Тоһруна тускар медий

Үмсн өңгтә бүшмүдтә,

Өрчдән хар киилгтә,

Кеер бәәдг шовун

Ке сәәхн тоһрун.

(Бадмин Борис)

***

Тоһрун өндр көлтә, ут нәрхн күзүтә, ик далвагта, ахрхн сүүлтә, хурц хоңшарта, сәәхн шовун. Тоһрун утдан 90 сантиметр күрнә, чиңнүрәрн 22-23 килограмм татна. Эн ноһаһар болн хорхасар теҗәл кенә.

Тоһруд хошадар бәәцхәнә. Элстә чагчм һазрт үүрән ясад, хоюрн нег-негән селәд, өндгән дарна. Бичкн дегдәмлмүдән эдн йир эңкрлҗ өскнә. Кемр үрдүрнь арат дәврхлә, эк,эцкнь җиврәрн шүрүтәһәр* цокад, хурц хоңшарарн чоңкад көөнә.Тедү дүңгә тоһруд һууҗмулмудтан хару*, – гиҗ әмтн келнә.

(Григорий Кукарека)

Юнгад тоһруг сәәхн шовун гинәвидн?

Тоһрун юуһар теҗәл кенә?

Яһҗ дегдәмлән эдн өскнә?

♦ Өдгә цагин үүлдәгчс олад, суффиксмүдинь цәәлһҗ келтн.

♦ Харар барлата үгмүд ямаран келлһнә хүвс болдгинь келәд, орчултн.

*шүрүтәһәр – резко

*хару – заботливо

Рис. Танцующие журавли в красивой степи

Тоһруна би

- Тоһруд нисч аашна! Тоһрудын ә соңсув! Ода йоста хавр ирв! – гиҗ әмтн деегшән хәләһәд байрлцхана.

Өргн теегиг һатлҗ һарсн хаалһас хол биш хойр тоһрун зеләсн салад, «һурр – һурр» – гиһәд ирҗ буув. Хол хаалһин күндиг тесәд*, өргн, у теегтән ирсн хойр тоһрун хүүрә, тегш һазр олҗ авад, невчкн зуур амрчаһад, биилв. Эргнд бәәх тоһруд цуһар хурад, эдниг хәләнә. Түрүн биилснь зогсхла, теднә ормд хаҗуһас хәләҗәснь күрән* тал дунд гүүҗ орад биилнә. Эднә би йир сәәхн!

Эр тоһрун эргәд йовҗаһад, толһаһарн гекәд җиврән негт дайлад, негт делн хураһад, сәәхн кевәр, иньгән биид орулна. Өндр көлән сөгдәд*, босад, тиигҗәһәд тогляд, дегдрәд эргәд гүүнә*. Ут күзүһән суңһад, доңһдад бүрә-бүшкүрин ду һарһад, бийстән көгҗмин айс татсн болна.

Зәрмдән күрәләд зогссн тоһруд, тесч ядад, цуһар биилцхәнә. Эн бииһәрн эдн төрскн һазртан ирсндән байрлҗахан медүлҗәх бәәдлтә. Тер цагт шууган тег дүүргнә. Кеер биилсн тоһрудыг күүкд үзчкәд:

- Тоһрун, тоһрун! Эргәд од! Эргәд од! – гиҗ сүрә өгч хәәкрнә.

(Дондогийн Цээвэгмид)

__________________________________________________________________

Юңгад хойр тоһрун зеләсн салад хаалһин хаҗуд буув?

Тоһруд эврәннь сәәхн бииһәрн ю медүлҗәнә?

Күүкд яһҗ тоһрудын биид сүрә өгнә?

♦ Биил-җәнә, биил-нә, биил-ә гидг үүлдәгчс 1-гч нүүрт тәвтн.

♦ Харар барлата бәәлһнә нердин киисквринь олҗ келтн.

♦ Чинрлгч нерд текстәс олад, орчултн.

*тесх – вынести, выдержать (трудности)

*күрә – круг

*сөгдх – встать на колени

*дегдрәд гүүх – бежать мелкими шажками

«Экдән» гидг дууна айсар.