Гипофиз және гипоталамус-гипофиз жүйесі

Гипофиз (hypophysis, грек, hypo — асты, phyo — құылым — жануарларорганизмдегікөптегенішкі секреция бездеріқызметтерінреттеугеқатысатын эндокринді мүшелержүйесініңорталықбезі.

Гипофиз — адам мен жануарлар бассүйегініңсынашасүйегініңтүрікершігісайындаорналасқан, аралық ми құрамынакіретінпішініжұмыртқатәрізді, орташасалмағы 0,5-0,6 г без. Гипофиз эпителиальдыжәненейроглиальдыбастамалардандамитынекібөлімнен: аденогипофизден және нейрогипофизден тұрады.

Аденогипофизді (бездігипофизді) гипофиздіңалдыңғы, төмпектік (туберальды) жәнеаралықбөліктеріқұрайды. Алдыңғыбөліктіқұрайтынбездіжасушалар (аденоциттер) боялусипатынақарайекітопқабөлінеді. Солғынбоялған хромофобтыжасушалар — жетілмегенжасаденоциттер. Оларданхромофильді (жақсыбоялған) жасушаларжетіледі.

Хромофильдіжасушаларға: қызылтүскебоялатынацидофилдіаденоциттер және көкшілтүскебоялатынбазофилдіаденоциттер жатады.

Ацидофилді (оксифилді) аденоциттер — соматропин (өсу гормоны), пролактин (лактотропин), адренокортикотроптыгормондарды, ал базофильдіаденоциттер — гонадотропиндер (ФСГ, ЛГ) мен тиретроптыгормондардыбөледі. Туберальдыжәнеаралықбөліктердікөгіддіртүскебоялған, мөлшері мен пішіндерібіркелкікелгенмайдааденоциттерқұрайды. Аралықбөліктіңбездіжасушаларыорганизмдегі пигмент алмасуынреттейтін интермедии (меланотропин) гормонынтүзеді. Нейрогипофизде гипоталамустың супраоптикалықжәнепаравентрикулалықядроларындатүзілетін вазопрессин және окситоцин гормондарықанқылтамыршаларына (капиллярларына) өтеді.

Гипофиз — адам мен жануарларорганизмдерініңдамуына, өсуіне, сондай-ақ, олардағыжүретінзаталмасупроцесінеәсеретіп, денедегібасқаішкі секреция бездерініңқызметтерінреттеугеқатысады.

Гипоталамус-гипофиз жолы (гипоталамо-гипофизарный тракт); (грек, hypothalamus және hypophysis, лат. tractus — жол) - гипоталамустыңсупраоптикалықжәнепаравентрикулалықядроларынанбасталып, медиальдыдөңес пен гипофиз аяқшасыарқылыгипофиздіңартқыбөлігі — нейрогипофизгеөтіп, қан капиллярлары қабырғасыменжанасаорналасқанұсақденешіктертүріндеаяқталатынэфференттіжүйкеталшықтарыныңбудалары.

Гипоталамус-гипофиз жолыныңаксондарыарқылыгипоталамустыңсупраоптикалықжәнепаравентрикулалықядроларындатүзілетін окситоцинжәне вазопрессин гормондарыгипофиздіңнейрогипофизінеөтіп, қанкапиллярларықабырғасыменжанасаорналасқанұсақденешіктерде (Херрингденешігінде) жинақталады. АталғангормондаркейінненорганизмгекеректімөлшердеХеррингденешіктеріненқанғаөтеді

90) Жүрек дамуы, топографиясы, шекаралыры, жүрек қақпақтарының алдыңғы кеуде қабырғасына проекциясы.

Жүрек,cor бұлшық ет қабырғалары жақсы дамыған, конус тәрізді қуысты ағза. Жүрек алдыңғы көкірек аралықтың төменгі бөлігінде бөлінде, көкеттің сіңірлі орталыгында, сол және оң өкпеқап қуыстарының аралығында орналасып, жүрекқаппен pericardium, қапталып ірі қантамырлармен бекінген. Ересек адам жүрегінің салмағы 250-300 грамм Жүрек қабының ішкі беті жүректі ылғалдайтын және жиырылу кезінде үйкелісті кемітетін сұйықтық бөліп шығарады. Жүрекшенің бұлшықет қабығы беткей және терең ет қабаттарынан тұрады. Беткей ет қабатының кардиомиоциттері көлденеңінен орналасады. Ол оң және сол жүрекшелерді сыртынан қаптап, оларға ортақ қабат болып келеді. Терең ет қабаты әрбір жүрекшеде жекелей орналасады. Бұл қабаттың кардиомиоциттері ұзынынан орналасады. Жүрек қарыншаларының бұлшықет қабығында айқын байқалатын бес ет қабаты болады. Олардың сыртқы беткей және ішкі бұлшықет қабаттарын қиғаш жатқан кардиомиоциттер, ал ортаңғы үш ет қабаттарын сегіздік тәрізді иіле орналасқан жүрек ет жасушалары түзеді.Жүректің артқы-жоғарғы кеңейген бөлігін жүрек негізі basis cordis, оған ірі веналар ашылып, одан ірі артериялар шығады. Алдыңғы –төменгі бос бөлігі жүрек ұшы apex cordis деп аталады. Жүректің құрылысы оның атқаратын қызметіне сай келеді. Ол тұтас арқылы екі — сол жақ және оң жақ бөлікке бөлінген. Ал жүректің әр бөлігі бір-бірімен жалғасқан екі бөлімнен: жоғарғы — құлақшадан және төменгі — қарыншадан тұрады. Жүректің құрылысы оның атқаратын қызметіне сай келеді. Ол тұтас арқылы екі — сол жақ және оң жақ бөлікке бөлінген. Ал жүректің әр бөлігі бір-бірімен жалғасқан екі бөлімнен: жоғарғы — құлақшадан және төменгі — қарыншадан тұрады. Жүрек жүрекқаппен бірге ассиметриялы кеуде қуысында, алдыңғы көкірекаралықта орналасады;оның 3/2 бөлігі орталық сызықтан сол, ал 3/1 бөлігі оң болікте жатады. Жүректің ұзындық болігі қиғаш, жоғарыдан төмен, оңнан солға, арттан алға ораналасады.Жүректің оң веналық бөлімі алдынан, сол артериялық бөлімі артта бұрылып орналасады. Жүрек алдынан ж/е бүйірінен өкпеқапта орналасып өкпемен, оның аз бөлігі алдынан төспен қабырға шеміршектеріне жанасады.Жүректің жоғарғы шекарасы оң ж/е сол 3-і қабырға шеміршектерінің жоғарғы жиектерін байланыстыратын сызық бойымен отеді,Оң шекарасы 3-і оң қабырға шеміршегінің жоғарғы жиегінен вертикальді төмен 5-і қабырға шеміршегіне дейін.Төменгі шекарасы 5-і оң қабырға шеміршегінен жүрек ұшына дейін өткізілген сызық бойымен:жүрек ұшы сол 5-і қабырғааралықта ортанғы бұғаналық сызықтан 1-1,5 см ішке қараи анықталады.Сол шекарасы үшінші сол қабырғаның жоғарғы жиегінен жүрек ұшына деиін.Жүректің шекарасы Жүректің көкетке қараған беті жалпақ, артқы төменгі- көкеттік бетін,facies diafragmatika, төс пен қабырға шеміршектеріне қаараған беті дөңес, алдынғы-жоғарғы-төс қабырғалық бетін,facies sternocostalis, және оң-алдыңғы ұзын, сол қысқа дөңгелек жиектеріне ажыратады.Жүректің бетінде 3 жүлге бар.Тәждік жүлге – жұрекшелер мен қарыншалар шекарасында орналасады және алдыңғы, артқы бойлық жүлгелер бір қарыншаны екіншіден бөледі.Тәждік жүлгеде,Sulcus coronaries, жүректің меншікті тамырлары жатады, тәждік жүлге төс-қабырғалық бетте өкпе сабауының жиегіне дейін ғана жетеді.Алдыңғы қарынша –аралық sulcus interventricularis anterior, ж/у артқы қарынша –аралық жүлгелерді, sulcus interventricularis posterior, ажыратады. Бұл жүлгелерде жүректің тәждік тамырларының тармақтары орналасады.

