Дәріс2. Педагогика - адам туралы ғылымдар жүйесінде

1. Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым

Ғылыми педагогика ХҮІІІ ғасырдың соңында пайда болды, яғни, бірінші ғылыми-педагогикалық жұмыстар мен жаппай мектептер пайда болған кез. Бұл жаңалықтар чех педагогі Я.А.Коменский атымен байланысты. Ол бірінші рет оқушылардың жүріс-тұрыс ережелерін, сонан соң өзінің ең ірі "Ұлы дидактика" атты еңбегін жазды. Мектептердегі сынып-сабақ жүйесінің негін қалағанда Я.А.Коменский.

Сонымен қатар, Я.А.Коменскийдің ізімен батыс еуропалық педагогикада ағылшын педагогы Джон Локк, француз педагогы Жан-Жак Руссо, Швейцар педагогы Иоганн Генрих Песталоцци, неміс педагогы Иоганн Гербарт пен Адольф Дистервег, орыс педагогы К.Д.Ушинский және т.б ағартушы-педагог тізбегі қалыптастырылды.

Ал кейіннен ХІХ-ХХ ғасырлардың тоғысында эксперименталды педагогика пайда бола бастады.

Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу тәжірибесінен бастау алады.

Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы. Педагогика атауыныњ т‰п-тҰркіні гректіњ "пайдос " - бала жєне "аго " - жетектеу деген сҰздерінен шыќќан. "Пайдагогос " сҰзін тура маѓынасында аударса, "бала жетектеуші" деген ұѓымды білдіреді. Яғни, баланы өмірге жетектеу, оқыту, оны тәрбиелеу, жан мен тәннің дамуына бағыттау дегенді білдіреді. Ежелгі Грецияда ќожайынныњ баласын мектепке жетектеп апарып, алып ќайтатын ќұлды педагог деп атаѓан. Ал мектепте ұстаздыќ етумен басќа білімдар ќұлдар айналысќан/1/.

Мыњдаѓан жылдар бойына ќажетті білім негіздері жиналып ќордаланды, ењ Ұміршењі, ењ қажеттісі ќалып, берік орныќќанша талай педагогикалыќ ж‰йелер кезектесе Ұмірге келіп, уаќыт сынынан Ұтті, жарамсыздары тарих сахнасынан кетті. Тәрбие туралы ѓылым да дамыды, ол адам тєрбиесі туралы ѓылыми білімдерді жинаќтап, ж‰йелеуді Ұзініњ алдына басты міндет етіп ќойды/2/.

Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда толық белсенді шығармашылық, рухани байлығына көмек беру, адамды тәрбиелеуді зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.

Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады. Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы тәжірибеде дамиды.

Педагогика – тәрбиелеудің қатынастары туралы, тәрбиелеудің өзара байланысының процесінде пайда болған, білім беру және оқыту өзін-өзі тәрбиелеу, өз-өзіне білім беру және өзін-өзі оқытумен бірге жеке адамның дамуына бағытталған.

Педагогика ғылым ретінде төмендегі барлық белгілерді қамтиды. Ол өзінің басқа ғылымдардан айрықшалайтын түсінікті аппаратымен де ерекшеленеді.

Біріншіден, педагогиканың "тұрмыстық" мағынасы айқындалады. Әрбір адам өзінің балаларын, отбасы мүшелерін, ұжым мүшелерін тәрбиелеуде және оқытуда өмір ағымында "педагог" ролінде ойнайды.

Екіншіден, педагогиканың практикалық мағынасын анықтайды. Педагогика адамзат әрекеттерінің аймағы, үлкен ұрпақтың кішіге берілген өмірлік тәжірибесімен байланысты. Бұл жерде халықтық (житейлік) педагогиканың педагогикалық шеберлігімен және тәрбилеу өнерімен өзара байланысы туралы айту жарасымды. Жоғары педагогикалық іс-әрекеттердің пайда болуын өнер деп атау кездейсоқ емес. Педагогиканың басқа кез-келген ғылымдардан басты айырмашылығы осыда. Оқытушы тек қана білімді алып жүруші, тек қана студенттер үшін ақпараттардың көзі болу қажет емес, ол әртүрлі ролдерді ойнаушы – актер: мұғалім, тәрбиелеуші, педагогикалық процестің қатысушысы, жолдас, дос. Педагогикалық процесс оқытушы тарапынан қателікті жіберткізбейтін әрекет, немесе оқытушы қатесі өте қымбатқа түседі. Педагогиканың өнерге қатыстылығын күнделікті өмірден көріп жүрміз сондықтан, оқытушы студентке тек өзінің кәсіби күші арқылы ғана емес, сонымен қатар, өз тұлғасының ерекшеліктері де әсер етеді (мінездік қасиеті, іске, адамдарға, қоғамға және т.б. қатынасы).

