Чидләрн олна көдлмшт орлций

Эңкр бичкдүд, эргндән хәләтн,

Эврә нүдәрн цугинь һәәхтн.

Тадн өсәд көдлсн цагтан

Төрскнә көрңгиг көлсәрн холвтн.

(Куукан Анатоль)

***

Эндр мана класст хург болв. Зуни амрлһндан аҗлын* бригадт көдлхәр бичгдҗәсн цагла, Алексей Иванович маднас сурв:

– Күүкд, күүг юн кеерүлнә?

Бидн багшин сурврт хәрү өгхәр цуһар һаран өргүвидн.

– Күүг һольшг заң-бәрц кеерүлнә, – гив негнь.

– Сәәхн хувцн, – гиҗ наадкнь келв.

– Ухан, – гисн хәрү һурвдгчнь өгв.

– Сурһуль, – гиһәд ард суусн көвүн хәәкрв.

– Не, кенәнтн хәрү чик болҗахмб?– гиҗ Алексей Иванович инәмсклв.

Мадн тагчг суунавидн.

– Эңкр мини сурһульчнр, тадн одачн эркн кергән сәәнәр медҗәхшт. Бидн ода, чидл күрсәрн, колхоздан дөң болхар йовҗанавидн…

– Э-э, көдлмш! Күч-көлсн! – гиҗ багшин үгинь күцц келүллго, мадн шуугувидн.

– Мел чик! Күч-көлсн, көдлмш күүг кеерүлдмн. Эн хойр үг мана келнд хамгин күндтә үгмүд. Тадна келсн сәәхн хувцн, сурһуль, һольшг ухан цуһар күч-көлснәс, көдлмшәс иштә ирдмн. Тегәд бидн олна көдлмшт орлцҗ, көдлмш кедг дасхар бәәнәвидн, – гив багш.

(Инҗин Лиҗ)

__________________________________________________________________

Багшин сурврт сурһульчнр чик хәрү өгв?

Көдлмш кү кеерүлнә гисн үгин ниицлһнә учр-утхинь цәәлһтн.

Текст нерлтн.

♦ Харар барлата үүлдәгчсин суффиксинь, цагинь зааҗ келтн.

♦ Хург, ухан, хәрү гидг бәәлһнә нердин баг киисклһинь келҗ цәәлһтн.

♦ Текстәс чинрлгч нерд олтн.

*аҗл – труд, работа

Рис. когда мальчики наполнили бочку, старик выставил перед мальчиками на стол кувшин с медом и стакан с медом. У мальчиков на лице удивление.

Көдлмш кесәрн хуватн

Нег көгшн багш һанцарн бәәдг билә. Болв сурһҗ йовсн күүкд - көвүднь энүг мартлго, даңгин герин көдлмш кехд дөң болдмн.

Нег дәкҗ хойр көвүн багшур ирәд мендлчкәд:

– Мана экнр танд нөкд болтн гиһәд мадниг йовулла. Ю кехмби?

–Тер хоосн бочкд, буйн болтха, (рис. колодец) –ас ус зөөһәд кечктн.

Бочкин өөр (рис. большое ведро)–с болн (рис. лейка) билә. Нег көвүнь хамгин ик (рис. ведро) авад, адһм угаһар худгур йовв. Хойрдгчнь – модна ацд өлгәтә бәәсн күүкд нааддг бичкихн (рис. детское ведерко) шүүрч авад, үүриннь ардасгүүв. Багш (рис. окно) – әр эдниг хәләв.

Түрүнк көвүн (рис. колодец) – ас хәрү ирҗ йовад, кесг дәкҗ зогсад, (рис. большое ведро) – ан һазрт тәвәд, көлсән арчад, амрна. Хойрдгчнь болхла – бичкн (рис. детское ведерко) – та усан цальгрулад асхн гүүнә.

Тиигә бәәҗ эдн бочкиг дүүргв. Көгшн багш хойр көвүнд ханад, (рис.стол) деер(рис. кувшин) – ар дүүрң бал, өөрнь (рис. стакана) – та бал тәвәд:

– Эн балыг экнртән күргҗ өгтн, – гив.

Көвүд балыг авлго, эмәсн бәәдлтәһәр келв:

– Көгшә, мадн эн балыг яһҗ хувахмби?

– Көдлмш кесәрн хуватн.., – гиҗ көгшә төвшүнәр келв.

(Валентина Осеева)

____________________________________________________________________

Көгшә юнгад көвүдин көдлмш тиигҗ үнлв?

Альк көвүн таднд таасгдв? Юуһарн?

Көвүдин авсн суулһс дүңцүлҗәх үгмүд олтн. Эдн ямаран чинртә?

Көвүд юңгад бал авсн уга?

♦ Йовулла, билә, хәләв гидг өңгрсн цагтан бәәх үүлдәгчс 2-гч нүүрт тәвәд, суффикснь цәәлһҗ келтн.

♦ Харар барлата бәәлһнә нердт сурвр тәвәд, киисклһинь темдглтн.

♦ Зогсчана, өлгәтә гидг үгмүдин эгшгин таарлт цәәлһтн.

Эцкм күрз авна,

Эвтәһәр һазр хаһлна:

– Энд адамч тәргдх,

Эльза күүкм услх.

– Энд хаяр урһхх,

Элвг көвүм хәләх.

Энд боднцг тәрнәв,

Эврән хәләҗ урһанав.

Һазр кевтән малтгдв,

Һарудын темсн тәргдв.

Күч-көлснд дурта,

Күүкдм өсч йовна.

(Шугран Вера)

_____________________________________________________________________

Өрк-бүл ямаран темс суулһхх?

Кен һарудт нөкд болҗ темс урһах?

Җилин ямаран цагт темс суулһдмб?

♦ Кен? гидг сурврт хәрү өгдг үгмүд шүүҗ келтн.

♦ Харар барлата бәәлһнә нердин сурвринь, киисклһинь олҗ амн үгәр цәәлһтн.

♦ Тәрләв, урһалав гидг үүлдәгчс 2-гч нүүрт, олн тоод хүврәтн.

– Аав, мендвт!

– Мендвт, мини эңкр ачнр.

– Аав, мадн танд нөкд болхар ирүвидн.

– Йир сән. Ут наста болтн!

– Ю кехмб?

– Би хашаһан ясхар седләв, харһа бәрдг күн кергтә.

– Сарң харһа бәрх, би хадас хаднав.

– Би ю кехмб?

– Та маднд селвг өгтн, заатн.