91)Жүрек камераларынын құрылысы.Жүректің клапан аппараты.Құлақшалар құрылысымен қызметі.

Адам жүрегінің пішіні конусқа ұқсас, оның оң жақ жалпақтау келген бөлігі – негізі, ал сол жақтағы сүйір бөлігі ұшы деп аталады. Жүректің ұшы сол жақтағы 5-жұп қабырғаның шеміршекті шетіне сәйкес келеді. Жүрек циклі. Клапанды аппараттың мәні.
Адам жүрегі – қуысты бұлшықетті мүше. Тұтас вертикаль перде арқылы ол екі жарты бөлікке бөлінеді: сол және оң. Горизонталь бағытта өтетін екінші перде жүректі төрт қуысқа бөледі: жоғарғы қуыстар- жүрекшелер, төменгі- қарыншалар. Жаңа туған нәрестенің жүрегінің массасы орта есеппен 20 г- ға тең. Ересек адамның жүрегінің массасы 0,425—0,570 кг. Ересек адамның жүрегінің ұзындығы 12—15 см- ге жетеді, көлденең қимасының өлшемі 8—10 см, алдыңғы- артқы 5-8 см. Жүректің массасы мен өлшемдері кейбір ауруларда (жүрек ақауы) және ұзақ уақыт ауыр дене еңбегімен немесе спортпен шұғылданатын адамдарда өзгереді. Жүрек қабырғасы үш қабаттан тұрады: ішкі, ортаңғы және сыртқы.
Ішкі қабат эндотелийлі (қан және лимфа тамырларын ішінен астарлайтын жалпақ жасушалар қабаты) қабықшадан (эндокард) тұрады, ол жүректің ішкі бетін астарлап жатады. Ортаңғы қабат (миокард) көлденең- жолақты бұлшықеттен тұрады. Жүрекшелер бұлшықеттері қарынша бұлшықеттерінен дәнекер ұлпалар (тіндер) пердесімен бөлінген, осы тіндер тығыз фиброзды талшықтардан құралады - фиброзды сақина. Жүрекшелердің бұлшықетті қабаты қарыншалардың бұлшықетті қабатына қарағанда бірталай нашар жетілген, ол жүректің әр бөлігінің жасайтын қызметтерінің ерекшелігіне байланысты. Жүректің сыртқы беті сірі қабықпен (эпикард) қапталған, ол жүрек маңы қапшығының (сөмкенің)- перикардтың, ішкі жапырағы болып табылады. Сірі қабықтың астында аса ірі жүрек артериялары мен көктамырлары орналасқан, олар жүрек тіндерін қанмен қамтамасыз етеді, және жүректі невртендіретін (иннервация) жүйке жасушаларының, жүйке талшықтарының көп шоғыры орналасқан.
Перикард (жүректің қабы) жүректі қапшық сияқты қоршап тұрады және оның еркін қозғалуын қамтамасыз етеді. Ол қанмен толатын жүректің созылуын шектейді және жүрек қантамырлары үшін тірек болып табылады.
Жүректе екі қақпақша (клапан) бар: атривентрикулярлы және айшық.
Атривентрикулярлы клапандар жүрекшелер мен сәйкес қарыншалар аралығында орналасады. Жартылай айшық клапандар аортаны сол жақ қарыншадан, ал өкпе өзегін (ствол) оң қарыншадан бөліп тұрады.
Жүрек қызметінің екі фазасын бөліп көрсетуге болады: систола (жиырылу) және диастола (босаңсу). Жүрек циклінің әртүрлі фазасының ұзақтығы жүректің жиырылу жиілігіне байланысты. Жүректің жиі жиырылуы кезінде әр фазаның қызметі төмендейді, әсіресе диастоланың. Жүрекшелердің диастоласы кезінде атривентрикулярлы клапандар ашық және сәйкес тамырлардан келетін қан олардың қуыстарын ғана толтырып қоймай, қарыншаларды да толтырады.
Жүрекшелердің систоласы кезінде қарыншалар толығымен қанмен толады. Осы кезде қанның қуыс және өкпе көктамырларына кері ағысы болмайды. Қарыншалар систоласының аяғында олардағы қысым аорта мен өкпе өзегіндегі қысымдардан үлкен болады. Бұл айшықты клапандардың ашылуына себепші болады, ал қан қарыншалардан сәйкес тамырларға ағады. Қарыншалар диастоласы кезінде олардағы қысым кенет төмендеп, ол қанның қарыншаларға қарай кері ағуына жағдай жасайды. Сөйтіп жүрек клапандарының ашылып- жабылуы жүрек қуысындағы қысымдардың өзгеруімен байланысты.
Жүрек бұлшықеті қозғыштыққа, қозуды өткізуге, жиырылуға қабілетті.
Қозғыштық. Жүрек бұлшықетінің қаңқа бұлшықетіне қарағанда қозғыштығы төмен. Жүрек бұлшықетінде қозудың пайда болуы үшін қаңқа бұлшықетімен салыстырғанда күшті тітіркендіргішті қолдану қажет. Жүрек бұлшықетінің реакциясының шамасы берілетін тітіркендіру күшіне (электрлік, механикалық, химиялық және т.б.) байланысты болмайтындығы анықталған. Жүрек бұлшықеті шекті (табалдырықты) және шамасы үлкен тітіркендіруде де максимал жиырылады.
Өткізгіштік. Қозу толқыны жүрек бұлшықетінің талшықтары және жүректің арнайы тіні арқылы әртүрлі жылдамдықпен тарайды. Қозу жүрекшелер бұлшықеттерінің талшықтарымен 0,8—1,0 м/с жылдамдықпен, қарыншалар бұлшықеттерінің талшықтарымен 0,8—0,9 м/с жылдамдықпен, ал жүректің арнайы тіні арқылы 2,0—4,2 м/с жылдамдықпен таралады. Жиырылғыштық. Жүрек бұлшықетінің жиырылуының өзіндік ерекшелігі бар. Алдымен жүрекшелер бұлшықеттері жиырылады, содан соң – папиллярлық бұлшықеттер мен қарыншалар бұлшықетінің қабаты жиырылады. Ары қарай жиырылу қарыншалардың ішкі қабатын қамтиды, ол қарыншалар қуыстарынан қанның аорта мен өкпе өзегіне ағуын қаматамасыз етеді. Жүрек бұлшықетінің физиологиялық ерекшелігі – созыңқы рефрактерлі периоды мен автоматиясы болып табылады. Жүректің құрылысы оның атқаратын қызметіне сай келеді. Ол тұтас арқылы екі — сол жақ және оң жақ бөлікке бөлінген. Ал жүректің әр бөлігі бір-бірімен жалғасқан екі бөлімнен: жоғарғы — құлақшадан және төменгі — қарыншадан тұрады. Сонымен, адамның жүрегі бүкіл сүтқоректі жануарлардікі сияқты төрт камералы: ол екі құлақшадан және екі қарыншадан тұрады.Қарыншаға қарағанда құлақшаның қабырғасы әлдеқайда жұқа. Бұл құлақша жұмысының оншалықты көп болмауына байланысты. Ол жиырылған кезде қан қарыншаларға өтеді. Қарынша бүкіл тамырларды бойлай қан айдап, көп жұмыс атқарады. Көп жұмыс істейтіндіктен, сол жақ қарыншаның бұлшық еті оң жақ қарыншаның қабырғасынан қалың болады. Әрбір құлақша мен қарыншаның шекарасында жақтаулы қақпақшалар болады, олар сіңір талшықтары арқылы жүректің қабырғасына бекінеді. Бұл жақтаулы қақпақшалар.Құлақша жиырылғанда қақпақшаныыңы жақтаулары қарыншаның ішіне қарай салбырап, босап қалады. Сондықтан қан құлақшадан қарыншаға еркін өтеді. Қарынша жиырылғанда қақпақшаның жақтаулары тығыз жабылып, құлақшаның кіре беріс жолын бітейді, сондықтан қан тек бір бағытта — құлақшадан қарыншаға қарай ағады, одан қан тамырларына барады.

