навыкамі. Пры гэтым настаўнікам раскрываюцца задачы працоўнага навучання і канкрэтныя мэты ўрокаў. Школьнікі вучацца самастойна планаваць сваю работу, вызначаць спосабы яе выканання, кантраляваць ход і вынікі працы, уносіць карэктывы. Дзеці навучаюцца творчай дзейнасці, рацыяналізацыі і канструяванню. Дзякуючы гэтаму, дзеянні вучняў не будуць толькі механічным паўтарэннем паказаных настаўнікам прыёмаў і спосабаў работы.

Неабходна навучыць школьнікаў уяўляць ўзор будучага выніку сваіх дзеянняў і магчымыя памылкі, пралікі. Наяўнасць узору дазволіць ім ажыццяўляць самакантроль і выпраўленне дапушчаных памылак. Настаўнiк патрабуе не толькі запамінаць тэрміны і азначэнні, але і асэнсоўваць іх, звязваць з канкрэтнымі працоўнымі працэсамі. Пры гэтым перад вучнямі ставяцца пазнавальныя задачы, выкарыстоўваецца праблемнае выкладанне матэрыялу. Настаўнiк сочыць за мовай вучняў, выпраўляе ўсе памылкі, вучыць дакладна і ясна выказваць свае думкі, правільна выкарыстоўваць тэрмiны.

Прынцып рэалізуецца праз:

- абавязковае вывучэнне тэарэтычных пытанняў на занятках, растлумачванне навуковых асноў практычнай дзейнасці, эфектыўных прыёмаў работы;

- пастаяннае планаванне працоўнага працэсу, складанне тэхналагічных і інструкцыйных карт;

- сістэматычнае рашэнне творчых тэхнічных задач з вытворчым зместам;

- самастойную работу вучняў з навукова-тэхнічнай літаратурай;

- навучанне канструяванню, арганізацыі і правядзенню эксперыментаў, выпрабаванняў і інш.;

- выкананне вучнямі арганізатарскіх функцый у майстэрнях.

Сістэматычнасць і паслядоўнасць у навучанні. Асноўная педагагічная задача — фарміраванне ў вучняў цэласнай сістэмы ведаў і ўменняў па асновах вытворчасці. У адпаведнасці з гэтым прынцыпам настаўнiк выкладае вучэбны матэрыял у строгім парадку, які адпавядае логіцы навукі і працы, з апорай на раней засвоеныя веды. Дакладнае выкананне праграмы і сістэматычная работа з падручнікам садзейнічаюць засваенню школьнікамі ведаў у пэўнай сістэме. Вучэбны матэрыял вывучаецца ў адпаведнасці з тэхналагічнымі працэсамі і прынятай сістэмай працоўнага навучання. Тэхніка-тэхналагічныя звесткі паведамляюцца ў строгай паслядоўнасці, а веды і ўменні па новаму раздзелу абапіраюцца на раней атрыманыя па асновах навук і на ўжо асвоеныя раздзелы працоўнага навучання (тэхнікі, тэхналогіі).

Настаўнік улічвае ўзроўні пазнавальных магчымасцей вучняў. Улік забяспечваецца паступовым ускладненнем работ. Напрыклад, у 5-м класе вучні атрымліваюць простыя вырабы з фанеры, тонкай бляхі і дроту, якія ўтрымліваюць, як правіла, адну дэталь. У 6-м класе аб'екты працы ўскладняюцца, для іх вырабу ўжо выкарыстоўваюцца 2-3 віды матэрыялаў (напрыклад, бляха і дрот). У 7-м класе вырабы часцей складаюцца з некалькіх дэталяў. Вучні апрацоўваюць іх і выконваюць зборку. У кожным наступным класе дабаўляюцца ўсё новыя і новыя аперацыі. Так забяспечваецца сістэматычнае і паслядоўнае ўскладненне выконваемых вучнямі вучэбна-працоўных заданняў.

Прынцып рэалізуецца праз:

- рэгулярнае складанне каляндарна-тэматычнага плана правядзення заняткаў у адпаведнасці з праграмай;

- планаванне работы на кожныя наступныя заняткі з устанаўленнем сувязей з папярэднімі;

- выкладанне вучэбнага матэрыялу з улікам яго ўнутранай логікі (напрыклад, спачатку вывучаюцца ўласцівасці матэрыялаў, а затым — тэхналогіі іх апрацоўкі);

- сiстэматычнае выкарыстанне метадаў абагульнення вывучаемых матэрыялаў;

- сiстэматычнае выкарыстанне пераемнасці ў вывучэнні матэрыялу ад класа да класа.

Сувязь тэорыі з практыкай. Асноўная педагагічная задача —фарміраванне ўяўленняў аб практыцы як аб'екце прыкладання тэарэтычных ведаў. Настаўнік спалучае тэарэтычную падрыхтоўку вучняў з іх практычнай дзейнасцю. Вучні на практыцы пераконваюцца ў неабходнасці набыцця тэарэтычных ведаў як кіраўніцтва да практычнай дзейнасці. На практыцы веды канкрэтызуюцца, становяцца болыш жыццёвымі. У сваю чаргу набываемы жыццёвы вопыт вучняў дае ім канкрэтны матэрыял, які ў далейшым выкарыстоўваецца на ўроках.

