Йымдастырушылық-экономикалық қатынастар

42. Халықаралық ынтымақтастық бүкіләлемдік мәселелерді шешуде.

Бүгінгі тандағы халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды мәселелердің оқу, Қазақстанның халықаралық еңбек бөлінісіндегі орының, ҚР-ның бәсекелестік деңгейінің өсуін анықтау, жаһанданудың қазіргі тенденцияларын және елдің әлеуметтік-экономикалық процесіне әсерін анықтау. Жаһандық мәселелерді шешудегі халықаралық ынтымақстыстық формаларын анықтау. Сонымен қатар, Қазақстанның әлемдік интеграциялық процестер мен халықтың экономикалық ұйымдарға қатысуын көрсету мақсат болып табылады.

Халықаралық экономикалық интеграция дегенiмiз­ экономиканың өзара бейiмделуi олардың бiртұтас ұдайы өндiрiс процесіне енуі.

Интеграция өзiне бiрнеше маңызды белгiлермен сипатталады.

§ Ұлттық өндірістік процестердің өзара енуі;

§ өндіріс, ғылым және техникадағы халықаралық специализация мен кооперацияның кең турде дамуы;

§ Интеграциялық қатысушы елдердің экономикасындағы тереңдетілген құрылымдық өзгерістер;

§ интеграциялық процестердің мақсатты турде реттелуі, координацияланған экономикалық, стратегия мен саясаттың жасалуы.

Белгiлi бiр елдiң интеграциясының қажетті шарттары:

§ Тауардың қозалысын қамтамасыз ететін дамыған инфрақрылымның болуы.

§ Үкімет орындары тарапынан белгiлi экономикалық және саяси шешімдердің қабылдануы.

Әлемдiк шаруашылықтағы интеграциялық өзгерістің экономикалық немесе абсолюзациясы мумкiндiгi eKi көзқарас тұрғысында қарастырылады:

§ интеграция халықаралық экономикалық байланыстардың кездейсоқ дамуымен теңестіріледі.

Интеграцияның барысы ресми турде құрылған экономикалық одақтар шеңберiнде әpeкeт етедi.

Қазiргi таңда бiр-бiрiн өзара толықтырып және тығыз байланыстыра отырып, интеграцияның барысы eкi түрде қарастырылады:

§ - Жеке меншiк-корпорациялық интеграция (фирмалық микроэкономикалық интеграция);

§ - Мемлекеттiк және мемлекеттік -корпорациялық интеграция (елдер аралық макроэкономикалық деңгейдегiнтеграция)

§, 1991 – жылы желтоқсан айында бұрынғы кеңес одағына кірген республикалар егеменді мемлекеттер Декларациясын қабылдап Одағының Шартына қол қойды. Сөйтіп, Тәуелсіз мемлекеттер достастығы (ТМД) пайда болды. Оған: Қазастан, Ресей, Қырғызстан, Белоруссия елдері енді.

43. Кәсіпкерлік. Кәсіпкерлік (бизнес) түрлері мен формалары.

. Кәсіпкерлік – бұл адамдардың, заңды тұлғалардың меншік нысандарынан тәуелсіз, тауарларға (жұмыстар мен қызметтерге) сұранысты қанағаттандыру жолымен пайда немесе жеке басына табыс алуға бағытталған ынталы қызметі. Ол жеке меншікке (жеке кәсіпкерлік) немесе шаруашылық іс жүргізу құқығы бар мемлекеттік кәсіпорындарға (мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген. Кәсіпкерлікке бұндай анықтама Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінде берілген.

