Мавзуи 2

Усулхои тахлили иктисоди

1. Мухшавии методхои тахлили иктисоди

2. Таснифи методхои тахлили иктисоди. Методхои анъанавии тахлил.

1. Методи тахлили иктисоди ин мачмуъ ё системаи тарзу усулхои омузиши раванд ё объекти мавриди тахкик мебошад. Хусусиятхои хоси методи тахлили иктисоди: истифодаи системаи нишондихандахо, ки фаъолияти хочагидорию хамачониба тавсиф мекунанд, омухтани сабабхои тагйиёбии ин нишондихандахо, ошкор сохтану тагйир додани робитаи мутакобила байни онхо ба максади баланд бардоштани самарабахши ичтимоию иктисоди: омухтани сабабхое, ки ба тагиребии ин ё он нишондихандахои хочагидори боис шудаанд: ошкор сохтану андозагири кардани робита ва вобастагии мутакобилаи байни нишондихандахо, ки бо шароитхои айнан истехсол ва гардиши мол муайян мешаванд.

Хусусияти мавриди тахлил дар робитаю таъсифи мутакобила дар харакату инкишоф омухта мешаванд.

2. Методхои тахлили иктисоди таснифи зеринро доранд:

а) анъанави

б) иктисодию риёзи

Методи анъанави аз хама методи мухимтарин тахкик мебошад, ки имруз вучуд дорад. Муайян кардани бузургихои мутлак, нисби миёна методи мукоиса, гурухбанди, методи индекси тахкик, методи анъанави тааллук дорад.

Методи риёзи ё математики нисбатан мукаммал буда, бо истифодаи МЭХ, алгоритмони ва амсиласозии равандхо вобаста аст.

3. Бузургии мутлак ин бузургии арифметикиест, ки холати объектро дар андоза хам мутлак тавсиф мекунад, нишондихандахои мутлак хамеша ракамхои номдор мебошанд, яъне ягон вохиди андозагири доранд.Масалан, истехсоли семент бо тонна, матоъ бо метри мураббаъ ва гайра. Вохиди андозагирии бояд ба хосиятхои истеъмолии мол мувофикат кунад.

Бузургии нисби натичаи мукоисаи ду нишондиханда аст. Бузургие, ки ба он мукоиса сурат мегирад, асоси (базаи) мукоиса намуда мешавад.

Бузургихои нисби дар шаклхои зерин ифода ёфта метавонанд:

а) коэффисиент – агар ба сифати асос вохид кабул.

б) фоиз(%) – агар ба сифати асос 100 кабул шавад.

в) промилле% - агар ба сифати асос 1000 кабул шавад.

Бузургихои нисбии чун нишондихандахои чамъбасти баромад карда бузургихои мутлакро пурра мекунанд. Бузургии миёна равандхои нисбатан муиамаркази иктисодиро дар даврахои муайян муддати муайяни вакт тавсиф мекунанд. Бо ибораи дигар ин синтези нишондихандахои якчинсаи мачмуй муайян мебошад. Бузургихои миёна оддию мураккаб мешавад. Онхоро аз руи формулаи зерин муайян мекунанд;

Тахлил бе мукоиса имконнопазир аст, зеро хама чиз дар олам, аз чумла дар иктисодиёт нисбатан мавчуд аст. Ин баробар бо он аст, ки тарафи манфи ё мусбати объекти мавриди тахкик дар мукоиса бо объектхои эшалони ошкор карда шавад. Мукоиса аз руи вакт, бо корхонахои пешкадам, холати стандарти, натичахои умумичахони ва гайра сурат мегирад.

Гурухбанди ин чудо кардани равандхо ё хади сахои иктисоди аз руи аломатхои мухим мебошад. Гурухбанди аз руи аломати сифати сурат мегирад, гурухбандии сифати номида мешавад. Гурухбандие, ки аз руи ду ва ё се омили бо хам алокаманд мебошад.

Талаботи нахустин, ки ба гурухбанди пешниход мешавад, муайян кардани микдори гуруххо барои объекти мавриди тахкик мебошанд. Ба ин максад формулаи зеринро истифода мебаранд: п = 1+3,3221qN, ки дар ин чо п – микдори гурух дар объект, N – микдори аломати тагйирёбанда аст.

