Профільная працоўная падрыхтоўка гарадскiх старшакласнiкаў

Вышэй адзначалася, што для ажыццяўлення працоўнага навучання старшакласнікаў iснуюць такiя структурныя формы яго арганізацыі, як школьныя цi мiжшкольныя вучэбна-вытворчыя майстэрні, вучэбныя ўчасткі, цэхi і заводы, міжшкольныя вучэбна-вытворчыя камбінаты ( ВВК ).

З гiсторыi развіцця працоўнага навучання вядома, што ў 50-я гады яно было вернута ў вучэбныя планы школ. Адразу ўнiкла неабходнасць у стварэнні для правядзення заняткаў адпаведнай матэрыяльна-тэхнічнай базы. Таму для падрыхтоўкi старшакласнікаў пачалі ствараць школьныя і міжшкольныя вучэбна-вытворчыя майстэрнi. Іх абсталяванне вялося сіламі аддзелаў адукацыі і асобных прадпрыемстваў (цi ўстаноў).

Але не ўсе прадпрыемствы ў той жа час маглі дапамагчы ў стварэнні такiх майстэрань, якія б поўнасцю адпавядалі ўсiм патрабаванням вытворчасці і навучання. Улiчваючы гэта, працягвалiся пошукі і iншых форм арганізацыі працоўнага навучання старшакласнiкаў.

Таму наступным крокам стала стварэнне для гарадскiх школьнiкаў участкаў, цэхаў і заводаў, якiя адкрывалiся непасрэдна і часцей за ўсё пры прадпрыемствах. Іх абсталяванне было значна лепшым, чым майстэрань, але і там былi пэўныя недахопы. Асноўны з iх заключаўся ў тым, што вучэбныя ўчасткі (цэхi, заводы) былi структурнымі падраздзяленнямі тых прадпрыемстваў, якiя iх стварылі. Такiя ўчасткі звычайна ўключалiся ў выкананне вытворчага плана прадпрыемства разам з яго астатнімі. Пры гэтым змест вучэбнай дзейнасці школьнікаў часцей вызначаўся не праграмай навучання, а вытворчым планам і зместам дзейнасці самога прадпрыемства. А органы адукацыі практычна не маглi прыкметна ўплываць на характар работы вучэбнага ўчастка цi цэха.

У сувязі з гэтым важным момантам у арганiзацыi працоўнага навучання старшакласнікаў стала стварэнне мiжшкольных вучэбна-вытворчых камбiнатаў. Першы такi камбiнат быў адкрыты ў 1964 годзе ў г. Маскве намаганнямі больш 40 прадпрыемстваў. Яго дзейнасць вызначалася прынцыпова новымі арганiзацыйнымi асновамі. Галоўным сярод iх было тое, што камбiнат атрымаў двайную падпарадкаванасць: у вучэбным плане — аддзелам адукацыі, у вытворчым — прадпрыемствам, якiя яго стварылі. Дзякуючы гэтаму, удалося лiквiдаваць той асноўны недахоп, што быў характэрным для вучэбных участкаў (цэхаў).

Вучэбна-вытворчы камбiнат меў яшчэ адну важную перавагу перад участкам (цэхам). Вучэбны ўчастак (цэх) мог быць адкрыты перш за ўсё буйным прадпрыемствам, якое валодала грашовымі і матэрыяльнымі сродкамі. У стварэнні ж камбiната маглі ўдзельнiчаць нават дробныя прадпрыемствы цi ўстановы. Такiм чынам, вучэбна-вытворчы камбiнат прамысловага профiлю мог быць створаны пры любым вытворчым акружэнні школы. Паступова камбiнатаў станавiлася ўсё болей і болей, і зараз яны з'яўляюцца асноўнай формай арганізацыi працоўнага навучання старшакласнікаў.

Міжшкольныя ВВК у параўнанні з іншымі формамі арганiзацыi працоўнага навучання маюць наступныя перавагі:

- шматпрофiльнасць і магчымасць найбольш поўнага ўлiку інтарэсаў і схільнасцей вучняў;

- пастаянства нагрузкі выкладчыкаў, што садзейнічае замацаванню педагагiчных кадраў;

- добрая матэрыяльна-тэхнічная база і пастаянная (раўнамерная) загрузка абсталявання;

- найбольш спрыяльныя ўмовы для правядзення прафарыентацыйнай работы.

Гэтыя перавагі вывелі ВВК на першае месца па сваёй значнасці ў працоўным навучанні старшакласнiкаў. Напрыклад, у асобныя гады ахоп вучняў, якiя наведвалі заняткі ў ВВК, дасягаў нават 90% і болей.

Зараз кожны мiжшкольны камбінат з'яўляецца центрам у арганізацыі ўсiх форм працоўнага навучання, прафесiянальнага навучання, прафарыентацыі, грамадска карыснай, прадукцыйнай працы старшакласнікаў у горадзе цi раёне. Уся яго дзейнасць будуецца на аснове "Прыкладнага палажэння аб міжшкольным вучэбна-вытворчым камбінаце працоўнага навучання і прафесіянальнай арыентацыі вучняў".

Камбінат вырашае наступныя асноўныя задачы:

- арганізацыя прафесiянальнага навучання старшакласнiкаў на пачатковым узроўні квалiфiкацыi па найбольш масавых прафесiях з улiкам патрэбнасцей рэгіёна ў кадрах;

- арганiзацыя грамадска карыснай, прадукцыйнай працы і выхаванне якасцей асобы чалавека-працаўнiка;

- арганізацыя пазаўрочнай работы па розных накірунках тэхнічнай творчай дзейнасці;

- арганiзацыя дапрафесiянальнага навучання вучняў па пэўных напрамках ("профiль-прафесiя");

-правядзенне прафкансультатыўнай, псіхадыягнастычнай, псіхакарэкцыйнай і іншай работы з вучнямi, настаўнiкамi, бацькамі.

Такім чынам, падрыхтоўка старшакласнікаў да працоўнай дзейнасці ўключае: працоўнае выхаванне; фарміраванне полiтэхнiчных ведаў і ўменняў; прафесіянальную арыентацыю; арганізацыю грамадска карыснай, прадукцыйнай працы.

Рашаючы ў комплексе ўсе пытанні падрыхтоўкі вучняў да працы, камбінат з’яўляецца для школ дадзенай мясцовасцi важным метадычным, полiтэхнiчным і прафарыентацыйным цэнтрам. Матэрыяльная база камбiната, яго цесная сувязь з вытворчасцю садзейнiчае павышэнню якасці ўсёй агульнаадукацыйнай полiтэхнiчнай падрыхтоўкі вучняў, iх дзейснай арыентацыі на вытворчыя і іншыя прафесii.

