Тақырып 15. Халықаралық экономикалық қатынастар. Сыртқы экономикалық қызметті реттеу

Лекцияның мақсаты: Халықаралық экономикалық қатынастардың формаларын және сыртқы сауданың формаларын ашып қарастыру..

1. Әлемдік экономика немесе дүниежүзілік шаруашылық

2. ХЭҚ-тың негізгі формалары.

3. Сыртқы сауда және формалары.

4. Сыртқы экономикалық қызметті реттеудің мақсаттары мен құралдары.

1. Әлемдік экономика немесе дүниежүзілік шаруашылық дегеніміз- ұлттық шаруашылықтардың жиынтығы. Ол үздіксіз қозғалыста және өсу үстінде болады.

Дүниежүзілік шаруашылық өзара байланысты 2 жүйеден- ұлттық шаруашылықтардың жиынтығы мен халықаралық экономикалық байланыстардан тұрады. Оның дүниежүзілік шаруашылықты байланыстыратын бірнеше элементтері бар. Мысалы, егер бұл категорияғатехникалық-экономикалық тұрғыдан қарайтын болсақ, дүниежүзілік шаруашылықтың дамуы жалпы бір заңдылыққа бағынады. Сондай-ақ, қоғамдық құрылымның сипаты мен жекелеген елдердің ұлттық шаруашылығы, әр мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаты- оның басқа елдермен экономикалық байланыстарының бағытын, дүниежүзілік шаруашылықтың әлеуметтік-экономикалық сипатын көрсетеді.

Әлемдік экономика- экономикадағы жалпы заңдылықтармен бірге, нақтылы болып жатқан құбылыстарды да зерттейді.

Ұлттық экономиканың дүниежүзілік шаруашылықпен қосылуының өзіндік ерекшеліктері бар. Кез келген мемлекеттің сыртқы экономикалық байланыс жүйесіндегі ең сезімтал тұсы- оның экономикалық саясаттағы, яғни халықаралық байланыстар жүйесінде атқарып отырған қызметінде.

Қазіргі кезде кез келген мемлекеттің сыртқы экономикалық байланысы, оның көлемі, құрылымы, ол байланыстардың бейнесі барлығы- ұлттық шаруашылықтың дүниежүзілік байланыстағы деңгейін көрсетеді.

Әлемдік шаруашылық және оның бір бөлігі болып халықаралық экономикалық қатынастар саналады.

2.ХЭҚ-тың негізгі формаларына жататындар:

- халықаралық сауда;

- капитал қозғалысы;

- жұмысшы күші миграциясы;

- халықаралық жұмысшы күші миграциясы;

- халықаралық өндірісті кооперациялау;

- ғылыми-техникалық айырбас;

- валюта-несие айырбасы.

Дүниежүзілік шаруашылықтың құрылымы және әлемдік экономикалық қатынастар – елдер арасындағы өндірістік күш пен өндірістік қатынастардың деңгейімен анықталады. Әлем әртүрлі әлеуметтік-экономикалық жүйеге бөлінген. Олар халықаралық топтарға бірігеді.

Халықаралық тәжірибеде елдерді топтастырғанда негізгі үш топқа бөлеміз:

1. нарық экономикасы дамыған елдер;

2. экономикасы-нарық жүйесіне өту барысындағы елдер;

3. дамушы елдер.

І топқа нарық экономикасы дамыған 24 мемлекет кіреді.

а) “Үлкен жетілік”;

ә) Еуропалық одаққа кіретін елдер;

б) Еуропалық еркін сауда ассоциациясына кіретін елдер.

ІІ топқа шығыс Еуропаның бұрыңғы социалистік жүйедегі елдері, бұрыңғы ССРО елдері жатады.

ІІІ топқа Азия, Латын Америкасы, Африка елдерінің 141 елі кіреді.

Халықаралық еңбек бөлінісі - мемлекет ішінде және мемлекетаралық еңбектің даму қортындысы болып табылады. Еңбек бөлінісі- ол нақты еңбектің бөлінуі. Еңбекті бөлудің түпкі мақсаты- өнім шығарудың әдісі, яғни халықаралық еңбек өнімін өсіруге саяды.

Қоғамдық еңбек бөлінісі өзінің кәсіптік қызметіне байланысты мынадай формаларға бөлінеді:

а) жалпы,

ә) меншіктік;

б) бірыңғай кәсіпорындар.

Халықаралық еңбек бөлінісін дамытуға ықпал ететін бірнеше факторлар бар:

1.Елдердің табиғи-географиялық орны;

2. Ғылыми-техникалық прогресс;

3. Әлеуметтік-экономикалық жағдайлар.

Халықаралық еңбек бөлінісі қоғамдық еңбек бөлінісінің ең жоғарғы көрінісі, мемлекетаралық экономикалық байланыстардың негізі және жалпы экономикалық өзара тәуелділіктің объективтік бастамасы.

Еңбек бөлінісінің 4 формасы бар:

1. адамдардың жасы мен жынысы арасындағы еңбек бөлінісі;

2. қоғам ішіндегі;

3. территориялық еңбек бөлінісі;

4. халықаралық еңбек бөлінісі.

Дүниежүзілік шаруашылық байланыстардың күрделі жүйесінде халықаралық сауда ерекше орын алады.

Халықаралық сауда - әртүрлі елдердегі тауар өндірушілер арасындағы байланыс формасы болып табылады, яғни ол халықаралық еңбек бөлінісі негізінде қалыптасады және елдердің өзара тәуелділігін көрсетеді.

Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы - дүниежүзілік нарықты көрсетеді.

Ұлттық нарық – бұл халықаралық еңбек бөлінісі негізінде елдің ішкі және сыртқы сауда операцияларын жүзеге асыратын сфера.

Сыртқы сауда дегеніміз - белгілі бір елдің басқа елдермен сауда жасауы.

Сонда барлық елдердің сыртқы сауда операциясын жүзеге асыратын сфера- халықаралық нарық деп аталады.

Сыртқы сауда операцияларының төрт түрі бар:

- экспорттық;

- импорттық;

- реэкспорттық;

- реимпорттық.

Халықаралық сауда- бұл халықаралық тауар-ақша қатынастарының сферасы, дүние жүзіндегі барлық елдердің сыртқы саудасының жиынтығы.

Халықаралық сауданың формалары төмендегідей жіктеледі:

аукциондар мен аукциондық сауда;

биржалық сауда;

халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер;

лизингтік қатынастар;

қарама-қарсы сауда;

шекаралық сауда.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:

1.Әлемдік экономика немесе дүниежүзілік шаруашылық.

2.ХЭҚ және оның түрлері

3.Нарық экономикасы дамыған елдер;

4.Экономикасы-нарық жүйесіне өту барысындағы елдер;

5.Дамушы елдер.

6.Халықаралық еңбек бөлінісі және формалары.

7.Сыртқы сауда.