92)Жүрекке кіретін ж/е жүректен шығатын ірі тамырлар.ҚАШ

Артериялар.Организмде веналық қан веналар арқылы оң жүрекшеге atrium cordis dexter,одан оң жүрекше-қарынша тесігі арқылы оң қарыншаға,ventricylus cordis dexter,құйылады.Кейін оң қарыншадан қан өкпе сабауына, truncus pulmonales, одан өкпе артериялары aa pulmonales,арқылы оң жане сол өкпеге барады.Өкпеде өкпе артериялары қсақ тамырларға,капиллярларға, vasa capiilaria тармақталады.Өкпеде веналақ қан оттегіне қанығып,артериялық қан 4 өкпе венасы, vv pulmonales, арқылы сол жүрекшеге,atrium cordis sinistrum, одан сол жүрекше –қарынша тесігі арқылы сол қарыгшаға,ventriculuc cordis sinistrum барады.

Жүректің сол қарыншасынан қан ең ірі артериялық тамыр қолқаға- aorta,жане оның тармақтары организмнің тіндерінде капиллярларға тармақталып, дененің барлық ағзаларына тармақталады.Тіндерге оттегін беріп,өзі комірқышқыл газын сіңіріп,веналақ қанға айналады.Капиллярлард қайтадан бір-бірімен қосылып, ірі тамырлар веналарды-venae түзеді.Жалпы қан айналым шенбері екеку

1-Кіші қан айналым шеңбері-circulus sanginus minor-немесе өкпелік қан айналым шеңбері деп те аталады.Ол жүректің оң өкпе сабауы арқылы,оның тармақталуы,өкпедегі капилляр торы,өкпе веналары жіне сол жүрекшемен аяқталатын бқлікті айтады.

Үлкен қан айналым шеңбері -Circulus sanginus major немесе денелік қан айналым шеңбері депте аталадаы.Ол жүректің сол қарыншасынан басталып, қолқа арқылы оның тармақтары барлық дене ағзаларына тіндеріне алып баратын бөлікті айтамыз.

93)Жүрек қабырғаларының құрылысы.Жүрекшелермен қарыншалар миокардысының құрылысы.

Жүрек қабырғасы үш қабаттан тұрады: ішкі, ортаңғы және сыртқы.

Ішкі қабат эндотелийлі (қан және лимфа тамырларын ішінен астарлайтын жалпақ жасушалар қабаты) қабықшадан (эндокард) тұрады, ол жүректің ішкі бетін астарлап жатады. Ортаңғы қабат (миокард) көлденең- жолақты бұлшықеттен тұрады. Миокард жүрек қабырғаларының ен қалың бөлігі.Миокардтың қаңқалық бқлшықет тіндерінен айырмашылығы –жекелеген копядролы талшықтардан тұрмайды,олар бір ядролы жасушалардың –кардиомиоциттердің торы болып табылады.Жүрек бұлшықетінде екі бөлім ажыратылады:жүрекшелердің және қарыншалардың бұлшықет қабаттары.Екі бөлімнің талшықтарыда екі фиброзды сақинадан-anuli fibrosi-басталады,олардың біреуіostium atrioventriculare dextrum-ды,ал екіншісі ostium atrioventriculare sinstumdi қоршап жатады.Жүрекшелер бұлшықеттері қарынша бұлшықеттерінен дәнекер ұлпалар (тіндер) пердесімен бөлінген, осы тіндер тығыз фиброзды талшықтардан құралады - фиброзды сақина. Жүрекшелердің бұлшықетті қабаты қарыншалардың бұлшықетті қабатына қарағанда бірталай нашар жетілген, ол жүректің әр бөлігінің жасайтын қызметтерінің ерекшелігіне байланысты. Жүректің сыртқы беті сірі қабықпен (эпикард) қапталған, ол жүрек маңы қапшығының (сөмкенің)- перикардтың, ішкі жапырағы болып табылады. Сірі қабықтың астында аса ірі жүрек артериялары мен көктамырлары орналасқан, олар жүрек тіндерін қанмен қамтамасыз етеді, және жүректі невртендіретін (иннервация) жүйке жасушаларының, жүйке талшықтарының көп шоғыры орналасқан.

Перикард (жүректің қабы) жүректі қапшық сияқты қоршап тұрады және оның еркін қозғалуын қамтамасыз етеді. Ол қанмен толатын жүректің созылуын шектейді және жүрек қантамырлары үшін тірек болып табылады.Жүрекшелердің бұлшықеттік қабығы.Жүрекшелер қабырғасында екі бұлшықеттік қабаты ажыратылады:беткей және терең.Беткей қабаттардың бұлшықеттік будалары көлденең бағытта жүріп екі жүрекшеге жалпы, олар жүрекшелердің алдыңғы бетінде жақсы дамып,екі құлақшаның ішкі бетіне отеді.

94)Жүрек жұмысы.Жүректің откізғіштік жүйесі, оның парктикалық маңызы.

Жүрек. Жүректің анатомиялық құрылысы.