Характэрнай асаблівасцю працоўнай падрыхтоўкі ў гарадскіх ВВК з'яўляецца яе шматпрофільнасць. Часта навучанне ажыццяўляецца па 10-15 розных накiрунках, якiя адлюстроўваюць прафесiйную патрэбнасць адпаведнага прамысловага рэгіёна. Да найбольш распаўсюджаных прафесiй, паводле якiх праводзiцца навучанне ў гарадскiх камбiнатах, адносяцца: слесары, сталяры, токары, фрэзероўшчыкі, электрыкі, вадзiцелi аўтамабiляў, аператары-праграмiсты, швачкi-матарысткi, повары-кулiнары, прадаўцы харчовых і прамысловых тавараў і iнш.

Умовы шматпрофільнасцi працоўнай падрыхтоўкі вучняў, неабходнасць ажыццяўлення прадукцыйнай працы па канкрэтнай прафесіі (спецыяльнасцi) вызначылі некаторыя асаблiвасцi ў стварэнні ВВК і арганізацыі iх работы.

Камбiнаты ствараюцца выканкамамі мясцовай улады па прадстаўленні гарадскiх (раённых у горадзе) аддзелаў адукацыі з дазволу органаў дзяржаўнага нагляду за аховай працы і па ўзгадненню з адпаведнымі рэспублiканскімі i прафсаюзнымі органамі. Звычайна камбiнаты адкрываюцца ў асобных памяшканнях (будынках).

Структура камбiната вызначаецца мэтамі і задачамі працоўнай падрыхтоўкі старшакласнікаў. Увесь вучэбна-вытворчы працэс ВВК ажыццяўляецца на аснове рэалізацыі асноватворных прынцыпаў. Для падрыхтоўкi вучняў да будучай квалiфiкаванай прадукцыйнай працы ў структуры камбiната ёсць разнастайныя падраздзяленні. Усе яны могуць быць умоўна падзелены на пяць асноўных вiдаў: 1)навучальныя, 2)вытворчыя, 3)выхаваўчыя, 4)дапаможныя, 5)адмiнiстрацыйна-бытавыя.

Да навучальнага падраздзялення адносяцца кабінеты і лабараторыі, у якiх у асноўным ажыццяўляецца ўзбагачэнне вучняў тэарэтычнымі ведамі, а таксама практычнымі ўменнямі і навыкамі ў працэсе выканання мантажна-дэмантажных, лабараторна-практычных цi практычных работ. Гэта кабінеты аўтасправы, кулiнарыi, швейнай справы; лабараторыі вылiчальнай тэхнiкi, апрацоўкі матэрыялаў і iнш.

Вытворчае падраздзяленне ўключае ў сябе цэхi, участкі, майстэрнi, асноўнае прызначэнне якiх — выпуск грамадска i вытворча неабходнай прадукцыі. Там старшакласнiкi набываюць першапачатковыя прафесiянальныя ўменні і навыкі і ўдзельнiчаюць у прадукцыйнай працы. Прыкладамі такiх участкаў (цэхаў) з'яўляюцца: такарны, фрэзерны, сталярны, швейны і г.д. Абсталяванне гэтых падраздзяленняў павiнна адпавядаць характару працы, якi вызначае той цi iншы накiрунак падрыхтоўкі.

У склад выхаваўчага падраздзялення ўваходзяць розныя залы і кабiнеты, напрыклад, кiналекцыйная зала, чытальная зала, кабінет прафарыентацыі, бiблiятэка, радыёвузел, музей працоўнай славы і iнш. Там можна арганiзоўваць і праводзіць выхаваўчыя мерапрыемствы: вечары, сустрэчы, лекцыі, гутаркі, святы і г.д.

Да дапаможных падраздзяленняў звычайна адносяцца службы забеспячэння, якiя ўключаюць у сябе нарыхтоўчае аддзяленне, інструментальнае, склады матэрыялаў і гатовай прадукцыі і iнш. Структура і асаблiвасцi функцыянавання ўсiх пералiчаных службаў вызначаюцца з улiкам мясцовых умоў і асаблiвасцей ВВК. Вядучымі сярод пералiчаных службаў з'яўляюцца тыя, якiя адказваюць за забеспячэнне вучэбнай вытворчасці неабходнымi матэрыяламі (паўфабрыкатамі), за камплектаванне вучэбных цэхаў і ўчастаў неабходнымі iнструментамi, прыстасаваннямі і станкамі, за захоўванне і рэалізацыю выпушчанай прадукцыі.

У склад адмiнiстрацыйна-бытавога падраздзялення ўваходзяць адмiнiстрацыйныя і гаспадарча-бытавыя памяшканні. Сюды адносяцца кабiнеты дырэктара і яго намеснікаў, настаўнiцкi пакой, пакоі для адпачынку, буфет (сталовая), душавыя, медпункт, гардэроб і г.д. Колькасць пералічаных памяшканняў ВВК, iх абсталяванне і плошчы залежаць ад штатных нарматываў, дзеючых санiтарных нормаў і правілаў, мясцовых умоў і г.д.

Матэрыяльнае аснашчэнне ўсiх структурных падраздзяленняў камбiната вядзецца ў адпаведнасці з прыкладным палажэннем і на аснове адзiных патрабаванняў да арганiзацыi вучэбна-вытворчага працэсу. Пры гэтым улічваюцца ўсе асаблівасці прынятых тэхналагiчных працэсаў выпуску прадукцыі.

Арганізацыя сумеснай работы і выкананне ўзаемных абавязацельстваў камбiнатам і базавымі прадпраемствамі, установамі, якiя ўдзельнічаюць у працоўнай падрыхтоўцы вучняў, ажыццяўляюцца на аснове заключаемых памiж iмi дагавораў. Аналагiчныя дагаворы з прадпрыемствамі і ўстановамі горада могуць заключацца і на падрыхтоўку і павышэнне кваліфікацыі рабочых масавых прафесiй, калi ў гэтым ёсць неабходнасць i адпаведныя магчымасці.

Матэрыяльна-тэхнічная база, якая створана на камбінаце, можа належыць яму цалкам цi часткова, гэта значыць, знаходзiцца ва ўласнасці (на балансе) прадпрыемства-гаспадара. У апошнім выпадку прадпрыемства можа даваць права камбінату бясплатнага (цi на іншых умовах) выкарыстання наяўнага абсталявання, інструментаў і прыстасаванняў, памяшканняў і будынкаў для арганізацыі навучання, выпуску прадукцыі.

Для ажыццяўлення вучэбна-выхаваўча-вытворчага працэсу камбiнат павiнен быць укамплектаваны неабходнымі кадрамі. Састаў і колькасць супрацоўнiкаў камбіната вызначаецца ў адпаведнасці з прыкладнымі штатнымі нарматывамі.