Падрыхтоўка вучняў да практычнай дзейнасці пачынаецца з авалодання ведамі на тэарэтычных занятках, а затым працягваецца на лабараторна-практычных ці практычных, дзе яны пад кіраўніцтвам настаўніка правяраюць дакладнасць атрыманых ведаў, замацоўваюць і паглыбляюць іх, набываюць уменні выкарыстоўваць іх на практыцы.

Вучэбная і працоўная дзейнасці школьнікаў павінны быць цесна звязаны паміж сабой. Пры тлумачэнні новага матэрыялу, абапіраючыся на асабісты вопыт вучняў, настаўнік мае магчымасць прыводзіць прыклады з вобласці тэхнікі, тэхналогіі і працоўнай практыкі дзяцей. На практычных занятках усе выконваемыя школьнікамі дзеянні павінны абгрунтоўвацца тэарэтычнымі палажэннямі і заканамернасцямі. Выкананне працоўных заданняў настаўнік ажыццяўляе ў строгай тэхналагічнай паслядоўнасці. Тэарэтычныя палажэнні, што паведамляюцца, павiнны адпавядаць логіцы практычнай работы вучняў. Працоўныя ўменні і навыкі, атрыманыя без апоры на веды, толькі шляхам механічнага пераймання дзеянняў іншых людзей, будуць недасканалымі, пазбаўленымі гібкасці і трываласці. Варта, каб адбор практычных работ вучняў быў падпарадкаваны рашэнню выхаваўчых задач і павышэнню ўзроўню тэарэтычнай і практычнай падрыхтоўкі вучняў.

Прынцып рэалізуецца праз:

- выкарыстанне на ўроках звестак з практычнага вопыту вучняў;

- навуковае абгрунтаванне і растлумачэнне працоўных дзеянняў і тэхналагічных працэсаў;

- рашэнне задач з вытворчым зместам;

- правядзенне экскурсій на прамысловыя прадпрыемствы і выкарыстанне іх матэрыялаў на ўроках;

- азнаямленне вучняў з работай наватараў, рацыяналізатараў і вынаходнікаў;

- выкарыстанне навуковай і даведачнай літаратуры пры падрыхтоўцы да заняткаў і пры выкананні практычных работ.

Трываласць засваення ведаў, уменняў і навыкаў. Асноўная педагагічная задача — стварэнне ўмоў для трывалага засваення і хуткага выкарыстання ведаў, уменняў і навыкаў. Настаўнік павінен растлумачыць, што ўсё набытае вучнямі ў школе патрэбна будзе ім не толькі для будучай працоўнай дзейнасці, але і зараз, для авалодвання новым матэрыялам. Без дастатковай вучэбнай базы не можа быць "росту" вучняў, руху іх наперад у вучобе і жыцці.

Трываласць засваення ведаў, уменняў і навыкаў дасягаецца ўсім ходам вучэбнага працэсу, але для лепшай рэалізацыі гэтага прынцыпу неабходна, каб вучні добра ведалі мэты вывучэння канкрэтнага матэрыялу і выканання працоўных заданняў.

Неабходна выкарыстоўваць рэгулярныя паўторы пры тлумачэнні. Яны патрэбны для папярэджання забыўчывасці матэрыялу, для аднаўлення ў памяці забытага, сістэматызацыі і паглыблення ведаў, уменняў і навыкаў. Настаўнік развівае памяць вучняў з дапамогай розных заданняў па завучванню тэрмінаў, правілаў, лічбавых даных і інш. Завучванне можа быць як механічным, так і асэнсаваным. Механічнае завучванне — шматразовае паўтарэнне матэрыялу. Часцей за ўсё так завучваюцца назвы інструментаў, матэрыялаў, імёны, даты і іíø. Асэнсаванае запамінанне будуецца на ўстанаўленні лагічных сувязей новага матэрыялу з ужо вядомым, назваў розных аб'ектаў з іх прызначэннем, уласцівасцямі, выкарыстаннем. Асэнсаванае запамінанне эфектыўней механічнага. Яно забяспечвае больш трывалае замацаванне вывучанага ў памяці вучняў пры меншых затратах часу.

Прынцып рэалізуецца праз:

- старанны адбор матэрыялу для засваення;

- паўтарэнне і замацаванне вывучанага;

- выкарыстанне трэніровачных практыкаванняў;

- выкарыстанне атрыманых ведаў у зменлівых абставінах;

- правядзенне заліковых і кантрольных (тэарэтычных і практычных) работ.

Даступнасць у навучанні. Асноўная педагагічная задача — арганізацыя працэсу навучання ў адпаведнасці з разумовымі і фізічнымі магчымасцямі вучняў. Даступнасць вызначаецца вышэйшай мяжой магчымасцей вучняў. Неабходна паступовае ўскладненне заданняў. Дзякуючы гэтаму, у школьнікаў развіваюцца фізічныя сілы і пазнавальныя магчымасці, пашыраюцца межы даступнасці ведаў і ўменняў.