Адам жүрегі – қуысты бұлшықетті мүше. Тұтас вертикаль перде арқылы ол екі жарты бөлікке бөлінеді: сол және оң. Горизонталь бағытта өтетін екінші перде жүректі төрт қуысқа бөледі: жоғарғы қуыстар- жүрекшелер, төменгі- қарыншалар. Жаңа туған нәрестенің жүрегінің массасы орта есеппен 20 г- ға тең. Ересек адамның жүрегінің массасы 0,425—0,570 кг. Ересек адамның жүрегінің ұзындығы 12—15 см- ге жетеді, көлденең қимасының өлшемі 8—10 см, алдыңғы- артқы 5-8 см. Жүректің массасы мен өлшемдері кейбір ауруларда (жүрек ақауы) және ұзақ уақыт ауыр дене еңбегімен немесе спортпен шұғылданатын адамдарда өзгереді. Жүрек қабырғасы үш қабаттан тұрады: ішкі, ортаңғы және сыртқы.Ішкі қабат эндотелийлі (қан және лимфа тамырларын ішінен астарлайтын жалпақ жасушалар қабаты) қабықшадан (эндокард) тұрады, ол жүректің ішкі бетін астарлап жатады. Ортаңғы қабат (миокард) көлденең- жолақты бұлшықеттен тұрады. Жүрекшелер бұлшықеттері қарынша бұлшықеттерінен дәнекер ұлпалар (тіндер) пердесімен бөлінген, осы тіндер тығыз фиброзды талшықтардан құралады - фиброзды сақина. Жүрекшелердің бұлшықетті қабаты қарыншалардың бұлшықетті қабатына қарағанда бірталай нашар жетілген, ол жүректің әр бөлігінің жасайтын қызметтерінің ерекшелігіне байланысты. Жүректің сыртқы беті сірі қабықпен (эпикард) қапталған, ол жүрек маңы қапшығының (сөмкенің)- перикардтың, ішкі жапырағы болып табылады. Сірі қабықтың астында аса ірі жүрек артериялары мен көктамырлары орналасқан, олар жүрек тіндерін қанмен қамтамасыз етеді, және жүректі невртендіретін (иннервация) жүйке жасушаларының, жүйке талшықтарының көп шоғыры орналасқан. Жүректің өткізгіштік жүйесінің қызметтері.

Ырғақты серпіністердің спонтанды өндірілуі синусты- жүрекше түйіншектің көптеген жасушаларының үйлесімді қызметінің нәтижесі болып табылады және ол осы жасушалардың тығыз байланысы (нексус) арқылы және электротонды өзара әсерлесуімен қамтамасыз етіледі. Синусты- жүрекше түйіншегінде пайда болған қозу өткізгіштік жүйе арқылы жиырылғыш миокардқа беріледі.Жүректің өткізгіштік жүйесінің ерекшелігі әр жасушаның қозуды өздігінен өндіру қабілеттілігі болып табылады. Жиілігі минутына 60-80 серпіністерді өндіретін синусты- жүрекше түйіншегінен өткізгіштік жүйенің алыстауына қарай оның әртүрлі бөлігінің автоматияға қабілеттілігінің төмендеуін өрнектейтін автоматия градиенті бар болады.Әдеттегі жағдайларда өткізгіштік жүйенің барлық төмен орналасқан бөліктерінің автоматиясы синусты- жүрекше түйіншегінен келетін жиі серпіністермен жойылады. Осы түйіншектің зақымдануы не істен шығуы кезінде жүрекше- қарынша түйіншегі ырғақты басқарушы бола алады. Осы кезде серпіністер минутына 40-50 рет пайда болады. Егер осы түйіншек өшетін болса, онда жүрекше- қарынша шоғырының (Гис шоғыры) талшықтары ырғақты басқарушы болып табылады.Осы кезде жүректің жиырылу жиілігі минутына 30-40-тан артпайды. Егер осы ырғақты басқарушы да істен шығатын болса, онда қозу үрдісі Пуркинье талшықтарының жасушаларында спонтанды пайда болуы мүмкін. Осы кезде жүрек ырғағы өте сирек болады- минутына шамамен 20 рет.Жүректің өткізгіштік жүйесінің айрықша ерекшілігі оның жасушаларында жасушааралық контактінің – нексустардың көп мөлшерде бар болуы. Осы контактілер қозудың бір жасушадан басқа жасушаға өтетін жері болып табылады. Осындай контактілер өткізгіштік жүйе мен жұмыс миокарды жасушаларының арасында да болады. Контактінің бар болуы арқасында жеке жасушалардан тұратын миокард тұтас біртұтас түрінде жұмыс жасайды. Жасуашааралық контактінің көп болуы миокардта қозудың таралуының сенімділігін арттырады.Синусты- жүрекше түйіншегінде пайда болған қозу жүрекшелер арқылы таралып, жүрекше- қарынша (атриовентрикулярлы) түйіншегіне жетеді. Жылы қанды жануарлардың жүрегінде синусты- жүрекше мен жүрекше - қарынша түйіншектері арасында, және де оң және сол жүрекшелер арасында арнайы өткізгіштік жолдар болады. Осы өткізгіштік жолдардағы қозудың таралу жылдамдығы жұмысшы миокард бойымен қозудың таралу жылдамдығынан соншалықты артық болмайды. Бұлшықет талшықтарының кішкене қалындығы және олардың ерекше тәсілмен бірігуі арқасында жүрекше- қарынша түйіншегінде қозудың таралуының бөгелуі пайда болады. Осы бөгелу салдарынан қозу жүрекше - қарынша шоғырына және жүректің өткізгіштік миоциттеріне (Пуркинье талшығы) тек жүрекшелер бұлшықеттері жиырылып үлгеріп, қанды жүрекшеден қарыншаға ығыстырып үлгергеннен кейін ғана жетеді.Ендеше атриовентрикулярлы кідіріс (бөгелу) жүрекшелер мен қарыншалардың қажетті тізбекті жиырылуын қамтамасыз етеді. Жүрекше – қарынша шоғырында және диффузиялы орналасқан жүректің өткізгішітік миоциттерінде қозудың таралу жылдамдығы 4,5-5 м/с-ке жетеді, ол жұмыс миокардымен қозудың таралу жылдамдығынан 5 есе жоғары. Осының арқасында қарыншалар миокарды жасушаларының жиырылуы бір мезгілде өтеді, яғни синхронды (сурет7.2). Жасушалардың жиырылу синхрондылығы миокардтың қуатын арттырады және қарыншалардың ығыстырушы қызметінің эффективтілігін артырады. Егер қозу жүрекше- қарынша шоғыры арқылы таралмай, жұмыс миокардының жасушалары арқылы таралса, яғни диффузиялы, онда асинхронды жиырылу периоды біршама ұзақ болушы еді, миокард жасушаларының жиырылуға бір мезгілде қатыспай, біртіндеп қатысушы еді және қарыншалар өзінің қуатының 50%-ын жоғалтушы еді. Сөйтіп өткізгіштік жүйенің болуы жүректің бірқатар маңызды физиологиялық ерекшеліктерін қамтамасыз етеді:

1) серпіністердің ырғақты өндірілуін (әрекет потенциалы);

2) жүрекшелер мен қарыншалардың қажетті тізбекті жиырылуын (координациясын);

3) қарыншалар миокардының жасушаларының жиырылу үрдісіне синхронды қатынасуын (ол систоланың тиімділігін арттырады).

95)Жүрекқаптың құрылыс ерекшеліктері,оның топографиясы.

