Археологиялық мәлiметтердiң негiзiнде

Мақсат: археологиялық матералдарға сүйене отырып палиоәлеуметтік мәселелерді талқылау

Жоспар:

1. Социологиялық зерттеулердiң әдiстемесi

2. Палеосоциологиялық зерттеулердiң құрылымы

3. Археологиялық айғақтардың негiзiнде ежелгi қоғамдардың пiшiндеулерi

Әдістемелік нұсқау: Археологиядағы әлеуметтiк қалпына келтiрулерiнiң әдiстемелiк және әдiстемелiк тұрғылары көп отандық және шетел ғалымдарымен қаралды. Болып қойылды зерттеудi тарихты және осы тақырыпты тарихнама ашатын жұмыстар көрiнiп қалу.

Бұл куәландырады, бiр жағынан, дәл қазiр әлеуметтiк зерттеулер үшiн негiз жақсы жасалу жеткiлiктi. Басқа жағынан, пiкiрталас сұрақтар, мерзiмдi отандық ғылымдағы уақыт Долгое талғаулы теориялық өңдеу рұқсат етпейтiн (тарихи материализм) бiр әдiстемелiк iс жүзiнде ерекшеленетiн айқындалды, соның iшiнде және халықтардың әлеуметтiк тарихтың төңiрегiндегi. Ахуал соңғы он жылдыққа бiрнеше ежелгi тайпалардың жемiстi зерттеуден астам социогенезiнiң шүбәсiз мүмкiндiк туғызатынын өзгердi. Әлеуметтiк қалпына келтiрулердiң кең өткiзуi әлеуметтiк немесе социологиялық археология сияқты әдiстемелiк негiзi келесi негiзгi ережелердi мойындау болып табылған бағыттарын ғылымда дамытуға мүмкiндiк туғызады.

1. Кез келген қоғамда, бiрнеше негiзгi әлеуметтiк құрылымдар неолиттiң дәуiрiнен бастай жұмыс iстедi: (жыныстық жас) физикалық - тектiк, әлеуметтiк, әлеуметтiк - кәсiби, ранг, мәдениеттi - (дiни), таңбалы, мифологиялық, отбасылық-неке, мүлiктiк;

2. әлеуметтiк саланы екi өлшемдi координаталар жүйесiнде қарауы керек: көлденең және тiгiнен. Ежелгi, орта ғасырлық және дәстүрлi қоғамдардағы көлденең проекцияның негiзiнде жыныстық жас құрылымы жатады, тiк әлеуметтiк, мүлiктiк, кәсiби және басқа айырмашылықта негiзделедi.

3. Адам әлеуметтiк тәуелдiлiк ертедедi заттық мәдениеттегi өз шағылысуы тапты. Әлеуметтiк статус бұл көрсеткiште iлеспе жабдықтың заттарының бейнелi түрде құндылығы да орын алады.

Әлеуметтiк кеңiстiк қоғамның рухани саласымен тығыз байланатынын тiптi атап өтуге болуы мүмкiн. Отандық археологияда белгiлi тарихи материализмның позицияларымен рухани мәдениетке жол болып есептеледi. Шағылысудың қасиеттерiнiң негiзiнде тiршiлiк әрекетiнiң ұғынуын тетiкпен бұл онда сияқты анықталады, ақпарды кодтау және әлеуметтiк жадқа қызмет туралы мәлiметтiң аудармасы. Рухани саланың негiзiнiң ежелгi қоғамдарында дүние тану, регуляция функция орындайтын үстем дiни - мифологиялық жүйенi құрады. Керiсiнше, тап дiни соқыр сенiмдер мәдениеттiң барлық блогiн жүйенiң соционармативнойы әсерлердi көпшiлiгiнде анықтады. Дiни қатынас, тiршiлiк әрекетi және әр түрлi адамгершiлiк ұжымдардың тұрмыс-салтының ерекшелiктерiмен өте тығыз байланған, идеялы осы ахуал дiн болған шартталды. Сайып келгенде, дәуiрлер адамдардың әлеуметтiк мiнез-құлықтың төңiрегiдегi не бiр нақты бiркелкi бiлдiруге болады, яғни әсердiң тiзбегi ұқсас шамаланған мағынамен типтi жеке индивидтермен қайталады немесе көп.