Кәсіпкерлік нарықтық экономиканың негізі болып табылады. Әртүрлі елдердің тәжірибесінде кәсіпкерліктің келесідей нысандарын бөледі:

*Жеке басылық

*Серіктестік

*Корпорация

*кооператив

*мемлекеттік кәсіпорын

Ынталанушы қызметінің көлеміне қарай келесідей түрге бөлінеді:

Жеке кәсіпкерлік – бір адамның және оның жанұясының кез-келген жасампаз қызметі;

Ұжымдық кәсіпкерлік – қандай-да бір ұжымның ынталы

Коммерциялық кәсіпкерлікке - қызмет түрін сипаттайтын, оның мазмұнының мәнін айқындайтын тауар - ақша қатынастары, тауар - айырбастау операциялары жатады.

Қаржылық кәсіпкерлік - коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі, солай болғандықтан оның сатып алу, сату объектісі айрықшалығы - тауар болып есептеледі: ақшалар, валюта, құнды қағаздар(акциялар, облигациялар, вексельдер, кепілдіктер), яғни бірдей ақшаларды сату тікелей немесе жанама формада жүргізіледі. Қаржылық кәсіпкерлік -бұл коммерцияның бір түрі,онда қаржылық кәсіпкерінің технологиялық мәмлесі коммерциялық технология мәмлесі мен ұқсас болады, айырмасы тек тауар - қаржы активі болып саналады.

44. Пайданың экономикалық табиғаты. Пайда көлемін анықтайтын факторлар.

Тауарды сатудан (қызмет көрсетуден) түскен табыстан кеткен шығындарынан көп болуы пайда болып табылады. Кәсіпорынның немесе фирма қызметінің негізгі принципі пайданы максимизациялау болып табылады.

ТАБЫС – ШЫҒЫНДАР = ТАЗА ПАЙДА

Пайда бұл экономикалық теорияның ең күрделі және қарама-қайшы мәселелердің бірі болып табылады. Пайданың қайнар көзі және экономикада өсу туралы сұрақтар пікір таласты тудырады.

1.Меркантилистердің айтуы бойынша пайда айналыста пайда болады және оның қайнар көзі сыртқы сайда болып табылады.

2.Адам Смит және Дэвид Рикардо пайданы өніміне жұмысшы еңбегінің үлесін алп тастағанға тең деп есептеді.

3.Карл Марк пайданы тек жолдамалы еңбекпен жасауға 2-ші туынды және өзгертілген формадағы қосымша құн деп қарады.

4.Қазіргі Батыс экон. б/ша түрлі варианттардың келісімді бірігуі б/ып табылады:

1. Пайда – бұл барлық өндіріс факторлардан алынатын табыс;

2. Пайда – бұл кәсіпкерлік еңбек үшін марапаттау және техникалық жетістіктерді енгізуге арналған төлем.

Қазіргі кездегі пайда туралы түсінік 3 бағытта тарайды:

1.Кейнсиялдық пайданың жиынтық тұжырымдамасын макроэкономикалық деңгейде ұсынады;

2.Институцианалды - әлеуметтік леуметтік және сыртқы экономикалық факторы жағынан түсіндіріледі. Бұл барлық қоғамдық мүшелердің игілігіне қамқорлық жасау;

3.Неопластикалық пайданы максимальды көтерілген, жетілген және жетілмеген бәсекелестік жағдайда әрекет ететін жеке фирмалар деңгейінде жүргізіледі.

Фирма жалпы, орташа және шеткі табысты есептейді:

Жалпы табыс барлық сатылған өнімнің түсіміне тең;

Орташа табыс сатылған өнімнің бірлігіне есептеледі;

Шеткі табыс қосымша бірлігін сатқандағы жалпы табыстың өсуі.

Сандық жағынан пайда туады сатқандағы және шығындардың арасындағы айырымы.

Бухгалтерлік пайда – бұл жалпы табыс пен өндірістегі шығындар арасындағы байл.

Экономикалық пайда – бұл далпы табыс пен экономикалық шығындар арасындағы байл.

Пайда нормасы – бұл процентте өндірілген пайданың өндіріс шығындарына қатн.

Банктік пайда – табыс пен шығын арасындағы қатынас арасын анықталады

45. Табыс құрылымы. Қоғамда табысты үлестіру, теңсіздік мәселесі.

