Орчултн

Үлдл _________________

Үнтә _________________

Кимд _________________

Оррах _________________

Керчх _________________

Өгйәлх _________________

Темдг: __________ (6)

6. Үгмүд өдгә, өңгрсн, ирх цагт тәвтн.

Зур – __________________________________________________________

Бич – __________________________________________________________

Умш – _________________________________________________________

Йов – __________________________________________________________

Керч – _________________________________________________________

Темдг: _________ (10).

ТОЛЬ

I. төр «Сурх цагт седклән батл»

1-гч әңг:

ацана машин грузовик деевр крыша

әмд булң живой уголок келвр рассказ

багла букет тосхлт строительство

белдвр подготовка тоть попугай

гиич гость түүк повесть

давтх повторять түлкүр ключ

дурта любимый

медрл знание 8-гч әңг:

моһлцг круглый дошх кататься

олмһа находчивый һәәхүл выставка

серх просыпаться зөөр богатство

таньл знакомый керг дело

тууҗч историк харан острота зрения

түңгрцг кошелек ончта особый

үүдәх производить оңһц лодка

чолун камень тасм лента

эрдм профессия

2-гч әңг: II төр «Сән гиичд күн байрлдг»

буурл седой 1-гч әңг:

бүдлх принимать душ бичә зовтн не переживайте

диг-даран распорядок болһамҗта внимательный

көгшә старец геедрх потеряться

медәтә пожилой гешүн член

нурһн спина/рост иньг друг

олх находить кевтх лежать

мектә хитрый

3-гч әңг: мөргх молиться

ааһ-сав посуда нуувч секрет

негдүлх соединять олх находить

өөмх плавать

4-гч әңг: унһах ронять

нилх грудной ребенок харһлт встреча

өргндән в ширину хаалһ дорога

саатулх укачивать хәәх искать

теврх няньчить хол далеко

утдан в длину хош-хора багаж

цуглрх собираться

5-гч әңг:

алң болх удивляться 2-гч әңг:

герәслх завещать давулх проводить

ном наука

ончта орм знаменитые места 5-гч әңг:

сойл культура алтн золотой

сул цаг свободное время ке нарядный

тиньгр доброжелательный килң бархат

тууҗ история торһн шелк

тууҗч историк хатхмр вышивка

шин новый цаһан мөңгн серебро

шеемг шерстяной

3-гч әңг:

дурах подражать 8-гч әңг:

келн күн национальность диилх побеждать

күцәх выполнять заквр наказ

орн-нутг страна лит календарь

темцх идти сәвүр веник/метла

хуһлх отламывть

4-гч әңг:

Һулмт очаг IV төр «Күн дөңгәр»

зәңгллһн сообщение 1-гч әңг:

зер-зев инвентарь ав возьми

авъяс обычай

5-гч әңг: амрлһн каникулы

цол звание баг группа

байрлх радоваться

6-гч әңг: гемим тәвтн простите

кеермҗ украшение гиичлүр гостиница

дөң помощь

8-гч әңг: зогсал остановка

модна экн семена зуульчллһн путешествие

саҗх встряхивать күләх ждать

тиньгр һазр равнина ноолдан борьба

уул гора түлкүр ключ

харан поле зрения туурх прославиться

харсх защищать

III төр: «Ут наста бат кишгтә болтн» цергч солдат

1-гч әңг: шав рана

Һаһа тетя (по папе)

наһц эгч тетя (по маме) 2-гч әңг:

өңг цвет гегән свет

тосх встречать чадх уметь

эклц начало

2-гч әңг:

цевр-цер чистоплотный 3-гч әңг:

дамшлт навыки

4-гч әңг: зура схема/план

дала океан ова горка

хаалһ дорога V төр «Һәәхүлд»

шивх бросать 1-гч әңг:

адһх торопиться

4-гч әңг: буудя зерно

амрх отдыхать һо прямой

дарунь затем матьхр кривой

самлх расчесывать сахл усы урһц растения

уһах мыть хагсу сухой

худг колодец ясх ремонтировать

5-гч әңг: 2-гч әңг:

