Тодлтн

Рис.

Полынь бурьян алтей чебрец

буурлда шарлҗн улан бух ману

Иим янзар күүндтн:

А.: Эн юмб?

Ә.: Эн теегин урһмл.

А.: Эн урһмл ямаран нертә?

Ә.: Эн буурлда.

Рис.

лебеда степной вьюн

өлң керсң оралддг буг

Умштн.

Буг өвсд

Мана теегт олн зүсн өвсн: йөркг, бетк, арҗана, зултрһн, чөдргн, зурмна сүл – урһна. Эдн заагт олн буг өвс урһна. Буг өвсн тәрәнә шиминь авна. Урһц баһ болна. Цуһараһаснь икәр хорлтан өлң өвсн күргнә. Өлң өвсн нег ормдан удан урһна. Эн урһмлын уңгнь һазр дораһур ик холд сарсаҗ делнә. Өлң һазрин чиг-усиг бийдән икәр шиңгәҗ авна. Өлң хама болв чигн урһна.

Теегт керсң гидг буг өвсн бас урһна. Эн урһмл һурвлҗн түңгрцгин бәәдлтә эктә. Ик-ик шүдтә өргн хамтхаста. Керсң тәрәнә өслтд икәр хорлтан күргнә. Керсң нег халхарнь олн әмтсин эрүл-менд харлһнд кергтә болна.

Оралддг буг өвсн теегт йир икәр урһна. Урһхларн, тәрәг ораһад, урһлтд ик саалтг болна.

Теегт урһдг буг өвсд әмтнә һарудт чигн урһна. Буг өвсд сәәнәр медҗ авх кергтә. Һарудтан үзхләрн, таслад, уга кех кергтә.

а) Сурврт хәрү өгтн.

1.Тадн ямаран буг өвсд меднәт?

2. Эрүл-менд харлһнд ямаран өвсн кергтә болна?

3. Ямаран өвсн һурвлҗн эктә?

4. Ямаран өвснә уңгнь холд сарсаҗ делнә?

5. Ямаран өвсн һазрин ус икәр шиңгәҗ авна?

6. Ямаран өвсн ик хамтхаста?

ә) Ирлцүлтн.

1. Керсң рис. вьюнка

2. Өлң рис. лебеды

3. Оралддг өвсн рис.колоски

3. Чееҗәр дастн.

Темәнә шинҗ

Хулһн чиктә, Мөрн делтә,

Үкр гестә, Хөн нооста,

Барс тавгта, Мөчн бөктә,

Туула урлта, Така өврлгтә,

Лу бийтә, Ноха һуйта,

Моһа нүдтә, Һаха сүүлтә.

4. Багш: Олмһа үүрмүд маднд келвр илгәҗ. Эн келврәр зурсн зургудын һәәхүл удл уга болхинь зәңглҗәнә. Бичг мел ода ирв.

Темән

Кезәнәс нааран темән ик элстә һазрт көлгн болҗ тоолгдг бәәсмн. Темәнә цогцнь, бәәсн бәәдлнь халун, ик элстә һазрла йир ирлцәтә. Өндр цогцнь болн ут күзүнь хаалһд йовсн цагт ик холас ю болв чигн үзнә. Утулң у хамрин нүкнь усиг холас меднә. Халун салькнас ниссн элснәс бийән харсхин төлә, темән хамриннь нүкән хаачкна.

Темән кесг хонгт ус уулго удан йовна. Темән ик чидлтә. Темән тарһлхла, бөкн урһна. Темәд нег бөктә болн хойр бөктә болҗ хувагдна. Темән ноһа, өвс, цегрәч иднә.

Хойр хумста темәнә тавгнь өргн болн зузан. Темән йовсн цагт, хойр хумснь сарсаһад, өргн тавгнь улм өсәд, ямаран чигн элстә һазрт булхлго йовна. Темәнә тавгнь ик зузан хату өвртә. Иим тавгиннь өвр, халун һазрар йовхла, көлинь шатахш. Темән киитн һазрт чигн сән бәәнә.

Темәнә бүл: буур, иңгн, торм, таальг болн ботхн.

а) Зург ирлцүлҗ зуртн.

ботхн таальг иңгн торм буур

5. Тааҗ медтн.

Эн өвртә, эгц хамрта, ут сүүлтә мал. Теегт идшлнә. Олн зүсн ноһа: буурлда, зултрһн, чөдргн, зеергн, буя – иднә. Әмтнд үсәр, тосар, өрмәр, ээзгәһәр, махар, арсар олз орулна. Үсәр болн махарнь олн зүсн хот кегднә.

Эн _______________________.

Эн өрк-бүлтә: эк – …, эцк – хуц, үрн – хурһн. Теегт идшлнә. Эдниг хөөч хәрүлнә. Нооснь сән. Эднә ноосар гүрмр деес, ишкә кенә. Эднә махн шимтә, күүнд теҗәл болна.

Эн _______________________.

Эн торһн күрң девлтә, ут сәәхн көлтә, ик нүдтә, җөөлн хәләцтә, җоралҗ йовдг йовдлта. Теегт идшлнә. Энүнә дурта ноһан – цаһан өвсн. Энүнә үсәр чигә кенә. Эн юунд болв чигн нөкд болна, хотар әмт теткнә.

Эн ________________________.

Иим янзар күүндтн:

А.: Эн ут сүүлтә малый?

Ә.: Эн ут сүүлтә мал.

А.: Эн өвртә малый?

Ә.: Уга, эн өвртә мал биш.

6. Багш: Мана балһснд цецгүдин һәәхүл болҗана. Һәәхүлд цоксн зургудан үүрмүдтән илгәхмн.

роза

колокольчик

Ромашка

одуванчик

фмалка

сарнанк хоңхл камб җамб нил

Иим янзар күүндтн:

А.: Эн юмб?

Ә.: Эн цецг.

А.: Эн ямаран цецг?

Ә.: Эн цоохр цецг.

А.: Цецгин нерн ямаран?

Ә.: Лиш.

7. Багш: Соньн бичг ирв. Хойр сурвр бичәтә.

1.Хальмг Таңһчин туг деер ямаран цецг зуратав?

______________________________________

2. Ямаран цецг Хальмг Таңһчин онц темдгв?

______________________________________

8. Багш: Цаһан Нур селәнд «Хальмгин тохмта мал» гидг һәәхүл секгдҗәнә. Мана үүрмүд һәәхүлд орлцҗана. Эднә зәңгллһ соңстн.

Рис. бык, корова, теленок

бух үкр туһл