Тауардың қасиеті

Пайдалылық

Өзінің жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға белгілі бір игіліктердің ролі туралы әр сатып алушының беретін субъективті бағасы.

Н

Адамның өз өмірі мен әл – ауқаты үшін тұтынатын заттың маңыздылығын түсіну.

59. Инфляция: себептері, көрсеткіштері, түрлері.

Дағдарыс кезеңі сыйпатында жаңа құбылыс-инфляция пайда болады.

Инфляция (лат. inflato – қампиған) – қағаз ақшаның құнсыздануымен пайда болатын әлеуметтік – экономикалық процесстер жиынтығы.

Инфляция жалпы баға деңгейінің көтерілуімен байқалады. Бұның өзі, барлық бағаның арнайы көтерілуін көрсетпейді. Олардың баға индексімен өлшенетін жалпы деңгейі өседі.

Инфляция кешенді себептерден туындайды:

Мемл-тік бюджеттің тапшылығы және оларды жабу үшін қағаз ақшалар шығарылады;

Мемл-тің өндірістік емес шығындар деңгейінің жоғарлығы тұтыну игіліктерін шығаруды арттырмайтын және адам еңбегі шығынымен тікелей байл;

тапшылығы, бағаның өсуі;

өндірушілердің монополиялық жағдайда болуы және т.б.

Нақтылы инфляциялық қабылдануына байланысты:

1. Ашық – еркін баға құрылымы экономикасы тән және тауар мен қызметі көрсетуге үнемі бағаның өсуін байқатады;

2. Басылыңқы – бағаны реттейтін экон-ға тән, яғни жалпылама мемл-тік бағаны бақылаумен жүзеге асады.

Баға өсу қарқыны тұрғыдан инфляция:

Баяу – жылына 10% - дан аздау;

Қарқынды - 20% - дан 200% -ға дейін;

Ұшқыр - 500%-дан 1000%-ға дейін.

Инфляцияға қарсы саясат – мемлекеттік реттеу құралдарының жиынтығы

60. Қазақстанның дүниежүзілік интеграциялық үрдістер мен халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысуы.

Әлемдік шару-қ бұл – халықара-қ еңбек бөлінісінің негізінде халықара-қ қат-мен өзара байл-сын ұлттық шаруа-рының қарама – қайшы тұтастығы. Яғни халықара-қ экон-қ қатынас – бұл шаруашылық қатынас шеңберінде әлемдегі барлық елдердің өзара қатн-рының тәсілдерімен сипта-нын көрсетеді. әлемдік шаруашылық жұмыс істеуі негізінде оның халықаралық(х.а) экон-қ қат-пен халықаралық еңбек бөлінісі, яғни белгілі бір тауарлар мен қызметтер түріне елдер-ң мамандырылуы. Ал ол олардың х.а айырбасын н/е серіктесуін болжамайды. Дүн. жүз-к шару-қ бұл бір – бірімен тауарлы ақша қат-мен байл-қан егеменді ұлттық мемл-дің жиынтығы болып табылады. Бұл шару-қа дамыған ж/е дамушы елдер енеді. Бұл процесс ХVIғ. мен ХХғ. Басына дейін жалғасып, 300 жылжан астам уақытқа созылады. ХVIғ. соңында п.б. ұлт-қ мемл-тер арасындағы тауар айырбасы ХХғ. Басында жалпы д.ж. сипатқа ие болды нәт. Олар-ң ара-да тұрақты экон-қ байл-тар қалыптасты.

өндіргіш күш-ң өсуі х.а. еңбек теориясының тереңдеуі шару-қ өмірді интернациалдануына алып барады н/е елдермен халықтар-ң арасындағы тұрақты экон-қ байл-ты дамытып, ұлғаймалы өндіріс процессіне ұлттың шеңберден шығуына ықпал жасайды. Өндіргіш күштер-ң интернационалдануының өсуі, оның бүкіл д.ж. масштабтағы экон-ң прогрессті қамтамасыз ету шеңберін арттырады. Осы х.а. айырбас көбінесе түрлі елдердегі копиративті кәсіпорындардың ара-дағы тауар-ң жеткізілуін ертерек келістіретін орын түріне айналды. Өнд-ң кең көлемде дамуы шикізат пен жанармайды ғаламдық деңгейде қамтамасыз етуді алға қойды ж/е өнімді жаппай экспорттауды талап етеді.