Жоғары айтылғандай сонымен бiрге үстем дiни - мифологиялық жүйе жерлеу ырымының iске асыруының ерекшелiгiн анықтағанын шығады. Археология мұндай ырымның (яғни заттық) мағыналаған нәтижелерiмен iстейтiндiгi, соның iшiнде әлеуметтiк, (айна) сөзбе-сөз емес, арқылы мифологизмнiң призмасына тарихи шындық бұрмалаушы күрделi, онда ерекшелiктiң ол арқасында тән онда нақтылықты шағылысатынын есепке алуға керек. Жанында дегенмен жерлеу ырымы әлеуметтiк қалпына келтiрулер үшiн негiзгi қайнар көзi болып саналатын туралы сөз жоқ қорытындыларға бұның барлық көрiнедi.

Осы байланыста әбден заңды жерлеу ырымының материалдары бойынша ежелгi тұрғынның әлеуметтiк зерттеулерiнiң әдiстемесi туралы сұрақ болып қалыптасады. Жерлеулердi әлеуметтiк талдауды әдiстеме бойынша зерттеушiлердiң негiзгi қорытындылары келесiге түйiстiруге болады.

Бiрiншiден, байлық туралы ұсыныстар, балама еңбек шығындардың әрбiр әлеуметтiк мәдениет немесе әдеп бiрiктiруiнде ерекше сипаттарды тасысты, әлеуметтiк әлеуметтiк маңыздылық.

Екiншiден, жерлеу ырымы материалдарындағы адамның әлеуметтiк маңыздылығының шағылысуы идеологияның призмасы арқылы болды. Осыған байланысты, әлеуметтiк зерттеулерiнiң процессi дiни - мифологиялық жүйенiң үстем социумы қалпына келтiруiмен параллель баруы керек.

Үшiншiден, кез келген қоғамның негiзiнде жыныстық жас құрылымы жататындығы, онда әлеуметтiк қалпына келтiрулердiң ақиқаттық және деректiлiгi антропологиялық көрсеткiштер болған жағдайда үлкеедi, сонымен бiрге тектiк анықтаулардың нәтижелерi амалдарынша.

Төртiншiден, социологиялық талдауды әдiстеме мұндай негiзгi кезеңдер тұрды: 1) жерлеу ырымының барлық негiзгi элементтерiнiң қалпына келтiру және зерттеуi; 2) отандық және шетел ғалымдарының жұмыстарындағы ежелгi тұрғынның құрылымының әлеуметтiк зерттеулерiнiң өткiзуiнде жақсы қайтарған деректер қорының компьютер өңдеуi мүмкiндiктi пайдалана жерлеу ырымының мағыналаған белгiлерiнiң статистикалық өңдеуi.

Есепке алудан кейiн барлық археологиялық, лингвистикалық, жазбаша көз, талдаудың нәтижелерiнiң көркемөнер шығармалары, сонымен бiрге нақтылы тұрғынның дүние тануларының жүйенiң зерттеуiнен кейiн, содан соң гипотеза ауыстыруға кереккен мифологиялық әлеуметтiк құрылымның қалпына келтiруiнiң мүмкiндiгi көрiнiп қалады. Ол үшiн социумның экономикалық дамуын деңгей, демографиялық процесстер зерттеуге керек, ерекшелiк шаруашылық-мәдениеттi түр, этнографиялық параллелдер және тағы басқалар өткiзiлсiн перспективалы испольге халықтың тығыздығы көрiнедi.

