Дәріс -1

Дәріс тақырыбы: Орта мектепте информатиканы оқыту теориясы мен әдістемелерінің мәселелері.

Дәрістің мақсаты: Информатиканы оқыту теориясы мен әдістемелері пәні туралы түсінік беру, тарихына шолу жасау.

Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар:

1. Әдістеме нені зерттейді?

2. «Не үшін оқыту қажет?» сұрағының тарихы

3. ИОӘ пәнінің даму тарихы.

4. «Информатика» пәнін оқытудың басты мақсаттары мен міндеттері.

Дәрістің тезисі: Информатиканы оқу пәні ретінде бұрынғы КСРО барлық типтегі орта мектептеріне 1985 жылдың 1 – қыркүйегінен бастап енгізілді. Жаңа оқу пәні «Информатика және есептеуіш техника негіздері» деп аталады. Жалпы білім беру мектебінде бұл пән екі жоғарғы сыныпта (ол уақытта IX және X сыныптар) оқытылды. Информатика саласынан жалпы білім беру мектептерінің оқу жоспарына біртіндеп енуі бұрынырақ басталып, бұл үрдіс оқушыларды бағдарламалау және кибернетика элементтеріне оқыту тәжірибелерінен бастама алған еді.

ЭЕМ және бағдарламалауды орта мектепке енгізунің негізгі кезеңдері:

- XX ғасырдың 50 – жж. басындағы алғашқы ЭЕМ пайда болуы;

-Математиканы тереңдетіп оқитын мектептерді бағдарламалау бойынша мамандандыру;

- Оқушыларды кибернетика элементтеріне оқыту;

- Арнаулы факультативті курстар енгізу;

- Оқу - өндірістік комбинаттар (ОӨК) базасында мамандандыру;

- Жалпы білім беру тұрғысын дамыту;

- Көпшіліктің қолданылуына арналған ЭЕМ пайда болуы.

Алғашқы электронды есептеуші машиналары (ЭЕМ) біздің елде XX ғасырдың 50-жылдың басында пайда болды. Олармен қатар адам қызметінің жаңа саласы – ЭЕМ үшін бағдарламалау қарқынды дами бастады. Осылайша, алғашқы ЭЕМ ғылыми – зерттеу мекемелері мен ірі ЖОО-ның орталықтарында пайда болғаннан кейін, аса қызығушылық танытқан мамандар мен оқушылар ЭЕМ арналған бағдарламалаудың бастамаларын оқуға ниеттенген шәкірттер тобын құрды. Мысалы, алғашқы мектептік информатиканы енгізуді ұйымдастырушы, КСРО Ғылым Академиясының академигі А.П. Ершов (1931–1988) Академиялық қалашыққа тиісті есептеуіш техникасының базасында Новосибирскінің бір қатар мектептерінде осындай топтарға жетекшілік етті.

Орта мектеп оқушыларға бағытталған бағдарламалау курсы бойынша алғашқы ресми оқу бағдарламаларын жасауға 1960 жылдың басындағы орта білім беру базасындағы есептеуіш – бағдарламалаушылардың кәсіптік даярлығын қарастыратын математикалық мамандандырылған мектептердің ашылуы себепші болды. Мысалы: Мәскеудегі Первомай ауданының №425 мектебінің есептеуіш – бағдарламалаушы сыныптары, мұнда кешендік автоматизациялаудың ғылыми – зерттеу орталық институты бірлесіп жетекші кәсіпорын ролін атқарады. Мамандандырылған мектеп желілердің дамуы бағдарламалау саласына игі әсерін тигізді – оқушыларға бағдарламалауды оқыту мәселелеріне арналған мақалалар мен әдістемелік әзірлемелері жарияланды. Бұл жылдары А.Л. Брудно, С.И. Шварцбурдтің математикалық мамандандырылған мектептерге арналған арнаулы оқулықтар, материалдар жоғарғы әдістемелік деңгейде жазылып, кеңінен таратылды.

Мектептік информатиканың негіздерінің келешегі зор мазмұнды - әдістемелік саласы оқушыларды кибернетика элементтеріне оқыту бойынша тәжірибелер жүргізуге байланысты 1960 жылдың басынан бастап дамыды. Бұл зерттеу бағытын 1961 жылы В.С. Леднев көтерді. Кейін кибернетика негіздерін орта мектеп курсына енгізу бойынша жаңа ғылыми - әдістемелік зерттеулер бағытына В.С. Леднев шәкірті А.А. Кузнецов та белсенді араласып, орта білім берудегі кибернетика негіздерінің политехникалық маңызы туралы жүйелі аргументтер келтірілді.

