Коми сёрнисикасъясын паныдасьлысь аслыспӧлӧслунъяс

56 удж. Тӧдмасьӧй таблицанас. Висьталӧй, паныдасьлӧны-ӧ тӧдчӧдӧм аслыспӧлӧслунъясыс тіян сёрнисикасын. Содталӧй видлӧгъяс.

Шуанног	Сёрнисикасъясысь видлӧгъяс	Литературнӧй кыв норма серти колӧ гижны
1. Кыв заводитчигӧн е да и гласнӧйяс водзын шулӧны [ г ], [ к ] либӧ [ д' ], [ т' ]	[ д'ид ], [ д'ез ], [ т'и ], [ т'ер ], [ т'ерка ], [ т'епыс' ]	Гид, гез, ки, кер, керка, кепысь
2. Кыв помын шулӧны: [- т' ] да [- йт ], [- д' ] да [-йд]	[ дайд ], [ байд ], [ дойд ], [ кват' ], [ шат' ], [ н'ат' ]	Дадь, бадь, додь, квайт, шайт, няйт
3. Суффиксъясын, кывлӧн мӧд, коймӧд да мукӧд слогъясын шулӧны: [ -ӧ ] да [ -э (-е) ]	[ мамэ ], [ майэг ], [ олэм ], [ ворсэ ], [ мунэй ], [ кол'эй ], [ кынэм ]	Мамӧ, майӧг, олӧм, ворсӧ, мунӧй, кольӧй, кынӧм
4. I колян када када-кывъясын шулӧны: [ -и ] либӧ [ -ы ]	[ муныс ], [ локтыс ], [таты], [ пыд'д'ы ]	Муніс, локтіс, таті, пыдди
5. –ым, -ыр, -ыс, -ыль, -ынь, -ысь, -ышт, -ыш суффиксъясын шулӧны: [ -ы ] либӧ [ -и ].	[кӧрим], [гогин], [гылид], [ч'укил'], [вежин'] …	Кӧрым, гогын, гылыд, чукыль, вежынь, улысь, муніс
6. Мукӧд лоӧмторъяс	…?	Куран, ягсер, юква, этайӧ, войт, ӧшинь, ведра, котравны

57 удж. Вынсьӧдӧй литературнӧй кыв норма серти гижны кужӧм. Гижӧй кывъяссӧ торъя чукӧръясӧ г либӧ д, к либӧ т шыпасъяс содталӧмӧн.

…игзьыны, …ижны, …еньга, …ежмӧдны, …ерчкыны, …иль-голь, …еда-внука, …ивитны, …ивъя, …ежны, …екӧнач, …елавны, …ельчи, … ельыдлӧз, …епысясьны, …ерыштны, …игуг, …изь, …илля, …иподтуй, …ертука.

· Быд чукӧрысь ӧти кыв пыртӧмӧн лӧсьӧдӧй сёрникузяяс.

58 удж. Мый колӧ гижны: дь али йд, ть али йт? Гижӧй колана ногӧн, кужӧй гӧгӧрвоӧдны.

До (йд, дь), во (ть, йт), раде (ть, йт), чу (дь, йд), эг ча (йт, ть), ню (ть, йт), мо (дь, йд), ко (йт, ть), ко (йд, дь), эн шӧ (йт, ть).

59 удж. Гижӧй сёрникузяяссӧ кывъясас колана шыпасъяс содталӧмӧн. Визьнитӧй содтӧм шыпасъяссӧ, гӧгӧрвоӧдӧй налысь гижанногсӧ.

1. Коля … еркаысь петкӧд…с …ез пом, кӧртал…с сійӧн понлысь сьыл…сӧ. 2. Челядь воисн… вӧр…. 3. Котрал…сны пон бӧрся пуяс кост…д, пыравл…сны кустъяс ул…. 3.Пон мудз…с, дышм…с, нюж…дчис туй бок…. 4. Маша вӧл… ӧти платть… кежысь да кутіс кынмыны гӧбӧчад пукаліг…н. 5. Чоя-вока висьтавл…сны батьыслы нак…д лоӧмторъяс йыл…сь. (Е.Козлова серти)

60 удж. Туялӧй таблица сертиыс, сёрнисикасъяслӧн кутшӧм торъялӧм тані петкӧдчӧ. Содтӧй кывъяссӧ, висьталӧй, кутшӧм сёрнисикаслы матыс тіян сёрнитанногныд? Тӧданныд-ӧ, кор гижны л, кор гижны в?

