Мунай және газ уцгымаларын пайдалану тэс1лдер1

Уцгымалардан мунайды шыгару мынадай уш тес1лдщ 6ipiMeH жузеге асады: бурцацты, компрессорлык; (газ-лифттш) немесе терец соргыльщ.

Буркактык тесшде мунай жер бетше кат энергиясыныц кысымымен шыгарылады. Мунай ещцрудщ буркактык тесШ уцгымаларды пайдаланудыц алгашцы мерз1м-дершде басым болады; ол экономикальщ тургыдан тшмд1, сырттан энергияныц көп шыгынын кажет етпейдь Уакыт еткен сайын каттагы мунай кысымы мунайдыц е зд тн ен бетке кетер1луше жеткипкйз болып калады.

Мундай кезде буркактык едостщ орнына компрессорлык немесе газлифттш эд1с колданылады. Уцгымага концентрл1 eTin (б1ршщ imiHe 6ipiH) кубырлардыц eKi баганасын Tycipefli, пайда болган сакиналык кещстак аркылы, мунаймен араласып оныц жер бетше кетершуЬ не кемектесетш, кем1рсутектш газ айдайды.

Каттагы мунай корыныц азаюынан ондагы мунай Кысымы ете төмен болып, компрессорлык тэсглдщ де тшмдалш төмендейдо, газды көп айдауга тура келед1, ал мунайдыц алынуы айтарлыктай аз болып калады. Бул жагдайда мунайды енд1ру ym iH терец соргыльщ тесьл колданылады. Мунай уцгымаларын терец соргыльщ пайдалану тэс1л1 кезшде карнакты терец соргылар мен батырылган ортальщтан тепшш электрлш соргылар колданылады.

Уцгымаларды пайдаланудын, соцгы eni тэйлш (газ-лифттш және терен, соргыльщ) шартты түрде механикаландырылган тес1лдер деп атайды.

Барльщ газ уцгымалары тек буркацтьщ твс1лмен пайдаланылады, ягни кез келген цаттыц цысымда цаттан газды алу ушш механизмдерд1 цолданбайды.

3.5.1. М ц н а йлы ццгымаларды пайдалану

Бурцацтыц пайдалану. Мунайды немесе мунайдыц газбен коспасын забойдан жер бетше кетеру табиги энергия есеб1нен жузеге асатын уцгымаларды пайдалану тесйпн бурцацтыц таил деп атайды.

Егер уцгыманы толтыратын суйыцтыц децгейшщ цысымы цат цысымынан аз және забой мацы аймагы ластанбаган болса (уцгыма оцпаны цатпен байланысады), онда суйыцтыц уцгыманыц сагасынан асып теплед1, ягни уцгыма бурцацтанады. Бурцацтану гидростатикалыц цысымныц, улгаятын газдыц немесе екеушщ де эсершен болады.

Тек гидростатнкалыц цат цысымыныц есебшен болатын бурцацтану - мунай уцгымаларын пайдалану практикасында сирек болатын цубылыс. Бул егерГ цаттьщ мунайда газдыц болмашы аз мелшер1 болганда болады.

Бул кезде цат цысымы уцгыманы толтырып турган мунай децгейшщ цысымынан жогары болады.

Көп жагдайларда уцгымалардыц бурцацтануында цатта мунаймен 6ipre болатын газ басты рел атцарады. Бул T in T i, цат жагдайларында газ мунайда толыц epireH және цатта б1ртект1 суйыцтыц агатын жагдайда, айцын суцысымдыц режим1 бар кен орындарында болады.

Мундай цатца бургыланган уцгымаларды пайдалану кезшде мунайдан бос газ, тек кетермел! цубырлардан, мунайдыц газбен цаныгу цысымынан төмен цысым бар терецдштен белше бастайды. Б ул жагдайда уцгымадагы мунайдыц кетер1лу1 гидростатнкалыц цысымныц және уцгыманыц тек жогаргы б е л т н д е болатын цысылган газдыц энергиясыныц есебшен болады.

Мунайдыц газбен каныгу кысымына сейкес келетш теренджте мунайдан газ майда кешрннктер туршде белше бастайды. Жогары карай кетерйггенде газ кешршштерше аз кысым тусш, нетижесшде газ кешрппктершщ келем1 улгаяды және суйыктык пен газ коспасынын; тыгыздыгы б1ртшдеп азая бередь Газды-суйык коспасы децгешнщ уцгыма забойына жасайтын жалпы кысымы каттык кысымнан аз болса, ол мунайдыц ездогшен тейлуш, ягни буркактануын болдырады.

Пайдаланудыц барлык тейлдер1 кезшде, оныц тттлнде буркактык тейл кез1нде де, суйьщ пен газдыц жер бетше кетер1лу1 оларды пайдалану алдында уцгымага туйршген диаметр! аз кубырлар аркылы журедо. Ол кубырлар соргы компрессорлык кубырлар деп аталады. Пайдалану тесипне Карай оларды, сонымен катар, буркактык, компрессорлык, соргыльщ және кетерйш (лифттш) деп те атайды.