61. Ақша мәні мен қызметі. Ақша түрлерінің эволюциясы.

Ақша – бұл тауар өндірісі ж/е құн түрінің дамуының өнімі. Алтын мен күміс өз бетінше ақша емес. Олар қай уақытта да тауар өндірісіндегі адамдар-ң өндірісін қатынастарын көрсеткен уақыттан бастап, ақша бола алады. Алтын мен күмістің ақша болуы олар алтын н/е күміс болуында емес, бастысы қоғам-қ еңбек-ң өнімі болуында. Тауар құны – алтынмен өлщенеді, себебі тауарға да, алтынға да еңбек жұмсалған.

Ақшаның металдық теориясын меркантилизм мектебінің өкілі Тома Мэр жасаған. Осы теоияға сай алтын мен күміс өзінің табиғатына қарай ж/е олардың табиғи қасиеттерінің күш қуаты б/ша ақша б.т.

Ақша – бұл айырбасқа түсетін абсолютті өтінді құрал. Ақшаның қастысуымен айырбастау тауарлы ақшалай формасына ене алады (Т – А – Т).

ž Бірінші қызметі - құн өлшемі.

Ақшаның көмегімен барлық тауардың құнын көрсетуге болады.Тауар құнының ақшалай көрсетілуі баға деп аталады.

Тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура пропорционалды және ақша құнына кері пропорционалды келеді.

ž Екінші қызметі - айналым құралы.

Осы қызметті ақша қолма-қол атқарады,себебі олар нақты тауар айырбасында артықшылық жасайды.

Егер айналым шығындары өсіп кетсе және есептеулер баяуласа, алтынның қоры шашыраса, алтын айналымы шексіз болар еді. Алтын қоры мемлекет үшін әлемдік ақша резервтік қор ретінде қажет.

ž Үшінші қызметі - төлем құралы.

Бұл қызметті тауарды - ақша сатқан кезде, ақшаны қарызға бергенде, салықты, жер рентасын, жалақыны, дивидентті, пәтер және т.б. төлегенде атқарады.

ž Төртінші қызметі - қазына жинау қорлану құралы.

Ақша айналысын тоқтатады және жиналады. Сөйтіп ұзақ мерзімге пайдаланатын заттарды сатып алу үшін қорланады. Ақшаның қазына түрінде қорлануы әрбір тауар өндірушінің белгілі ақша резерві болу қажеттілігінен туындайды, нарық кездейсоқтығынан сақтандырады. Бұл ролді толық бағалы ақша орындайды. Ақшаның бұл қызметі ақша айналымын реттеу үшін маңызды.

ž Бесінші қызметі - әлемдік ақша түрінде болуы.

Әлемдік ақша алтын және өнеркәсібі дамыған елдердегі тұрақты валюта болып табылады.

Әлемдік аренада ақшаның айналым құралы емес, төлем құралының рөлі бірінші орында болады. Бұл ең алдымен халықаралық несиенің дамуымен түсіндіріледі.

Қағаз ақша – бұл мемлекетпен шығарылған айналым қызметінде іс жүзіне асатын алтынға айырбасталатын ақшалай белгілер. Мемлекет қағаз ақшаларға сол мемлекеттің ішінде ғана жүргізілетін ақша курсын белгілейді. Қағаз ақша ұсынатын шынайы құн мемлекеттік билік күшіне байланыссыз ақша айналымының объективті заңымен анықталады.

Несиелік акшалар – тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды сатып алу және сатудың уақытын кешіктіріп төлеуге (несиеге) берілуімен байланысты пайда болған ақшалар.