Табыс - әрбір нарықтық экономиканың қатыушыны соңғы мақсаты және оның күнделікті іс - әрекетінің объективті ынтасы;

Табыс – жеке тұлғаның қызмет нәтижесінің ақшалай көрінісі;

Табыс – нарықтық субьектінің басқарымына үнемі заңды түрде түсіп отыратын ақшалай сомасы.

Табсытың негізгі түсу көздері:

---Жұмыскердің табысы (жалақы, сияқы)

---Кәсіпкерлік табыс (пайда)

--Меншік табыс (салынан алынатын процнет және рента)

--Еңбек салығына байланыссыз түсетін әр түрлі әлеуметтік табыс (жұмыссызға жәрдем ақы, пенсия, степендия)

Бірінші реттік табыстар:

--Еңбек қызметінен түскен табыстар: еңбекақы, кәсіпкер табысы;

---Жеке меншіктен түскен табыс: % - есудан түскен табыс, жер рентасынан, қозғалмайтын мүліктен табыс.

46. Формациялық тәсіл. Өндірістің 5 амалы.

47. Жалпы ұлттық өнім. Жалпы ішкі өнім.

48. Банктер, түрлері мен қызметі.

49. Қоғам шаруашылығының негізгі формалары мен үлгілері. Натуралды шаруашылық, оның белгілері мен ерекшеліктері.

ž Қоғамдық шаруашылық – бұл өндіріс пен тұтыну арасындағы байланыс.

* жеке еңбектің қоғамның жиынтық еңбегіне енгізу тәсілі.

* Экономикалық қызметті үйлестіру.

Шаруашылықтың бірінші тарихи нысаны натуралды шаруашылық болып табылады. Онда өндіріс пен тұтыну тікелей қосылған, ал қызметті үйлестіру патриархалды дәстүр мен еңбекке экономикадан тыс мәжбүр ету негізінде іске асырылады.

Натуралды шаруашылық – бұл адамдар өздерінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өнім жасайтын ұйымдастыру – экономикалық қатынастардың жүйесі.Натуралды шаруашылыққа тән сипаттар:

а) ұйымдастыру – экономикалық қатынастар жүйесінің тұтқырлығы;

ә) ерекшеленген түрлерге бөлуді жоққа шығаратын әмбебап қол еңбегі;

б) өндіріс пен тұтыну арасындағы тура экономикалық байланыстар. Ол мынадай формула бойынша дамиды: «өндіріс – бөлу – тұтыну», яғни жасалған өнім айырбасқа түспестен өндіріске қатысушылар арасында бөлініп, тұтынуға түседі.

Натуралды шаруашылық алғашқы тайпалық құрылыс қалыптасуы кезеңінде туып, құл еленуші мемлекеттерде үстем етті және феодалдық экономикалық басты қасиеттерінің бірін құрады. Қазіргі кезде ол индустрияға дейінгі өндіріс, дәстүрлі экономика басым дамушы елдерде сақталып қалды.

50. Экономикалық өсу: мәні, көрсеткіштері мен факторлары.

. Экономикалық өсім – экономикадағы нақты табыстың өсуі (ЖҰӨ, ЖІӨ, ҰТ) сонымен қатар белгілі бір уақытта жан басына санағандағы өндірілген өнім болып табылады. Өсу факторына:

· Табиғи шикізаттар;

· Еңбек ресурстары;

· Негізгі капитал көлемі;

· Жиынтық шығындар деңгейі;

· Технология;

· Шикізаттарды тиімді пайдалану жатады.

Экономикалық өсудің қазіргі типінің өзіндік ерекшелігі бар. Оның артта қалуы ХХғ. 50-жылдарында басталған ғылыми – техникалық революция дамуының сәйкестігімен байланыстырады.

Экономикалық өсу сапасының жаңа дәрежеге көтерілді және ол ҒПР жағдайда өндірістің интенсификасының негізінде жүзеге асады.