Жүрек жүрекқаппен бірге ассиметриялы кеуде қуысында, алдыңғы көкірекаралықта орналасады;оның 3/2 бөлігі орталық сызықтан сол, ал 3/1 бөлігі оң болікте жатады. Жүректің ұзындық болігі қиғаш, жоғарыдан төмен, оңнан солға, арттан алға ораналасады.Жүректің оң веналық бөлімі алдынан, сол артериялық бөлімі артта бұрылып орналасады. Жүрек алдынан ж/е бүйірінен өкпеқапта орналасып өкпемен, оның аз бөлігі алдынан төспен қабырға шеміршектеріне жанасады.Жүректің жоғарғы шекарасы оң ж/е сол 3-і қабырға шеміршектерінің жоғарғы жиектерін байланыстыратын сызық бойымен отеді,Оң шекарасы 3-і оң қабырға шеміршегінің жоғарғы жиегінен вертикальді төмен 5-і қабырға шеміршегіне дейін.Төменгі шекарасы 5-і оң қабырға шеміршегінен жүрек ұшына дейін өткізілген сызық бойымен:жүрек ұшы сол 5-і қабырғааралықта ортанғы бұғаналық сызықтан 1-1,5 см ішке қараи анықталады.Сол шекарасы үшінші сол қабырғаның жоғарғы жиегінен жүрек ұшына деиін.Оң жане сол жүрекше –қарынша тесіктері алдыңғы кеуде торына қиғаш сызық бойымен,яғни 3-і сол қабырға шеиіршегінің төстік шетінен 6-ы оң қабырға шеміршегіне проекцияланады.Сол тесік осы сызықта 3 –і сол қабырға шеміршегі деңгейінде, оң 5-і оң қабырға шеміршегінің төске бекіген жерінде ораналасады.Қолқа тесігі төстің сол жиегінің артында 3-і сол қабырға шеміршегінің төске бекінген жерінде жатады.

96)Жүректің негізгі жане қосалқы қанмен қамтамасыз етілу қайнар көздері.Жүрек қабырғасында артериялардың таралу ы, жүректе қанайналым шеңберінің қалыптасуы.

Жүректен ағзаларға қараи шығып, оларға қан акелетін тамырлар артериялар деп аталады.Артериялардың қабырғасы 3 қабықтан тұрады.Ішкі қабықша –tunica intima –тамырлардың қуысы жағынан эндотелиймен астарланган, субэндотелиймен ішкі серпімді мембрана оранласады.Ортанғы қабық-tunica media –бірыңғай салалы бұлшықет тінне серпінді талшықтар мен ауысып,араласып отыратын миоциттерден құралған,сыртқы қабық- tuniuca externa- дәнекер тінді талшықтардан тұрады.Артериялық қабырға серпімді қаңқа түзеді.Жүректен алыстаған сайын артериялар тармақтарға бөлініп, барған саиын ұсақтала береді.Ал жүрекке жақын артериялар негізінен қанды өткізу қызметін атқарады.Олардың ен бірінші міндеті жүрек соғуынан лақтырылып шыгатын қан массассының әсерінен тамыр қабырғасында механикалық сипатты құрылымдар, яғни серпімді талшықтармен мембраналар көбірек дамыған.Мұндай артериялар серпімді артериялар типі деп аталады. Жүректің қан тамырлар мен қамтамасыз етілуі екі артериямен: қолқаның алғашқы тармақтары оң тәждік, a.coranaria dextra, ж/е сол тәждік артерия, a coranaria sinistra жүреді.Оң жақ тәждік артерия- қолқадан оң жақ жүрекшенің сырт жағынан тәждік жүлгемен жұректің оң жақ жиегін орап өтіп, оның артқы бетінен ауысады.Ол бул жерде артқы қарыншаалаық тармаққа-r.interventricularisnposterior-ға жалғасады.Бұл сонғы артқы қарынша аралық жүлгемен жүректің төбесіне деиін төмен түсіп, Сол жерде сол жақ тәждік артерия тармағымен анатомазданады.Оң жақ тәждік артерияның тармақтары оң жақ жүрекшені, оң жақ қарыншаның алғы қабырғасының бір бөлігі мен бүкіл артқы қабырғасын, сол жақ қарыншаның артқы қабырғасының кішкене бөлігін, жүрекше арлық пердені, қарыншааралық перденің артқы 3/1ін, оң жақ қабырғаның емізікше бұлшық еттері мен сол жақ қарыншаның артқы емізікше бұлшықетін қамтамасыз етеді.Солжақ тәждік артерия –өолқаның сол жақ жартылай айшықты қақпақшасының қасынан шығып, сол жақ жүрекшенің алдынғы тәждік жүлгеде орналасады.Ол өкпе сабауымен сол жақ кішкене құлақшаның арасында екі тармақ береді:жіңішкелеу,алдынғы,қарыншааралық тармақ-ramus interventricularis anterior ж/е ірілеу, сол жақты айналып отетін тармақ-ramus circumflexus.Бірінші тармақ алғы қарыншааралық жүлгемен жүректіің ұшына дейін түзіп, сол жерде оң жақ тәждік артерияның тармағымен анастомозданады.Еінші тармақ сол жақ тәждік артерияның негізгі сабауының жалғасы ретінде жүрек жүлгесімен жүректі сол жағынаа орап өтіп, оң жақ тәждік артерииямен қосылады.Осының нәтижесінде бүкіл тәжді к жүлгесінде горизанталды жазықтықта орналасқан артериялық сақина түзіледі,одан жүрекке перпендикулярлы тармақтар шығады.Сақинаны жүректің жанама қан айналымы үшін қажетті бейімделу болып табылады.Сол жақ тәждік артерияның тармақтары сол жақ жүрекшені, сол жақ қарыншаның бүкіл алдыңғы қабырғасының көп болігін, оң жақ қарыншаның бүкіл алдыңғы қабырғасының бір бөлігін, қарыншааралық перденің 3/2 бөлігін жане сол жақ қаыншаның алдыңгы емізікше бұлшықетін қантамырларымен жабдықтаиды..Жалпы қан айналым шенбері екеку

1-Кіші қан айналым шеңбері-circulus sanginus minor-немесе өкпелік қан айналым шеңбері деп те аталады.Ол жүректің оң өкпе сабауы арқылы,оның тармақталуы,өкпедегі капилляр торы,өкпе веналары жіне сол жүрекшемен аяқталатын бқлікті айтады.

Үлкен қан айналым шеңбері -Circulus sanginus major немесе денелік қан айналым шеңбері депте аталадаы.Ол жүректің сол қарыншасынан басталып, қолқа арқылы оның тармақтары барлық дене ағзаларына тіндеріне алып баратын бөлікті айтамыз.

97)КҚАШ тамырлары, жалпы сипаттам, олардың окпеде таралу зандылықтары.

Кіші қан айналым шеңбері-circulus sanginus minor-немесе өкпелік қан айналым шеңбері деп те аталады.Ол жүректің оң өкпе сабауы арқылы,оның тармақталуы,өкпедегі капилляр торы,өкпе веналары және сол жүрекшемен аяқталатын бөлікті айтады.