Үшіншіден, педагогика ғылым ретінде түсіндіріледі, сонымен қатар, адамтанудың бөлігі. Педагогика танымы қоғамдық және жеке даралық, табиғаттың келеңсіз үйлесіміндегі адамның дамуы мен әсері тәсілдерін жетілдіреді. Сондықтан да педагогикалық ілімдер, теориялар, үлгілер, болжамдар және ұсынылымдар тұтас және жүйелі білімнің іргесінде құрылады: олар психология, философия, тарих, әлеуметтану және басқа да адам туралы ғылымдарда "жетіледі".

Төртіншіден, педагогика өзіне оқытумен тәрбиелеудің теоретикалық және практикалық аспектілерін қоса отырып, оқыту пәнін анықтайды.

Бесіншіден, педагогиканың мағынасы қазіргі заманғы жалпы мәдени контекстегі гуманитарлық білімнің бөліміне енеді. Ол адамның педагогикалық мәдениетінің сапасында көрінеді.

1 .2. Педагогика ғылымының пәні мен атқаратын қызметі.Негізгі категориялары

Педагогика, түптеп келгенде, "мәңгілік" проблемалармен айналысатынына ќарамастан, оныњ пєні наќты єрі айќын: бұл - оќу-тєрбие мекемелері ж‰зеге асыратын тєрбие беру ќызметі. Педагогика өзініњ бүкіл іс-ќимыл єрекетін ќоѓамда пайда болѓан тєрбие мен білім беруге, оќытып- үйретуге ќатысты Ұзекті мєселелерді жедел шешуге жұмылдырып, баѓыттап отыратын ќолданбалы ѓылым ретінде ќаралады. Педагогиканыњ даму негіздері - адамдардыњ өмір салтын, дєстүр-даѓдысы, єдеп-ѓұрпы, халыќтыќ педагогикада берік орныќќан тєрбие беру тєжірибесініњ сан ѓасырлыќ ѓибрат-тағылымдары, философиялыќ, ќоѓамтану, педагогикалыќ жєне психологиялыќ ењбектері, тєрбие берудіњ єлемдік, жеке отандыќ аѓымдаѓы тәжірибесі. Арнайы ұйымдастырылған педагогикалыќ зерттеулердіњ деректері, бірегей идеяларымен білім беру жєне ұрпаќ тәрбиесі ісін байытып, жетілдіріп отыратын жањашыл ұстаздардыњ тєжірибесі жєне ќазіргі тез Ұзгеріп отырѓан жаѓдаймен ‰йлестірілген тєрбие беру ж‰йелері болып табылады

Педагогика - кењ ауќымды, сан салалы ѓылым. Оныњ зерттейтін пєнініњ к‰рделілігі сондай, жеке, тіпті аса жан-жаќты ѓылымның Ұзі оныњ мєнін, барлыќ байланыстары мен ќұралдарын ќамти алмас еді. Аќпарат-деректерді жинай отырып, ұзаќ даму жолынан Ұткен педагогика б‰гінгі тањда ѓылыми білімніњ сан салалы ж‰йесіне айналды. Сондыќтан ќазіргі заманѓы педагогиканы тєрбие туралы ѓылымныњ ж‰йесі деп атаѓан жҰн.

Педагогиканыњ осы заманѓы ењ ќысќа, жалпы жєне сонымен ќатар шартты т‰рдегі дәл аныќтамасы - бұл адамды тәрбиелеу туралы ѓылым.

Тәрбие - жеке тұлѓаны ќалыптастыру жолында маќсатты және ұйымдасќан т‰рде ж‰зеге асырылатын процесс. Педагогикада "тәрбие" ұѓымы єлеуметтік мєні тұрѓысынан кењ жєне тар маѓынада ќолданылады.