Талаби дуюм муайян кардани фосилаи (интервали) гурух мебошад. Интервал аз руи формулаи зерин муайян карда мешавад:

Индексхо нишондихандахои нисби мебошад, ки муносибати хамин ходисахо ба дарачаи он дар гузошта ё ба дарачаи накша ифода мекунанд.

Тамоми индексхо ба ду намуд - инфироди ва агрегати чудо мешаванд.

Индексхои инфироди аз руи молхои алохида хислб карда мешаванд. Онхо бузургихои маъмулии нисбатанд.

Махсулоти давраи хисоботиро бо qi, махсулоти давраи бозисиро бо qo ва индекси инфиродиро тавассути I ишора карда, формулаи индекси микдори махсулоти ислохшударо навишта метавонем:

Дар индексхои агрегати бузургихоеро байни хам мукоиса мекунанд, ки дорои мухтавои муайяни иктисоди мебошанд.

Индекси агрегатии хачми физики махсулот аз руи формулаи зерин муайян карда мешавад.

Индекси агрегати гардиши соя (то) аз руи формулаи зерин муайян карда мешавад:

Дар равандхои иктисоди омилу нишондихандахое дучор мешаванд, ки дар натичаи зарбзаданд таксим кардани омилхои алохида ба даст омадаанд.

Масалан: хосилноки мехнат

Методи гузаришоти занчири бо максади ошкор сохтани таъсир омилхои алохида ба нишондихандаи самарабахш истифода мешавад.

Методи гузоришоти занчири хисобкунии схема типпи зеринро дорад:

Методи тавозуни (баланси) дар тахлили фаъолияти корхонахо бо муваффакият истифода мешавад. Он аз ягонагии диалектики омилхое бармеояд, ки дар раванди истехсолот иштирок мекунанд.

Балансхо ё тавозунхо гуногун мешаванд: модди, мехнати, арзиши, молияви ва гайра.

Саволу чавоб

1. Методхои тахлили иктисодиро номбар кунед.

2. Таснифи методхои тахлили иктисоди.

3. Мохияти методхои умумии тахлили иктисоди.

4. Методхои анъанавии тахлили иктисоди.

5. Мохияти методи тавозуни.

6. Методи гузоришоти занчири.

Масъалаи 1.

Дар накшаи соли 2004 афзоиши истехсоли махсулот 8% назар ба соли 2003 ба назар гирифта шудааст. Амалан завож истехсоли махсулотро дар соли 2003 5% зиёд кард.

Бузурги нисбии ичроиши накшаи истехсоли махсулоти заводро дар соли 2004 муайян кунед.

Маълуоти зерин дар бораи истехсоли махсулот мавчуд аст.

Нишондихандахо
Истехсоли махсулот	17,0	21,0	22,5	20,2	22,5

Бузургихои нисбии динамикаро хисоб кунед.

Масъалаи 2

Маълумоти зерин оиди нохия мавчуд аст.

Теъдоди фавтидагон – 900 нафар

Теъдоди миёнаи солона – 51,0 хазор нафар.

Бузургии нисбии интенсивиятро муайян кунед, ки таваллудро тавсид менамояд.

Масъалаи 3

Шумораи кудакистонхо, ки дар шахрхои Душанбею Хучанд ба хар 10000 нафар ахолии сохта шудаанд, бо маълумоти зерин тавсиф мешаванд:

Душанбе – 17

Хучанд – 12

Шумораи хонахоро, ки ба хар 10000 нафар, ахолии шахрхои Хучанду Душанбе сохта шудаанд, мукоиса кунед. Коркарди мохонаи фурушгарон дар се шуъбаи маркази тичорати «Шахноза» бо маълумоти зерин тавсиф мешавад:

Коркард (сомони)	Теъдоди Фурушгарон (нафар)	Коркад (сомони)	Теъдоди Фурушгарон (нафар)	Коркад (сомони)	Теъдоди Фурушгарон (нафар)

Коркарди миёнаи фурушгарони хар шуъбаро ва умуман маркази тичоратро муайян кунед. Нишон дихед, ки кадом навъи миёнвхоро истифода бурдан зарур аст?

Масъалаи 4

Махсулот	Нархи миёна вохиди мол (сомони)	Микдори махсулоти фурухташуда (хазор.вохид)
Картошка	0,3	0,4
Шир	0,4	0,3

Хисоб кардан лозим:

1) Индексхои инфиродии нарх ва микдори моли ба фурушрафта.

2) Индексхои умуми.

а) гардиши мол

б) хачми физики гардиши мол

в) нарх