Пунктуация пасъясӧн

181 удж. Тӧдмасьӧй «Шыӧдчӧм» научнӧй текстӧн. Гижӧй сэтысь видлӧгъяссӧ схемаяснас.

I. Шыӧдчӧм – кыв либӧ кывтэчас, мый отсӧгӧн сёрнитысьыс шыӧдчӧ мӧд морт дорӧ, сійӧс кытшалысь вӧр-ва дорӧ, кутшӧмкӧ пемӧс, сьӧлӧм вылӧ воана предмет дорӧ.

Тури-туриӧй, кузь кок, му кытшовтін гӧгӧрбок. Мудзис кокыд, мудзис борд. Пуксьыв татчӧ, муса ёрт!

Шыӧдчӧм пырджык паныдасьлӧ кык либӧ некымын морткостса сёрниын.

– Лыддьы, пиӧ, кымын кӧчӧс аддзылан луннас да рытнас.

– Айӧ! Лун югыдыс воши. Синтӧмми! – бӧрддзис Митрук. (Е.Рочев серти)

Шыӧдчан кывнас векджык лоӧны аснимъяс, нимтан вежлӧга эмакывъяс.

– Аддзан, Ваньӧ, кутшӧм гажа тані!

– Кодкӧ тані вӧлӧма нин, дедуш! (И.Торопов серти)

· 1. Туялӧй видлӧгъяс сертиыс, кӧні сёрникузяясас вермӧ сулавны шыӧдчӧмыс? Кыдзи колӧ петкӧдлыны шыӧдчӧмсӧ сёрнитігӧн? гижигӧн?

2. Лыддьӧй схемаяслы лӧсялан сёрникузяяссӧ:

а) Ш,. б),ш,! в),ш!

Шыӧдчӧм вермӧ сулавны сёрникузя водзын, шӧрын, помын. Сёрнитігӧн шыӧдчӧмсӧ торйӧдам шуанногӧн, гижигӧн торйӧдӧмсӧ колӧ петкӧдлыны пунктуация пасъясӧн.

а) Шыӧдчӧмыс кӧ сулалӧ сёрникузя водзын, сэк шыӧдчана кыв бӧрас колӧ пуктыны чутік. Петя, вай лэбачыслы чом вӧчам. Ш,.

б) Шыӧдчӧмыс кӧ сулалӧ сёрникузя шӧрын, сэк шыӧдчана кывсӧ (кывтэчассӧ) колӧ торйӧдны ӧтар-мӧдарсяньыс. Эн вӧрӧд сійӧс, Маша, лӧня пукав!,ш,.

в) Шыӧдчӧмыс кӧ сулалӧ сёрникузя помас, сэк чутіксӧ колӧ пуктыны шыӧдчана кыв водзас. Кытчӧ мӧдӧдчинныд, чоя-вока?,ш?

182 удж. Вӧчӧй уджсӧ ёртыдкӧд. Лыддьӧй сьылан-мойданкывъяссӧ. 181-ӧд уджса научнӧй текст вылас мыджсьӧмӧн вӧчӧй кывкӧртӧд сёрникузяясас паныдасьлысь шыӧдчӧмъяс йылысь.

1. – Бобӧ, бобӧ, кытчӧ ветлін?

– Чожӧ гуӧ ветлі.

– Бобӧ, бобӧ, мый нӧ вайин?

– Выя нянь вайи.

– Бобӧ, бобӧ, кытчӧ пуктін?

– Тшегӧс помӧ пукті.

2. – Руй, руй, кытчӧ нӧ тэ ветлін?

– Петукӧс корсьны.

– Руй, руй, кутшӧм тэнад петукыд?

– Кумач сорса.

– Руй, руй, кытчӧ нӧ тэ ветлін?

– Каньӧс корсьны.

– Кутшӧми нӧ каньыд?

– Налим сера. (Фольклорысь)

· Лӧсьӧдӧй схемаяс шыӧдчан кывъяса сёрникузяясыслы.