Аѓа ұрпаќтыњ Ұзініњ жинаќталып, сараланѓан тєжірибесін кейінгі ұрпаќќа беруі тєрбиеніњ кењ єлеуметтік мєні болып табылады. Тєжірибеге адамдарѓа белгілі білім, шеберлік, ойлау єдістері, адамгершілік, єдептілік, ќұќыќтыќ нормалар - бір сҰзбен айтќањда, тарихи даму процесінде жасалып, берік ќалыптасќан адамзат баласыныњ б‰кіл рухани мұралары жатады.

Алдыңғы ұрпаќтыњ тар жол, тайғаќ соќпаќтарында жинаќталѓан Ұмірлік тєжірибелерін келер ұрпаќ пайдаланып, байытып отырды, соныњ арќасында адамзат баласы жан саќтап, тіршілік етіп, бірте-бірте буыны бекіп, ќатайды жєне осы заманѓы даму дењгейіне жетті. Тєжірибе жоѓалѓан жерде тєрбие ќайнары тартылып, шҰлге айналады, мұндай оқиѓаларды тарих айғақтады. Тєрбие ісін дұрыс жолѓа ќойѓан халыќ ѓана Ұз дамуында ‰лкен табыстарѓа ќол жеткізетінін ќоѓам дамуыныњ тарихи процесі айќын дєлелдеп отыр.

Әрбір ғылым, өз мәселелерін алдымен ұғымдық түсініктемелерге сай қарастырады. Олай болса, педагогика ғылымының да өзіндік ұғымдары, яғни категориялары бар. Педагогикалық категория дегеніміз ғылыми сараланѓан тұжырымдарды білдіретін негізгі педагогикалыќ ұғымдар. Дәлірек айтќанда, болмыстыњ жалпы белгісін, басты сипатын айќындайтын ѓылыми ұѓым. Негізгі педагогикалыќ категорияларѓа тєрбие, оќыту жєне білім беру жатады. Педагогика ѓылымы, сондай-аќ даму жєне ќалыптасу, ќайта тєрбиелеу сияќты жалпы ѓылыми категорияларѓа с‰йенеді жєне оларды Ұзіне негіз етеді.

Тєрбие - тарихи ұѓым. Ол адамзат ќоѓамымен бірге пайда болып, оныњ Ұмір с‰руі мен дамуыныњ ажырамас бҰлігіне айналды жєне ќоѓам Ұмір с‰ріп тұрѓанда ол да Ұмір с‰ретін болады. Сондыќтан да тєрбие - жалпыѓа ортаќ жєне мєњгілік категория.

КҰптеген философтар ќоѓам Ұмірін басќарып, реттеп отыратын зањдарѓа талдау жасай отырып, тєрбие мен ќоѓамныњ Ұњдірістік к‰штерініњ даму дењгейі арасында объективтік байланыс бар екенін дєлелдеді. Тєрбие ќоѓам дамуына ыќпал етеді, ал ќоѓам тєрбие беруге кењ м‰мкіндіктер жасайды, оныњ ќоѓам Ұмірініњ мањызды саласы ретінде дамуына жаѓдай туѓызады.

Тєрбиеніњ баѓыт-баѓдары, сипаты Ұндірістік к‰штердіњ даму дењгейіне жєне Ұндірістік ќатынастардыњ сипатына сєйкес келеді. Сондыќтан да тєрбие наќты-тарихи сипатќа ие болады.

Қоғамдық-экономикалық формация нысанының өзгеруі тәрбие нысанының да өзгеруін туғызады. Ќоѓамдық ќатынастардыњ өзгеруіне байланысты тєрбиеніњ маќсаты, міндеттері, нысандары өзгереді.

Тєрбиеніњ тар педагогикалыќ мєні - бұл тєрбиеленушіге ұжымныњ, тєрбиешілердіњ ұйымдасќан, нысаналы жєне басќарылып отыратын іс-ќимылы, ол оќу-тєрбие мекемелерінде ж‰зеге асырылатын жєне б‰кіл оќу-тєрбие процесін ќамтитын алдын ала белгіленген сапаларды тєрбиеленушілерде ќалыптастыру маќсатын кҰздейді.

Педагогикада, Ұзге де єлеуметтік ѓылымдарда да "тєрбие" ‰ѓымы біртұтас тєрбие беру процесініњ ќұрамдас бҰліктерін айќындау ‰шін ќолданылады. Айталыќ, мысалы, "адамгершілік тєрбиесі", "эстетикалыќ тєрбие".