Коми гижӧд кыв	Эжва- горувса	Эжвайывса	Сыктыв- шӧрса	Сыктыв-йывса
Вӧв (вӧвъяс, вӧлыс, вӧвкӧд)	вӧвъяс вӧлыс	вӧв, вӧвъяс, вӧвкӧд	вӧл, вӧлъяс, вӧлкӧд	вӧл, вӧлъяс, вӧлкӧд
Ныв (нывка, нылыс)	…	…	…	…
Тӧв (тӧла, тӧвзьыны)	…	…	…	…

Коми гижӧд кыв	Луза-Летка	Емваса	Изьваса	Удораса	Печора-йывса
Вӧв (вӧвъяс, вӧлыс, вӧвкӧд)	вӧл, вӧлъяс	вӧӧ, вӧӧяс вӧлыс	вӧӧ, вӧӧяс вӧлыс	вӧв, вӧвъяс вӧлыс	вӧл, вӧлъяс вӧлкӧд
Ныв (нывка, нылыс)	…	…	…	…	…
Тӧв (тӧла, тӧвзьыны)	…	…	…	…	…

Литературнӧй коми кывйын гласнӧйяс водзын колӧ гижны л, согласнӧйяс водзын – в: кы в ны–кы л ӧны, сьы в ны–сьы л ысь–сьы л ӧны. Гӧрд оват, еджг ов, няв ӧстны кывъясын колӧ шуны игижны в.

61 удж. Лӧсьӧдӧй кывъяссӧ да гижӧй торъя чукӧръясӧ.

Сьы		В / Л		ны
ко	ӧ
ны	ӧй
вӧ	ӧн
вӧ	ным
йӧ	ӧн
йӧ	тӧм
ня	зыны
лӧзо	ат
тӧ	быд
тӧ	ын
дзирда	ны
по	ысь
пӧ	тор

Удж.Бӧрйӧйӧти тема да дасьтӧй сы серти проекта удж: «Миян сёрнисикаслӧн аслыспӧлӧслун», «Сёрнисикас – пӧль-пӧчлӧн сёрни?», «Лӧсьӧда аслым сёрнисикас кывкуд», «Мыйла колӧ литературнӧй кыв?».

Проекта удж вӧчӧм вылӧ босьтӧй альбом лист (2-4), медводдзаас гижӧӥ темасӧ, удж вӧчысьяссӧ. Бура дасьтӧй уджнытӧ, мичаа гижӧй.

Мый колӧ вӧчны:

1. Мӧвпыштны, верман-ӧ вӧчны уджсӧ ӧткӧн. Позьӧ котыртчыны 2-3 мортӧн.

2. Бӧрйыны тема. Сёрнитчыны, коді мый вӧчас.

3. Лӧсьӧдны водзкыв (… тӧдмалім, мый коми йӧзлӧн сёрнитанногыс абу ӧткодь. …торйӧдӧма дас сёрнисикас. …нимъяссӧ налы сетӧма …. Ми олам …, миян сёрнисикасным …, кывкудйын пасйӧны … да с.в.)

4. Дасьтыны шӧр юкӧн. Кывзыны да гижны сёрнисикаса кывъяс пыртӧмӧн дженьыдик висьталӧмъяс (бать-мамлысь, олӧма йӧзлысь, ӧта-мӧдныдлысь). Пасйыны, коді сёрнитіс. Вуджӧдны да гижны текстсӧ литературнӧй кывйӧн, лӧсьӧдны дженьыдик кывкуд. Вайӧдны видлӧгъяс фольклорысь, художествоа литератураысь.

5. Гижны кывкӧртӧд (помшуӧм). Дерт, ас сёрнисикас медматыс, но …

6. Мичмӧдны лист бокъяссӧ коми серӧн, серпасъясӧн да с.в.

7. Петкӧдчыны проектнад ёртъяс водзад, классад вӧчны выставка…

Текст

Коланаджык вомгора сёрниыс али гижӧмаыс?

Кыдзи сёрнитö миянкöд велöдчан небöг?