Кіруюць работай камбіната дырэктар і яго намеснікі па вучэбна-выхаваўчай, вучэбна-вытворчай і гаспадарчай частцы. Непасрэднае навучанне і выхаванне вучняў ажыццяўляюць настаўнiкi (выкладчыкі) і майстры вытворчага навучання.

Майстры вытворчага навучання арганiзуюць і праводзяць практычныя заняткі па прафесiянальнаму навучанню, ажыццяўляюць кiраўнiцтва вытворчай практыкай і грамадска карыснай, прадукцыйнай працай.

Кiраўнiкi камбiната, настаўнiкi, майстры вытворчага навучання, псiхолаг, метадыст па прафарыентацыі, медыцынскі работнiк, прадстаўнiкi адмiнiстрацыi і грамадскiх арганізацый школ, прадпрыемстваў і ўстаноў, бацькоўскіх камiтэтаў школ звычайна ўваходзяць у педагагічны савет камбіната, старшынёю якога з’яўляецца дырэктар ВВК. Дзейнасць педагагічнага савета вызначаецца статутам камбіната.

Для правядзення заняткаў у камбiнаце вучні аб'ядноўваюцца ў асобныя групы па напрамках навучання. Напаўняльнасць груп павiнна быць не менш за 20 чалавек. Тэарэтычныя заняткі праводзяцца настаўнiкам адначасова з усёй групай. Пры арганiзацыi практычнага навучання і прадукцыйнай працы ажыццяўляецца дзяленне груп на дзве падгрупы.

У адну і тую ж групу могуць уваходзіць вучні як адной, так і розных школ. Такім чынам, у камбінаце ствараюцца калектывы аднаўзроставых вучняў, што трэба ўлiчваць пры арганiзацыi і правядзенні выхаваўчай работы.

Школы актыўна ўдзельнiчаюць у камплектаванні вучэбных груп камбiнатаў, ажыццяўляюць пастаянны кантроль за наведваннем вучнямі заняткаў, аказваюць педкалектыву камбiната неабходную метадычную дапамогу. Так дасягаецца пераемнасць у арганiзацыi вучэбна-выхаваўчай работы ў школах і камбiнаце.

З мэтай зблiжэння практычнай працоўнай падрыхтоўкі ў ВВК і тэарэтычных заняткаў, ажыццяўлення iх рэальнай узаемасувязі выкладчыкі і майстры вытворчага навучання ўключаюць у вучэбны працэс дзелавыя гульні як адзiн з метадаў авалодвання пэўнай прафесiяй. Група ў залежнасці ад яе колькаснага складу дзеліцца на 2-3 умоўныя брыгады, якiя спаборнiчаюць памiж сабой у выкананні вучэбна-вытворчага задання ў адпаведнасці з пэўнай тэхналогіяй цi яе часткай.

Кожная брыгада абгрунтоўвае свой варыянт тэхналагiчнага працэсу, "абараняе" яго ў ходзе дыскусіі з падрабязным абмеркаваннем вытворчых сiтуацый. Майстар (выкладчык) выконвае ў дзелавой гульні галоўную, вядучую ролю, накiроўвае ход дыскусii, навучае старшакласнiкаў прымаць абгрунтаваныя рашэнні. Ім жа вызначаецца і змест вытворчых сітуацый.

Сярод удзельнікаў дзелавой гульні ёсць не толькі выканаўцы роляў "тэхнолагаў " вытворчасці, але і "кантралёраў" АТК (зразумела, умоўных). У групе "кантралёраў" павінны быць прадстаўлены ўсе брыгады вучэбнай групы. Група "кантралёраў" падводзiць вынікі "аджыццяўлення" тэхналогіі, дае ацэнку работы выканаўцам.

Вучнi, што паспяхова завяршылі курс навучання ў ВВК, маюць магчымасць здаць кваліфікацыйныя экзамены ва ўстаноўленым парадку і атрымаць пасведчанне аб набыцці пэўнай прафесіі.

Пад час навучання ў ВВК у адпаведнасці з вучэбнымі планамі і праграмамі, а таксама "Прыкладным палажэннем аб камбінаце", праводзiцца вытворчая практыка. Яе асноўныя задачы:

- замацаванне і паглыбленне прафесiянальных ведаў, уменняў і навыкаў;

- азнаямленне са структурай прадпрыемства, асноўнымі прафесіямi, зместам і ўмовамі працы работнікаў прадпрыемства;

- выхаванне якасцей асобы, станоўчых адносiнаў да рабочых прафесiй.

Дзякуючы практыцы, ў вучняў удасканальваецца і назапашваецца працоўны вопыт, развіваюцца лоўкасць і спрыт, яны акунаюцца ў атмасферу вытворчасці.

Практыка называецца вытворчай, таму што праводзіцца пераважна на вытворчасці (на прамысловых прадпрыемствах, у рамонтных майстэрнях, аўтагаспадарках, гаражах, на фабрыках і г.д.). Іншы раз яна можа арганізоўвацца на той жа базе, што і асноўныя заняткі. Першы і другі варыянты правядзення яе маюць свае перавагі і недахопы. Напрыклад, у другім выпадку адбываецца больш поўная і раўнамерная загрузка вучэбнага абсталявання камбiната на працягу года, але ў вучняў застаецца менш магчымасцей для назiрання за вытворчымi працэсамі, для сустрэч з рабочымі калектывамі і г.д.

Арганiзацыя і правядзенне вытворчай практыкі ажыццяўляецца на аснове дагавора паміж камбiнатам і прадпрыемствам. У дагаворы адзначаюцца і ўказваюцца ўмовы яе правядзення, абавязкі і правы бакоў, кіраўнікі практыкі, парадак падрыхтоўкі рабочых месцаў, мерапрыемствы па стварэнню бяспечных умоў працы і iнш.

Перад пачаткам практыкі вучням абавязкова растлумачваюцца яе мэты, задачы і змест; парадак арганізацыі і праходжання, вядзення дзённiка па ўлiку выкананай работы; парадак і паслядоўнасць складання справаздачы; правiлы ўнутранага распарадку; патрабаванні тэхнiкi бяспекі і вытворчай санiтарыi і iншыя пытанні.

У час практыкі вучні працуюць на адным рабочым месцы ці пераходзяць з аднаго месца на другое па меры выканання праграмы. А заканчваецца практыка звычайна заключнай экскурсiяй па прадпрыемству, напісаннем і здачай справаздач.