Негізгі педагогикалыќ категорияларѓа кейбір ѓалым-педагоггар "Өзін-өзі тәрбиелеу","Өзін-Өзі білімдендіру","Өзін-Өзі жетілдіру", "педагогикалыќ процесс", "әлеуметтендіру" сияќты жалпылама ұғымдарды да ұсынады. Аталѓан ұғымдардың педагогика теориясыныњ мањызды ќұрамдас бөлігі ретінде мойындай отырып, олардын Өзіндік менін арнаулы мєселелерді зерттеу көзінде ќарастыратын боламыз.

Жоѓарыда айќындаѓанымыздай, тєрбие жалпыға ортақ және мәңгілік категория. Бұл тєрбие барлыќ уаќыт пен халыќќа жарамды дегенді білдіреді ме? әрине, жоќ. Солай десек те, жања єлеуметтік-экономикалыќ формация ќираѓан ескі ќоғам үйіндісі үстінде пайда болады: адамзат баласыныњ ќол жеткізген мєдени дењгейінде тарихи сабаќтастыќ бар. Тєрбиеніњ барлыќ єлеуметтік-экономикалыќ формацияларѓа тєн кейбір ортаќ белгілері болады жєне олар сол ќоѓамныњ б‰кіл тарихи дамуы барысында көрініп отырады деген сөз. Бұл орайда, сіз осылардыњ ќайсысын бөліп көрсеткен болар едіњіз деген сауал ќойылса, дұрыс жауапты ќиналмай табу ‰шін дєйекті тұжырымдар келтіріп көрелік.

1. Әрбір ќоѓамдыќ ќұрылыстыњ өзіне тєн тєрбие маќсаттары, нысандары мен єдістері болады.

2. "Тєрбие" деген Ғѓымѓа кіретіндердіњ бєрі, атап айтќанда, алѓа ќойылѓан маќсаттардыњ болуы, жиналѓан тєжірибені келесі ұрпаќќа беру, тєрбиені ұйымдастыру, оныњ дењгейініњ өндірістік күштер мен өндірістік ќатынастардыњ дењгейіне сєйкес келуі барлыќ ќоѓамдыќ-экономикалыќ формаларда бірдей.

3. Тєрбиеніњ барлыќ тарихи т‰рлеріне ортаќ нєрсе - жеке т‰лѓаныњ жан-жаќты дамуына ќамќорлыќ жасау.

4. Кез келген ќоѓамдыќ формацияда жас ұрпаќќа белгілі бір білім ќұндылыќтары, жалпы адами тєжірибе беріледі, оларды ќоѓамдыќ-Ұндірістік Ұмірде белгілі бір роль атќаруѓа даярлайды, мінез-ќұлыќтарын ќалыптастырады.

5. Адамдар материалдыќ игіліктерді Ұндіре отырып, Ұзініњ б‰кіл Ұмір астарларын ќайта жањѓыртады, Ұндіріс процесінде адам да әлеуметтік тіршілік иесі ретінде ќалыптасады.

6. Тєрбие беру ќызметініњ маќсаттарындаѓы, нысандарыдаѓы барлыќ принциптік айырмашылыќтарѓа ќарамастан, бұл ќызметте саналы т‰рде кҰзделінген маќсат болады, олар: белгілі сипаттаѓы жеке тұлѓаны ќалыптастыру, оны ќажетті сапалыќ ќасиеттерге (адамгершілік, парасаттылыќ, эстетикалыќ жєне басќа) баулу. Сонымен, тәрбие дегеніміз – адамдарды қоғам сұранысын қанағаттандыруға бағытталған іс-әрекеттер жиынтығы. Адамдар бойында ізгі-құндылық қасиеттерді қалыптастырға мақсатты бағдарланған, сонымен қатар сапалы орындалатын педагогикалық процесс. Педагогиканыњ келесі негізгі категориясы - оќыту. Бұл оќытушылар мен оќушылардыњ білімді, ќабілетті, даѓдыларды бойѓа сіњіріп, игеруге, оќушылардыњ д‰ниеге кҰзќарасын ќалыптастыруѓа, ақыл-ой к‰штері мен єлуетті м‰мкіндіктерін жетілдіруге, алға ќойѓан маќсаттарға сай Ұзін-Ұзі білімдендіру даѓдыларын орныќтыруға баѓытталѓан Ғйымдасќан, маќсатты және басќару арќылы ж‰зеге асырылатын Ұзара іс-ќимыл жасау процесі. Оќытып-‰йретудіњ негізін білім, ќабілет жєне даѓды ќұрайды.