мөргх молиться биир кисточка

өвк предок бу ружье

өргх поднимать модьрун грубый

өрч диафрагма ноолдач драчливый

санамр спокойный

6-гч әңг: тиньгр ровный

архайг пушистый үннч честный

әмтәхн сладкий хәрүч заботливый

богшурһа воробей худлч лгун

һашун горький хулхач вороватый

һәрд орел чиирг выносливый

һурвлһ сова залху ленивый

дән война

делкә мир 3-гч әңг:

ичр стыд бал мед

ишкм шаг булхх проваливаться

көглҗрһн голубь зөг пчела

негдүлх соединять көлгн транспорт

сорх всасывать

8-гч әңг: онц темдг особые прметы

ач вклад тәрән урожай

аһу пространство

амрх отдыхать 4-гч әңг:

арһ возможность аһар воздух

дарунь затем асхх лить

Әрәсә Россия гиих распогодиться

килнц грех һатлх пересечь

олҗ нашел дадмг опытный

диилх побеждать

9-гч әңг: дуслх капать

бултх прятаться нөр сон

һууҗмул цыпленок нуувч секрет

нүүрсн уголь сән дурар добровольно

тохрх превратиться шиңгн жидкий

туурх прославиться хорһн жир

хүв часть элдх месить

ур пар

үүрх крошиться 5-гч әңг:

арчм аршин

7-гч әңг: үлдл остаток

ла свечка чеерүд очередь

орм место чиңнүрдх взвешивать

эд ткань

8-гч әңг: эмәх стесняться

аңһучлх охотиться

бахлур горло 6-гч әңг:

гетх караулить арсн кожа/шкура

гүн кобыла махсг любит мясо

зерлг адун дикий табун үүр гнездо

көндрл уга не трогаясь

наад бәрх смеяться 7-гч әңг:

унһн жеребенок төвкнүн спокойно

шав рана сәәрх набирать вес

хәрүлх пасти

VI төр: «Делгүрт» эмнх лечить

1-гч әңг:

делгүр магазин

зер-земш фрукты

мөңгн деньги

темсн овощи

урдаснь заранее

хот-хоол продукты

хулд продукты

2-гч әңг:

күсл мечта

буһу браслет

дуһрул юла

зәңгвч галстук

хол биш недалеко

4-гч әңг:

акун хот твердая пища

буслх кипеть

иссн скисший

күсдундур полтора

ниткрх раскатывать

өткн густой

СОҢСЛҺНА ДААЛҺВРМУД

ДАВТЛЛҺН

1. Кемб? Юмб?

1а: Эн юмб? – Эн дорв. Эн кемб? – Эн көвүн.

1ә: Эн кемб? Эн Хоңһр.

Эн юмб? Эн Альвн.

Эн кемб? Эн үүрмүд.

Эн кемб? Эн Долан.

2а: Сурһульч – сурһульчнр

Күн - әмтн

Школ - школмуд

Багш - багшнр

Мөрн - мөрд

4. цеңкр, цаһан, шар, хар, оошг, ноһан, күрң, оштл, улан, бор.

5а: хойр зун далн зурһан – тавн зун арвн һурвн

хойр – тәвн зурһан – найн негн

зурһан зун хөрн зурһан – нәәмн миңһн йисн зун хөрн негн

зурһан – дөчн дөрвн – йирн долан

һурвн – далн хойр – найн йисн

тавн – һучн йисн – тәвн һурвн

5ә: арвн негн, арвн хойр, арвн һурвн, арвн дөрвн, арвн тавн, арвн зурһан, арвн долан, арвн нәәмн, арвн йисн, хөрн

I төр «Сурх цагт седклән батл»

5-гч әңг, 4 даалһвр. Зәңг ямаран сурврла ирлцҗәнә?

Школын терзмүд цаһан ширәр ширдәтә.

Школ хойр давхр.

Школын үүдн хар модар кегдҗ.

Школын деевр күрң өңгтә.

Школ селәнә тал дунд бәәнә.

Школын эрс улан чолуһар кегдҗ.

II төр «Харһлт»

2-гч әңг, 1б:

Мини эцк – эцкм

Мини эк – экм

Мини ээҗ – ээҗм

Мини аав – аавм

Мини эгч – эгчм

2-гч әңг, 1в:

Мини эцк эмч. Эцкм эмч.

Мини эк цаһан седклтә. Экм цаһан седклтә.

Мини аав келмрч. Аавм келмрч.

2-гч әңг, 3а:

Бичг. Харла Хөрн хойр.