1966 жылдан бастап оқушылардың жан–жақты қызығушылықтары мен қабілеттерін дамыту және білімдерін тереңдету мақсатында оқу жұмысының жаңа формасы ретінде «Бағдарламалау», «Есептеуіш математика» және «Векторлық кеңістіктер және сызықты бағдарламалау» факультативтік курстары бір қатар орта білім беру мектептеріне енгізілді. Мұндай арнаулы факультативтік курстар аясында ЭЕМ және кибернетикаға арналған бағдарламалау элементтерін оқытудың мазмұны мен әдістерін әзірлеумен байланысты негізгі әдістемелік мәселелер И.Н. Антипов, В.М. Моназов, В.С. Леднев, А.А. Кузнецов, В.Н. Касаткин және М.П. Лапчиктің еңбектерінен өз шешімін тапты.

1970 жылдың басында мектеп және оқу - өндірістік комбинат аралық жүйелерінің дамуы аясында мектептің жоғарғы сынып оқушыларын есептеуіш техниканы қолдану саласындағы кәсіптік даярлық курстарында оқыту қолға алынып, аз уақыт ішінде бүкіл елде қалалық, аудандық мектеп және оқу - өндірістік комбинат аралық жүйелердегі есептеуіш техниканы қолдану саласындағы кәсіптік даярлық курстары ашыла бастады.

1960 – 1970 жылдар микропроцессорларды өндіру игерілгенен кейін ЭЕМ парк құрылымын түпкілікті өзгеріске әкелді. Отандық есептеуіш техника дамуының жаңа кезеңі мектепке ЭЕМ және бағдарламалау негіздерін енгізу мәселесі бойынша көптеген зерттеулердің жүргізілуіне себепкер болды.

1) Әдістеме нені зерттейді?

Оқу пәннің әдістемесі - дербес дидактика, белгілі бір оқу пәнін оқыту теориясы. Оқу пәнінің әдістемесі оқытушыға оқытудың белгілі бір жүйелерін әзірлейді және ұсынады. Бұл жүйелер бағдарламалар мен оқулықтарда қарастырылатын білім беру мәніне айналады; оқыту әдістері, құралдары және ұйымдастырушылық формалаларында жүзеге асырылады. Оқу пәнінің әдістемесі дидактикамен тығыз байланысты және оның жалпы ережелеріне сүйенеді. Тәрбиелеу ұстанымдарын негізге ала отырып, әдістеме пәнді оқыту мақсаттарын, оқушының тұлғалық дамуы үшін оның маңызын анықтайды.

Оқу пәнінің әдістемесі педагогикалық әсер етудің тиімді жүйесін әзірлеу үшін педагогикалық психология, жоғарғы жүйке қызметінің физиологиясы, логика, кибернетиканың (әсіресе бағдарламалық оқытудың элементтерін әзірлеу барысында) мәліметтеріне сүйенеді. Мектеп курсының жүйесін негіздеу барысында логика және ғылымның тарихы, ғылымға кіріспе бойынша білімдер қолданылады.

1980-жылдар соңындағы отандық білім беру жүйелері оқу пәнінің әдістемесінің алдына келесі мәселелерді қойды: оның «рецептуралық» сипатын өзгерту, тәжірибенің рөлін арттыру, оқу қызметіндегі оқушының өз бетімен жұмыс істеуі мен шығармашылық белсенділігін қалыптастыру жолдарын анықтау, оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін арттыру. Оқу пәнінің әдістемесінің өзекті мәселесі оқушының артық жүктелуін болдырмау болып табылады. Оқытудың жаңа технологияларының дамуы, оқытудың компьютерлендірудің жүзеге асырлуы ЭЕМ, бағдарламалау тілдерін қолдана отырып, әрбір оқу пәніндегі компьютердің орны мен оқытушының ролін анықтай отырып, компьютерлік және өзге де оқыту түрлерінің қатынасын анықтау арқылы оқу бағдарламаларын әзірлеуге бағытталған зерттеулердің қажеттілігін тудырады.

Информатиканы оқыту әдістемесі (ИОӘ) орта мектеп (лицей, гимназия) оқушысына информатиканы оқытудың мазмұны, әдістері, құралдары және формалары жайлы сұрақтармен айналысады.

Әдістеме жалпы және дербес болып екі түрге бөлінеді:

Жалпы әдістеме - пәннің мазмұны бойынша түсіндірудің негізгі формаларын әзірлеу және жіктеу, білімді бекіту және бақылау сұрақтары арқылы мәселелерді (мақсаты, міндеті) жалпылайды, оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты жекелеген педагогикалық әдістерді қолданудың тиімділік сұрақтарын шешеді.

