Тақырып№8:Ауысша аударманың түрлері мен типтері

Мазмұны: 1.Ілеспе аударма және оның ерекшеліктері.

2.Синхронды аударма және оның ерекшеліктері.

Жазбаша аударма дегеніміз-аудармашы жазбаша тексті көзбен көріп,жазбаша аударылат ын аударманы айтамыз.Жазбаша аударманы бітіргенге дейін аудармашы аудармасын қайта оқуға, қарауына болады. Ауызша аударма дегеніміз-аудармашы оригиналды немесе тексті бірақ тыңдайды, қайтадан салыстыруға, түзетуге мүмкіншілігі болмайды. Бұл дегеніміз аудармашы оригиналды тыңдайды да қайтадан ауызша аударады.

Ауызша аударманың 2 қосымша түрі бар:синхронды және (последовательный) іле-шала аудару.

Синхрондыаударма дегеніміз-аудармашы оратордың (сөйлеушінің сөзін тыңдай отырып, бір уақытта 2-3 сек қалып) аударады.

Синхронды аударма, әдетте техникалық құралдың көмегімен оратордың сөзі аудармашыға наушник арқылы берілетін арнайы кабинада жасалынады, аудармашы микрофонмен сөйлейді де сол арқылы аударма рецепторға жетеді. Осындай құрылыс болғандықтан аудармашының дауысы оған оригиналдв естуге кедергі жасамайды.

Синхронды аударма-қиын, күрделі аударма болып саналады.Өйткені ол аудармашыдан бір мезетте әр түрлі сөйлеу әрекетін жасауды талап етеді.

Аудармашы бір тілді таңдап оны 2-ші тілге аударуы керек және оратордың сөйлеу темпінен қалыспау керек.

Синхронды аудару 3 түрлі әрекеттің байланысымен орындалады:есте сақтау жұмысы, мұқият тыңдауц оны тек жеткізу.

Ізінше Ілеспе

Іле-шала аудару (последовательный) –аудармашы оратордың бүкіл сөзін сөйлеп болғаннан кейін, немесе сөзінің бір бөлігін айтып болғаннан кейін аудара бастайды.

Аударылатын сөздің мөлшері әр түрлі болады. Жеке сөлемдерден бастап оратордың 20-30 мин сөйлеуінен кейін аудару. Бұл аударма аудармашыдан айтылған сөздің мазмұнын ұзақ уақыт аударғанға дейін есте сақтап тұруын талап етеді. Егер оригиналдың көлемі жеткілікті мөлшерде көп болатын болса, онда аудармашы тыңдап тұрған кезде қысқартып жазып алуына болады. Ауызша аударма мен жазбаша аударманың айырмашылығы оларға берілетін уақытта.

Жазбаша аударма кезінде аудармашы кез-келген уақытта аудармасын тоқтатвп, аударған бөліміне қарауға сөздік, анықтама қолдануына,

Арнайы мамандардан ақыл кеңес сұрауына болады. Бұл кез-келген тексті (әдеби, хабарламалы) болсын табысты аударуға мүмкіндік береді.

Ал,ауызша аудармада аудармашының ісі (жұмысы) уақыт жағынан шектеулі. Ол оратордың сөзінің темпінен қалыспау керек. Сондықтан ауызша аудармашының ойлануға, басқа вариант таңдауға сөздің немесе анықтама қолдануға мүмкіндік жоқ.

Сондықтан ауызша аудармашыларға аударманы автоматты орындауға дағдылану, өзгермейтін сәйкес келетін аудармаларды білу керек. Аудармашыларға кейде адаптандырылған аударма,яғни кейбір керек емес жерлерін тастап аударуға, тексті компресс жасап (қысқартып)аударуға тура келеді.Ауызша синхронды аудармада қысқа уақыт ішінде сөйлеу әрекетінің тездігі психологиялықжәне физикалықжағынан аудармашыға үлкен күш түсіреді, сондықтан синхронды аудармашы 20-30 минут жұмыс істейді.Олар ауысып отыруы керек.Жазбаша аударма мен ауызша аударманың тағы бір айырмашылығы аудармашы аударманың әр түрін жасай отырып әр түрлі мәтінмен жұмыс істейді.Жазбаша аудармада аудармашы түпнұсқадан қарап отырып бір сөйлемнің соңынан бір сөйлемді аударады,және қасында бүкіл мәтін болады.Сөйлемдер бірін –бірі толықтырып отырады.Ауызша аудармада оратордың сөйлегенін бөлшектеп тыңдап аударуға мәжбүр.Сөйлеушінің ары қарай не айтатыны белгісіз.

Жазбаша және ауызша аударма сонымен бірге тіл аралық қатынас жасаушылардыңбайланысына қарай да ажврвтылады.Жазбаша аудармада аударма процесі кабинетте және аудармашы тіл аралыққатынас жасаушылармен байланыста болмайды.Алауызша аудармада аудармашы тіл аралық қатыныс жасаушылармен тікелей байланыста болады.Ауызша аудармашы ауызша сөйлеген сөздіқалай оратордың сөйлеу мәнері мендыбысталуының ерекшелігіне,оның сөйлемінің дұрыс құрылғанына,тіліне қарамай ауызша тілді қабылдап,сөйлеуші ментыңдаушының арасында өзара түсінікті қамтамасыз етуге тиіс.

Парақ бетінен аудару(ПБА)

Бұл аударма ауызша аударудың бір түрі болып саналады, бірақ жазбаша аудармаға жақынырақ. Хабар құлақпен есту арқылы емес, көзбен көру арқылы(мәтін түрінде) статьялар хаттар, факстар ауызша аудармадағыдай қабылдау анализ синтез бір уақытта өтеді. Инофирмаға өткізілген сұрақтарға қарағанда ПБа офистердегі жұмыс кезіндегі кеңінен тараған аударма болып саналады.ПБА-дың 2 жақтылығы аудармашылық түрде алғанда қарапайымдылығына қарамастан (ауызша аудармада тыңдау қиындығы болса,ПБА-да хабардың мәтін түріне сүйенеді)ПБА-да ерекще дайындықты талап етеді. Берілген бөлікті көру арқылы қабылдау процесі нде барлығын бірдей толықтай қабылдау дағдысын жаттықтыру қажет, өйткені барлық уақытта мәтінді қарап шығу мүмкін бола бермейді. Сондықтан информацияның көп бөлігін көзбен қара(көз жүгіртіп)түсіну қажет және ешқандай үзіліссіз аударып ыңқыл-сыңқылдан аулақ болу қажет.

Кейде мәтіннің негізгі мазмұнын ғана беру керек.Салыстырмалы түрде мұны жасау қиын емес. Мысалы іс-қағаздарына байланысты клише, штамп,сөз орамдарына көңіл бөле отырып,мәтіннің тек негізгі мазмұнын беруге болады.

ПБА-да таныс емес мөздер мен орамдарға бас қатырмай олардың мағынасын жалпы контекстпен шешуге тырысу керек.Аудармашыларға соның ішінде ауызша аудармашыларға жақсы есте сақтау қажет.Айтылғандарды тез жазып алу әрине көмектеседі, бірақ есте сақтауды жаттықтыру керек.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1 Ілеспе аударма деген не, оның ерекшеліктері қандай?

2 Синхронды аударма деген не, оның ерекшеліктері қандай?

3 Екі жақты ауызша аударма деген не?

4 Абзацты –фразалық аударма қандай аударма?

5 Парақ бетінен аудару деген не?