У камбiнатах вучэбна-вытворчы працэс цесна спалучаецца з правядзеннем выхаваўчай работы з вучнямі. Пры гэтым патрэбна ўлiчваць, што існуюць свае спецыфiчныя асаблiвасцi ў арганiзацыi выхавання старшакласнікаў, якiя наведваюцъ камбінат. Гэта тлумачыцца тым, што кожны вучань камбiната з’яўляецца адначасова членам двух калектываў: класа ў школе і групы ў ВВК. Безумоўна, адносіны ў класных калектывах значна больш цесныя, чым у групах, бо вучні ў камбінаце звычайна збiраюцца адзiн раз у тыдзень. Але, нягледзячы на гэта, з цягам часу вучэбныя групы становяцца з'яднанымі калектывамі, калi настаўнікі і майстры вытворчага навучання актыўна і мэтанакiравана праводзяць выхаваўчую работу з вучнямі.

Выхаваўчая работа ахоплівае як вучэбны працэс, так i пазакласную, і пазаўрочную работу вучняў. Вядучую ролю ў працоўным выхаванні адыгрываюць тэарэтычныя і практычныя заняткі, грамадска карысная, прадукцыйная праца, вытворчая практыка. Менавiта ўсюды там актыўна фармiруецца светапогляд вучняў, усведамленне грамадскай значнасці працы, iдзе працэс псiхалагiчнай і практычнай падрыхтоўкі да яе. Напрыклад, у ходзе ўрока значная ўвага надаецца выхаванню ў старшакласнікаў культуры працы, беражлiвых адносiнаў да інструментаў, абсталявання, матэрыялаў, адказнасці за даручаную справу і iнш.

У выхаваўчых мэтах шырока выкарыстоўваюцца розныя формы спаборніцтваў памiж вучнямі, брыгадамі, вучэбнымі групамі (за высокую культуру працы на кожным рабочым месцы, якасць работы, эканомнае расходванне матэрыялаў і г.д.).

Станоўча ўплываюць на вучняў калектыўныя формы арганiзацыi iх дзейнасцi. Сумесная праца фарміруе пачуццё калектывiзму, мэтанакiраванасцi, развiвае працавiтасць, дысцыплiнаванасць, спрыяе праяўленню ўзаемадапамогі, узаемнай патрабавальнасці.

Выхаваўчыя магчымасці вучэбнага працэсу ў ВВК у многiм залежаць ад таго, як ён арганiзаваны. Напрыклад, выхаваўчая эфектыўнасць узрастае, калi праца вучняў нарміруецца, аплачваецца, а вучні, якiя выконваюць працоўныя заданні, рашаюць творчыя тэхнiчныя задачы, і iх поспехі пры гэтым рэгулярна стымулююцца.

Адзiнства і мэтанакiраванасць выхавання вучняў забяспечваецца яго комплексным і перспектыўным планаваннем на ўвесь навучальны год. Пры планаванні вызначаюцца асноўныя мэты і задачы працоўнага выхавання ў арганічным адзінстве з маральным, эстэтычным і iншым выхаваннем, праводзімым на ўроках і ў пазаўрочны час.

Пры правядзенні выхаваўчай работы калектыў камбiната павінен абапiрацца на дапамогу бацькоў, настаўнiкаў школ і класных кіраўнікоў, работнікаў базавых прадпрыемстваў, на грамадскiя арганізацыі. Вялікую ролю ў выхаваніі вучняў адыгрывае асабiсты прыклад настаўнікаў і майстроў вытворчага навучання.

На павышэнне эфектыўнасці выхаваўчай работы ў ВВК часцей за ўсё негатыўна ўплываюцъ наступныя фактары:

- кароткачасовасць знаходжання вучняў у камбінаце (1 дзень у тыдзень);

- розны ўзровень выхаваўчай падрыхтоўкі вучняў розных школ;

- неаднолькавыя традыцыі школ;

- несістэмнасць, раз'яднанасць асобных выхаваўчых мерапрыемтваў;

- часовае парушэнне сувязяў паміж асобамі і ўстановамі, якiя павінны ўдзельнічаць у выхаваўчым працэсе камбiната.

Выхаваўчая работа ў ВВК цесна спалучаецца з прафесіянальнай арыентацыяй. Такім чынам, камбiнаты ў параўнанні са школай, валодаюць значна большымі магчымасцямі для ўздзеяння на прафесійныя погляды вучняў. Усё гэта абумоўлена наступнымі фактарамі:

- больш якаснай матэрыяльна-тэхнiчнай базай;

- даволі шырокiм выбарам профіляў навучання;

-больш цеснымі кантактамі камбіната з прамысловымі прадпрыемствамі і ўстановамі;

- павялічанай колькасцю часу, што выдзяляецца на працоўнае навучанне ў старшых класах;

- прафесiйна насычаным зместам праграм.

Многiя тэмы праграм утрымлiваюць раздзелы, якiя патрабуюць азнаямлення вучняў з рознымі рабочымі прафесiямi, зместам і ўмовамі працы рабочых, шляхамі набыцця і павышэння квалiфiкацыi. Нарэшце, удзел школьнiкаў у прадукцыйнай працы, сустрэчы з перадавікамі вытворчасці, экскурсii, вытворчая практыка і іншыя мерапрыемствы актыўна ўплываюць на фарміраванне прафесiянальных iнтарэсаў.

У прафарыентацыйнай дзейнасці камбіната можна ўмоўна выдзеліць тры этапы:

- работа з вучнямі няпоўнай сярэдняй школы (азнаямленне з камбінатам, напрамкамі прафесіянальнай падрыхтоўкі ў ім, арганізацыя тэхнічных гурткоў, размеркаванне вучняў пры прыходзе ў камбінат і інш.);

- работа з вучнямі выпускных класаў у працэсе іх навучання (дапамога ў выбары ці змяненні напрамку навучання, арыентацыя на найбольш патрэбныя масавыя прафесіі, непасрэднае навучанне па прафесіі);

- работа з выпускнікамі школ (дапамога ў працаўладкаванні пасля заканчэння вучобы, стварэнне ўмоў для адаптацыі на вытворчасці і г.д.).

Для паспяховага правядзення прафарыентацыйнай работы ў камбінаце павінен быць створаны добра аснашчаны кабінет прафарыентацыі. Прафарыентацыйная работа павінна планавацца і каардынавацца сумеснымі намаганнямі школ, камбіната і базавымі прадпрыемствамі.

Пазаўрочная работа ў мiжшкольным камбiнаце.

Працоўная падрыхтоўка старшакласнiкаў у мiжшкольных ВВК, удасканаленне майстэрства выкладчыкаў і майстроў вытворчага навучання праводзiцца не толькі на тэарэтычных і практычных занятках, але і ў пазаўрочны час. Галоўным зместам пазаўрочнай работы ў ВВК з’яўляецца:

- сiстэматычнае правядзенне заняткаў у гуртках пэўнага профiлю;

- арганiзацыя "Дзён" работнiкаў адпаведных прафесiй;

- метадычная работа з выкладчыкамі і майстрамі вытворчага навучання і iнш.