Дербес әдістемеге төмендегілер жатады:

- Жеке тақырыпқа бір бүтін тұрғысынан қарау;

- Бүкіл мектеп курсындағы берілген тақырып бойынша білімін анықтау;

-Оқушылардың берілген тақырып бойынша білім, білік және дағдысына қойылатын талаптарды әзірлеу;

- Берілген тақырыптың мазмұнын анықтау;

- Әрбір нақты тақырыптың ұғымын енгізу әдістемесі;

- Тақырыпты оқып – білу барысында оқушылардың жіберген негізгі штаттық қателіктердің сипаттамасы және алдын – алу;

- Қателіктермен жұмыс істеу әдістемесі;

- Берілген тақырып бойынша білімді тексеру мен бақылау жүйесін әзірлеу;

- Берілген тақырыптың қолданбалы бағыты және пәнаралық байланыстары.

Әдістеме өз саласындағы әзірлемелерді, педагогикалық жаңашылдықтар мен психологиялық ұсыныстарды ескереді.

2) «Не үшін оқыту қажет?» сұрағының тарихы

Информатика курсын оқып – білу барысында басты роль төмендегі сұрақтарға қатысты:

- Не үшін оқыту қажет?

- Неге оқу керек?

- Қалай оқыту қажет?

Қоғам мектеп бітірушілердің әлеуметтік маңыздылығына талаптар қоя отырып, «Не үшін оқыту қажет?» сұрағын қояды. Қоғамдық үрдістер, технологиялардың қарқынды дамуы, ақпаратқа уақытында ие болу қажеттілігі, ақпаратты талдай және жіктей білу – бұл «Не үшін оқыту қажет?» сұрағының қазіргі заманғы негізін қалыптастырады.

«Не үшін оқыту қажет?» сұрағының маңыздылығы «Неге оқыту қажет?» (білім берудің мазмұны) сұрағының негізін құрайтындығымен анықталды – бұл мектеп бағдарламасын, оқытудың мақсаты мен міндеттерін, оқылатын материалды, оқушылардың білім, білік және дағдысына қойылатын талаптарына рұқсат беретін Білім және ғылым министірлігінің прерогативі. Пәндік аймақтың мазмұнының өзгерісі ҚР Білім және ғылым министірлігінің бұйрықтары, қаулылары, әдістемелік хаттары түрінде ресімделеді. Бұйрықтар мен қаулылар міндетті құжаттар, ал әдістемелк хаттар – ұсыныс құжаттары болып табылады.

«Қалай оқыту қажет?» сұрағы – мұғалімнің қызметі. Ол бағдарламаны таңдайды (мемлекеттік, авторлық, жеке):

- Мемлекеттік бағдарлама ҚР Білім және ғылым министірлігімен әзірленіп, бекітіледі;

- Авторлық бағдарлама авторлар тобымен (немесе бір адаммен) әзірленеді және жоғарғы облыстық білім беру институтының деңгейінде бекітіледі;

- Жеке бағдарлама өз негізінде нақты бір мектептегі белгілі бір материалдық базамен оқыту үрдісін жүргізудің ерекшеліктеріне қатысты мемлекеттік бағдарламаның өзгертулермен қолдануын білдіреді.

«Қалай оқыту қажет?» сұрағымен мұғалім әр сабаққа дайындалу барысында, сабақ формасын, түсіндіру, бекіту және бақылау тәсілін анықтау кезінде айналысады.

3) ИОӘ пәнінің даму тарихы

60 – 70 жж.	Информатика кәсіптік даярлықпен байланысты арнаулы оқу орындарында оқытылады.
70 – жж. соңы – 80–жж. басы	Мектептің оқу үрдісінде информатиканы енгізу бойынша жекелеген тәжірбиелер (Москва, Санкт петербург, Новосибирск, Прибалитка).
1984ж.	ЦК КПСС пленумы «Мектептегі білім реформасы». Информатиканы мектепте міндетті түрде оқытылуы туралы сұрақ қойылды.
1985ж. қыркүйегі	Информатиканы мектептің оқу үрдісіне енгізу. Бұл кезеңде «Бағдарламалау – екінші сауаттылық» ұраны жарияланды.
1992ж. шілдесі	«Компьютерлік сауаттылық - әрқайсысына» ұраны жарияланды.
1996 ж. бастап 2000 ж. дейін	Информатика пәндік аймағының технологизациясы.
2001 ж. бастап	12 жылдық білім беруге көшу кезеңі басталады. Информатиканы оқытудың үш кезеңі қарастырылуда: - пропедевтикалық; - негізгі; - кәсіптік алдындағы (дифференциалданған).

Қазіргі уақытта нформатика пәні оқушыларда әлемдік ақпараттық бейнені қалыптастыру мен компьютерлік техниканы және ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамытудың теориялық негізі болып табылады. Ақпараттық-коммуникациялық құралдарының жеделдетіп дамуына байланысты сәйкес қолданбалы бағдармалық құралдар, офистік бағдармалар және т.б. өзгерістерін ескере отырып құрылады. Олардың көпшілігі информатиканы жоғарғы сыныптарда оқытудың мазмұнында ерекше мәнге ие. Сонымен бірге бұл мәселелерді ерте жастан бастап үйрету де қарастырылуда.