Өкпе сабауы-truncus pulmonalis –вена қанның оң жақ қарыншадан окпеге акеледі.Ол trun. Arteriosus жалгасы болып есептеледі де,артқы жагында жатқан қолқаны қиып отип, қиғаш солға қараи жүреді.Өкпе сабауының алдында орналасуы trun. Pulmonalis –тің trun. Art-sus-тың вентралды болігінен, ал қолқаның оның дорсалды болігінен дамитындыгына байланысты.Өкпе сабауы 5-6см откеннен кейін қолқа доғасы астында 4-5-і кеуде омыртқалары дең-де әрқайсысы сайкесті окпеге кететін 2 ақырғы тармаққа pulm.dextra ж/е pulm. Sinistra –ға болінеді.Оң жақ ж/е сол жақ өкпе арт-ры ұрықтық кезеңде іргесі қаланатын 6-ы арт-қ догалардан дамиды.Ұзындау оң жақ өкпе арт-сы оң жақ окпеге aorta ascendens пен жогаргы куыс вена артынан, сол жақ өкпе арт-ы сол жақ өкпеге aorta ascendens алдынан отеді.Окпеге откеннен кейін a. pulm.dextra мен a. pulm. Sinistra тагы да окпенің сәйкестігі боліктерімен окпе сегменттеріне баратын тарамдарга болініп, одан әрі бронхтарга қосарлана аса ұсақ арт-я,артериола,прекапилляр, ж/е капиллярларга тармақталады.Бөлінетін жерге дейін truncus pulmonalis жүрекқкп жапырақшасымен жабылады. Бөлінетін жерден қолқаның ойыс жагына қараи дәнекер тінді байламдық тартпа –lig arteriosumсозылып жатады, ол қабысып бітеліп кеткен ductus arteriosus болып саналады.

Окпе веналары артерия қаннын окпеден сол жақ жүрекшеге әкеледі. Олар окпе капилнан басталып, брохтарга сегменттерге же боліктерге сайкес жүретін ірілеу веналарга айналып қосыладыда, өкпе қақпақшаларында ірі сабаулар,әр өкпеден 2 сабаудан құраиды,бұл окпе сабаулары горизантальды багытта сол жақ жүрекшеге келіп,оның жогаргы қабырғасына құяды, соның озинде әр сабау озінің жеке тесігімен құяды:оң жақ сабаулар сол жақ жүрекшенің оң жақ жиегіне, ал сол жақ сабаулар оның сол жақ сабаулар оның сол жақ жиегіне келеді. Оң жақ окпе веналары сол жақ жүрекшеге келер жолында оң жақ жүрекшенің артқы қабырғасын колденең қиып отеді. Өкпе веналарының симметриялы болу себебі мынады: оң жақ өкпенің жоғарғы жане ортангы боліктерінен шыгатын сабаклар бір сабауга бірігіп қосылады. Өкпе веналары үлкен қан айналым веналарынан толық оқшауланбаган өйткені олар аzygos-қа құятын бронхтық веналармен анастомазданады.Өкпе веналарында қақпақшалар болмаиды.

98)Үлкен қан айналым шең-ң тамырлары, жалпы сипаттама,Қолқа оның бөлімдері:жоғарылаған қолқа доғасы тармақтары,Кеуделік қолқа, оның қабаырғалық жане ағзалық тармақтары, олардың қанмен өамтамасыз етілу аймақтары.

Қолқа қанды жүректің сол жақ қарыншасынан алып шығатын үлкен қан айналым шеңбері артерияларының негізгі сабауы болып табылады.Қолқадан мынадай 3бөлім ажыратылады:

1)ascendens aorte-қолқаның жоғарыға котерілетін бөлігі

2)Arcus aortae-қолқа доғасы- тортінші сол жақ артериялық до,аның туындысы жане

3)Pars descendens aortae-ұрықтың дорсальді артериялық сабауынан дамитын қолқаның төмен кететін бөлігі.bulbus aortae деп аталатын буылтық түріндегі едеуір кеңеюден басталады.Бұл кеңейген жерге іш жағынан қолқа қабырғасымен оның қақпақшаларының жақтаулары арасындағы 3қолқа өойнауы-sinus aortae сайкес келеді.Қолқаның жоғарыға котерілетін бөлігіне сәйкес келедіұ Қолқаның жоғарыға котерілетін болігі 6см.Қолқаның жоғарылаған бөлігінің тармақтары,Ең қысқа қашықтық заңы бойынша қолқаға ең жақын жерде өзі содан шығатын жүрек жататындықтан, одан шығатын бірінші тамырлар оның жүрекке баратын тармақтары- жоғарыда сипатталған aa coranaria dextra et sinistra болып табылады. Кеуде қолқа-aorta thoracica- артықы көкірек аралықта орналасып, омыртқа жотасында жатады.Кқ –өзінің жоғарғы болімінде омыртқа жотасының сол жағында, ол томен бағытталып кәшкене оңға жылжиды.Іш қуысына откенде орталық сызықтан солырақ орналасады.Кеуделік қолқаға оңынан кеуде түтігі ductus thoracicus жане сыңар вена,v.azigos, солынан –жартылай сыңар,v hemiazigos, алдынан сол бронхы жанасады.Өңештің жоғарғы 3/1 болігі қолқалан оң, ортанғы болігі –алдында, ал томенгі болігі – сол ораналасады.Қабырғалық тармақтары

1)Жоғары кокет артериялары кеуделік қолқаның томенгі болігінің алдынғы қабырғасынанн екеу есебінде басталып, кокеттің бел бболігінің жоғарғы бетіне бағытталады.

2)Артқы қабырғалық артериялар aa intercostales posteriors- айырықша ірі тамырлар, саны 10жұп, барлық деңгейде кеуделік қолқаның артқы бетінен басталады.Олардың 9-ы үшінші мен он бірінші қабырға арлық кеңістікте жатады.Ал томенгілері 12 –і қабырғаның астында жүреді, сондықтан олар қабырғаасты артериялары деп аталады.

99)Жалпы ұйқы артериясы,топографиясы,Қан кеткенде артерияны басу орны.Сыртқы ұйқы артерия, оның 3 топ тармақтары,қанмен қамтамасыз ету аймақтары.

Жалпы ұйқы артериясы-a caroticus -3ден 4-і қолқа доғалары бойында венралды қолқадан дамиды; оң жагында truncus brachiocefalicusтен тсол жагында қолқа дагасына шыгады.Жалпы уйқы артериялары кеңірдек жане өңештің жагымен жогары караи журеді. Оң жақ жалпы уйкй артериясы сол жақтағыдан қысқалау, ойткені, сол жақ ұйқы артериясы 2-кеуде жане мойын болімдерінен, ал оң жақ ұйқы артериясы тек мойын болімінен турады.

Сыртқы ұйқы артериясы, бас пен мойынның сыртқы боліктері қанмен қамтамасыз етіледі.Сыртқы уйқы артериясы басталган жерінен жогары котеріліп m.digastrcus-тің артқы қарыншасы мен m3 stylohyoideus-тің артқы болігіннің ішкі жагынан құлақ асты безін тесіп отіп, томенгі жақ өсіндісінің мойында озінің ақыргы тармақтарына болінеді.Олар алдыңғы,ортангығ артқы топ болып болінеді.

1)Алдынгы топқа жатаын артериялар,қаматмасыз ететін ағзалардың дамуы жане орналасуына байланысты, желбезек догалардың туындылары болып табылады.Атап айтканда: қалқанша без бен комей дікі -a thyroidea superior, тілдікі- a lingualis, беттікі- a facialis

2)Артқы топ –ossipitalis-шүйде артериясы, processus mostaideus-тегі жүлге арқылы отіп, желке аимагындағы тері астына келіп тобеге деиін тармақталады. Оз жолында a occipitlis бірқатар қоршаган булшықеттерге, құлақ қалқандарына,артқы бассуйек шуңқыры аймагындагы мидың қатты қабыгына кішкене тармақтар береді.