Правядзенне гуртковай работы стварае дадатковыя магчымасці для развiцця творчых здольнасцей вучняў па выбранаму профілю навучання. Пры гэтым старшакласнiкi пашыраюць і паглыбляюць спецыяльныя (прафесiянальныя) веды і практычныя навыкі, а прыцягненне ў гурткі камбiната вучняў сярэднiх класаў — стварае спрыяльныя ўмовы да больш ранняга азнаямлення iх з профiльным навучаннем, з будучым выбарам адпаведнага профiлю пры пераходзе ў ВВК.

Заняткі ў гуртках могуць быць арганізаваны як у гарадскiх, так і ў сельскiх камбiнатах. Яны праводзяцца адразу ж пасля завяршэння абавязковых урокаў працягласцю ў дзве гадзiны. Гэта могуць быць гурткі па слясарнай справе, фотасправе, кiнадэманстрацыi, тэхнiчнай творчасці, швейнай справе, аграхімічны, юных механізатараў, аўтамабiльны, машынапiсны, чаканкі па метале цi разьбы па дрэве, матацыклетны і iнш.

Гуртковая работа мае вытворчы, як правiла, характар, яна цесна звязана па свайму зместу з вытваральнай працай і наблiжана да той прафесіі, якой вучні навучаюцца ў камбiнаце.

Кiруе дзейнасцю ўсiх гурткоў у камбiнаце тэхнiчны савет, якi ўзначальваецца намеснiкам дырэктара ВВК. У савет уваходзяць вядучыя, найбольш вопытныя выкладчыкі камбiната, спецыялiсты базавага прадпрыемства (базавай гаспадаркі). Тэхнiчны савет вырашае найбольш кардынальныя пытанні: зацвярджае аб’екты творчасці (праграмы работы), размяркоўвае фонды матэрыялаў, вызначае абавязкі кiраўнiкоў гурткоў, кантралюе iх дзейнасць. Тэхнiчны савет збiраецца на свае пасяджэнні звычайна 3-4 разы ў навучальны год.

На чале кожнага гуртка стаiць яго кiраўнiк з выкладчыкаў, майстроў вытворчага навучання, цi работнiкаў базавага прадпрыемства. Ён складае план работы гуртка, намячае пералiк аб’ектаў працы, праграму (аб’ём) вучэбнага матэрыялу, устанаўлівае працягласць праходжання асобных тэм. Менавiта ад кiраўнiка залежыць, каб звесткі, засвоеныя школьнiкамi ў гуртку, пашыралі і дапаўнялі веды, што атрыманы на ўроках, а практычныя работы мелi прафесiянальную накіраванасць, насiлi развiвальны, грамадска карысны характар.

Заданні сваiх кiраўнiкоў гурткоўцы выконваюць як iндывiдуальна, так і звеннямі. Звенні мэтазгодна камплектаваць з вучняў або адной школы, або з аднаго населенага пункта(у сельскiх ВВК).

Значная частка вучэбнага часу (70-80%) у гуртку займае практычная работа. Кiраўнiк арганізуе яе так, каб гурткоўцы пастаянна рашалі праблемныя задачы, выступалі з аглядамі найбольш цікавых публiкацый у спецыяльных часопiсах ("Моделист-конструктор", "Юный техник", "За рулём", "Школа и производство", "Тэхналагiчная адукацыя", "Знание — сила", "Гаспадыня" і iнш.).

На выбраныя і зацверджаныя аб’екты працы (тэхнiчнай творчасці) распрацоўваецца тэхналагічная дакументацыя, робяцца разлiкi асноўных параметраў, рыхтуюцца карткi-заданнi на канструяванне вузлоў і дэталяў для мадэляў. У сельскiм камбiнаце можна арганiзаваць заняткі па вырабу мадэляў трактара, сеялкі, плугоў, жаткі і iнш. Такая работа дапамагае глыбей зразумець сутнасць механiзатарскай прафесіі.

Адна з форм пазаўрочнай работы ў ВВК — арганiзацыя і правядзенне " Дзён" работнiкаў прафесiй, што адпавядаюць профiлям навучання. Для "трактарыстаў-машынiстаў" і "механiзатараў-жывёлаводаў" — гэта "Дзень работнiка сельскай гаспадаркі", для груп вадзiцеляў аўтамабiля — "Дзень работнiка аўтамабiльнага транспарту". Старанна рыхтуюцца да сваiх святаў таксама будучыя прадаўцы ("Дзень работнiка гандлю"), электраманцёры ("Дзень энергетыка"), швачкi-матарысткi ("Дзень работнiка лёгкай прамысловасці") і iнш.

Святы гэтыя носяць, як правiла, масавы хавактар. У iх праграму ўваходзiць правядзенне экскурсій на базавыя прадпрыемствы, арганiзацыя конкурсаў "Лепшы па прафесіі", наладжваюцца сустрэчы старшакласнiкаў з перадавiкамi адпаведных прафесiй, знатнымі людзьмі з вытворчасці, сферы абслугоўвання. Выкладчыкі ВВК пад час правядзення такiх масавых мерапрыемстваў дэманструюць свае педагагiчныя знаходкі ў актыўных метадах навучання. Для аўтамабiлiстаў, напрыклад, гэта можа быць падрабязнае абмеркаванне канкрэтных дарожна-транспартных здарэнняў, iх аналiз на падставе зараней зробленых фотаздымкаў і картак-заданняў, увядзення ў навучальны працэс рэальных праблемных сiтуацый; перанясенне асобных заняткаў непасрэдна на аўтадром; правядзенне вiктарын, дыспутаў па пытаннях гiсторыi аўтамабiлебудавання і iнш.

Метадычная работа ў ВВК праводзiцца ў мэтах удасканалення педагагічнага майстэрства выкладчыкаў і майстроў вытворчага навучання. Яна з’яўляецца часткай педагагiчнай дзейнасці выкладчыцкага калектыву камбіната.

Асноўнымі задачамі метадычнай работы з’яўляюцца:

- паспяховае авалодванне зместам праграм профiльнай працоўнай падрыхтоўкі, магчымымі цi пажаданымі змяненнямі ў iх, рацыянальнай методыкай рэалiзацыi iх у працэсе навучання;

- сiстэматычнае азнаямленне са знаходкамі і дасягненнямі псiхолага-педагагiчнай навукі, распрацоўка метадычных прыёмаў па ўкараненню iх у вучэбны працэс ВВК;

- вывучэнне перадавога педагагічнага вопыту, абмен iм у час правядзення сумесных мерапрыемстваў;

- удасканаленне метадаў і сродкаў навучання старшакласнiкаў;

-павышэнне ўзроўню самаадукацыі выкладчыкаў і майстроў вытворчага навучання.