62. Цикл фазалары. Дағдарыс: мәні, себептері, әлеуметтік-экономикалық салдары. Қазіргі таңдағы ғаламжық қаржы дағдарысы (2008 ж).

Экономикалық цикл – бұл іскер белсенділіктің бір-бірінен кейін қайталанып отыратын уақтылы тербелістері, экономиканың екі бірдей жағдайларының арасындағы уақыт аралығы, іскер белсенділіктің өрлеулері мен құлдыраулары. Құлдырау -өндіріс көлемінің, ұлттық өнім мен табыс көлемінің, еңбек ақының, акция курсының, жұмысбастылықтың азаюы, дайын өнімнің өтпеген қорларының өсуі, бағалар төмендемейді. Бағалар тек ұзақ уақытты құлдырауда ғана төмендеуі мүмкін: депрессия өндірістің, жұмысбастылықтың құлдырауының ақырындауымен сипатталады

§ Экономикалық цикл- бұл дағдарыстар арасындағы мерзім және осы кезде оның төрт фазасы ауысады.

§ Дағдарыс- құбылысының болуы сұраным төлем қаблеттілігімен салыстырғанда тауарды артық өндірумен түсіндіріледі. Дағдарыс кезінде өткерілмеген өнім саны тез ұлғайып, жұмысшылар босатылады, жұмыссыздық ұлғайып, несие-ақша байланыстары бұзылып, құлдырау толқыны ұлғайды және кәсіпорындар құлдырап, жойыла бастайды.

§ Депрессия-depressio”- латын сөзі, төмендеу, тереңдеу дегенді білдіреді). Бұл фазада өндірістің құлдырауы тоқталады. Жайлап болса да запастағы тауарлар өткеріледі және еркін ақша капиталы пайда болады.

§ Тірілу- бұған тән нәрсе өндірісті ұлғайту, демек пайда бар деген сөз. Ол кезегінде өндірістің дамуын ынталандырады.

§ Өрлеу- өнім өндірудің қарқындылығымен сипатталады және ол дағдарыс алдындағы деңгейден жоғары, жұмыссыздық тартылады, қарыз капиталы ұсынымы ұлғаяды және банк пайызының нормасы төмендейді.

Дағдарыс кезеңі сыйпатында жаңа құбылыс-
инфляция пайда болады.

63. Мемлекетті реттеу өтпелі экономика жағдайында.

Мемлекеттің нарыққа араласуының негізгі механизмі – салықтар, төлемдер, сатып алу.

Мемлекеттік реттеу тәсілдері: 1) Мемлекеттік (Тікелей); 2) Мемлекеттік емес (Жанама).

Мемлекеттік реттеудің ең басты құралдарына жатады:

· фискальдық саясат (салықты реттеу);

· несие – ақша саясаты;

· баға мен табысты реттеу;

· әлеуметтік саясат;

· сыртқы экономикалыө саясат;

· әкімшілдік реттеу;

· қысқа мерзімді реттеу;

· ұзақ мерзімді реттеу;

· аймақтық реттеу.

Мемлекеттік реттеу элементтері:

· құқықтық база;

· сауықтыру мен макроэкономикалық тұрақтылық;

· бәсекелестікті қорғау және кәсіпкерлікке жағдай жасау;

· ұлттық табыс пен материалдық байлықты үлестіру;

· ресурстарды бөлуді реттеу;

· экономикалық тиімділікті арттыру.

64. Өркениетті тәсіл: өркениет типтері. Өркениет ауысу теориялары. Аграрлы, индустриалды және постиндустриалды қоғам.

§ Өнеркәсіптік төңкеріс және ҒТР сияқты сипаттарға негізделген:

• Индустриялдыға дейінгі – ауыл шаруашылығы, қол еңбек.

• Индустриялық – ірі машиналық өндіріс, дамығын ақша- тауар қатынастары.

• Индустриядан кейінгі – ақпарат, адам және оның мүмкіндіктерін жүзеге асыруына жағдай жасау.