Мана сонҗлта хорад ирхитн күләҗәнәвидн. Энд олн зүсн наадн, тууҗ, соньн зәңглһ соңсч, үзҗ медхд. Шин хальмг үгмуд медҗ авхт. Олн үүрмүдлә таньлдхд.

Сонҗлта хоран хойр гешүн

Харла: Пүрвә Ноһала хойр, тадн Сонҗлта хоран гешүд болҗант?

Ноһала: Э-э, тиим.

Харла: Таднд эн хора соньрхлтай?

Пүрвә: Мадн кезәңк тууҗар соньмсҗанавидн.

Харла: Пүрвә, чи Москваһасвч?

Пүрвә: Уга, та эндүрҗәнәт.

Би Элстәсв.

Харла: Ноһала, чи бас Элстәсвч?

Ноһала: Уга, би Аһш балһснасв.

Харла: Тадн кедүтәвт?

Пүрвә: Би арвтав. Ноһала йистә.

Харла: Та хойр сән үүрмүд болҗант?

Ноһала: Э-э, тиим. Дәкәд болхла мадн Сонҗлта хоран гешүд.

3-гч әңг, 1- даалһвр соңстн:

Бичкдүдин хуралд ирсн гиичнр Хальмг Таңһчд 7 өдр бәәхмн. 3 өдр хуралын көдлмш давгдхмн. Наадк өдрмүдт сойлын программ күцәгдхмн. Эндр мадн Николай Николаевич Пальмлвин нертә музейд одх санатавидн. Эн музей шин тосхсн бәәшңд бәәнә.

Мана багт 8 күн бәәнә. Таньлдҗ авхмн. Дорҗ Англяс ирв. Эн хальмг туульсар соньмсна. Сарң Китдәс. Эн зург зурхдан дурта. Хальмг тег зурхар бәәнә. Аюка Моңһлас. Эн хальмг тохмта малмудар соньмсҗана. Хөөчнрин хош хәләхәр седҗәнә. Кермн Америкәс. Хальмг кел дасх саната. Мигмр Төвдәс. Эн хальмг хурлд одхмн. Сәәхлә Хасгин һазрас. Сурһульчнрла таньлдхар седлә. Улан Францас. Францд олн хальмгуд бәәнә. Элстд түрүн болҗ ирҗәнә. Эн көвүн тууҗар соньмсна. Мазн Немшин һазрас. Энүнә эцк немш, экнь хальмг. Элстд аав ээҗ хойрнь бәәнә. Мазн гиичд ирв.

3-әңг, 4 даалһвр:

Соңстн. Умштн.

Хойр зург

Манҗ школасн ирәд, Экнь, эцкнь, ээҗнь

Мөңкинд адһад һарна. Эңкр Санҗан магтна.

Сумкан шуһуд хайчкад, Тер юңгад гихлә

Селә эргҗ гүүнә. Тоомсрта көвүн мөн.

Герин даалһвр күцәхш, Маңһдуртнь школд ирнә,

Һаза нохасла көөлднә, Манҗ номан медхш.

Ээҗиннь үг соңсхш, Даалһвран күцәсн Санҗ

Эн айстан йовна. Дарунь босад келнә.

Санҗ школасн ирәд, Манҗиг бичә дуратн,

Сахньҗ даалһвран күцәнә. Му йовдл тертн.

Сөөднь зүүд үзәд, Санҗас үлгүр автн,

Сән темдг эрнә. Сәәхн үлгүр энтн.

Балакан А.

3-гч әңг, 4ә:

1. Ноһала: Манҗ школасн ирнә.

2. Селә эргҗ гүүнә.

3. Герин даалһвр күцәхш.

4. Манҗиг бичә дуратн.

5. Пүрвә: Санҗ зүүд үзнә.

6. Сән темдг эрнә.

7. Герт әс н - өрүн һарна.

8. Санҗ тоомсрта көвүн.

3-гч әңг, 5 даалһвр:

[ү] - [ү:] [а] - [а:] [о] - [о:] [э] - [э:] [ә] - [ә:] [ө] - [ө:]

Үлгүр – үр – гүүнә - зүүдн

Дарунь – даалһвр

Том – тоомсрта

Эк – эцк – ээҗ

Сән – сәәхн

Сө - сөөднь

5-гч әңг, 3 даалһвр:

Йисн: Үүрмүд, оньган өгтн!