Ортангы топ-арт-я қалдықтарынан турады.

Ішкі ұйқы арт-сы –жалпы ұйқы арт-нан басталып, бассуйек негізіне котеріліп, самай суйектегі-canalis caroticus-ке енеді. Мойын аймагында тармақталмаиды.Басталатын жерінде дорсалды қолқаның латералды орналасқан сабауынан дамуына сайкесті сыртқы уйкы артериясынан сыртқа қараи жатады.алайда коп узамаи оның медиалды бетіне ығыса бастаиды.

100) Жогаргы Жақсуек арт-сы, топографиясы. тармақтары,қанмен қамтамасыз ету аймақтары.

Жоғарғы жақ сүйек арт-ы a maxillaris сыртқы ұйқы арт-нан томенгі жақсүйектің буындық өсіндісі мойыны деңгеінде тік бұрыш жасап тармақталады.Арт-ң бастапқы бөлімі шықшыт безбен.кейін тамырмен, иреленіп горизантальді алдынан томенгі жақсүйектің бұтагымен lig sphenomandibulare арсына багытталады. Кейін артерия m pterygoideus lateralis пен m temporalis арасында жатып, канаттап –тандай шұңқырына жетеді де, сонгы тармақтарына болінеді.Жогаргы жаксуек арт-ң тармақтары топаграфиясына бай-ты 3 топка жіктеледі.

1-і топөа жогаргы жаксуйек арт-ң томенгі жақсүйек мойны маңындагы тармақтары жатады.

2-і топқа a maxillaris – тің pterygoideus lateralis пен m temporalis арсында жатқан болігінен тармақталатын тармақтар жатады.

3-і торқа ж, жақсүйек арт-ң қанат-таңдай шұңқырында орналасқан тармақтары жатады.

Томенгі жақсүйек болігі тармақтары.1-Терең құлақ арт-сы негізгі сабаудың бастапқы болігінен тармақталатын кішкене тармагы.Жогары багытталып,шықшыт буынның буын қапшыгын, сыртқы есту отісінің томенгі қабыргасын,дабыл жарғағын қанмен қамтамасыз етеді.Алдынгы дабыл арт-сы ол жиі терең құлақ арт-ң тармагы болып табылады. Дабыл қуысына fissure petrotympanica арқылы кіріп,оның шырышты қабыгынана қамтамасыз етеді.3- Томенгі ұяшықтар арт-сы- ірі тамыр томен багытталып, томенгі жақсүйек өзегіне аттас венамен нервпен бірге томенгі жақсүйек тесігі арқылы кіреді.

101)Ішкі ұйқы арт-сы, оның топаграфиясы,трмақтары.Көз арт-сы тармақтары

Ішкі ұйқы арт-сы –жалпы ұйқы арт-нан басталып, бассуйек негізіне котеріліп, самай суйектегі-canalis caroticus-ке енеді. Мойын аймагында тармақталмаиды.Басталатын жерінде дорсалды қолқаның латералды орналасқан сабауынан дамуына сайкесті сыртқы уйкы артериясынан сыртқа қараи жатады.алайда коп узамаи оның медиалды бетіне ығыса бастаиды.Ішкі ұйқы арт-сы canalis caroticus -тің иілгендігіне қараи онда алдымен тік жүріп, содан кейін алдыңгы медиальді багытта иіліп самаи сүйектің ұшында, foramen lacerum жанында бассүйек қуысына енеді; жогары каиырылып, сынатарізді сүйек арқылы түрік ершігінің түбі деңгейінде қайтадан алга бурылып,кеуекті қойнау қабаты арқылы отип,canalis opticus қасында сонгы рет жогары жане сал артқа қараи иілім жасап, бірінші тармақты a.ophthalmica –бередіде, содан кейін қатты жане торлы қабықты тесіп, ақырын өзінің сонгы тармақтарына болінеді.Ішкі ұйқы арт-сының тармақтары.1-Дабылқуысынан отетін-rr caroticatympanici

2-A ofthalmica -коз артериясы,canalis opticus арқылы n opticus пен бірге козұясы қуысына отип, сол жердегі озініің соңгы тармақтарына болінеді.

102)МИдың қанмен қамтамсыз етілуі Виллизи жан Захарченко арт-қ шеңберлері, олардың практикалық маңызы

Алдыңгы ми арт-сы a.cerebri anterior –ішкі ұйқы арт-ң сонгы тармақтаргы болінетін жерінен басталатын ірі тамыр. Алга жане медиальді жүріп, кору нервінің үстінде жатады.Кейін ол ми жарты шарынның медиальді бетіне жогары бұрылып, үлкен мидың бойлық саңылауында, fissura longitudinalis cerebri орналасады.Бұл жерде сүйелде дене тізесін, genu corporis collosi, айналып, оның жогаргы бетімен артқа багытталып, шүйде үлесінің басталуына жетеді.

Артерия оз жолындагы тесіктелген зат арқылы үлкен ми жарты шарларының базыльді ядроларына баратын бірнеше ұсақ тармақтар береді.

Алдыңғы ми артериясы кору қиылысы деңгеейінде алдыңгы данекер артерия, a communicans anterior, комегімен қарама-қарсы жақтагы аттас артериямен анастомоз түзеді. a.cerebri anterior оз жолында қыртыс тармақтарын,

Rr corticales, олардан коз уялық тармақтар, rr orbitals маңдайлық тармақтар, rr frontales, тобелік тармақтар, rr parietals, сонымен қатар орталық тармақтар rr centrales береді. Аталган тармақтар сүйелді денені, иіс сезу жолын жане маңдай мен тобе үлестерінің медиальді бетінін қыртысын қанмен қамтамасыз етеді.

2) Ортангы ми арт-сы a cerebri media - ішкі ұйқы арт-ның ең ірі тармагы жане оның жалгасы. Артерия ұлкен мидың бүйір жүлгесінің тереңіне кіріп, алгашында сыртымен, кейін жогары жане кішкене артқа жүріп, улкен ми жарты шарының жогаргы – бүйір бетіне шыгады.

103) Бұганаасты арт-сы топ-сы қанмен қамт-сыз етілу аймақтары.

Бұганаасты арт-сы- қолқа догасынан тікелей шыгатын тармақтаррға жатады,ал оң жақ буғанаасты арт-сы trun brachiocephalicus –тің тармагы болып табылады.Артерия окпеқап кумбезін орап отетін жогары қараи доңес доға түзеді.Ол арт-я aperture superior арқылы кеуде қуысынан шыгып, бұгананың астына жүріп,1-і қабырганың аттас саласына жатады.Бұл жерде бұганаасты арт-нан қан кетуді тоқтату үшін tuberculum m scalene anterioris-тің артында 1-і қабыргага қысуға болады.Одан әрі артерия қолтықасты шұңқырына созылып, сол жерде 1-қабырганың сыртөы жиегінен бастап a axillaris деп аталады.Бұғаасты арт-сы оз жолында иық орімімен бірге spatium intercalenum арқылы отеді, сондықтан онда 3 болімді ажыратады:1-і басталган жерден spatium intercalennum -ге кіргенге дейін,2-і болім spatium intercalennum ішінде жане 3-і болім одан шыгып a axillaries-ке ауысқанға дейін.