65. Ұлттық табыс: өндіріс, бөлу, қайта бөлу.

66. Бүкіләлемдік шаруашылық дамуының негізгі белгілері мен тенденциялары.

Әлемдік шару-қ бұл – халықара-қ еңбек бөлінісінің негізінде халықара-қ қат-мен өзара байл-сын ұлттық шаруа-рының қарама – қайшы тұтастығы. Яғни халықара-қ экон-қ қатынас – бұл шаруашылық қатынас шеңберінде әлемдегі барлық елдердің өзара қатн-рының тәсілдерімен сипта-нын көрсетеді. әлемдік шаруашылық жұмыс істеуі негізінде оның халықаралық(х.а) экон-қ қат-пен халықаралық еңбек бөлінісі, яғни белгілі бір тауарлар мен қызметтер түріне елдер-ң мамандырылуы. Ал ол олардың х.а айырбасын н/е серіктесуін болжамайды. Дүн. жүз-к шару-қ бұл бір – бірімен тауарлы ақша қат-мен байл-қан егеменді ұлттық мемл-дің жиынтығы болып табылады. Бұл шару-қа дамыған ж/е дамушы елдер енеді. Бұл процесс ХVIғ. мен ХХғ. Басына дейін жалғасып, 300 жылжан астам уақытқа созылады. ХVIғ. соңында п.б. ұлт-қ мемл-тер арасындағы тауар айырбасы ХХғ. Басында жалпы д.ж. сипатқа ие болды нәт. Олар-ң ара-да тұрақты экон-қ байл-тар қалыптасты.

өндіргіш күш-ң өсуі х.а. еңбек теориясының тереңдеуі шару-қ өмірді интернациалдануына алып барады н/е елдермен халықтар-ң арасындағы тұрақты экон-қ байл-ты дамытып, ұлғаймалы өндіріс процессіне ұлттың шеңберден шығуына ықпал жасайды. Өндіргіш күштер-ң интернационалдануының өсуі, оның бүкіл д.ж. масштабтағы экон-ң прогрессті қамтамасыз ету шеңберін арттырады. Осы х.а. айырбас көбінесе түрлі елдердегі копиративті кәсіпорындардың ара-дағы тауар-ң жеткізілуін ертерек келістіретін орын түріне айналды. Өнд-ң кең көлемде дамуы шикізат пен жанармайды ғаламдық деңгейде қамтамасыз етуді алға қойды ж/е өнімді жаппай экспорттауды талап етеді.

67. Нарық мәні және қызметі. Нарық түрлері мен олардың жіктелуі.

• Нарық –сатушы мен сатып алушы арасындағы тауарды өткеру жайлы қатынастар жүйесі

Қвзметтері

Ынталандырушы-Баға төмендеген кезде өндірушілер өндіруді қысқартып, жаңа техника, технология еңгізу, еңбектi ұйымдастыруды жетiлдiру арқылы шығындарды азайту мүмкiндiгiн iздей бастайды.

Реттеуші- Нарықтың реттеушi ролiн әкiмшiлiк басқару экономикалық жүйе түрінің өзгеруiне алып келiп, сәйкессiздiкке, тапшылықтың тууына, адамның экономикалық өcyдeгi қозғаушы күшi ролiн жоюға алып барады.

Tayapлық өндіріс өзін - өзi реттеу-Тауарға деген сұраныc өскен сайын өндірушілер өз өндірісі көлемін кеңейтеді және бағаны өсiредi. Соның нәтижесiнде өндiрiс қысқара бастайды.

Ақпараттық- Тауар бағасы мен қызмет көрсету, банктегi депозит пен несиеге проценттiк өciімнің призма apқылы тұрақты өзгеруi нарықтағы экономиканың барометрiне, әpi айнасына айналдырады. Нарық өндipicкe қатысушыларға қажетті өндіріс шығындары жайлы жедел ақпарат беріп отырады.