& Бобӧ – меліа шыӧдчан кыв

Руй – ньӧжмыд вӧраса морт

Чож, чожӧ (Диал.: вв.,вым.,л.,скр.,сс) – дядь, мамлӧн вок.

Тшегӧс (Диал.:сс) – лабич юр, лабичпомса пӧв.

183 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ пунктуация пасъяс содталӧмӧн. Быд сёрникузя петкӧдлӧй схемаӧн.

1. Регыд ӧд Выль во. Бать колӧ нин коз путӧ вайны. 2. Рытнас жӧ и вая Олюк. 3. Кӧні нӧ ёлкаыд батьӧ? 4. Эн дӧзмы нылук. Эз тшӧкты ичӧтик козйыд асьсӧ вӧрзьӧдны Оля быдмыштны кӧсйӧ. (И.Белых серти)

184 удж. Лыддьӧй кывбуръяссӧ шуанног вежлалӧмӧн, лыддьысян пасъяс тӧд выланыд кутӧмӧн. Лыддьӧдлӧй шыӧдчӧмъяссӧ кывбуръяссьыс. Коді да код дорӧ шыӧдчӧ тадзсӧ? Кутшӧм ловру чужтӧны кывбуръясыс?

1. Видза олан, вильышпозйӧй,

Менам тусьӧй, менам озйӧй,

Менам юмов сэтӧр розйӧй,

Сьӧлӧмшӧрӧй!… Кылан? (А.Шебырев)

2. Маша аслас кагалы –

Веж юрсиа аканьлы

Сьыліс сьланкыв:

–Узь жӧ, менам кагаӧй,

Сьӧд синкыма аканьӧй,

Унмовсь, ичӧт ныв.

Узьӧ нин со каньпиӧй,

Вод жӧ, дона аканьӧй,

Матыстчӧ сьӧд вой. (З. Шиликова)

· Вӧчӧй кывкӧртӧд, мыйӧн петкӧдлӧма шыӧдчӧмсӧ кывбуръясас.

185 удж. Лыддьӧй Елена Козлова висьтысь юкӧн. I.Кутшӧм удж позьӧ вӧчны текст сертиыс?а)Сетны …. б) Восьтыны … мӧвпсӧ. в) Тӧдмавны … боксянь. г) Висьтавны … сикассӧ.

II. Мый колӧ вӧчны грамматика тема серти:

а)… шыпасъяс да пунктуация пасъяс содталӧмӧн бӧръя абзацсӧ. б) Бӧрйыны да … шыӧдчан кывъяса сёрникузяяс, пуктыны пунктуация пасъяс. в) Кужны … орфограммасӧ да пунктуация пасъяслысь коланлунсӧ.

Паладь пӧчлӧн да Воваяслӧн керкаясыс орччӧнмоз сулалӧны. Пӧч петӧма град йӧрас ёг нетшкыны. Коссӧ веськӧдігмоз сувтіс да аддзис мачӧн ворсысь зонкаӧс.

– Но Вова тайӧ тэ вӧлӧмыд! Коді нӧ, мися, мачасьысьыс?

– Видза олан Паладь пӧч! – шыасис Вова.

– Видза, видза Вова! – сэсся серӧктӧмӧн содтіс: – Вова ыджыд мача да дӧмаса гача.

– Некутшӧм дӧмас абу менам гачын. Выль джинсы тайӧ.

– Абу тай! Бӧрад нӧ мый? Гӧрд вурысӧн зонмӧ дӧмастӧ ляскӧмаӧсь!

Вензьыштӧм бӧрын зонка дӧзмис сы вылӧ воӧмысь, гортас котӧртігмоз скӧрйывсьыс горӧдіс:

– Чукля кока Гаддя Паладь!

Пӧч вӧлі мышкыртчӧма нин град дорас да эз, тыдалӧ, кыв нимтысьӧмсӧ сьӧкыд пельнас.

Дӧзмӧм детинка гортас элясис ыджыд мамыслы:

– Ыджыд мам шу мыйкӧ Паладь пӧчыслы.