У якасці форм метадычнай работы станоўча паказалі сябе пастаянна дзеючыя семiнары-практыкумы, метадычныя камiсii, узаемны абмен вопытам работы па блiзкароднасных дысцыплінах, навукова-тэхнiчныя канферэнцыі, адкрытыя заняткі па найбольш складаных тэмах ці раздзелах праграмы і iнш.

Найбольш дзейсную ролю з названых форм метадычнай работы адыгрываюць метадычныя камiсii. Яны ствараюцца паводле рашэння педсавета ВВК пры наяўнасці не менш трох выкладчыкаў па блiзкароднасных дысцыплінах. З iх лiку загадам дырэктара назначаецца старшыня кожнай камiсii. Такiх камiсiй у камбiнаце можа быць некалькі. Работа iх накіравана на:

- арганiзацыю дзейснай метадычнай дапамогі выкладчыкам і майстрам вытворчага навучання;

- абмен педагагiчным вопытам, пашырэнне лепшага з яго на заняткі iншых выкладчыкаў і дысцыплiн у межах ВВК;

- аналiз якасці працоўнай падрыхтоўкі школьнiкаў па асобных раздзелах праграмы;

- арганiзацыю тэматычных вечароў, конкурсаў, тэхнiчных турнiраў, абсталяванне і афармленне вучэбных кабiнетаў (цэхаў), распрацоўка і выраб новых сродкаў навучання і iнш.

План работы метадычнай камiсii складаецца звычайна на вучэбнае паўгоддзе. Адна з iстотных форм работы метадычнай камiсii — падрыхтоўка метадычных рэкамендацый па найбольш складаных тэмах праграмы. Гэта асаблiва важна для маладых выкладчыкаў камбiната, а таксама для iнжынерна-тэхнiчных работнiкаў ВВК, якiя не маюць педагагiчнай адукацыі. Структурнымі элементамі такіх рэкамендацый могуць быць:

- вызначэнне месца і значэння тэмы ў профільнай падрыхтоўцы вучняў, яе сувязь з іншым матэрыялам;

- аб’ём ведаў і ўменняў, што забяспечваюць вывучэнне тэмы, iх выхаваўчая эфектыўнасць па фармiраванню якасцей асобы;

- паўрочнае размеркаванне вучэбнага матэрыялу, метадычныя рэкамендацыі па правядзенні кожнага ўрока;

- формы і метады выкладання, сродкі навучання.

Мэтазгодна мець у ВВК метадычны кабiнет, дзе канцэнтруецца метадычная лiтаратура, узоры дакументацыі і тэхнолага-метадычных распрацовак, тэксты кантрольных работ, стандарты на вучэбнае абсталяванне, картатэка спецыяльнай лiтаратуры і iнш.

Поспех пры правядзенні пазаўрочнай работы мiжшкольнага ВВК, як бачна, у дакладнай спланаванасці, мэтанакiраваным і сiстэматычным правядзенні яе.

ОРГАНИЗАЦИЯ И ПРОВЕДЕНИЕ ЗАНЯТИЙ ПО АВТОДЕЛУ В СТАРШИХ КЛАССАХ (4 ЧАСА)

Задачи, содержание и организация учебного процесса по изучению автомобиля. Учебно-материальная база. Особенности методики проведения занятий.

Цель обучения.Изучение автомобиля в школе играет большую роль для подготовки учащихся к практической деятельности и развития их политехнического кругозора. Автомобиль сочетает в себе все основные элементы современных машин — двигатель, трансмиссию и исполнительный механизм. Двигатель внутреннего сгорания имеет универсальное значение, так как широко применяется в разных энергетических установках и видах транспорта. Детали, узлы и механизмы автомобиля (двигатель, силовая передача, электрооборудование, управление и ходовая часть) являются типичными для многих других машин.

При изучении автомобиля учащиеся знакомятся с производственным использованием металла, резины, стекла, пластмасс и многих Других материалов. Ознакомление с производством автомобилей дает школьникам представление о применении важнейших достпже физики, техники, технологии и организации труда в различных современного производства. На предприятиях автотракторной промышленности и в автохозяйствах заняты квалифицированные рабочие разных профессий. Самыми массовыми являются профессии водителей машин и слесарей по техническому обслуживанию и ремонту автомобилей. Школьники знакомятся с этими профессиями и обучаются труду по ним.

Автомобиль широко используется не только в народном хозяйстве, но все больше и больше внедряется в быт наших людей, поэтому знание его устройства и умение обслуживать и управлять полезны и необходимы людям любых профессий. Этого требуют также интересы укрепления обороны нашей Родины. Приходящее в армию пополнение должно хорошо владеть техникой, особенно автомобилем знать устройство двигателя внутреннего сгорания, электромотора, источников электрического тока.

Занятия строятся в тесной связи с изучением школьниками общеобразовательных предметов и опираются на знания и умения по физике, химии и техническому труду, полученные в V—Х классах. На этих занятиях ученики приобретают знания и умения по слесарному и электромонтажному делу, знакомятся с различными приборами и механизмами, расширяют и углубляют свои знания об использовании в технике тепловых двигателей и о развитии автотранспорта. В ходе выполнения практических работ у школьников воспитывается интерес к профессиям шофера, автослесаря.

Программа обучения автоделу предусматривает изучение учащимися таких разделов: «Устройство автомобиля», «Основы эксплуатации и технического обслуживания автомобиля», «Правила дорожного движения», «Основы безопасности движения», «Вождение автомобиля». На обучение отводится 467 ч за счет времени, предусмотренного учебным планом на трудовое обучение, производственную практику и факультативные занятия. Из указанного общего времени 50 процентов выделяется на индивидуальное обучение практическому вождени автомобиля, которое проводится сверх сетки учебных часов.

В XI классе учащиеся знакомятся с общим устройством автомобиля и двигателя, изучают механизмы последнего (кривошипно-шатунный, газораспределительный), системы охлаждения, смазки, питания карбюраторного двигателя. В отдельных темах рассматриваются электрооборудование автомобиля (источники тока, система зажигания, стартер, звуковой сигнал, система освещения и световая сигнализация), трансмиссия, ходовая часть, механизмы управления, кузов и дополнительное оборудование.

В разделе «Правила дорожного движения» раскрываются таки вопросы, как значение правил в обеспечении порядка и безопасности дорожного движения, общие обязанности водителей, пешеходов и пассажиров, дорожные знаки, разметка проезжей части, сигналы для регулирования дорожного движения, порядок движения, остановка и стоянка транспортных средств. При изучении раздела «Основы эксплуатации автомобиля» учащиеся узнают о роли автомобильного транспорта в хозяйстве, научной организации и дисциплине труда на автомобильном транспорте, подвижном составе автомобильного транспорта, организации оплаты труда водителей автомобилей, путях совершенствования работы автомобильного транспорта, роли хозрасчета в укреплении режима экономии, участии трудящихся в управлении производством, подготовке к работе на линии, основных показателях работы подвижного состава, правилах технического содержания подвижного состава.