Ндірілген өнім мен еңбек шығынының қоғамдық маңыздылығын орнату- Бұл тапшылықсыз өнiм жағдайында (сатып алушы тандай алғанда, өндірістегі монополиялық жағдай болмағанда және олардың арасыдағы бәсекеде) әрекет ете алады.

Сауықтыру-Бәсекенің көмегімен қоғамдық өндірісті тиімсіз бірыңғай шаруашылықтан тазалап, үміт арттыратындардың дамуына ыңғайлы жағдай жасайды.

Нарық классификациясы

Ұйымдық тұрғыдағы белriсi	Құрылымдық тұрғыдан бөлу
Территориялық	Базар, биржа, аукцион, жәрменке, аймақтық нарық, ішкі нарық, әлемдiк нарық
Бесекелестiк сипат пен деңгейi тұрғысынан	Монополиялық, олигополиялық, монополиялық бәсеке, еркін, реттеушi
Пропорционалдық деңгейi тұрғысынан	Баланстанған,баланстанбаған
Салалық сипаты тұрғысынан	Сала аралық, салалық, ішкі салалық (өндірicтiк сала, қызмет көрсету салалары, материалдық емес игiлiктер)
Тауарды бағыттау тұрғысынан	Азық-тулiктiк, азық- түліктік емес, тағамдық, тағамдық емес
Заңдылыққа сай келу.	Арнайы ресми, ресми емес
Жетiлу деңгейi тұрғысынан	Дамыған нарық, қалыптасушы нарық
Нарық субъектiсi тұрғысынан	Сатушы нарығы, тұтынушы нарығы

68. Ұлттық байлық: мазмұны мен құрылымы.

Ұлттық байлық (ҰБ) – дегеніміз жинақталған әрі нәт-лі көрсеткіштер санатына жатады ж/е мемл. экон-лық даму деңгейінің айнасы десе б/ды. ҰБ-тың құрамына мыналар кіреді:

а) негізгі өндірістік ж/е өндірістік емес қорлар;

ә) айнымалы өндірістік қорлар;

в) материалдық резервтер мен сақтандыру қоры;

г) тұрғындар мүлкі.

ҰБ-ты өзінің құрамы б/ша: 1) Ұлттық мүлік – елдегі материалдық игіліктердің заттай жиынтығы;

2) Табиғи ресурстар – елдегі табиғат берген табиғи байлықтар.

ҰБ құрамына негізгі жер, ормандар, сондай-ақ барланған табиғи ресурстар кіреді. Біздің Республикамызда жалпы жер көлемі 222,5 млн.га. мөлшерді құрайды, оның құрамына 82% - ауыл шаруашылығының жеріне жатады. Қаз-да 21,7 млн.га орман мен табиғи егістіктер, 11 мың өзен, 7 мыңнан астам көл мен су қоймалары бар. Өсімдіктер қоры 5 мыңнан астам. Шабындықтар мен жайылым 162 млн.га көлемі.

ҰБ өзінің қолд. б/ша былай бөлінеді:

--өндіріс құрал – жабдығына (еңбек құрал-сайманы, шикізат, материал мен табиғи рес-тар);

--тұтынатын заттарына (тамақ, киім, тұрғынжай ж/е т.б.);

--өзінің туу тегіне қарай-қорланған еңбек өнімі;

--Қоғам аса дамыса, онда оның материалдық негізін табиғи байлықтар құрайды. Ал қоғам тым дамымаса, онда өзінің материалдық негізін адам еңбегімен жасалған байлық құрайды.

69. Халықаралық еңбек бөлісі және елдің бәсекеге қабілеттігі. Қазақстанның халықаралық еңбек бөлісіндегі орны.

Бүгінгі тандағы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды мәселелердің оқу, Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіндегі орының, ҚР-ның бәсекелестік деңгейінің өсуін анықтау, жаһанданудың қазіргі тенденцияларын және елдің әлеуметтік-экономикалық процесіне әсерін анықтау. Жаһандық мәселелерді шешудегі халықаралық ынтымақстыстық формаларын анықтау. Сонымен қатар, Қазақстанның әлемдік интеграциялық процестер мен халықтың экономикалық ұйымдарға қатысуын көрсету мақсат болып табылады.

