Ловъя лов

– Петя, Петя! Мамыд локтӧ – лун шӧр гӧгӧр радпырысь горӧдіс Маша чойыс. – Мыйкӧ чышъян пиас вайӧ.

Петя видзӧдліс ӧшиньӧ. Дзиръяӧд пырис мамыс. Чышъянсӧ кутіс киас, и сы пиын збыльысь мыйкӧ вӧлі.

– Видзӧдлӧй, мый ме вайи, – керкаӧ пырӧмӧн шуис мамыс да мездіс чышъянсьыс лэбачпиӧс.

– Мамӧ, кытысь нӧ тайӧ тэныд? Кыдзи кутін? – зонка ичӧт кинас то тадз, то эсідз видліс босьтны лэбачӧс. – Код нӧ тайӧ?

Маша кекӧначасис да чечччаліс:

– Ура! Мамук! Ми асьным быдтам ичӧтиксӧ!

–Энлӧй, энлӧй, дзикӧдз повзьӧдінныд коньӧрӧс, со кыдзи тіралӧ. Эн вӧрзьӧдӧй кинад. Лэчча вӧрысь, кок улӧ видзӧда, а тайӧ ичӧтикыс туй вылас пукалӧ. Усьӧма, буракӧ, позсьыс либӧ тӧв уськӧдӧма. Гашкӧ, и доймӧма. Эз тай пышйы меысь-а. Варышпи, тыдалӧ. Эновтнысӧ жаль лои.

Петя босьтіс лэбачсӧ кинас морӧсӧдыс кутӧмӧн и ки пыдӧснас кыліс, кыдзи тіпкис ичӧт ловъя ловлӧн сьӧлӧмыс.

· 1.Лӧсялӧ-ӧ нимыс текстыслы? Вӧзйӧй мӧд ним.

2. Кутшӧм шӧр мӧвпыс висьтыслӧн?

3. Донъялӧй ассьыныд лыддьӧмтӧ.

4. Сӧмын-ӧ пунктуация пасъяс отсалӧны выразительнӧя лыддьыны?

Ӧти и сійӧ гижӧдсӧ (текстсӧ) позьӧ лыддьыны уна ногӧн: радлӧмӧн либӧ шогсьӧмӧн, корӧмӧн либӧ дивитӧмӧн да с.в. Лыддигӧн колӧ вежлавны лыддян ӧд (тэрыба, ньӧжйӧ), лыддян гор (гора, лӧня), коставлыны, кытчӧ лӧсялӧ вежӧртас сертиыс.

Но медводз текстсӧ колӧ лыддьыны ас кежысь, аддзыны сьӧлӧмкылӧм петкӧдлысь кывъяссӧ, юкӧнъяссӧ. Лыддигӧн колӧ тӧдчӧдны гӧлӧсӧн (шуны вынӧнджык, гораджыка) вежӧртас сертиыс медся тӧдчана кывъяссӧ, кывтэчасъяссӧ, сёрникузяяссӧ. Вынӧнджык, гораджык гӧлӧсӧн бӧрйӧм кывъяссӧ либӧ кывтэчассӧ шуӧмысь артмӧ логическӧй ударение.

Гӧлӧс вежлалӧмыс, коставлӧмыс, логическӧй ударение тӧдчӧдӧмыс да сьӧлӧмкылӧм петкӧдлӧмыс лыддьысьӧмсӧ вӧчӧны ясыдӧн, мичаӧн, гӧгӧрвоанаӧн – выразительнӧйӧн.

Лыддьысьны велӧдчигӧн текстын позьӧ пуктавны (карандашӧн) татшӧм пасъяс: i – логическӧй ударение, пуктыны кыв весьтас вылісяньыс;

– пуктыны кывъяс костас, петкӧдлӧ дженьыд коставлӧм: гӧлӧсӧн тӧдчӧдан кыв (кывтэчас) водзӧ либӧ бӧрӧ, чутік (запятаяяс) дырйи;

– пуктыны сёрникузяяс костӧ, петкӧдлӧ кузьджыка коставлӧм: тире, кыкчута (двоеточие), чут, юалан, горӧдан пас дырйи.

128 удж. Кужӧй вочавидзны юалӧмъяс вылас. Лыддьӧй юалана сёрникузясӧ пасъяссӧ пыдди пуктӧмӧн.

Ті велӧдінныд Иван Куратовлысь кывбурсӧ? – Да, …

Ті велӧдінныд Иван Куратовлысь кывбурсӧ? – Да, …

Ті велӧдінныд Иван Куратовлысь кывбурсӧ? – Да, …

Ті велӧдінныд Иван Куратовлысь кывбурсӧ? – Да, …

· 1.Мый вылӧ индӧ кыв весьтас пуктӧм пасыс?

2. Мый петкӧдлӧ сёрникузя помас пуктӧм пасыс?

