Студопедия.Орг Главная | Случайная страница | Контакты | Мы поможем в написании вашей работы!  
 

Дауыссыз дыбыстар



Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар жүйесі

Айтылу кезінде ауаның еркін шықпай, кедергіге ұшырап шығуынан жасалған дыбыстарды дауыссыз дыбыстар дейміз.

Дауыссыз дыбыстар сөйлеу мүшелерінің бір-бірімен жанасуы немесе толық қабысуы арқылы пайда болады. Дауыссыздардың басты ерекшеліктері:

- дауыссыздардың жасалатын орны – ауыз және көмей қуыстары;

- дауыссыз қатаңдарда мүлде үн болмаса, ұяңдарда – үннің қатысыжартылайболады да,ал үнділерде - бәсең үн болады;

- дауыссыз қатаң және ұяңдардың ішкі сапасы – таза салдырдан тұрады деуге болады ал, үнділерде сөйлеу мүшелерінің (тіл, ерін, жақ) бір-біріне жуықтауы, түрленуі, көлемін өзгертуі көмей арқылы келген ауаға пәлендей кедергі бола алмайды;

- дауыссыз қатаң және ұяңдарды - көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге мүлде болмаса, ал үнділерді керісінше – көтеруге, созуға, әуенін өзгертуге болады;

- дауыссыздардың үн сапасында - жаңғырық болмайды;

- дауыссыздар сөз ішінде жалқы тұрып буын құрай алмайды.

Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар жүйесін мына дыбыстар құрайды: б, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ш.

Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі

Қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстар дауыс қатысына және жасалуына қарай өзара бірнеше топтарға бөлініп, жүйеленеді. Олар:

- үн мен салдырдың қатысына қарай: қатаң, ұяң және үнді дауыссыз дыбыстары;

- айтылу жолына қарай: шұғыл, ызың және діріл дауыссыз дыбыстары;

- жасалу орнына қарай: ерін және тіл дауыссыз дыбыстары.

1. Қатаң дауыссыздар

Тек салдырдан жасалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыссыздар деп атаймыз.

Қатаң дауыссыздарға мыналар жатады: к, қ, п, с, т, ш

2. Ұяң дауыссыздар

Үн мен салдырдың қатысы арқылы жасалған дауыссыз дыбыстарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз. Ұяң дауыссыздарда үннен гөрі салдыры басым болады.

Ұяң дауыссыздарға мына дыбыстар жатады: б, г, ғ, д, ж, з.

3. Үнді дауыссыздар

Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан гөрі үн басым болатын дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз.

Үнді дауыссыздар жұмсақ таңдайдың қалпына қарай екіге бөлінеді:

- ауыз жолды: й, л, р, у;

- мұрын жолды: м, н, ң.

Сын есімнің семантикалық түрлері.

Сын есім, обозначая признак и качество предмета, отвечает на вопросы қандай, қай? (какой? какая? какое?)

В предложении сын есім выступает в качестве определения и стоит перед определяемым словом. Когда прилагательные выступают в роли сказуемого, они находятся в конце предложения. Они также могут выполнять роль обстоятельства. Например: Ол бойшаң жігіт. (Он высокий джигит) – определение. Бүгін күн ыстық. (Сегодня жаркий день) – сказуемое. Ол тапсырманы ұқыпты орындайды. – обстоятельство. (Он выполняет задание аккуратно).

Прилагательные обозначают различные признаки предметов и явлений, например:

14- кесте

        Качество и вкус   Цвет Объем, величина, размер   Характер, свойство   Форма   Отношение к месту Отношение ко времени жұмсақ (мягкий), тәтті (вкусный) қатты (твердый), қышқыл (кислый) ақ (белый), қызыл (красный) үлкен (большой), ұзын (высокий), кең (широкий) төзімді (выносливый), ұқыпты (аккуратный), жуас (смирный) түзу (ровный), дөңгелек (круглый) қисық (кривой), жалпақ (плоский) алыс (далеко), жақын(близко) кешкі (вечерний), күзгі (осенний)

Прилагательное в казахском языке не согласуется с существительным в единственном числе, в падеже. Например: қызық ойын (интересная игра), қызық фильм (интересный фильм), қызық іс (интересное дело), қызық ойындар (интересные игры).

В казахском языке различаются три степени сравнения:

1. Жай шырай (положительная степень).

Например: қызыл көйлек (красное платье), тәтті алма (сладкое яблоко).

2.Cалыстырмалы шырай (сравнительная степень).

3. Күшейтпелі шырай (усилительная степень).





Дата публикования: 2014-12-08; Прочитано: 1426 | Нарушение авторского права страницы | Мы поможем в написании вашей работы!



studopedia.org - Студопедия.Орг - 2014-2024 год. Студопедия не является автором материалов, которые размещены. Но предоставляет возможность бесплатного использования (0.011 с)...