Җаңһр һаран шавтаҗ.

Эмчин хора альд бәәнә?

Байрта: Хойрдгч терзин өөр.

Йисн: Хоран үүднд бичәтә юмн уга.

Энтн эмчин хора биш.

Байрта: Орад хәләхмн.

Долан: Харңһу.

Юмн үзгдхш.

Көвң, кенчр, маарль олҗ авх кергтә.

Хәәч бичә марттн.

Йисн: Җаңһрин шав шулуһар боох кергтә.

Эмч альд?

III төр «Ут наста, бат кишгтә болтн»

1-гч әңг, 3ә даалһвр

Эн мини һаһа. Мини һаһа Москва балһснд бәәнә. Мини һаһа цаһан седклтә, иньгч, шулун-шудрмг. Би һаһадан йир дуртав. Һаһам нанд белг авч ирнә. Мини һаһа бүшмүд өмсхдән дурта. Эндр улан бүшмүд өмсҗ. Мини һаһан нерн Герл. Эн мини эцкин эгч.

4-гч әңг, 1 даалһвр:

Зург

Бумбин орн өндр уулмудын заагт, цегән цевр уста өргн далан хаҗуд бәәнә. Эн орна хотл балһсн – Бумб. Җилин дөрвн цагин эргцд эн нутг хаврин бәәдләр бәәнә. Ноһан тег, олн зүсн цецгүд сәәхрнә. Эн нутгт үвл уга. Тегәд энд бәәх улс цас үзәд уга.

Эн орнд тавн үр бәәнә: Җаңһр, Хоңһр, Йисн, Долан болн эднә үр Альвн гидг нертә миисин кичг.

Нег дәкҗ Җаңһр зүүдндән ик цаста һазр үзв. Көвүнд эннь йир соньн болв. Җаңһр цас үзхәр седв. Эн үүрмүдән дуудв. Эврәннь зүүдән эднд келҗ өгв. Хоңһр Цаһан хойр аавд бичг илгәх седвәр орулв. Эдн аавд бичг бичв.

Нег сө герлтә одд талас буурл сахлта өвгн цанар буув. Энүнә цанын ардас нигт цасн Бумбин орн деер унв. Эргндән цәәһәд, һазр цасар бүркгдв. Сәәхн белгүд цацҗ унв. Әмтн цаснд байрлв.

Генткн теңгрт ик ноһан лу үзгдв. Энүнә амнас һал падрад йовна. Эн лууһас цугтан әәв.

Бумбин орнд хойр дам аюл учрв: лу Бумбин орнд.

4-гч әңг, 1ә даалһвр:

Соңстн. Давттн.

/ии/ [и:], /әә/ [ә:], /аа/ [а:] миисин әәмшг аав

4-гч әңг, 2 даалһвр:

Җаңһр: Мана орн-нутгин йиртмҗ хүврв.

Хоңһр: Яһҗ хүврв?

Җаңһр: Цасн үвл авч ирв.

Хоңһр: Үвл ямаран болна?

Җаңһр: Цаста үвл байр белглнә.

Хоңһр: Ямаран байр?

Җаңһр: Цанар дошна, долда кенә.

Хоңһр: Йиртмҗ яһҗ сольна?

Җаңһр: Шуурһн шуурна, һазр мөстнә.

4-гч әңг, 4 даалһвр:

Мендвт! Мини нерн Цасн Аав.

Эн Барг, мини ноха.

О, Цасн Аав, би таниг таньнав.

Та бичкдүдт белг авч ирнәт.

Би Хоңһрв. Мини зог – футбол.

Би йир сәәнәр футбол нааднав. Би

чидлтәв болн ухатав. Нанд дала үүрмүд бәәнә.

Җаңһр: Цасн Аав, би таниг Шин җилин

нәәрлә йөрәҗәнәв. Дегтр белглҗәнәв.

Хоңһр: Уга, би Цасн Аавд компьютерн наад белглнәв.

Ноһала: Багла сарнанк белглнәв.

Йисн: Күндтә Цасн Аав, Шин җилин шүлг келҗ өгнәв.