Раздел «Техническое обслуживание автомобиля» посвящается обслуживанию двигателя.

На занятиях по основам безопасности движения школьникам сообщают сведения, связанные с анализом дорожно-транспортных происшествий и их предупреждением, основными элементами теории движения автомобиля, психофизиологическими основами вождения автомобиля.

На индивидуальное вождение автомобиля в XI классе отводится 20 ч. За это время учащиеся знакомятся с органами управления и контрольными приборами, упражняются в трогании и остановке автомобиля, переключении передач в восходящем и нисходящем порядке, вождении на различных передачах; поворотах, разворотах и остановке автомобиля; движении задним ходом; вождении (с грузом и без него) по грунтовым и проселочным дорогам; вождении автомобиля по грунтовым дорогам в темное время суток; вождении по шоссейным дорогам; преодолении подъемов и движении под уклон; вождении по шоссейным дорогам с интенсивным движением транспортных средств; проезде габаритного тоннеля, погрузке на железнодорожную платформу; въезде в габаритный дворик и выезде из него; комплексном вождении по ограниченным проездам.

Изучение устройства автомобиля завершается в XI классе. В XII классе учащиеся продолжают знакомиться с правилами дорожного движения: порядком движения, остановки и стоянки транспортных средств; проездом перекрестков, пешеходных переходов, остановок общественного транспорта и железнодорожных переездов; особыми условиями движения; перевозкой людей и грузов; техническим состоянием и оборудованием транспортных средств; номерными опознавательными и предупредительными знаками, надписями и обозначениями, дополнительными требованиями к движению велосипедистов, гужевых повозок и прогону животных.

Раздел программы «Основы эксплуатации автомобиля» предусматривает изучение учащимися перевозки грузов; норм расхода топлива и смазочных материалов; диспетчерского руководства работой подвижного состава на линии; охраны труда на автомобильном транспорте.

Продолжая знакомиться с техническим обслуживанием автомобиля, учащиеся узнают о назначении технического обслуживания и ремонта автотранспортных средств, видах работ, получают понятие о диагностике технического состояния автомобилей, техническом обслуживании электрооборудования, трансмиссии и ходовой части рулевого управления, тормозной системы автомобиля, подъемных механизмов платформы, автомобиля-самосвала, кабины, кузова, грузовой платформы.

В разделе «Основы безопасности движения» рассматриваются-психофизиологические основы вождения автомобиля; основные технические приемы безопасного вождения автомобиля; остановка движения; правила пользования дорогами; особенности вождения авто, мобиля в сложных условиях; общие вопросы гигиены труда води. теля автомобиля; краткие сведения по анатомии и физиологии человека; первая медицинская помощь; оказание первой помощи пострадавшим при дорожно-транспортных происшествиях.

В XII классе завершается обучение вождению автомобиля (30 ч). При этом учащиеся выполняют следующие упражнения: вождение по грунтовым и проселочным дорогам; по шоссейным дорогам; по ограниченным проездам; по тяжелым дорогам; по бездорожью; по лесным дорогам; на повышенных скоростях по грунтовым и шоссейным дорогам; преодоление препятствий; вождение по улицам с небольшим движением транспортных средств; проезд нерегулируемых перекрестков; проезд перекрестков, регулируемых светофором и регулировщиком, а также перекрестков, регулируемых сигналами регулировщика движения; проезд нерегулируемых и регулируемых перекрестков в темное время суток, маневрирование, вождение по улицам с многополосным движением; проезд по площадям; вождение в особых условиях; в условиях интенсивного движения транспортных средств; по улицам с трамвайным движением, буксировка автомобиля на жестокой и мягкой сцепке.

Учебно-материальная база. В школах необходимо иметь оборудованный учебный кабинет по автоделу, слесарно-монтажную мастерскую, лабораторию технического обслуживания, учебные автомобили. Должна быть установлена связь школы с автотранспортным и авторемонтным предприятиями, станцией технического обслуживания автомобилей, автогаражом и т. п. Эти предприятия помогают в оснащении кабинета и слесарно-монтажной мастерской, в снабжении горюче-смазочными и другими материалами, выделяют квалифицированных инструкторов для обучения школьников вождению автомобиля.

В кабинетах автоделапроводятся занятия по изучению школьниками теоретических вопросов устройства и технического обслуживания отдельных агрегатов, узлов и приборов автомобиля, правил дорожного движения, выполняются лабораторные и практические работы по испытанию этого оборудования и определению его технических характеристик. В слесарно-монтажной мастерской выполняются демонтажно-монтажные, ремонтные и регулировочные работы, в том числе на действующем двигателе внутреннего сгорания. Кабинет и мастерскую целесообразно располагать на первом этаже школьного здания или в специально построенном помещении. Во дворе оборудуют гараж для учебного автомобиля и врытый в землю небольшой склад для горюче-смазочных материалов.

Под кабинет автодела может отводиться обычная классная комната площадью 48—52 м². В средней части кабинета размещаются рабочие места для учащихся в виде лабораторных столов нормальной высоты, имеющих прочное основание (рама из уголкового железа или труб, верхняя крышка из доски толщиной 40—50 мм и шириной до 700—750 мм обита стальным листом). Столы расположены в два ряда по ширине комнаты с промежутком между рядами в 1600—1800 мм, в котором установлены стулья или откидные сиденья для учеников. Для ведения записей, зарисовок и выполнения других письменно-графических работ устраиваются выдвижные или откидные полки из тонких досок.

В некоторых школах вместо отдельных столов в кабинете устанавливается сплошной П-образный стол из прочных досок, обитых жестью или листовой сталью. На нем оборудованы рабочие места по каждой лабораторной работе. На столе находятся детали и механизмы, с которыми работают ученики. На каждом рабочем месте в столе имеются выдвижные ящики для мелких деталей, инструментов, письменных инструкций.

Рабочее место учителя оборудовано на возвышении у стены рядом с входной дверью (у открытой части П-образного стола). Здесь установлены кафедра и лабораторный стол с устройством для демонстрации механизмов и деталей автомобиля. На стенде классная доска и экран для демонстрации кинофильмов и диапозитивов, рядом шкафе учебно-наглядными пособиями.

На задней стенке кабинета помещают уголок по правилам дорожного движения. Его оборудуют действующими моделями светофоров, набором дорожных знаков и указателей, плакатами по правилам движения, фигурами и макетами перекрестков для создания дорожных ситуаций и другими учебно-наглядными пособиями. Все это используется на занятиях и при изучении правил дорожного движения учащимися ХI—ХII классов. У этой стены установлен также стол с кинопроектором.