4) Мектептің білім мазмұнында информатиканы оқытудың жалпы мақсаттарын бөліп алуға болады:

- ақпараттық қоғам жағдайында оқушыларды жан-жақты даярлау;

- ақпараттық қоғам мен технологиялардың мүмкіндігіне бейімделген оқушыларды ақпараттық мәдениетке тәрбиелеу;

- информатиканың ақпаратты беру, түрлендіру және оны қолдану сияқты іргелі ұғымдарын оқушыларға меңгерту;

- әлемдік ғылыми бейнені қалыптастырудағы ақпараттық үдерістердің мәнін ашу және қазіргі қоғамның дамуындағы ақпараттық технология мен компьютерлік техниканың рөлі;

- оқушыларды компьютерді оқу үрдісіне, бағдарлы бағытқа тиімді және ұқыпты пайдалана білу дағдыларын қалыптастыру;

- мектептің оқу-тәрбие үдерісіне ақпараттық-коммуникациялық технологияны енгізу үшін жағдай туғызу.

Бұл мақсаттарға жету келесі мiндеттердi шешу арқылы жүзеге асады:

- ғылыми-дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру (ғылыми-әлемдік бейнені құруда және оны тірі табиғатта, техникада, қоғамда ақпараттық үрдістердің мәні туралы біліммен қаруландыру; қоғамның дамуында, адам еңбегінің сипаты мен мазмұнын өзгертуде информатика мен есептеуіш техниканың мәні туралы білімдермен қамтамасыз ету);

- оқушылардың ойлау қабілетін дамыту (жеке жағдайда, алгоритмдік, әрекеттік және модульдік-рефлексивтік ойлау қабілетін дамыту);

- оқушыларды практикалық және бағдарлы бағыттарға даярлау (компьютермен жұмыс жасау ұстанымдары, ақпаратты беру тәсілдері және түрлі мәселелерді шешуде ақпараттық-коммуникациялық технологияның негізгі кезеңдері туралы білімдермен қамтамасыз ету; түрлі пәндік салаларда ақпараттық технологияны қолдану мен модельдеу және компьютерді түрлі практикалық міндеттерді шешуде сапалы, әрі тиімді құрал түрінде қолдану дағдыларын қалыптастыру).

«Информатика» пәнін оқытудың басты мақсаттары:

- оқушыларда ғылыми дүниетанымдық негіз қалыптастыру;

- оқушылардың ойлау қабілетін дамыту (дербес жағдайда алгоритмдік, әрекеттік және модульдік-рефлексивтік ойлау қабілетін дамыту);

- оқушыларға ақпараттандыру құралдарын, ақпараттық технологияларды меңгерту;

- оқушыларды өмірге, еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлау.

«Информатика» пәнін оқытудың басты міндеттері:

- Ғылымның негізін құрайтын үш ұғымның (зат, энергия және ақпарат) бірі болып есептелінетін, қазіргі таңдағы әлем бейнесін құрудың негізін құрайтын, ақпарат ұғымын қалыптастыру;

- Қоршаған ортаны жаңа ақпараттық тұрғыдан зерттеу көзқарасын қалыптастыратын ақпараттық үрдістері, табиғат, қоғам, техника аймақтарында қарастыру;

- Қоғам дамуында жаңа ақпараттық технологиялардың рөлін анықтау, қоғамның постиндустриялық ақпараттық сатыға өту кезеңінде адам еңбегінің мазмұны мен сипаттамасын өзгерту;

- Оқушылардың теориялық шығармашылық ой қабілеттерін арттыру;

- Тиімді шешімдер таңдай білуге бағытталған, оперативті ойлау деп аталатын жаңаша ойлай білуді қалыптастыру;

- Ақпараттандыру құралдары, ақпараттық технологиялар саласында білім, білік және дағдыларды қалыптастыру және оларды дамыту;

- Формальдау, модельдеу, компьютерлік тәжірибе және т.б ғылыми танымның жаңа әдістерімен қаруландыру;

- Оқушыларды еңбекке, кәсіби қызметке және т.б даярлау.

Информатиканы оқытудың басты мiндеттерi негiзiнде оқу бағдарламасында нақты дидактикалық мiндеттер айқындалады, оның iшiнде оқушыларды бiлiммен қаруландыру тәсiлдерiн үйрету аса маңызды болып табылады.

Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар:

Қорғауға берілген реферат тақырыптары:

1. Информатиканың пәнаралық байланысы

2. Қазақстанда информатиканың оқытылу тарихы.

3. Информатиканы 12 жылдыққа оқыту жүйесі.

Негізгі әдебиеттер /1-2,4/,

Қосымша әдебиеттер/5,6/.