Экономикалық өсу экономиканың бір қалыпты оң қозғалысын және оның әлеуметтік –экономикалық прогрессін көрсетеді. Ондай прогресстің жалпы критерийі күштерінің даму деңгейі болып табылады.

Экономикалық өсудің жаңа сапалық белгісі - өңдірістің прпогрессивті құрылымының құрылуымен, ғылымды қажет ететін салалардың үлес салмағының артуымен түсіндіріледі.

Экономикалық өсудің қайнар көзі - экон-лық ресурстар экономиканың мүдделермен ынталандыру жатады. Экон-лық өсудің сапалық жаңа типінің негізгі қайнар көзі – экон-лық саясат.

Экон-лық дамудың негізгі қайнар көзі – инвестиция(күрделі қаржы)б/ды. Бүгін салынған қаржы көлемі келешектегі табысты ұлғайтуды көздейді.

Энтнсивті өсім – қосымша ресурстарды тартуда өзінің еңбек өнімділігін өзгертпейді.

Интенсивті өсім - өндірістің жаңа технологиясын қолданғанда шығындар көлемін өсірмейді. Интенсивті өсім халқтың жағдайын жақсартуға негіз бола алады.

Қазақстан экономикасының дамуының негізгі бағыттарының бірі экономикалық өсу болып табылады, ол тек қана Қазақстандықтардың жағдайын жақсартып қана қоймай сонымен қатар Қазақстанды әлемдік экономикаға тиімді енуге мүмкіншілік береді.

51. Сыртқы сауда және дүниежүзілік нарық қалыптасуы.

52. Кәсіпорын негізгі өндірістік бірлік ретінде. Қазіргі нарық экономикасындағы кіші, орта, ірі фирмалардың рөлі.

53. Жұмыссыздық: мәні, себептері мен формалары.

Жұмыссыздық – жұмыс істегісі келетін, еңбекке жарамды халықтың өндірісте жұмыспен қамтылмауы. Жұмыссыздық түрлері:

Жасырын жұм-қ - өндірісте және мемл. аппаратта артық жұмысшылардың қолд.;

Фрикциондық жұм-қ – адамдардың бір жұмыстан басқа жұмысқа, бір жерден басқа жерге ауысуы;

Маусымдық – жұмыс күшінің маусым кезінде жұмыс жасауы;

Құрылымдық н/се технологиялық жұм-қ - өндірістік қуаттың жетіспеуінен болады;

Циклдік жұм-қ - өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни экон-лық циклдың осы фазасымен байл.

Жұмыссыздықты әр түрлі мектеп өкілдері әр түрлі түсіндірді:

54. Несие және оның формалары.

. Несие формалары: 1 – Ұлттық: а) тауарлық

б) ақшалай

2 – Халықаралық.

55. Тауарлық шаруашылық: пайда болу себептері мен жағдайы, негізгі белгілері

Шаруашылықтың ең кең таралған нысаны тауарлы шаруашылық болып табылады. Онда өндіріс пен тұтыну арасындағы байланыс, экономикалық қызметті үйлестіру бәсеке жағдайында рынокта тауарды сатып алу – сату жолы арқылы іске асырылады.

Тауарлы шаруашылық – бұл пайдалы өнімдер рынокта сатылу үшін жасалатын ұйымдастыру-экономикалық қатынастар жүйесі.

Тауарлы шаруашылыққа тән:

а) ұйымдастыру-экономикалық қатынастардың анықтығы;

ә) еңбектегі бөлу және оның әсерінен тауар айырбасы жүреді;

б) өндіріс пен тұтыну арасындағы жанама, делдалды байланыстар.

Ол «өндіріс – айырбас – тұтыну» формуласы бойынша дамиды.

Дайындалған өнім рынокқа басқа бұйымдарға айырбасталу үшін түседі, содан кейін ғана тұтыну сферасына барады. Рыноктық айырбас тауар өндірушілер мен тұтынушылар арасында экономикалық баланс орнатады