Статистикалық және статистикалық емес іріктеулерді салыстыру

Статистикалық іріктеу еркін таңдауды қолдануды және іріктеу көлемін анықтау, сандық бағалау мен тәуекелдікті өлшеу үшін ықтималдық теориясы пайдаланылады. Статистикалық емес іріктеу кезінде ықтималдық теориыясына негізделмеген,іріктеуге қатысты шешім қабылдау кезінде үлкен субьективтілікті талап ететін әдісті қолдануға болады.

Статистикалық іріктеу біршама қымбаттау болып табылады. Себебі ол үшін тиісті процедураларды жасап персоналды оқыту қажет.Әрине, бұл шығындардың орны көлемді азайтушы әдістердің жасалуымен толтырылады. Статистикалық мес әдісті қолдану кезінде іріктеу мөлшерінің қажетттігі асып кетуі қаупі әрқашан туындайды.

Жоғарыда статистикалық әдістің статтистикалық емес әдіс сияқты әмбебеп әдіс ретінде қолданыла алмайтындығын айтылған болатын. Бірақ статистикалық іріктеу жағдайында теріс қарым қатнастардың аздау болады, және де аудитор мәліметтер жиынтығынның сипатына қатысты дәл қорытындылар жасай алады.

Статистикалық іріктеуді пайдалану үшін қажетті шаралар:

a) Тексерілетін мәліметтер жиынтығы біртекті болуға тиісті,яғни,ол бір деңгейдегі аудиторлық тәуеклдікке тап болған бір түрдегі баптардан тұруға тиісті. Бұл статистика теориясын дұрыс пайдалануға көмектеседі.

b) Ұсынылатын қателердің деңгейі төмен болуы тиіс, басқаша айтқанда бақылаушы тәуекедікті бәрінен бұрын аудитор жоғары емес төмен бағалау тиіс.

c) Мәліметтер жиынтығының баптары таңдап алынғаннан кейін анықтауға бірден берілуге тиісті, себебі ол сло баптарға тексеруді жеңілдетеді. Тәжірибеде ол шот фактуралар сияқты құжаттардың алдын ала нөмерленіп, файылдарға тәртіп бойынша салынуға тиісті екендігін білдіреді.

Статисттикалық таңдап алуға мысал келтірейңк. Аудитор тауар сатып алуға 100000шот накладнойдан тұратын мәліметтер жиынтығын төмендегістатисикалық іріктеуді пайдалана отырып тексереді:

Сенімділік деңгейі 90%

Дәлелдік +,-5

Болжамды қателердің деңгейі 2%

Тест өткізгеннен кейін аудитор қателердің нақты деңгейі 2 %дан жоғары болмауы мүмкін деген қорытындыға келе алады:мен мәліметтердің жиынтығына қателердің деңгеін 0.5-3.5% аралығында екеніне 90%сенімдімін. Мұндай жағдайда статистикалық кестелер іріктеудің мөлшерін анықтайды. Ары қарай шот фактура еркін таңдалып тексеріледі. Егкр қателердің нақты деңгейі 2%дан жоғары болмаса, онда жоғарғы қорытындыларды келтіруге болады. АСл егер керісінше болса, нақты табылған қателердің деңгейіне қатысты жоғарғыдай сенімділік және дәлдік деңгейін қолдануға болады. Егер мысалға қатенің табылған деңгейі 3%болады делік,аудиторға 345 шот фактураны тексеру қажет. Сондықтан аудитор егер ол мәліметтердің барлық жиынтығында өателердің деңгейі 3плюс немесе минус 1.5% болғандығына 90%сенімділікпен қорытынды жасайтын болса, онда оған төмендегі 113 құжатты таңдап алып тексеру қажет.