Тодлтнг

1. Залу нерән геехәр, залу цогцан ге.

2. Залуһин зөргәс үүл бүтдг.

3. Олн-әмтнд туслхла, алдр нерн делгрх.

4. Матьхр уга модн уга, магтал уга баатр уга.

5. Көөсән күцдг, келсән күцәдг.

5-гч әңг Иҗл һол

1. Хур юңгад ордв? Шинҗлтн.

Хурин усн хамаран оддв

Генткн теңгр эңдән үүлтәд одв. Хур экләд дуслв. Хурин дусал һазрт дарунь шиңгрҗ одад бәәв.

Хур чаңһдад ирв. Орҗах хурин ә герин ора деер тарҗңнад бәәв. Герин терзмүд деерәс усн доракшан һооҗад бәәв.

Хур суулһар асхҗахла әдл орҗана Агчмин зуур эңдән цәәһәд, усн болҗ одв. Зуни цагт хур удан орхш. Зунд хур үүләр орна. Хур гиихлә, үүлн тарҗ одна. Нарн шинәс экләд халулна. Хурин хөөтк нарн дегд хурц. Хурин уснас цуглрсн цандгуд удан боллго һазрт шиңгрҗ одна.

Орсн хурин усна зәрм хүвнь уурт тохрад, деегшән аһарт һарна. Зәрм хүвнь гүүһәд, һолмудар, нуурмудар орна. Зәрм хүвнь һазрт шиңгрнә.

а) Сурврмудт хәрү өгтн.

1. Хур юунас орна?

2. Зуна хур ямаран?

3. Хурин уснас юн цуглрна?

4. Хурин хөөтк нарн ямаран?

5. Деегшән аһарт юн һарна?

6. Хурин усн альдаран орна?

7. Хурин усн юунд шиңгрнә?

8. Хур яһҗ эклнә?

2. Келвр зураһар тогтатн.

Схематично изобразить круговорот воды

Умштн.

Хальмгин теегәр Кара-Сал, Маныч, Кума, Яшкуль, Егорлык, Иҗл һол гүүнә. Иҗл һол Хальмг Таңһчин деед-ар үзгәр 12 дууна туршарт гүүнә. Җилин дөрвн цаг болһнд Иҗл һол нег дүрәр бәәхш. Мөрн сарла Иҗл «нөөрәсн» сернә. Көвәһәрнь бәән мөсн экләд хәәлнә. Мөсн экләд көндрнә. Тасрха мөсд нег-негән күцәҗ хамхрад, үүрәд бәәнә.

Мөчн, така, ноха сармудт Иҗл йир сәәхн. Эн цагла һол деер олн улс амрна. Аца чирдг кермд, оңһцс сольвлдна. Иҗлин хойр амарнь урһа модд күрилднә.

Намрт Иҗл һол өңгән сольна. Уснас һарсн серүн ур кү серүцүлнә. Өрүһәр будн бәәнә.

Үвлднь Иҗл «унтна». Усн көрнә. Иҗл деегүр ардан цанмуд чирсн мөрд, машид йовна.

а) Сурврмудт хәрү өгтн.

1. Иҗл һол хальмгин һазрар кедү дуунад гүүнә?

2. Кезә Иҗл һол нөөрәсн сернә?

3. Олн улс кезә Иҗл һол деер амрна?

4. Машид кезә Иҗл һол деегәр йовна?

5. Иҗлин хойр амарнь юн урһна?

6. Иҗл һолар юн йовна?

7. Хальмг Таңһчд ямаран һолмуд бәәнә?

8. Иҗл һол мөснәс кезә сулдна?

ә) Чик эс гиҗ хаҗһринь темдглтн.

1. Элст балһсн Иҗл һол деер бәәнә.

2. Цаһан Амн Иҗл һол деер бәәнә.

3. Иҗл һол үвлд көрхш.

4. Иҗл һол заһсар байн.

5. Иҗл һол 25 дуунад гүүнә.

6. Иҗл һолар кермд, оңһцс йовна.

7. Иҗл һол деегүр цанмуд йовна.