– Шӧвктугйӧй гулюӧй, – меліа шыасис ыджыд мамыс да шыл…книтіс Вовалыс… юрсисӧ. – Эн лӧгас… пиукӧй. Палад… пӧчыс шмон…тӧ с…дзи. Сылы ӧд гажтӧм жӧ, со и вил…шас…ыштіс. А шмон…сӧ донаӧй колӧ гӧгӧрвоны. Он кӧ скӧрмы, дэл…ӧдыс…ыс ӧдйӧ и ӧвсяс, оз кӧлас… нимтысян кывйыс.

Ыджыд мамыслӧн шан… шуалӧмыс лӧн…ӧдіс ызз…ылӧм зонкаӧс.

· 1. Кутшӧм кывъяс лӧньӧдісны Воваӧс?

2. Мыйӧ велӧдіс ыджыд мамыс зонкаӧс аслас сёрниӧн?

3. Кыдзи шыӧдчылӧны тіян дорӧ бать-мамыд, пӧль-пӧчыд, ёртъясыд?

4. Кыдзи асьныд шыӧдчанныд бать-мамныд, чой-вокныд дорӧ?

Козлова Елена Васильевна – коми челядьлы гижысь.Зэв радейтӧмӧн да пыдди пуктӧмӧн гижӧ детсадйӧ ветлысьлы и велӧдчысьлы. Быд висьт, повесьт Елена Козлова гижӧма мича коми кывйӧн. Лыддигӧн олан геройыслӧн олӧмӧн, гӧгӧрвоан найӧс, накӧд жӧ мӧвпалан, шогсян-майшасян и радлан. Велӧдчан лоны бур оласа коми мортӧн.

Миян велӧдчан небӧгын эмӧсь уджъяс Елена Козлова гижӧдъяс серти.

· 1.Кутшӧм висьт, повесьт лыддинныд Елена Козловалысь?

186 удж. Кутшӧм кывъясӧн шыасянныд ёртныд либӧ гортсаяс дорад письмӧ гижигӧн, чолӧмалігӧн? а) Думыштӧй, быттьӧ мӧд карсянь, сиктсянь либӧ шойччанінсянь гижанныд письмӧ. б) Лӧсьӧдӧй Выль воӧн (чужан лунӧн, ордйысигӧн вермӧмӧн) чолӧмалан гижӧд.

187 удж. Лыддьӧй кывбурсӧ. Аддзӧй шыӧдчӧмъяс. Кодлы сиӧма кывбурсӧ поэтыс? Мый тӧдчӧдӧны шыӧдчан кывъясыс?

Зарниӧй менам, донаӧй менам,

Меным тэ помасьтӧм бур.

Муна кӧть ылӧ, сьӧлӧмӧй кылӧ:

Бурджыкыс тэысь оз сюр.

Этшаысь шаньӧн овлан кӧть, аньӧй,

Лёкӧн ме некор ог шу.

Мичаӧй менам, сьӧлӧмшӧр менам,

Муса тэ мен, Коми му! (А.Мишарина)

· Велӧдчӧй висьтавны кывбурсӧ небӧгӧ видзӧдтӧг.

188 удж. Гижӧй «Коми литература» небӧгӧ пыртӧм кывбуръясысь шыӧдчӧмъяса сёрникузяяс. Позьӧ босьтны Альберт Ванеевлысь «Жонь» да Серафим Поповлысь «Зарни паськӧмӧн пасьтасис вӧр» кывбуръяс.

Лӧсьӧдӧй сёрникузяясыслы схемаяс.

Т 1. Кутшӧм текстъясын паныдасьлӧ чужан му, чужан вӧр-ва да сэні олысьяс, быдмӧгъяс дорӧ шыӧдчӧмыс?

2. Кор шыӧдчӧмсӧ позьӧ торйӧдны горӧдан пасӧн? Лӧсьӧд татшӧм сёрникузяыслы схема.