Халықаралық экономикалық интеграция дегенiмiз­ экономиканың өзара бейiмделуi олардың бiртұтас ұдайы өндiрiс процесіне енуі.

Интеграция өзiне бiрнеше маңызды белгiлермен сипатталады.

§ Ұлттық өндірістік процестердің өзара енуі;

§ өндіріс, ғылым және техникадағы халықаралық специализация мен кооперацияның кең турде дамуы;

§ Интеграциялық қатысушы елдердің экономикасындағы тереңдетілген құрылымдық өзгерістер;

§ интеграциялық процестердің мақсатты турде реттелуі, координацияланған экономикалық, стратегия мен саясаттың жасалуы.

Белгiлi бiр елдiң интеграциясының қажетті шарттары:

§ Тауардың қозалысын қамтамасыз ететін дамыған инфрақрылымның болуы.

§ Үкімет орындары тарапынан белгiлi экономикалық және саяси шешімдердің қабылдануы.

Әлемдiк шаруашылықтағы интеграциялық өзгерістің экономикалық немесе абсолюзациясы мумкiндiгi eKi көзқарас тұрғысында қарастырылады:

§ интеграция халықаралық экономикалық байланыстардың кездейсоқ дамуымен теңестіріледі.

Интеграцияның барысы ресми турде құрылған экономикалық одақтар шеңберiнде әpeкeт етедi.

Қазiргi таңда бiр-бiрiн өзара толықтырып және тығыз байланыстыра отырып, интеграцияның барысы eкi түрде қарастырылады:

§ - Жеке меншiк-корпорациялық интеграция (фирмалық микроэкономикалық интеграция);

§ - Мемлекеттiк және мемлекеттік -корпорациялық интеграция (елдер аралық макроэкономикалық деңгейдегiнтеграция)

§, 1991 – жылы желтоқсан айында бұрынғы кеңес одағына кірген республикалар егеменді мемлекеттер Декларациясын қабылдап Одағының Шартына қол қойды. Сөйтіп, Тәуелсіз мемлекеттер достастығы (ТМД) пайда болды. Оған: Қазастан, Ресей, Қырғызстан, Белоруссия елдері енді.

70. Қазақстан Республикасында ұлттық валютаның пайда болуы және бекітілуі.

Қазақстан Республикасының валютасы
Тәуелсіз егемен мемлекеттің міндетті рәміздерінің бірі оның ұлттық валютасы болып табылады. Кез келген мемлекеттің тарихына оның бір-ақ рет енгізілетін өз валютасының тарихы да кіреді. Басқа көптеген елдердің ұлттық валютасының тарихы сан ғасырлар бойы қалыптасқан. Кез келген ұлттық валюта елдің өткенін, бүгінгісін және болашағын бейнелейді. Ал Теңгенің - Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының тарихы Президенттің 1993 жылғы 15 қарашадағы жарлығынан басталды.

71. Сұраныс заңы. Сұранысты анықтайтын факторлар.

72. Аграрлы қатынас ерекшеліктері, жер рентасының пайда болу себептері мен жағдайы.

73.Нарық қатынас жүйесі ретінде. Нарық субъектілері. Нарықтың артықшылықтары мен кемшіліктері.

Ежелгі Греция және ежелгі Риме содан кейін ортағасырларда Европаның бірнеше қалаларында сауда орталықтарын нарық деп атаған.

Бүгінгі таңда, дамыған елдерде нарық жүйесі ретінде көптеген нарық қызметтерінің жиынтығының бірлестігін айтуға болады.

Бүгінгі таңдағы нарық жүйесіне бірнеше ірі нарықтық қызмет орталықтарын атап айтуға болады: өндіріс құралдар нарығы, қызмет көрсету нарығы, еңбек нарығы, ссудалық капитал нарығы, құнды қағаздар нарығы, валюта нарығы.