"Тєрбие" мен "оќытып-‰йрету" ұѓымдары бір-бірімен ќабысып, Ұзара астасып жатќан категориялар.

Білім беру – тєрбиеніњ жєне оќытып-‰йретудіњ нәтижесі. Тура маѓынасында білім беру оќып ‰йренген пєндер туралы наќты, т‰пкілікті т‰сініктерді, бейнелерді ќалыптастыру жєне олар арќылы тєрбиелеу болып табылады. Білім беру - бұл оќушылар алып, мењгеретін білімдердіњ, ќабілеттердіњ жєне даѓдылардыњ ж‰йеге келтірілген жиынтыѓы. XІX ѓасырда білім алу адамныњ ќалыптасуы ретінде т‰сінілді. Ќазіргі кезде адамзат баласы жинаќтап, зерделеген білім негіздері ұшан-тењіз, адам ќаншама ұзаќ уаќыт оќып-‰йренсе де, осыншалыќ білімніњ бєрін бірдей игере алмас еді.

1.3 Педагогика ғылымының жүйесі және басқа ғылымдармен байланысы

Педагогика ұзақ жылдар бойы ақпарат жинау барысында, педагогикалық ғылымдардың салалы жүйесіне айналды. Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну аймағындағы тенденцияға енеді. Оқу орындарының оқу-тәрбие процесіндегі оқыту, тәрбиелеу заңдылықтарын қарастыратын ғылыми базалық пән- жалпы педагогика. Ол ірі төрт бөлімнен тұрады: педагогиканың жалпы негіздері; оқыту теориясы (дидактика); тәрбие теориясы; білім беру жүйесін басқару. Соңғы жылдары бұл бөлімдердің ауқымды кеңеюіне байланысты жеке ғылыми пәндер бөлініп шықты.

Білім және тәрбие алушылардың жас ерекшелігін ескеруге байланысты – жас ерекшелік педагогикасы қалыптасты. Оның құрамына: бүлдіршіндер, мектепке дейінгі, мектеп, жоғары мектеп педагогикасы жатады. Бүлдіршіндер педагогикасы үш жасқа дейінгі балалардың тәрбие мәселелерін қарастырады. Мектепке дейінгі педагогика – мектеп жасына дейінгі балалардың жеке адам ретінде қалыптасу, даму, тәрбиелеу, оқыту заңдылықтарын зерттейді. Мектеп педагогикасы – мектеп оқушыларының білімі және тәрбиесі мәселесімен айналысады. Бұл кезең өте күрделі болып табылады. Жоғары мектеп педагогикасының ерекшелігі жоғары білім алуға байланысты оқу-тәрбие процесінің заңдылықтарын қарастырады. Сондай-ақ, ересектер педагогикасы немесе ангдрогогика бар. Андрогогика - қарт адамдармен жұмыс істеу туралы ілім.

Педагогикалық пәндер қатарына: әлеуметтік педагогика, арнайы педагогика, салыстырмалы педагогика, пенитенциарлық педагогика, этнопедагогика, педагогика тарихы және т.б. жатады.

Әлеуметтік педагогика өмір сүру ортасындағы тіршілік ететін тәрбиені оқытады, бәрінен бұрын, көмекке зәру және тәуекелге бел буған адамдарға: маскүнемдер балаларына, наркомандарға, қылмескерлерге, жалпы анти әлеуметтік ортадағы өсіп келе жатқан топтарды тәрбиелеу, оқытумен айналысады. Сонымен қатар арнайы - дефектологиялық педагогика белгілі бір кемістігі бар адамдар тәрбиесімен айналысатын саласы бар. Зағиптардың- көздері көрмейтін адамдармен-тифлопедагогика, есту кемістігі бар адамдармен-сурдопедагогика, ойлау қабілеті төмен адамдармен- олигофренопедагогика және тіл кемістігі бар адамдармен-логопедия айналысады. Салыстырмалы педагогика әртүрлі елдердегі білім беруді талдаумен айналысады. Пенитенциарлық педагогика бас бостандықтары шектеулі адамдардың тәрбиесі сұрақтарына жауап береді. Этнопедагогика- халықтық педагогиканы зерттейтін ғылыми пән. Педагогика тарихы- педагогикалық ойлардың қалыптасып, дамуын қарастырады. Педагогика ғылымының ішкі жүйесі, қоғам мен ғылымдардың дамуын зерттейтін жаңа бөлімдерінің дамуы қазіргі күнде осындай сипатта.