IV төр “Күн дөңгәр»

1-гч әңг, 3 даалһвр

Мендвт. Мини нерн Өлзәт. Би мел ода ирүв. Долан хонгар ирүв. Нанд хора кергтә. Нег күн бәәдг хора авхар седләв. Бүдлүртә хора сән болх билә. Би өрүн болһн киитн усар бийән уһанав. Хоран терз деед үзг хәләсн болхла йир сән болх билә. Би нарта, сарул ке хорас тааснав. Хойрдгч давхр нанд таасгдх билә. Нанд дала хош-хора уга.

1-гч әңг, 5 даалһвр:

1. А.: Мендвт.

Кедүдгч тойгта автобус балһс орна?

Ә. 21-гч тойгта автобус.

Адһтн. 5 минут болад көндрх.

2. А.: Буруһан сурҗанав, хойрдгч давхрт ямаран хорас бәәнә?

Ә.: Нер-усан келтн.

А.: Би Дорҗин Бадмв. Долан хонгар ирүв.

Ә.: Бичә зовтн, тана хоран тойг 213.

Түлкүрән автн. Бичә геетн.

3. А. Җаңһр, менд!

Чамаг үзсндән йир икәр байрлҗанав.

Ә.: Альдаран йовхмн?

А.: Хошан ав. Элст орхмн.

V төр «Һәәхүлд»

2-гч әңг, 3 даалһвр:

Көвүн: Аав, кенә зург чини хорад өлгәтә?

Аав: Энчн Ока Иванович Городовиков гидг күн.

Хальмгин баатр үрн.

Көвүн: Би меднәв, мини үр Городовиковин нертә уульнцд бәәнә.

Аав: Мел чик. Мана балһснд Городовиковин нертә талвң бәәнә.

Көвүн: Элст балһсна 4-гч микрорайонд кенә бумб зогсҗана?

Аав: Энчн О.И.Городовиковин бумб. Эн бумб 1976-гч җил, үкр сарин 16-д

Элстд тәвгднә. Эн бумбиг Н.А. Санджиев болн Роберманн Лев Марк ах-дү хойр кесн болдг.

Көвүн: Аав, би танд ик гидгәр ханҗанав.

Үүрмүдтән Ока Иванович Городовиковин бумб үзүлнәв.

7-гч әңг, 3 даалһвр:

Мана класст олн юмн бәәнә. Классин хорад йисн ширә, арвн нәәмн сандл, хойр дегтрин үкүг, самбр, багшин ширә, багшин сандл бәәнә.

Мана класст арвн долан сурһульч сурна. Нәәмн көвүн, йисн күүкн. Мини үр һурвдгч ширән ард сууна. Эн йистә. Классин хойр сурһульч нәәмтә.

Би негдгч ширән ард суунав. Мини үр сүл ширән ард сууна.

VI төр «ДЕЛГҮР»

2-гч әңг, 2 даалһвр

Эндр би хулд кехв. Нанд шин буһу, сам кергтә. Би болхла зәңгвч хулдҗ авхар бәәнәв. Мини хуучн зәңгвч геедрҗ одв. Дакад мини ээҗ өдмг, тос, үс авхулҗана. Мини ээҗ балта ав гилә. Би мартҗаҗв.

6 әңг, 3 даалһвр

К.: Мендвт! Заһс хулдҗ авхар ирүв. Эндр ямаран заһс хулдҗанат?

Л.: Мендвт, мендвт! Мана делгүрт шин, мел ода бәрсн заһсн бәәнә.

Танд ямаран заһсн кергтә?

К.: Ясн уга, шимтә, җөөлкн махта заһсн кергтә.

Л.: Җаал заһс автн.

К.: Җаал меклә иднә гиҗ соңслав. Цеерлҗәнәв.

Хорв эс гиҗ бекр заһсн бәәнү?

Л.: Эндр иим заһс авч ирсн уга. Бекр заһсна хар түрсн бәәнә.

Түрс автн. Үнтә биш. Зун грамм түрсн 250 арслн күрнә.

К.: Ода яахв! Хойр зун грамм түрс чиңнүрд. Терчн кедү күрх?

Л.: 500 арслң. Йир тарһн кет балг бәәнә. Өрмтә шархла йир әмтәхн болна.

К.: Терчн хүүрә махта, дәкәд болхла дала үүрмг яста.

Маңһдуртан ирнәв.