Пiшiндеудiң әдiстемелiк және әдiстемелiк сұрақтарын археологиялық ғылымда, П.Ю.Черносвитов және мамандармен кейбiр басқалармен, Л.Г.Бадалян, соның iшiнде В.Ф.Генингпен байсалды жасалу жеткiлiктi әлеуметтiк байсалды жасалу жеткiлiктi. үлгiмен ғалымдары жасаушы элементтерге абстракцияны сөз сөйлеген нақты жүйелiк объекттердiң абстрактiлi ауыстырғыштары түсiнуге ұсынды, үлгi жасайтын үлгi жасайтын және уақытша мiндетiн атқарушы нақты объекттер. Археологияларда үлгiлердiң екi негiзгi түрлерi ерекшелеуге болады: ұқсас және теориялығы. үлгiнiң жасауы бiрiншi жағдайда жалпылау есебiнен белгiлi эмпирикалық материал iске асады, екiншi - нақты логикалық негiз салынған нақтылы абстрактiлi конструкцияға жасау жолымен.

Сайып келгенде ортақ Жадағайлалардың қатары жасау мүмкiн. Әртүрлi тарихи мерзiмдерде әрбiр социумда бiрнеше әлеуметтiк құрылымдар жұмыс iстедi. Әлеуметтiк координаталар жүйесiнiң көлденең проекциясының негiзiнде сонымен бiрге (жыныстық жас) физикалық - тектiк құрылым жатты, вертикал Әлеуметтiк процесстердiң көрcетiлген ерекшелiктерi сәйкесiнше жерлеу ырымында заттық мәдениеттегi өз шағылысулары тапты. үлкенiрек әлеуметтiк маңыздылықтың несiмен нақты өмiрдегi марқұм адамына ие болды, оның жерлеуiн ерекшелiк (сандық және сапалы қатынаста) әсiресе айқын. Палеобществахқа әлеуметтiк қатынастарының зерттеу әдiстемелiк деңгейiнде қоғамдық пiшiндеудiң бастапқы деректердiң жүйелеудi және талдау бағытталған әр түрлi ғылыми қабылдаулардың тартуы бар өздiң бiрнеше кезеңдерiнде және гипотеза әлеуметтiк құрылымдарының қалпына келтiруiн қосады.

Сұрақтар:

1. Социологиялық зерттеулердiң әдiстемесi?

2. Палеосоциологиялық зерттеулердiң құрылымы?

3. Археологиялық айғақтардың негiзiнде ежелгi қоғамдардың пiшiндеулерi?

Негізгі әдебиет

Маргулан А.Х., Акишев К.А., Кадырбаев М.К., Оразбаев А.М. Древняя культура Центрального Казахстана. Алма-Ата, 1966.

Марғұлан Ә. Беғаза-дәндібай мәдениетті. Алматы, 2006

Байпақов К., Таймағанбетов Ж. Қазақстан археологиясы. Алматы, 2008

Вагнер Г.А. научные методы датирования в геологии, археологии и истории. М., 2006

Черных Е.Н., Завьялов В.И. Археология и естественнонаучные методы. М., 2005

Қосымша әдебиет

Тәуелсіздік кезіндегі Қазақстан археологиясы: қортындылары мен келешегі. 1-2 Том., Алматы. 2011

Роль естественно - научных методов в археологических исследованиях// сборник научных трудов. Барнаул, 2009

Петров А.Е. Фальсификация исторических источников и конструирование этнократических мифов. М., 2011

Мартынов А.И. Культурогенез. М., 2008

Ткачев А.А. Центральный Казахстан в эпоху бронзы. В двух частях.Тюмень, 2002. ч.I – 289 с. ч.II – 243 с.

Винаградов Н.Б. Степи южного урала и Казахстана. Челябинск. 2011

Кузьмина Е.Е. Древнейшие скотоводы от Урала до Тянь-Шаня. Фрунзе, 1986.

Черников С.С. Восточный Казахстан в эпоху бронзы // Материалы и исследования по археологии СССР (МИА), № 88. М.-Л.,1960.