Ғылымның тарихы педагогикалық ойлардың алғашқы түпнұсқалары жалпыфилософиялық ілімнің шеңберінде дамығанына дәлел бола алады. Білім беру мен тәрбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, заңдылықтық қисындарда, бұрынғы әдеби шығармаларда өз сипатын берген.

Ғылыми ілімнің тереңдеп, кеңеюіне байланысты іс-әрекеттердің шынайы сипаты, өзіндік жеке бөлімдегі педагогиканың безендірілген түрі, дифференциациялық ғылымның кезеңі туды. Ары қарай, біздің бұрын көргеніміз сияқты, ішкі ғылыми дифференциация мен көптеген жеке педагогикалық ғылымдардың безендірілуі мен олардың білім беру жүйесі жүріп жатты. Ақырында, ғылыми кіріспенің дәлелдеуі бойынша, ғылыми аралық синтез кезеңі туу үстінде. Адам мен табиғат туралы ғылыми дамудың жалпы тенденциялары осындай. Енді, педагогиканың ғылыми аралық байланыстары туралы қазіргі заманғы көзқарастарды қарастырайық және оларға қысқаша түрде тоқталып өтейік.

Ішкі бөлінулері мен байланыстары қатарында педагогика басқа ғылымдармен байланысады. Академик Б.М.Кедровтың жіктеуі бойынша, ол медицина мен техникалық біліммен бірге практикалық ғылым тобына кіреді.

Педагогика интегративтік және практикалық бағдарлық сипатқа ие. Ол басқа ғылымдардың адам, табиғат, қоғам туралы ілімдерін өзінің пәні –тәрбиені оқытуда пайдаланады.

Педагогикаға бәрінен жақыны психология. Екеуінің арасында бірнеше байланыс жіптері бар. Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндері. Психология заңдардың дамуын, адамның психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балаларға білім беру мақсатты бағытталған (ойлау, іс-әрекет) психикалардың өзгеруі ретінде болмақ. Ол психологиялық білімдерді меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкін емес. Екінші байланыс жібі екі ғылым – оқытудың критерилері мен көрсеткіштері және тұлғаны тәрбиелеумен айналысады. Оқушылар білімінің жылдамдық деңгейі жадыларының өзгеруімен, білім қорларымен, практикалық мақсатта білімдерін оңтайлы қолдана білу арқылы тіркелінеді.

Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы даму заңдары туралы білімді бере отырып, педагогиканың әдіснамалық іргесін құрады. Әлеуметтану педагогикаға әлеуметтік ортадағы тұлғаның қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтік қатынастар туралы ілім береді.

Этика мен эстетика өнегелік және көркемдік тәрбиенің негізін құра отырып, мораль және табиғаттық эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы білім беруге әсер ететін өндірістік, экономикалық процесстер туралы іліммен сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшін адамның ағзасын, өмірлік қамтитын жүйелерін, жоғары нервтік әрекеттерін білу қажет.

Кибернетика, күрделі динамикалық жүйелерімен бірге басқару теориясы, педагогиканың дамуында үлкен роль атқарады яғни, педагогикалық жүйелерді басқару үрдістері тұрғысынан талданады. Информатика, жинақтау, ақпараттарды өңдеу туралы ғылым, ол да педагогика үшін өте маңызды. Тіпті ақпаратты әдістер мен педагогикадағы технологияларды оқытатын педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.

Педагогика бұдан да басқа ғылымдармен байланысты. Педагогикалық ілім пәнаралық сипатқа ие немесе адам педагогикамен қатар, адамның іліміне әсер ететін, аралас ғылымдардың әдістері, теориялары, ақпараттарымен пайдаланып, көптеген ғылымдарды оқиды. Бірақта педагогика мамандар білуге тиіс, өзінің пәні, жүйелік теориясы, ұғымдары