Кыдзи лӧсьӧдны текст?

63 удж. Помалӧй сёрникузяяссӧ.

Ме кыла (кывза), мый …

Ме лыддя, мый …

64 удж. Комиӧдӧй да гӧгӧрвоӧдӧй шусьӧгъяссӧ. Мый йитӧ шусьӧгъяссӧ?

1. Слово не воробей, вылетит – не поймаешь .(Роч) 2. Что написано пером – не вырубишь топором. (Роч) 3.Самое лучшее – прямо и просто сказанное слово. (Англ.) 4.Одно теплое слово в жесткий мороз согреет. (Китай) 5. Сердечное слово до сердца доходит. (Башкир.) 6. Птицу кормом, а человека словом обманывают. (Осетин) 7. Доброе слово дороже богатства. (Роч)

Шуӧм кывйыдлӧн выныс зэв мӧрччана, тӧдчана. Колӧ мӧвпавны, кутшӧм кывъясӧн вӧдитчыны сёрнитігӧн, мед сёрниыд артмис стӧч, мывкыд, вежавидзана.

65 удж. Лыддьӧй текстсӧ, вочавидзӧй юалӧмъяс вылас.

Вомгора сёрни кылам, сёрнитысьсӧ аддзам. Ёртъяслы, гортсаяслы, матысса йӧзлы мыйкӧ висьталігӧн сорсьылам, вунӧдлам, сёрниын тшӧкыда шулам мыйкӧ, мыйкӧ керны, но, эсійӧ да мук. кывъяс. Тадзи сёрнитам лӧсьӧдчытӧг. Урок дырйи либӧ чукӧртчигӧн йӧз водзын бурджык сёрнитны водзвыв думыштӧмӧн, дасьтысьӧмӧн. Дасьтӧм сёрнитӧ лӧсьыд кывзыны: висьталысьыс оз джӧмдав, лоӧмторъяссӧ восьтӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, сёрнитӧ шыльыда, коставлытӧг, ставлы гӧгӧрвоана кывйӧн.

· 1. Дасьтысьны сёрни кежлӧ гижтӧг али гижӧмӧн бурджык? Мыйла?

2. Мый позьӧ дасьтыны гижӧмӧн?

3. Лоас-ӧ текстӧн ӧти тема вылӧ лӧсьӧдӧм сёрни?

4. Кыдзи тӧдмавны текст?

Текст – тайӧ латинскӧй кыв textum, вежӧртасыс – ӧтпомся кыӧм, серъясӧн мичмӧдӧм дӧра. Дӧра кӧ кыӧны шӧртысь, сунисысь, то текст кысьӧ кывъясысь. Текстын (висьтын, кывбурын да с.в.) кывъясыс кысьӧны-йитчӧны, медым мыйкӧ юӧртны, артмӧдны серпас, мыйӧкӧ велӧдны.

66 удж. Бӧрйӧй гижӧдъяс пиысь текст. Гӧгӧрвоӧдӧй,мый серти тӧдмалінныдтекстсӧ (эм заводитчӧм (панас), шӧр юкӧн, пом); кыдзи йитчӧмаӧсь сёрникузяясыс.

I. Выль небӧг. Серпасъяса альбом. Кань нявзӧ. Карса гӧснеч. Чери кыйысь.

II. Батьыс пиыслы козьналіс выль небӧг. Кильчӧ пос помын куткырвидзис кань. Пӧльыс кӧч гӧснеч вайӧма.

III. Вовалы батьыс вайӧма морта небӧг.

Быдторсӧ сэні серпасалӧма, а быд серпас улын кывбур. Со налим сера кань, со куканя мӧс, вӧв дорын чибӧ, еджыд юрсиа нывка чипан вердӧ, зонка чери кыйӧ.

Сэтшӧм мича, яръюгыд рӧма выль небӧгыс!

· 1. Кымын юкӧна текстыс?

2. Кутшӧм сёрникузяӧн заводитчӧ? Кутшӧм сёрникузяӧн донъялӧма?

3. Позьӧ-ӧ шуны шӧр юкӧнсӧ серпасӧн?

4. Сетӧй текстыслы ним.

67 удж. Лыддьӧй, содтӧй тӧдӧмлунтӧ текст йылысь.