Варта нарміраваць працу вучняў з улікам іх індывідуальных асаблівасцей, узросту і стану здароў'я, выключыць з выкарыстання вытворчасці, звязаныя са шкоднымі ўмовамі працы (хімічныя і гарачыя цэхі, праца з ядахімікатамі і інш.).

Неабходна вытрымліваць правільнасць чаргавання вучэбных і працоўных заняткаў. Апошнія мэтазгодна планаваць у канцы рабочага дня і тыдня. На ўроках патрэбна правільна размяркоўваць вучэбны матэрыял. Самы просты матэрыял можа аказацца недасягальным для вучняў, калі даць яго адразу і ў вялікай колькасці. Порцыя матэрыялу на наступным уроку можа быць некалькі большай, чым на папярэднім. Гэта трэба ўлічваць і пры падборы вырабаў. Неабходна іх паступова ўскладняць, дабаўляць новыя аперацыі ў тэхналагічны працэс, праводзіць кароткачасовыя падрыхтоўчыя практыкаванні па кожнай новай тэхналагічнай аперацыі.

Настаўніку неабходна ўлічваць цяжкасць працы і яе працягласць па часе, каб у школьнікаў не было стамлення. Працягласць працы для вучняў 16-18 гадоў не павінна быць большай за øýñöü гадзін у дзень, а да 16 гадоў — не болей чатырох. Дапушчальная вага пераносімага грузу для вучняў 16-18 гадоў не павiнна перавышаць: для юнакоў — 16,4 кг, для дзяўчынак— 10,2 кг. Для падлеткаў 15-16 гадоў дапускаемая вага грузаў павiнна быць зменшана ў 2 разы. Вучні ва ўзросце меней 15 гадоў да работ, звязаных з пераносам грузаў, не дапускаюцца наогул.

Неабходна дыферэнцыяцыя вучэбна-працоўных заданняў. Фізічна ці разумова слабейшым вучням пажадана даваць больш лёгкія заданні, якія могуць быць паспяхова выкананымі.

Прынцып рэалізуецца праз:

- падбор аб'ектаў працы ці работ, якія адпавядаюць узроставым, палавым і пазнавальным магчымасцям вучняў;

- нарміраванне працы з улікам фiзiчных магчымасцей вучняў;

- раздзяленне складаных тэхналагічных аперацый на больш простыя дзеянні;

- выкарыстанне станкоў, механізмаў і прыстасаванняў, спецыяльна сканструяваных для вучняў;

- стварэнне і выкарыстанне інструментаў, машын і прыбораў, разлічаных на работу пры паніжаным электрычным напружанні: 12, 36 ці 42 вольты;

- навучанне ад вядомага да невядомага, ад простага да складанага, ад лёгкага да цяжкага.

Выхаваўчы характар навучання. Асноўная педагагічная задача — стварэнне ўмоў для фарміравання ўсебакова і гарманічна развітай асобы, для падрыхтоўкі яе да жыцця і працы.

Працэс рашэння задач адукацыі і навучання школьнікаў павінен аказваць уплыў на іх выхаванне. Адначасова пры гэтым павiнна адбывацца развіццё разумовых і фiзiчных здольнасцей вучняў, развівацца іх пазнавальныя сілы, актыўнасць і самастойнасць. Выхаванне ў працэсе навучання ажыццяўляецца не стыхійна. Яго мэты, змест, накіраванасць і эфектыўнасць уздзеяння на вучняў залежаць ад многіх умоў: зместу працоўнага навучання, арганізацыі і методыкі яго правядзення, умоў працы, асобы настаўніка і інш. Патрэбна комплекснае рашэнне задач выхавання (маральнага, працоўнага, эстэтычнага і г.д.). Пры выкананні практычных работ павінна арганізоўвацца ўзаемадапамога вучняў і спаборніцтва за якасць і колькасць гатовай прадукцыі. Выкарыстанне розных форм арганізацыі працы дазваляе выхоўваць у школьнікаў розныя якасці асобы: калектывізм, таварыскую ўзаемадапамогу, адказнасць перад іншымі і г.д.

Прынцып рэалізуецца праз:

- выкарыстанне ў рабоце з вучнямі розных дырэктыўных дакументаў і навуковых распрацовак;

- дакладную пастаноўку задач па навучанню, выхаванню і развіццю на кожным уроку;

- выбар і выкарыстанне аптымальнай сукупнасці форм, метадаў і прыёмаў навучання, выхавання і развіцця вучняў;

- фарміраванне ў вучняў маральна-псіхалагічнай і практычнай гатоўнасці да любой працы, патрэбнай грамадству;

- выкарыстанне ў навучанні працоўных традыцый народа, прыкладаў з жыцця перадавікоў і наватараў вытворчасці;

- уключэнне вучняў у працоўную дзейнасць, якая спалучае творчыя і выканаўчыя кампаненты, разумовыя і фізічныя элементы;

- развіццё вынаходніцтва, рацыяналізатарства і доследніцтва;

- выкарыстанне розных форм арганiзацыi працы;

- фарміраванне ў вучняў актыўнай жыццёвай пазіцыі, пачуцця гаспадара вытворчасці.