В кабинете имеются агрегаты автомобиля в собранном виде, помещенные на вращающихся подставках со стопорными устройствами (двигатель автомобиля с коробкой передач, задний и передний мосты, коробка передач и др.). Для лучшего рассмотрения их внутреннего устройства без разборки делают разрезы, устанавливают прозрачные крышки и устраивают подсветку изнутри. Эти агрегаты целесообразно располагать ближе к стене с окнами.

Кроме агрегатов автомобиля в сборе, у одной из боковых стен кабинета на стеллажах размещают отдельные узлы и механизмы в разрезе, наборы деталей, модели агрегатов, механизмов и узлов. Прочные деревянные стеллажи для тяжелых узлов устанавливают на высоте рабочих столов учащихся. Полки стеллажей изготавливают из досок толщиной 40—50 мм, шириной 700—-750 мм и обивают жестью или листовой сталью. Рама может быть металлической или деревяной, скрепленной угольниками. Узлы и механизмы здесь лежат постоянно. На высоте 300—350 мм от пола устанавливают дополнительную полку для хранения легких узлов и деталей. Их школьники переносят на свои рабочие места, а затем укладывают на место.

В кабинете должны быть наборы инструментов и приборов для лабораторных работ, инструкционные карты, учебные плакаты, схемы и фотографии, библиотека с технической и справочной литературой. Окна оборудуются затемнением. На видном месте вывешивают правила безопасности труда, производственной санитарии и противопожарные требования.

Под слесарно-монтажную мастерскуюотводят помещение площадью 58—60 м². Оно должно иметь хорошее освещение (площадь окон составляет не менее 20—25% площади пола) и отвечать всем требованиям, предъявляемым к помещениям мастерских. Стены и пол окрашивают масляной краской, чтобы их можно было мыть.

В мастерской оборудуют стенды со всеми агрегатами автомобиля и устанавливают списанный автомобиль в сборе (малых габаритов или с укороченной карданной передачей и рамой). Здесь должны быть стенды для обучения школьников ремонту, разборке, регулированию и сборке двигателя, переднего и заднего мостов, сцепления, коробки передач, рулевого управления и других узлов. На одном из стендов устанавливают действующий двигатель внутреннего сгорания. Выпускную трубу от него прокладывают в подземном канале и выводят наружу. Над двигателем помещают вытяжной кожух, а мастерскую оборудуют вытяжной вентиляцией.

Рабочие места предназначены для выполнения учащимися слесарно-сборочных и станочных (сверление, точение) операций. В мастерской должны быть гидравлический домкрат и пресс, моечная ванна, регулировочные и испытательные приборы, наборы инструментов и приспособлений, плакаты по техническому обслуживанию автомобиля и технике безопасности, необходимая инструкционно-технологическая документация, а также наборы диафильмов и кинофильмов. На видном месте помещается аптечка с медикаментами для оказания первой помощи при мелких травмах.

Важным условием нормальной работы кабинета автодела и слесарно-монтажной мастерской является хороший учет, хранение и содержание в исправности всего оборудования. Учет оборудования ведется в инвентарной книге и в карточках по его видам и рабочим местам. На действующие агрегаты, станки и приборы заводятся технические паспорта. Один раз в год проводится инвентаризация оборудования мастерской и кабинета и списание пришедших в негодность объектов. Материальную ответственность за все инструменты, приборы и механизмы несет преподаватель автодела.

Особенности организации и методики проведения занятий.

В XIклассе при подготовке водителей автомобилей категорий «В», «С», «В — С» занятия проводятся по 6 ч в педелю, а в XII классе — 5 ч в неделю. Из общего времени, отводимого типовым учебным планом в XI классе на производственную практику, 70 ч используется на проведение занятий. При обучении вождению ежедневно в течение первого часа занятий выполняются работы по контрольному осмотру автомобилей перед выездом из гаража, а в течение последнего часа занятий — работы по ежедневному обслуживанию автомобилей.

Основными формами организации занятий по автомобилю являются уроки различных типов.

Перед началом практических работ и в ходе их выполнения учащимся сообщают теоретические сведения и проводят вводный и текущий инструктаж. Для этого используются методы объяснения, рассказа и беседы. Широко применяются различные демонстрации: реальных объектов, плакатов, макетов, схем, диапозитивов, действий по управлению и т. п.

Занятия могут проводиться фронтально при изучении теоретического материала, правил дорожного движения и выполнении практических работ с объектами, которыми можно обеспечить каждое рабочее место учащихся.

На практических занятиях чаще применяется бригадно-звеньевая или индивидуальная форма организации труда учащихся. Для быстрого и четкого выполнения заданий используются письменные инструкции.

На практических занятиях должны строго соблюдаться правила безопасности труда. Перед каждой работой учитель даст школьникам указания о специфических особенностях безопасного ее выполнения. Регулировочные работы на действующем двигателе ученики могут проводить только с разрешения учителя и под его наблюдением.

Особенно ответственным разделом программы является обучение школьников вождению автомобиля. Начинается оно сразу после ознакомления учащихся с общим устройством автомобиля. Кроме того, учащиеся должны получить необходимую подготовку по основам безопасности и правилам дорожного движения, которые затем изучаются параллельно с обучением вождению автомобиля. Эти правила повторяются при инструктировании учащихся перед каждым занятием по вождению. Проводятся они на учебном автомоби­ле под руководством инструктора. Все упражнения выполняются только в присутствии инструктора, находящегося в кабинете рядом с учеником.

Для практической езды, которая проводится во внеурочное время по графику, учащиеся класса распределяются на звенья по 3-4 человека. При одном выезде каждый из школьников непосредственно управляет автомобилем не более одного часа. Лучшие результаты в формировании у школьников умений и навыков вождения машины получаются при ежедневных занятиях. Но такой график занятий при наличии одного автомобиля практически осуществить невозможно. В то же время недельные перерывы между упражнениями в вождении являются слишком большими и не способствуют закреплению приобретаемых умений. Поэтому целесообразно, чтобы каждый школьник в течение недели занимался вождением 2—3 раза по 20—30 мин.

При каждом выезде на учебный автомобиль заполняется путевой лист. Кроме обычных отметок, в нем указываются задания инструктору. Он отмечает результаты выполнения этих заданий: фамилии учеников, какие упражнения они выполняли, сколько времени, какую получили оценку. В конце занятия ученики расписываются в путевом листе.

На школьников заводятся также индивидуальные карточки учета вождения автомобиля. Их приносят на каждое занятие. Инструктор делает в них отметки о результатах выполнения заданий по вождению. По окончании обучения вождению карточки сдаются в учебную часть школы.

Изучение автодела завершается сдачей в школе экзаменов и выдачей свидетельств. Водительское удостоверение с правом управления автомобилем соответствующей категории («В», «С», «В–С») выдается органами Госавтоинспекции после сдачи экзаменов в ГАИ с допуском к самостоятельному управлению по достижении 18 лет.