1)Омыртқа арт-сы m.scalenus anterior мен m longus colii аралыгында орналасып,жоғары қараи шыгатын 1-і тармақ, ол мойын омыртқаларындагы колденең осіндісі тесіктері арқылы membrane atlantoocsipitalis posterior –га дейін жоғары котеріліп, оны тесіп отіп,, шуйде суйектің foramen magnum –ы арқылы бассуйек қуысына енеді.

2)Қалқан мойын сабауы-бұгаасты арт-нан m scalenus anterior-дың медиальді жиегі тұсында жогары қараи шыгады, ұзындыгы 4см, мынадай тармақтарга бол-ді: a)a Thyroidea inferior –қалқанша бездің артқы бетіне қараи жүреді де, комейдің бұлшықеттерімен шырышты қабыгында тармақталады

b)a cervicalis ascendens m scalenus anterior-бойымен жогары котеріліп, мойынның терең бұлшықеттрін қанмен қамтамасыз етеді.

c)a.Suprascapullaris –сабаудан incisura scapulae –ге қаорай томен жане латералды жүріп, lig transversum scapulae арқылы иіліп, жауырынның дорсалды бұлшықеттерінде тармақталады;a.citcumflexia scapula –мен жалгасады.

3)A.thorasica interna-ішкі кеуде арт-сы a vertebralis-тің бастамасына қарсы жерден бұғанаасты арт-нан шыгады, өкпеқапқа жанаса томен ж/е медиальді жүреді:1-і қабырға шеміршегінен бастап тос жиегінен 12см –дей қашықтықта тік томен орналасады.

4)Қабырға мойын сабауы spatium intercalennum –де шыгады,одан 1-і қабырга мойынына қараи артқа ж/е жогары қараи жүріп, сол жерде 2 тармаққа болінеді,1-і арт-дан тармақтар мойынның артқы бұлшықеттеріне еніп, canalis vertebralis арқылы жулынга барады, ал 2-і артерия 1-і, 2-і қабырғааралыққа тармақтар береді.

5)Мойынның колденең арт-сы- plexus brachialis –ті тесіп отіп,копшілес бұлшықеттерді қанмен қамтамсыз етеді де, жауырынның медиальді жиегі бойымен оның томенгі бұрышына дейін томен түседі.

104) Омыртқалық Артерия оның болімдірі тармақтары,Негізгі артерия тармақтары,Ішкі кеуде артерия, оның топографиясы,тармақтары қанмен қамтамасыз ету аймақтары

Омыртқа жотасының веналары оның сыртқы жане ішкі беттерінде өрімдір түзеді.4Веналық омыртқалық орім бар.Ішкі орімдер –plexus venosi vertebralis interni anterior et posterior –омыртқа озегінде орналасқан жане әр омыртқаға біреуден келетін бірнеше вена шеңберінен құралган.Ішкі омыртқалық өрімдеоге жұлын веналары, сондай ақ омыртқа денелерінің артқы бетінен шыгатын жане омыртқалардың кеуекті затынан қанды акелетин v.basivertebralis құйылады.Сыртқы омыртқалық орімдер - plexus venosi vertebralis externi оз кезегінде екіге болінеді: алдынғы орім-омыртқа дененсінің алдыңгы бетінде жатады.Негізінен мойын жане сегізкоз аймақтарында дамыған жане артқы орім – омыртқалар догаларында жатады жане терең арқа жане мойын бұлшықеттерімен жабылган.Қан омыртқалық орімдерден тұлга аймагында. vv Vertebralis арқылы vv intercostales posterior жане v lumbalis терге келеді.Мойын аймагында vv vertebralis a. Vertebralis пен бірге жүре, оздігінен немессе алдын ала v.cervicales profunda мен бірге косылып, v brachiocephalica ға құйылады.

. Кеуде қолқа-aorta thoracica- артықы көкірек аралықта орналасып, омыртқа жотасында жатады.Кқ –өзінің жоғарғы болімінде омыртқа жотасының сол жағында, ол томен бағытталып кәшкене оңға жылжиды.Іш қуысына откенде орталық сызықтан солырақ орналасады.Кеуделік қолқаға оңынан кеуде түтігі ductus thoracicus жане сыңар вена,v.azigos, солынан –жартылай сыңар,v hemiazigos, алдынан сол бронхы жанасады.Өңештің жоғарғы 3/1 болігі қолқалан оң, ортанғы болігі –алдында, ал томенгі болігі – сол ораналасады.Қабырғалық тармақтары

1)Жоғары кокет артериялары кеуделік қолқаның томенгі болігінің алдынғы қабырғасынанн екеу есебінде басталып, кокеттің бел бболігінің жоғарғы бетіне бағытталады.

2)Артқы қабырғалық артериялар aa intercostales posteriors- айырықша ірі тамырлар, саны 10жұп, барлық деңгейде кеуделік қолқаның артқы бетінен басталады.Олардың 9-ы үшінші мен он бірінші қабырға арлық кеңістікте жатады.Ал томенгілері 12 –і қабырғаның астында жүреді, сондықтан олар қабырғаасты артериялары деп аталады

105)Қолтық арт-сы, оның топ-сы, тарм-ы, қанмен қамтамасыз етілуі,Иық буыны тұсындагы артериялық анастомоздар,олардың практикалық маңызы

Бұганаасты арт-ның тікелей жалгасы қолтық арт-сы, болып табылады, ол өз кезегінде иық арт-на айнала созылады.Қолтық ар-ң проксималды шекарасы -1-і қаб-ң сыртқы жиегі, дисталды шекарасы-m teres major-ң томенгі жиегі. Қолтық арт-сы cavitas axillaris -те иық буыны мен тоқпақ жіліктен медиальді жатады. Алдынан ж/е одан медиалдылау -v axillaris ж/е ұш жагынан иық орімінің нерв сабаулары орналасады.Бұл тамыр –нерв будасы томеннен терңмен,шандырмен ж/е лимфа түйіндері бар шел майымен жабылган

Trigonum clavipectorale - дегі axillaris тармақтары:

1)A.thoracica superior-Жогаргы кеуде арт-сы m.subclavius-те,2 кеуде бұлшықеттерінде, m serratus anterior –да ең жақын қабырғааралық бұлшықеттерде тармақталады

2) A.thoracica thoracoacromialis - кеуде –акрамион арт-сы, иық буынын,m deltoideus-ті жане 2кеуде бұлшықеттерін қанмен қамтамасыз етуге қатысады.

3)A.subcapullaris-латералды кеуде арт-сы кеуде торының бүйір қабырғасымен томен тусип, сут безі мен озінің айналасындағы бұлшықеттерге тармақтар шыгарады.

Иық артериясы –қолтық арт-ң тікелей жалгасы болып табылады.Ол m ters mojor –дың томенгі жиегінен басталып,sulcus bicipitalis –те шынтақ богелісіне дейін созылып, сол жерде кәрі жілік мойыны деңгейінде соңгы тармақтарына- карі жілік ж/е шынтақ арт-на бөлінеді.Sulcus bicipitalis maedialis –ке отетін жолында оган екі иық венасы мен нервтер қосарланады.Сүйек пен бұлшықеттерге баратын кішкене тармақтардан басқа иық арт-сы мынадай тармақтарга береді: