Айқындамау тәуекелділігі

Айқындамау (қателерді) тәуекелдігі – бұл жиынтығында дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтердің елеулі көлемде жиналуы жіне оларды аудитор талдамалық рәсімдер кезінде де, мән бойынша жан жақты тексеру кезіндеде байқамай қалуы да болжам. Олар бір – бірін толықтыратындықтан, олардың бірінің нәтижесінде туындаған сенімділік, аудитордың басқа тексеру нәтижесінде алатын кепілдемесінің қажеттілігін пропорционалды азайтады. Аудитор «мән немесе талдамалық рәсімдер бойынша ешқандай жан – жақты тексерулер жүргізбейді» деп болжайық. Егер қаржылық есептерде қате болса, онық байқамай қалуы анық. Сонымен бірге мән бойынша жан – жақты тесттер орындалып, талдамалы рәсімдер жүргізілсе, онда талдамалық рәсімдердің елеулі жиынтық қатеоерді байқамауы 40% тәуекелге, олардың жан – жақты тестер табуы 20% тәуекелге, ешбір рәсімнің байқамай қалуы олардың туындысына тең болады. Қаржылық есептерде дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтерді аудитор байқамай қалуы үшін, мән бойынша жан – жақты тексерулер, не талдамалық рәсімдер олар таппауы керек.

Бөлінбейтін немесе бақылау тәуекелдіктері айқындамау тәуекелдігінен аудитордың оларды тек бағалап, бірақ бақылай алмайтындығымен ерекшеленеді. Аудитордың бөлінбейтін немесе бақылау тәуекелдіктерін бағалауы оларды жақсы түсінуге көмектеседі, бірақ оларды азайтпайды жіне өзгертпейді. Айқындамау тәуекелдігі аудитор мәні бойынша жекелеген тексерулердің сипатын,уақыты мен масштабын өзгерту арқылы бақылап алады.

Аудиторлық қызмет көрсету нарығында клиент конкурстық негізде аудиторлық фирманы таңдай алады.Егер оның көрсететін қызметінің жалпы құны басқа аудиторлық фирмаларға қарағанда едәуір жоғары болса, клиент өз ниетін өзгертіп,басқа фирманы таңдай алады. Сонымен бірге заңды аудиторлық тәуекелділік деңгейін нақты дәлелденген деңгейден орнатудан бас тартуда көмектеседі.

Бәсеке, құқықтық міндеттемелер, басқа шаралар мен кәсіпқойлық бірдей жағдайларда аудиторлық тәуекелдікті бағалау айырмашылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Бірақ түрлі аудиторлар тең жағдайларда аудиторлық тәуекелдіктің абсолютті брдей деңгейін орната алмайтындығын мойындау керек. Аудиторлық тәуекелділік пен айқындамау тәуекелдігі арасында тікелей тәуекелдік,сонымен бірге аудиторлық тәуекелдік пен жинақталуы қает дәлелдердің жоспарланған саны арасында кері тәуекелдік бар.Аудиторлық тәуекелдік компоненттерін детальдандыру айқындамау тәуекелдігінің құрамдас бөлігін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.Мәні бойынша тексеру деңгейі – елеулі қателер тексеру рәсімін орындау процессінде елеулі қателер анықталмай қалу қаупі.Талдау тәуекелдігі – талдау рәсімі елеулі бұрмауларды анықтамайды деген қаупі.Таңдау арқылы зерттеу тәуекелдігі – тексеруд жүргізу операцияларының іріктемесі елеулі қателерді көрсетпеуі мүмкін деген қауіп.Аудиторлық тәуекелдікті тмендету үшін келесідей пікір әрекет етеді:аудитор толық зерттеуге арналған элементтері қанша көбірек тексерсе,іріктеме көлемі сонша көп болады.Мысалы,егер аудитор талдамалық рәсімдерді тексеру мен елеулі элементтері толық тексеруге акцент жасағысы келсе,іріктеме көлемі төмен болады және керісінше.Кез келген аудиторлық басты міндеті – аудитті аяқталған кезде жиынтық аудиторлық тәуекелдік минималды төмен деңгейге жеткізілетіндей немесе

керісінше,сенімділік деңгейі аудиторға қаржылық есептеме нақтылығы бойынша пікір білдіру үшін жоғары болатындай сенімділік деңгейіне дейін жетеіндей етіп жекелеген шоттар немесе шаруашылық операциялар бойынша аудиторлық тәуекелдікті шектеу.

Аудиторлық тәуекелдік –аудитордың қаржылық қорытындыны дұрыс деп нақтылағаннан кейін қателіктердің және ауытқулардың анықталуы.Яғни аудиторлық тәуекелдік дұрыс емес қаржылық қорытындынын беруімен және оеы нақтылаумен сипатталады.

Қаржылық қорытындыны қалайша мұқият тексемесек те, қате болу қаупі әрқашан болады. Сондықтан аудитор өз пікірін білдірен кезде қз сқздеріне нық сенімді болуы керек. Бөтен сөзбен айтқанда аудитор қаржылық қорытынды дұрыстығын нақтылағанда белгілі бір тәуекелдіккебарады.

Аудиторлық тәуекел сапалық және сандық шкала бойынша анықталынады. Практикада көбіне сапалық шкаланы қолданады: жоғары, орташа, төмен.

Аудиторлық тексеру кезінде аудитор тәуекелдік деңгейін төмендетуге тырысуы керек.

Аудиторлық тәуекел үш негізгі компонеттен тұрады:

а) ажырымас тәуекелдік;

б)тәуекелді бақылау;

в)тәуекелді байқамау.

Аудитор тәуекелдерді ескеруі керек, оларды бағалап бағаланған нәтижеге баға беру.

Ажырамас тәуекелдік ұғымы бухгалтерлік баланстың, есептілігінің баптарында біртекті шаруашылық операциялардың топтарында мәліметтердің бұрмаланған түрлерерін анықтауға дейінгі тіуекелдік түрі болып табылады.

Ажырамас тәуекелдіктің деңгейін анықтау үшін клиенттің бизнесіне сараптама жүргізу керек. Аудиттің жоспарлау сатысында ажырамас тәуекелдіктің әдісі ретінде тестік жүйені қарастырамыз, яғни қызметеркерлер арасында сұрақ-жауап алу арқылы жүргізіледі.

Бақылау тәуекелдігін анықтау ықтималдылығы кәсіпорынның бухгалтерлік балансы мен қаржылық есептілігіндегі қателердің уақытылы анықталмауы мен жөнелмегенінен туындайды.

Бухгалтерлік есептілікте және ішкі бақылауда барлық операциялар ақшалай өлшем бірлігінде жүргізілуі, бухгалтерлік операциялардың екі жақты жазылуы, жалпы ақпараттардың баланстық түрде көрсетілуі, материалдық жауакершілікті арттыруы міндетті түрде сипатталуы керек.

Аудитор аудиторлық тексеру сатысында кәсіпорынның бухгалтерлік балансын және ішкі бақылауды зерттеп, бағалауы керек. Зерттеу мен бағалау жүйесі 3 сатыдан өтеді:

1. Алдын ала жоспарлау кезінде ішкі бақылау жүйесімен жалпы танысу.

2. Аудиттің жалпы құрамында ішкі бақылаудың сенімділігін анықтау.

3. Аудиттің қорытынды сатысында ішкі бақылаудың сенімділігіне баға беру.

Ажырамас тәуекелділікті анықтау, аудиттің кәсіби біліктілігінің дәрежесіне, оның тексеру кезінде қолданған аудитірлік тәсілдердің тәртібіне және тексеріліп жатқан кәсіпорынның қызметінен танысуымен байланысты.

Аудито ажырамас және бақылау тәуекелдіктерін сараптай отырып, айқындалмайтын тәуекелдік дәрежесінің қауіптілігін барынша болдырмау үшін аудиторлық тексерудің тиімді әдісін жобалау болып табылады.

Айқындалмайтын тәуекелдікті азайту үшін:

а) кәсіби дәрежесі және тәжірибесі көп аудиторларды тарату.

б) қолданылып жүрген аудиторлық зерттеу тәсілдерін жетілдіру.

в) тексеруге кететін уақыт мерзімін ұлғайту.

г) аудиторлы іріктеу көлемін ұлғайту.

Айқындалмас тәуеклділікті анықтау аудиторлық тексеру тәсілдерін және әрбір учаскіге байланысты іріктеу жүйесін қолдану арқылы жүргізіледі. Айқындалмас тәукелдік көрсеткішін барынша төмендету үшін әртүрлі көптеген аудиторлық тексеру әдістерін қолдану арқылы кәсіпорынның шаруашылық қызметінің көп бөлігін зерттеу керек. Егерде айқындалмас тәуекелдік көрсеткіш дәрежесін жоғары болуы қарастырылса, онда аудиторлық тексеру әдісін және іріктеу көлемін азайту арқылы анықтауға мүмкіндік болады.

Тексеріліп жатқан ұйымның қаржылық есептілігінің ойластырылған, сондай-ақ ойластырылмаған бұрмалаулары маңызды немесе маңызды емес болуы мүмкін. Аудиторлық ұйымдар тексеру жүргізу кезінде есептіліктің дұрыстығын абсолютті түрде көрсетпеуі керек, бірақ оның дұрыстығын барлық маңызды қатынастарда көрсетуі керек. Қаржылық есептілік дұрыстығының барлық маңызды аспектілері – бұл есептілік көрсеткіштерінің нақты деңгейі, яғни осының көмегімен есептілікті пайдаланушы дұрыс қорытынды және экономикалық негізделген шешімдер қабылдайды. Маңызды қаржылық ақпарат - бұл пайдаланушының экономикалық шешім қабылдауына әсер ететін ақпараттың сапалы өлшемі мен қасиеті. Аудитор аудит жүргізу кезінде маңыздылықтың екі жағын ескеру қажет: сапалық және сандық. Маңыздылықтың сапалық жағы – жасалатын операциялардың Қазақстан Республикасында әрекет ететін нормативті актілердің талаптарынан ауытқуы. Маңыздылықтың сандық жағы – бұл қаржының есеп беру нақтылығына елеулі әсер етпейтін, онда максималды рұқсат берілген бұрмалаулар сомасы.

Маңыздылық деңгейі – сандық өшем және бұрмаланған есептіліктің шектелген мағынасы, осы есептілікті пайдаланушы жоғары ықтималдық дәрежесінің негізінде дұрыс қорытынды және экономикалық негізделген шешімдер қабылдай алмауы.

Халықаралық аудиторлық тәжірибеде 5-10% баланстың ауытқуына алып келетін қателер маңызды емес болып табылады. Қазақстанда және халықаралық тәжірибеде маңыздылықты бұрмалаудың сандық нормативтік бекітілген талабы жоқ. Қабылданған тәжірибеге сәйкес әрбір аудиторлық ұйым немесе аудитор өздерінің тәжірибесі мен кәсіби біліктілігіне негізделе отырып әрбір клиентке маңыздылық деңгейін белгілейді. Маңыздылық деңгейін бағалауға сәйкес әдістеме фирмаішілік стандартта белгілеу ұсынылады.

Маңыздылық деңгейін анықтау екі кезеңнен тұрады:

1. маңыздылық деңгейін белгілеу үшін қаржылық есептіліктің базалық көрсеткішін таңдау;
2. таңдалған базалық көрсеткіштің әрқайсысына маңыздылық деңгейін белгілеу.

Бірінші кезеңде аудитор ұйым есептілігінің дұрыстығын сипаттайтын ең маңызды базалық көрсеткіштерді таңдауы керек. Базалық көрсеткіштер бизнестің көлеміне және кәсіпорын жататын салаға байланысты болады. Екінші кезеңде аудиторлық ұйымдар базалық көрсеткіште жіберілетін ауытқу үлесін белгілейді. Ол үшін аудитор маңыздылық деңгейіне ықпал ететін келесідей факторларға талдау жасау және оларға баға беру керек:

• кәсіпорынға жатқызылатын салалардың сипаты мен жағдайы;
• кәсіпорынның қаржылық жағдайы;
• бухгалтер қызметкерлерінің біліктілігі мен тәжірибесі;
• ұйымның ішкі бақылауы және т.б.

Аудитордың осы факторларды бағалауына байланысты, ол базалық

көрсеткішке қатысты маңыздылық деңгейін таңдайды. Базалық көрсеткіштің жүйесі және маңыздылық деңгейінің орналасу реті құжат негізінде рәсімделеді және фирмаішілік стандарт ретінде әрдайым қолданылады. Маңыздылық деңгейі бухгалтерлік есеп жүргізілетін және қаржылық есептілік дайындалатын валютада көрсетілуі тиіс. Бастапқы маңыздылық деңгейінің мағынасы аудиторлық тексерудегі жоспарлау кезеңінде анықталады. Алынған маңыздылық деңгейінің мағынасы жалпы аудит жоспарында тіркеледі. Құжаттағы қателер, жүберулер және т.б ауытқулар (бастапқы құжаттарда, есеп регистрінде, есептілікте), есепті дұрыс жүргізуден ауытқулар ішкі бақылау аудиті және сыртқы аудитпен анықталуы мүмкін. Алаяқтық немесе қателердің нәтижесінде қаржылық есептілікте бұрмалаулар пайда болады. Есептегі жалпы бұрмалаулар жіктелімі суретте көрсетілген.

Қаржылық есеп беруді тексеруді жоспарлау кезеңінде аудитор алда жүргізілетін аудиторлық жұмыстың көлемі мен сипатын анықтайды. Бұл кезде клиент «тәуекелдігі» көп болған сайын, жұмыс көлемі үлкен болатынын ескеру қажет. Себебі аудитор мағыздылық пен тәуекелдікті бағалауы керек.

Маңыздылық тұжырымдамасы бесінші тарауда қарастырылған. Анықталғандай баптың қатесі немесе ондағы қате қаржылық есеп беру негізінде қабылданатын пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер ететін болса, бап маңызды болып табылады. Маңыздылықтың рұқсат берілген деңгейін анықтау.

Аудиттің халықаралық тәжірибесінде(АҚШ, Ұлыбритания және басқаларда) аудиторлық органдар маңыздылық деңгейін анықтайтын әдестемені реттеуші фирмаішілік стандартты (субъект қызметінің ерекшелігін ескере отырып) дайындайды. Бұл стандартты аудиторлық фирма басшылығы бекіте алады. Сондықтан, бұл –коммерциялық құпия.

Маңыздылық деңгейі орнатылған базалық көрсетікштер үлесі ретінде есептелуі мүмкін (бухгалтерлік есеп шоттары, қаржылық есептеме көрсеткіштері). Бірегей база қажеттілігі аудитті жоспарлаудың практикалық талаптары себебімен туындайды. Жоспарлау кезіндегі маңыздылықты пайдалану маңызын түсіну үшін, алдын ала пікірді аудит нәтижелерін бағалаумен салыстыру қажет. Жосапрлау кезінде аудитор тексеру барысындаанықталатын бұрмалаулар бухгалтерлік балансқа ғана немесе табыстар мен шығындар туралы есепке немесе оларға бірге әсер ететінін алдын ала білмейді.

Базалық көрсеткіштер белгілі бір уақыт бойында тұрақты және аз шығын жұмсалатын болуы керек. Аудиторлық тексеру материалдарын алу шығындары мен олардың пайдалылығы арасында рационалды байланыс қажет.

Қазір аудиттің қазақстандық практикасында маңыздылық деңгейін анықтау әдістемесі жоқ. Аудиттің халықаралық іс-тәжірибесі практикасы бар аудиторларға маңыздылықтың нақты критерийін ұсынуға дайын емес. «Елеулілікке қатысты басшылық аудит стандартына енгізілген жалғыз ол Австралия болып табылады». Бірақ маңыздылық деңгейін анықтау әдістемесі бойынша басшылық пен жолдар бар. Мысалы, ұлыбритания жеткеші аудиторлық фирмаларында маңыздылықтың жалпы деңгейін анықтау бойынша нұсқаулар бар.

Фирмалар бойынша маңыздылық деңгейінің шектері, %

(Адамс 72-б)

	Маңыздылық анықтау базасы	А фирмасы	В фирмасы	С фирмасы	Д фирмасы
	Жалпы айналым	0,5 – 1	2 – 4	0,5 – 1
	Салық салынғанға дейінгі пайда	5 – 10	5 – 10	5 – 10
	Активтердің жалпы сомасы	1 – 2	5 - 10	0,5 - 1	1-таза активтер, айналым қаражаттары шамасының 5-і

1-кестеде көрініп тұрғандай фирма арасында маңыздылық деңгейінде қатысты қатал келіспеушілік болмайды және ұсынылатын әдістеме бір-бірінен елеулі алшақтанады.

АҚШ-та БРС шығарған жоспарланған маңыздылықты анықтау кезінде бағдар және практикалық басшылық болатын басшылықтар бар.

Ресейде «Маңыздылық және аудиторлық тәуекел» ережесі қабылданған. Оған сай аудиторлық ұйымдар маңыздылық деңгейін анықтау тәртібін реттеуші фирмаішілік стандартты жасауы қажет. Ереже базалық көрсеткіштер жүйесімен маңыздылықтың бірегей деңгейін есептеу тәртібін ұсынады. Бұл көрсеткішті былай есептеу ұсынылады:

баланстық пайданың 5%

сатудың жалпы көлемінің 2%-ы;

баланс валютасының 2%-ы;

меншік капиталының 10%-ы;

ұйымның жалпы шығынының 2%-ы

Аудиторлық ұйым базалық көрсеткіштер жүйесін және оларға қолданылатын коэффициенттер мәнін өзгертіп, есептеудің дербес дайындалған кестелері мен схемаларын қолдана алады. Осындай қатаң орнатылған критериийлерін аудиторлар оның соңғы шешіміне әсер етуге қабілетті барлық күрделі әдістерді ескерместен пайдалана алады.

Ірі қазақстандық аудиторлық фирма маңыздылық деңгейін анықтаудың фирмаішілік стандартына ие деп болжайық. Мысалы, «Батыс» фирмасы қолданатын критерийлер 5.4-кестеде көрсетілген. Маңыздылық аудиторлық процедураларды жоспарлау және бұрмалаушылық салдарын бағалау кезінде ескеріледі. Маңыздылық туралы алдын ала пікір баланс бөлімдері, табыстар мен шығындар есебі, ақша қозғалысы туралы есептері, жеке және қаржылық есеп беру үшін жалпы алынған меншік капиталын пайдалану туралы есептер үшін маңызды болып табылатындарды бағалауды қамтиды. Бірақ іс жүзінде қаржылық есеп беру үшін маңыздылық туралы алдынала пікір білдіру фирмаішілік стандарттарда даярланған арнаулы басшылықтарда размері көрсетілген жекелеген негізгі көрсеткіштері бойынша қателердің жиытық деңгейі.

Маңыздылықты бағалау аудиторлық тексерудің барлық кезеңдерінде жүреді: аудитті жоспарлау, орындау және аудит нәтижелерін жинақтау. Жоспарлау кезеңінде аудитор баланстар жеке және қаржылық есеп беру үшін алынған табыстар мен шығындар туралы есептер бөлімдері үшін маңызды болып табылатындар жайында алдын ала пікір білдіреді.

Маңыздылықты бағалауды аудитор белгілі бірізділікпен орындайды:

Маңыздылықты бағалау

Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдіру

Есеп беру элементтері бойынша маңыздылық туралы пікір білдіру

Есеп берудегі жиынтық қатені бағалау

Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдірумен жиынтық бағалауды салаыстыру

Алғашқы екі пункт жоспарлау кезеңіне жатса, одан кейінгі екеуі аудиторлық тексеруді жүргізу нәтижелері болып табылады. Әр кезеңде қате саны аудит бойында бағаланады. Бағалауды қайта қараудың негіздерінің бірі болып өзгеріс немесе алдын ала қабылданған деңгей өте жоғары немесе өте төмен деген аудитор тұжырымы қызмет етеді.

Аудиторлық фирма дайындаған мағыздылықтың деңгейін анықтау жөніндегі арнаулы нұсқаулар негізінде қаржылық есептеменің сәкес көрсеткіштерінің маңыздылық деңгейіне алдын ала бағалау жүргізіледі.

Аудиторлық тәуекелдік аудит жүргізіліп отырған қаржылық есеп берудің нақтылығы туралы пікірдің дұрыс болмауында болып отыр. Аудитор тәуекелдігін нөлге жеткізу тәсілі жоқ. Бірақ аудитор аудитті жоспарлау кезінде барлық мүмкін формаларды есепке алу жолымен оны максималды төмендетуге ұмтылуы керек.

400 «Тәуекелдікті бағалау және ішкі бақылау» ХАС-ының 10 пунктінде: «Аудитті жүргізу жолымен дайындау кезінде, бекітілген қаржылық есеп беруге қатысты, сонымен қатар осындай дәлелдеулерді тексеруге бағытталған процедуралар сипатын, мерзімін және көлемін анықтауда қабылдануы мүмкін байқамаудың сәйкес тәуекелдігін анықтау үшін аудитор бақылау тәуекелдігін алдын ала бағалауды қарастырады. Заңды тұлға элементінің екі элементін клиенттің бухгалтертік есеп жүйесін толық зерттелгеннен кейін бақылау тәуекелі қайта қарау керектігіне қарамастан аудитор жоспарлау кезеңінде ескеруі керек.

Жоспарлау мақсаты процедураның ең тиімді және білікті тепе-теңдігі дайындалуында болып табылады. Яғни, аудиторлық процедуралар тәуекелдігі жоғары салаларға бағытталады және сонымен бірге бұл өз тәуекелдік саласындағы қажетсіз жұмысты болдырмауға көмектеседі. Мысалы, бөлінбес тәуекелдікті бағалау үшін аудитор кәсіби пікірді көптеген факторларды, мәселен қаржылық есеп беру деңггеінде бағалау үшін пайдаланады:

o Субъект басшылығының тәжірибесі, білімі мен адалдығы, сонымен бірге кезең бойы оның құрамның өзгеруі;

o Субъект бизнесінің сипаты. Мысалы, оның өнім өндіру мен көрсететін қызметінің технологиялық ескіруінің потенциалы, капитал құрылымының күрделілігі, байланысты жақтардың мәнділігі оның өндірістік алаңдарының саны, орналасыу және географиялық таралымы;

o Бұрмалаушылыққа ұшырауы мүмкін қаржылық есеп беру шоттары.

o Операция мен сараптаушыны таратуды қажет етуі мүмкін басқа оқиғалар негізінде жататын қиыншылық;

o Шоттар сальдосын анықтауға тартылған пікір дәрежесі;

o Активтердің зияндарға және ақша қаражатары сияқты ең қажетті және жылдам өтетін активтердің заңсыз пайдалануға бейімділігі;

o Ерекше және кешенді операциялардың, әсіресе, кезең аяғында немесе кезең аяғына жақындау кезде аяқталы;

o өңдеудің кәдімгі операцияларына ұшыоамайтын операциялар.

«Аудиторлық тәуекелдіктің» 6-бабында атап өтілгендей тәуекелдікті анықтаудағы қиындық, оны нақты құндық баға түрінде есптеуге болмайтындығында болып табылады. Сол себепті алдын ала жоспарлау кезінде «Тәуеклдікті бағалау жөніндегі сұрақтар жинағын» пайдалана отырып, бақылау тәуекелдігіне бақылау жүргізуге болады. Кейбір аудиторлық фирмалардың фирмаішілік стандарттарымен клиент тәуеклдігін бағалау анкетасы даярлануы мүмкін. Кез келген жағдайда тәуекелдікті бағалау тәжірибеге, білімге және іскерлік түйсікке негізделген ойластырылған тұжырымдаманы талап етеді.