B 8ry/GAXvk57Wy/B13J5Pm+v3Id59bUNU6v5uXr+A8Dj7vzD84jM6FMx0tBeqnOgUpEnCSQVx/ASC /ShK+XBUsHwMn0EWufz/QfEDAAD//wMAUEsBAi0AFAAGAAgAAAAhALaDOJL+AAAA4QEAABMAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAFtDb250ZW50X1R5cGVzXS54bWxQSwECLQAUAAYACAAAACEAOP0h/9YAAACU AQAACwAAAAAAAAAAAAAAAAAvAQAAX3JlbHMvLnJlbHNQSwECLQAUAAYACAAAACEA8mfgfycFAABc LgAADgAAAAAAAAAAAAAAAAAuAgAAZHJzL2Uyb0RvYy54bWxQSwECLQAUAAYACAAAACEA63A30OAA AAAJAQAADwAAAAAAAAAAAAAAAACBBwAAZHJzL2Rvd25yZXYueG1sUEsFBgAAAAAEAAQA8wAAAI4I AAAAAA== "> 129 удж. Велӧдчам лыддьыны кывбуръяс.

Пемыд вӧрын

парма шӧрын

олӧ Ёма

пиньтӧм вома

Ёма пӧчӧ

быдтӧ кӧчан

Кӧчан корнас

вердӧ кӧчӧс

Кӧть и кӧчиль

полысь лов

Ёма пӧчысь

оз тай пов

Тӧда эмӧсь

зэв скӧр пӧчьяс

наысь пышъялӧны кӧчьяс

Тайӧ Ёма пӧчыс бур! (А.Лужиков)

Тӧв

Шоныд зэрӧн зэрны

енэж оз нин вермы

Гымыс оз нин зымъяв

Муыс важӧн лымъя

Ошкӧс унмыс личкис

тӧв нин воис сідзкӧ. (А.Лужиков)

· 1. Кутшӧм гӧлӧсӧн да ӧдӧн колӧ лыддьыны кывбуръяссӧ?

2. Кутшӧм ловру чужтӧны кывбуръясыс?

130 удж. Гижӧй нӧдкывъяссӧ лыддьысян пасъяс пукталӧмӧн. Лыддьӧй пасъяс сертиыс колана шуанногӧн.

1.Виж – абу турун, гӧгрӧс – абу шар, бӧжа – абу шыр. 2.Мамыс кыз-кыз, батьыс кузь-кузь, челядьыс мичаысь-мичаӧсь. 3.Мыр вылас гыр, гыр вылас шар, шар вылас вӧр.

· Тӧдмалӧй нӧдкывъяссӧ.

131 удж. Лыддьӧй шусьӧгъяссӧколана ӧдӧн, шуанногӧн. Гӧгӧрвоӧдӧй шусьӧгъясӧ.

1. Бур керӧмысь омӧль оз ло. 2. Нимыс мича, да сямыс мисьтӧм. 3.Збыль висьталӧм – абу ошйысьӧм. 4. Ва воссяс – сёян вежсяс. 5. Мый вӧлӧма – ставыс кольӧма.

· 1. Аддзӧй паныд вежӧртаса кывъяс, гижӧй параясӧн. Кутшӧм тӧдчанлуныс татшӧм кывъясыслӧн шусьӧгъясас?

132 удж. Велӧдчӧй лыддьыны кывпесанъяс: тэрыба, но быд кыв стӧча шуӧмӧн.

1.Кор нин арӧс шырлы тырлӧ,

Кор нин шогыс шырлӧн бырлӧ?

2. Войнас сизьыд оз тӧд узьлӧм,

Войнас синмыс зэв сюсь сизьлӧн.

3. Йӧра юрысь усис сюрыс,

4. Усьӧм сюрыс нюрысь сюрис. (Г.Юшков)

133 удж. Нуӧдӧй классад медбур лыддьысьысь вылӧ конкурс. Бӧрйӧй кывбур либӧ висьтысь юкӧн, дасьтысьӧй мичаа лыддьыны: а)видзӧдӧй пунктуация пасъяссӧ; б) пасъялӧй медтӧдчана кывъяссӧ, костъяссӧ. Велӧдчӧй висьтавны небӧгӧ видзӧдтӧг. Кывзӧй ӧта-мӧднытӧ, донъялӧй.

Т 1.Гораалыддьысигӧн кыв, кывтэчасвынӧнджык, гӧлӧсӧн гораджыка тӧдчӧдӧм – тайӧ …

Ясыда, мичаа, выразительнӧя лыддьысьӧмыс артмӧ гӧлӧс …, … тӧдчӧдӧмӧн да … петкӧдлӧмӧн лыддьӧмысь.

2. Выль пӧв лыддьӧй 128-ӧд уджысь текстсӧ лыддьысян пасъяс пукталӧмӧн.

3. Кутшӧм пасъяс индӧны шуанног вежласьӧм вылӧ?