Тақырып№4:Тілдік дәнекерліктің басқа түрлері

Мазмұны: 1.Қысқартылған аударма.

2.Өңделген аударма.

3.Аннотация.

4.Реферат,резюме.

Аударма процесі кезінде бастапқы болып оригиналдық мәтін ал соңғысы болып аударма мәтіні саналады.Сондықтан лингвистикалық аударма теориясы бастапқы тіліндегі мәтінмен де аударма тіліндегі мәтінмен байланыста болады.Аудармашылық қызмет оның мақсаты басқа тілдегі оригиналдың авторы жасаған хабарды аударма оқырмандарына дұрыс жеткізу болғандықтан ол делдал қызметін атқарады.Басқа сөзбен айтқанда әртүрлі тілде сөйлейтін аударма арасындағы қарым – қатынас мүмкіндігі,тіл аралық қарым – қатынас мүмкіндігі аударманың арқасында іске асады.

Толық қанды аударма жасау үшін аудармашының есінде мынандай жағдайлар:хабардың авторының өзгеше ерекшеліктері және хабарды қабылдаушылардыңерекшеліктері,аударма процесінің барысы мен нәтижесінде әсер ететін тіл аралық қарым – қатынастың аспектілері болуы тиіс.Тілдік делдал хабарды бастапқы хабардан алып,оны басқа тілде беруі керек.Сондықтан бұл қызметті екі тілді қатар білетін адам ғана іске асыра алады.Оригинальдық мәтіндегі хабарды жеткізу тіларалық қарым – қатынас мақсатына қарай тілдік делдалдар арқылы әртүрлі формада және толықтығы жағынан әртүрлі деңгейде орындалады.Тілдік делдалдылықтың екі негізгі түрі анықталған.Аударма және адаптивное транскудирование (қайта жасап ауыстыру).

Аударма толықтай бөгде тілдік оригиналға бағытталған.Аударманың міндеті қабылдаушының тіліндегі мәтіннің немесе оригиналдағы мәтінді толықтай қарым – қатынастық ретінде ауыстыра алатындай және қабылдаушының тіліндегі мәтінмен оригиналдағы мәтіннің қызметтік,құрлыстық және мағыналық жағынан тең болатындай тіл аралық қарым – қатынасты қамтамасыз ету.Аудармашы тілдік қарым – қатынастың күрделі тілдің қатысушы ретінде бір мезгілде бірнеше қарым – қатынастық қызмет атқарады.Біріншіде ол оригиналдың қабылдаушы ретінде яғни,бастапқы тілдің тілдік қарым – қатынас әрекетіне қатысады.Екіншіде ол аударма тіліндегі мәтінді жасаушы ретінде яғни аударма тіліндегі қарым-қатынас әрекетіне қатысады. Үшіншіден ол аударма тілінде жай мәтін жасамайды аударма мәтінін яғни ол мәтін қызметі мағынасы және құрылысы жағынан түпнұсқаны толықтай ауыстыра алатындай аударма мәтінін жасайды.Бұл аудармашы аударма процесіне қатыса отырып, бастапқы тілдегі және аударма тіліндегі әрекеттерд біріктірущі. Аудармашы алдымен бастапқы тілді талдап,оның аударма тіліндегі эквивалентін іздеп одан эквивленттік тілдік шығарма жасап,оны бастапқы тілмен салғастырып аударманың ең соңғы вариантын жасайды.Аударма тіліндегі тілдік шығарманы түпнұсқаның белгілі бірліктерінің аудармасы ретінде таңдай отырып аудармашы әртүрлі тілдегі екі мәтіннің қарым- қатынысы жағынан бірдейлігін қамтамасыз етеді. Аударма теориясының маңызды міндеті болып әртүрлі тілдегі мәтіндер мазмұнытепе-тең беру мүмкіндігін жасайтын тілдік экстролингвистикалық факторларды анықтау. Түпнұсқадағы және аудармадағы мәтін мазмұнының ортақтығы аударманың ортақтығы деп аталады.

Адаптивное транскодирование бұл хабарды бір тілден екінші тілге аудармадағыдай тек қана ауыстырып қоймай,хабарды түпнұсқадағыдай емес тіл аралық мақсатта қайта жасап,ауыстыратын тілдік делдалдықтың бір түрі. Қайта жасап ауыстырудың екі түрі бар:қысқартылған және адаптацияланған аударма. Қысқартылған аударма дегеніміз аударма кезінде түпнұсқаның кейбір бөліктерінің моральдық, саяси, немесе кейбір практикалық жағынан түсіп қалуы. Бұл жағдайда кейбір бөліктері түсіп қалса да түпнұсқаны аударма тіліне қарым-қатынастық жағынан тең дәрежелі түрде берілуі керек

Адаптацияланған аударма дегеніміз аударма кезінде түпнұсқаның құрылысы менмазмұнынтүпнұсқаны толықтай түсінуге мүмкіндігі жоқ,кейбір қабылдаушы топтар үшін түсінікті жасау мақсатында жартылай қысқартып аударуды айтамыз. Қайта жасап аудару хабардың көлеміне байланысты бөгде тілдегі мәтіннің мазмұнын топтастырып беретін хабарды аударуда аннотация, реферат, резюме аударғанда қолданылады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:

1 Тілдік делдалдық деген не

2 Тілдік делдалдықтың негізгі қандай

3 Адаптацияланған транскодирование(қайта жасап ауыстыру)

4 Қысқартылған аударма

5 Адаптацияланған аударма деген не?