Саяси партиялар

Ұлттық еркіндік идеясының қолдаушы ұлттық демократиялық зиялылар тобы болды. Оның басынша чингизид, ресей либералдық демократиялық қозғалыстың жоғары білімді қайраткері, бұрынғы кадет партиясының ОК мүшесі Әлихан Бөкейханов болды. Оның жақтастары: А. Байтұрсынов, М. Дулатов, А. Ермеков, Ж.және Х. Досмұхамедовтар, Ж. Ақбаев және басқалары.

Алаш қозғалысының әлеуметтік негізін дала бетке ұстарларының – дамудың капиталистік жолын ұстанған, билердің, батырлардың, бай-феодалдардың мүдделерін білдірген зиялылар құрады.

1917 ж. шілдедегі оқиғаларынан кейін өткен, Екінші Бүкілресейлік мұсылмандар съезі Құрылтай жиналысындағы сайлауға іргетасты қалады.

«Улема» және «Шуро-и-исламия» Түркістанды Ресейден бөлудің сепаратистік идеяларынан аулақ болды. Бұл саяси ағымдар шариат ен адаттың ережелерін сақтаумен қатар, демократиялық нормаларды қорғады.

1917 жылы Әулие-Атада (Жамбыл) және Меркеде «Қазақ жастарының төңкерістік одағы» (Т.Рысқұлов), Ақмолада – «Жас қазақ» ұйымы (С.Сейфуллин) құрылды. Кейіннен бұл ұйымдардың көптеген мүшелері Қазақстанда Кеңкес билігін орнату үшін күресті.

1917 ж. күзінде Қазақстанда ұлттық-саяси ұйым – «Үз Жүз» партиясы құрылды, ол алашордалықтарға қарсы күресте большевиктердің одақтасы болды. Бұл партияның жетекшісі Көлбай Тоғысов болды.

Бақылау сұрақтары:

1. 1917 жылғы Ақпан төңкерісі және оның Қазақстанға ықпалы.

2. 1916 ж. көтеріліс. Оның себептері.

Тақырып 3.11 .: XX ғасырдың басындағы Қазақстан. 1917 жылғы Қазақ төңкерісі және Қазақстан.

Уақытша үкіметтің бейбітшілік, жер, ұлттық азшылыққа теңдік, Ресей азаматтарына кепілді құқықтар беруге қабілетсіздігі, жаппай анархиялық көңіл-күйлердің өршуі – бұның барлығы жалпы ұлттық дағдарыстың шиеленісуін анықтады.

1917 ж. 25 қазанында Қазақ төңкерісі өтті. Кеңес билігі Қазақстанның түрлі аудандарында біркелкі қалыптаспады. Кеңес билігі Қазақстанның оңтүстік және солтүстік облыстарында бейбіт жолмен жеңді. Сібір, Орал, Жетісу казактарының аударында (Орынбор, Семей, Верный), Кеңес билігі қарулы күрес нәтижесінде орнатылды.

1917 жылдың қарашасында Орынборда атаман Дутов контрреволюциялық төңкеріс жасады, билік казак «Әскери үкіметінің» қолына көшті. Билікті «Жетісу әскери үкіметі» де жаулап алды.

22 қарашада Қоқандта IV Төтенше Бүкілтүркістандық съезд өтті. Съезд Түркістанды Ресейдің құрамында автономды деп жариялады. Жаңа түзілім «Тур­кестони мухтариат» («Түркістан Автономиясы») деп аталды. Төраға-министр және ішкі істер министрі болып М. Тынышпаев тағайындалды. М. Тынышпаев отставкасынан кейін президен­т болып М. Шоқай сайланды. Ислам мемлекеттік дін болды. ­

5 ақпанда Қоқанд шабуылмен алынды, большевиктер автономияны жойды.