4. Тааҗ медтн.

Ф	Э	Я	Д	Е	К	Б	Ю	М	В	О	Ө
О	Ң	Һ	Ц	Җ	Е	Ә	Һ	Ө	Р	Ү	Н
Л	К	У	А	Ц	Р	П	Ү	Р	С	З	О
М	Ө	Ч	Н	Х	М	Ө	С	Н	А	Г	Х
Я	Ң	Н	Д	Ш	Н	А	Е	У	Р	Е	А
Ң	Ү	С	Г	Ч	Ш	Ц	Р	Р	Ц	Я	Л
И	Җ	Л	В	Э	Я	А	Ү	О	З	А	М
Д	У	У	Н	А	Е	Н	Н	Д	Н	Э	И

6-гч әңг Кеедән гер

1. Шинҗлтн.

Рис. калмыцкая кибитка

ишкә гер

рис. деревянный дом кирпичный дом многоэтный одноэтажный дом

модн гер чолун гер кесг давхр гер нег давхр гер

Иим янзар күүндтн:

А.: Эн юмб?

Ә.: Эн гер.

А.: Эн ямаран гер?

Ә.: Эн чолун гер.

2. Умштн. Келврт нер өгтн.

Элстин захд өндр хойр давхр гер зогсҗана. Герин деевр ноһан төмрәр бүркәтә. Герин эрс улан чолуһар кегдҗ. Герин үүдн деед үзг хәләҗәнә. Эн герт 9 хора бәәнә. Негдгч давхрт заман, ширәлң, гиичин хора, көдлмшин хора, үүдндк хора болн бүдлүр бәәнә. Хойрдгч давхрт 3 нөөрслң болн 2 бичкдүдин хора бәәнә. Кеедә өвгнә хора негдгч давхрт бәәнә.

Кеедән хора ик, сарул, дулан, цевр, ке. Хорад түнтгтә орн, 3 тохавчта сандл, дегтрин болн хувцна үкүг бәәнә. Терзин өмн ширә зогсҗана. Ширән өөр сандл зогсҗана. Шал деер үстә кевс делгәтә. Үүднә барун булңгд нүрздг өлгәтә. Терз деер торһн хааһул өлгәтә. Түндгтә орн деер хальмг хурл зурата зург өлгәтә.

Герин хаша дотр олн хусм модн урһна. Кеедән дурта модн – хусм модн. Кеедән гер нанд йир таасгдна.

а). Кеедән хорад юн бәәнә? Шинҗлтн. Таблицд темдглтн.

№	Нерн	То
	түнтгтә орн

ә) Сурврмудт хәрү өгтн.

1. Чолун гер альд зогсҗана?

2. Герин деевр ямаран өңгтә?

3. Герин үүдн ямаран үзг хәләҗәнә?

4. Герт кедү хора бәәнә?

5. Хойрдгч давхрт кедү хора бәәнә?

6. Кеедән хора кедүдгч давхрт бәәнә?

7. Кеедән хора ямаран?

8. Кеедән хорад юн бәәнә?

9. Кеедән дурта модна нерн ямаран?

10. Кеедән хашад юн урһна?

б) Ирлцүлтн.

1. Элстин захд улан төмрәр бүркәтә

2. Кеедән гер хусм модн урһна

3. Герин үүдн түнтгтә орн бәәнә

4. Герин деевр чолун

5. Герт деед үзг хәләнә

6. Хаша дотр хойр давхр гер зогсҗана

7. Кеедән хорад йисн хора бәәнә

3. Кеедәд нөкд болтн. Юн ямаран үзгт бәәнә?

кибитка

собака верблюд

Кеедә

Овечка

1. Кеедән ишкә гер _____________ үзгт бәәнә.

2. Кеедән темән ________________ үзгт бәәнә.

3. Кеедән хуц __________________ үзгт бәәнә.

4. Кеедән ноха _________________ үзгт бәәнә.

4. Тааҗ медтн:

	Ч	О	Л	У	Н

7-гч әңг Тоолгч нерн