Ахуч күн әмндән туста

Авдрин хазн чилдг,

Альхни хазн чилдго.

Эцкин һурвн селвг

( Маңһд улсин тууль)

Кезәнә нег өвгн сәәһән хәәхин өмн хойр көвүндән һурвн селвг өгнә. Негдгч селвгнь – кенәс чигн түрүлҗ менд бичә суртн. Хойрдгчнь – ямаран чигн хотан балла идтн. Һурвдгчнь – даңгин бул улв* деер унттн. Кемр тадн эн селвгүд эс мартхла – цуг җирһлдән оньдин хот-хоолта бәәхт, – гиҗ эцкнь келәд, удан боллго, өңгрҗ одв.

Көвүднь һурвн җилин эргцд эцкиннь зөөриг эдләд чиләв. Тас хоосн үлдхләрн, ахнь дүүдән келҗәнә:

– Мана баав маднд һурвн селвг үлдәләлм. Яһад мадн терүг мартсмб?

Дү көвүнь өмнәснь:

– Кенд кергтәв, тер селвгүднь? Кен маднла түрүлҗ мендлхмб? Мадн баячуд бишлм. Хатсн һуйрар теҗәл кеҗәх мадн бал альдас авхмб? Мана герт бул улв биш, нам ишкән тасрха угалм.

Ахнь ухалҗаһад, эцкин түрүн селвгин утхинь иигҗ тәәлв:

– Мадниг удан унтад кевтлго, хар өрлә босад, көдлтн гиҗ келсн утхта үг гиҗ би санҗанав.

Маңһдуртнь ах-дү хойр әвр эрт тәрәнә көдлмштән һарв. Эднә хаҗуһар йовсн улс түрүлҗ көвүдтә мендләд, көдлмштн күцәмҗтә болтха гиҗ йөрәһәд давцхана.

Өдрин дуусн ах-дү хойр толһаһан өндәлһлго, көдлв. Асхнднь хәрҗ ирәд, хар цәәтә идсн хатсн һуйрнь балас даву әмтәхн болҗ медгдв. Дарунь эдн девскр уга шал деерән кевтәд унтв. Эннь муурсн көвүдт бул улв деер унтснла әдл болв.

Ах-дү хойр өдр болһн шунҗ көдләд, намртнь әвр ик урһц хураҗ авад, хот-хоолта амрад-җирһәд бәәцхәв. Эргндк улс эдниг күүндлдг болв.

__________________________________________________________________

Кезә көвүдт эцкин өгсн селвг кергтә болв?

Туулин учрнь юундв?

Текстд зура тогтатн.

♦ Мендлнә, унтна, келнә гидг үүлдәгчс ирх цагт, 1-гч нүүрт тәвҗ хүврәтн.

♦ Толһаһан, ухалҗаһад гидг үгмүд ниилврәр салһтн, хадврмудинь шинҗлтн.

♦ Цадтлан гидг үгд ямаран зокал бултҗ?

*улв – тюфяк, матрац

Рис. ворона нашла белые перчатки, натянула на лапы и не хочет работать, но ночью от голода она одну перчатку съела

Цаһан хурһн беелә

Нег дәкҗ залху керә хойр чиндр цаһан хурһн беелә* олҗ авна. Терүгән эн әрә-керә гиҗ көлдән өмсчкәд:

– Хәләтн! Ямаран сәәхн! – гиһәд хара кевтнә.

Маңһдуртнь хар өрлә цуг шовуд шууглдад, теҗәлән хәәхәр йовҗана:

– Керә, шулун бос, хамдан нисий! – гиҗ эдн залху керәг дуудна.

– Я-а-а, тадн яһҗахмт? Мини чиндр цаһан хурһн беелә үзҗәхшийт? Көдлхлә киртҗ одх!

Асхн күртл шовуд кеер нисәд, гесән цадхна. Хәрхләрн эдн дала хорха, шивҗ авч ирәд, бичкн җульҗухасан асрна.

– Тадн нанд бас хотасн өгтн! Би өдртән юм идәд угав. Гесм өлсҗәнә! – болҗ керә шовудас сурна.

– Чи яһҗ хот идхмч? Чиндр цаһан хурһн бееләһән киртәхч?

– Тадн хотыг мини амнд тәвтн, би эврән зальгхв.

– Уга, болшго! Чи җульҗуха бишлмч! Чи чиндр цаһан бееләтәлмч!

Муурсн шовуд тогтнад унтв. Зуг шар шовун болн керә сөөннь дуусн унтсн уга. Шар шовун хулһд бәрв. Керә нааран-цааран эргәд, сүүҗән соля* бәәж, геснь дегд өлсәд, нег цаһан хурһн бееләһән идчкнә.

(Сергей Михалков)

____________________________

Юңгад керә хара бәәхмб?

Яһад керә бееләһән идв?

♦ Ирх цагт бәәх үүлдәгчс шүүҗ умштн.

♦ Удан эгшгүдтә үгмүд умштн, бичлһинь цәәлһтн.

♦ Чинрлгч нерд текстәс олтн.

*хурһн беелә – перчатки

*сүүҗән сольх – ворочаться

***

Бичкн Яринк аавасн сурна:

– Аав, яһҗ эрт босдг дасхмн? Өрүнд төрүц босх дурн күрхш.

– Я-а-а, чини дерчн дегд залху болҗана, – гиҗ аавнь келв.

– Дер залху болдв?! Би тиим юм соңсад угав.

– Болдмн.

– Тегәд дерин залхуг яһҗ уга кехмб?

– Нуувчинь би чамд зааҗ өгнәв.

– Ямаран нуувч?

– Өрүн серхләрн, дерән һазаран һарһад, сән гидгәр дөрвн хәврһәрнь цок. Залхунь агчмин зуур уга болҗ одх.

– Тиимий?! Әвр амр юмн бәәҗ.

Маңһдуртнь Яринк өрүн эрт серв, болв босх дурнь күрчәхш. Аавин келсн үг сананднь орв. Эн шулун гидгәр хувцан өмсәд, дерән һазаран һарһад, сән гидгәр цокҗ-цокҗ, авч ирәд, орндг деерән тәвв.

Энүгинь үзсн аавнь мусхлзҗ инәв.

(Василий Сухомлинский)