Маңыздылық пен аудиторлық тәуекелдік деңгейі арасында кері өзара байланыс бар.Маңыздылық деңгейі жоғары болған сайын,аудиторлық тәуекелдік төмен болады және керісінше.Егер,мысалы,маңыздылық деңгейі төмен болса,аудиторлық тәуекелдік өседі және аудитор,бақылау тәуекелдігі деңгейін төмендету мақсатында (бақылау рәсімдерінің жеткіліксіздігі тәуекелі) не қосымша бақылау тестерін жүргізу, не мән бойынша тексеру рәсімін өсіру арқылы бұның орнын толтыра алады.Бизнес тәуекелі осы клиентке ұсынылған аудиторлық қорытынды әділ болғанына қарамастан аудитордың клиентпен арақатынасы сәтсіз болуы мүмкіндігінде болып отыр.Аудит практикасында аудиторлық тәуекелдігі бағалаудың екі негізгі әдісі қолданылады:

- сезгіштік

- сандық

Сезгіштік әдіс аудиторлар тәжірибе мен клиент бизнесін білу негізінде қаржылық есеп беру немесе шаруашылық операциялар бойынша жалпы аудиторлық тәуекелдікті жоғары,орташа,төмен деп анықтауда болады.

- төмен тәуекедік – ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімді ретінде бағалаған, бірақ аудитор мүмкін қателерді табуғка қажетті сәйкес процедураларды жоспарлай отырып, оған толық сенбеген жағдайда болады;

- орта тәуекелдік – ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімсіз деп бағалаған кездеболады және аудитор жан жақты рәсімді жоспарлайды.

- Жоғары тәуекелдік – клиенттің ішкі бақылау жүйесі жоқ кезде негізінен біртұтас тексеру жоспарланады.

Сандық әдіс аудиторлық тәуекелдік моделінегізінде есеп айырысуды көздейді.Халықаралық тәжірибеде пайдаланылатын ең кең тараған модель келесі формуламен есептеледі:

АТ=БТ*БТ*АТ

Мұндағы АТ – аудиторлық тәуекелдік

БТ - бөлінбейтін тәуекелдік

БТ - бақылау тәуекелдігі

АТ - айқындамау тәуекелдігі

Мысалы,аудитор бқлінбейтін тәуекелдікті 80%, бақылау тәуекелдігін50%, айқындамау тәсілін 10%деп бағалайды.Осы шаралар негізінде аудитор аудиторлық тәуекелдіктің 4% дық шамасын ала алады.Айқындамау тәуекелдігі кқп дәрежеже аудитор кәсіпойлығын сипаттайтындықтан,оған аудиторлық тәуекелдік моделінен осы тәуекелдікті анықтау дұрыс болады:

АТ=АТ/БТ*БТ

Аудитор аудиторлық тәуекелдікті 5% бөлінбес тәуекелдікті 80%,бақылау тәуекелдігін 50%деңгейлерінде қойды делік.Сонымен айқындамау тәуекелдігі 12,5%ды құрайды.

Аудиторлық дәлелдемелердің қажетті саны айқындамау тәуекелдігі деңгейіне кері пропорционалды болады.Айқындамау тәуекелдігі төмен болған сайын,тексеру барысында аудиторлық дәлелдердің көп санын алу қажет.

Аудиторлық тәуекелдік моделін зерттеудің ең жалпы тәсілі аудиторлық тәуекелдік компонеттері мен аудиторлық дәлелдемелердің саны мен сапасы арасындағы өзара байланысты бақылауда б.т.Аудиторлық тәуекелдік моделін қолдану аудитордан осы өзара байланыстар мен аудит жүргізілетін субъектіге тән қасиеттерді ескере отырып,тәуекелдік компоненттерінің әрқайсысының мазмұнын терең түсінуді талап етеді.