Стандарт бойынша соргы-компрессорлык кубырларды төмендейдей шартты диаметрлерде (сырткы диаметр-лер! бойынша): 33, 42, 48, 60, 73, 89, 102 және 114 мм, кабыргаларыныц калындыгы 3,5-тен 7 мм-ге дешн болатындай етш дайындау карастырылган. Bip кубыр узындыгы 5-8,5 м (орташа 8 м) курайды. Кубырларды жапсарсыз, ягни б ерш т т жогары маркалы болаттардан тутас созып жасайды. Op6ip кубырдыц уштарына б1рдей буранда талш кояды. Оныц 6ip ушына зауытта жалгастыргышты бурап кояды, ce6e6i баска кубырдыц бос ушымен кубырды винттеп, бекЫп бурау кезшде жалгастыргыш буралып алынып калмас ушш кояды.

Буркактык пайдалану кезшде көптеген жагдайларда, диаметрлер1 60, 73 және 89 мм, ал жогары ешмд1 уцгымалар ушш диаметрлер1 102 және 114 мм болатын соргы-компрессорлык кубырларды колданады. Кубырларды, едетте сузйлерге дешн туйредк Буркактык пайдалану кезшде кетерйш кубырларды

Колдану төмендейдей тужырымдарга нейзделген:

1. Уцгыманы игеру жумыстары жещлденедо, ce6e6i ондагы жеке арналар (кетерйш кубырлар мен кубырдан тыс кенДстш) ок;пандагы сазды ертндеш. аса жещл суйыцпен (су, мунай) ауыстыруга мумшнпплш бередь Оныц устше

кетерпш кубырлар уцгыманы компрессор кемепмен игеруге мумкшшипк беред1.

2. Улгаятын газдын, энергиясын тшмд! пайдалану, се6e6i келденец цимасыныц ауданы айтарльщтай көп емес арналар (кетерпш цубырлар) арцылы цоспаны кетеру кезшде мунайдыц цубыр цабыргалары арцылы агу кезшде мунайдыц жогалымы азаяды және газдыц сыргуы нетижес1нде пайда болатын уйкелкже кететш шыгындар азаяды. Сонымен цатар, мунайдан газдыц белшу1, пайдалану баганасы арцылы бурцацтану кез1ндепден аз мелшерде болады, соган сейкес газдыц менппкп салмагы көп дережеде азаяды. Сондыцтан да бурцацтану цат цысымыныц MeHi аз болганда да журу1 мумкш.

Ец Kinri диаметрдеп кетерпш цубырларды пайдалану ошмдалт аз уцгымаларды бурцацтауды узарту тейлдершщ 6ipi болып табылады.

3. Уцгыма забойында цумды тығындардыц туз1лу1 жойылады, ce6e6i цимасы йшкентай кубырлардагы газмунайлы агынныц жылдамдыгыныц жогары болуынан, уцгымадан цумныц жер бетше толыц шыгарылуын цамтамасыз етед1.

4. Цурамында парафит көп болатын, мунай ещцру кез1нде туз1лепн парафинд1 шепндшермен куресуд1 жещлдетед1.

Бурцацты уцгымалардыц сагасын 6epiK болат арцаумен (цубыр басымен және бурцацтыц шыршамен) жабдыцтайды.

Кубыр басы бурцацтыц цубырларды biy ymiH және кубыраральщ кещстйсп цымтау ymiH керек, ал бурцацтыц шырша - газды суйыц агыныныц шыгару сызьщтарына багыттау ymiH, сонымен 6ipre уцгыма жумысын реттеу және бацылау ymiH де цажет.

Бурцацтыц шыршаларды пайдалану шарты бойынша кесшпплш жабдыцтардыц 1ппндеп ец жауапты турлерЬ нщ 6ipiHe жатк;ызатындыцтан, оларды телцужаттыц (паспорттыц) жумысшы цысымнан еш есе жогары цысымга сынайды.

Буркактык; аркаулар (аркау) курылымдык және 6epiKTiK KepceTKiniTepi бойынша ерекшеленедк 1) жумысшы кысым бойынша - зауыттар 7-ден 105 МПа дешнп кысымга есептелген буркактык аркауды шыгарады;

2) окпанныц ететш келденец кимасыныц елшемдер1 50-ден 150 мм-ге дешн;

3) буркактык шырша курылымы бойынша – айкас және уш тармакты;

4) уцгымага тус1ршетш кубырлар катарларыныц саны бойынша - 6ip катарлы және eKi катарлы;

5) тығындау куралдарыныц Typi бойынша - ысырмалык немесе крандьщ.

Окпан диаметр! 100 және 150 мм-ге тец буркактык аркаулар еш м дш т жогары мунай және газ уцгымалары ymiH жасалган. 105 МПа кысымга есептелген аркауларды ете терец уцгымаларга немесе кат кысымы аномальды жогары уцгымаларга пайдалануга болады.

Буркактык мунай уцгымалары ymiH непзшен жумыстык кысымы 7-ден 35 МПа-га дешн есептелген аркауларды пайдаланады.

Уцгыманы цысылган ауамен итерудщ, басудыц меш оны бурцацтыц цубырлар мен пайдалану баганасы арасындагы сациналыц кещстшке айдау болып табылады. Цысылган ауа бурцацтыц цубырлар арцылы уцгыманы толтырып турган суйыцтыцты сыртца ыгыстырады және 6ip уацытта есептелген теренджке орнатылган арнайы (цосу) клапандар арцылы бул цубырларга ешп, суйыцтыцты газдандырып, онын, тыгыздыгын кем1теда. Уцгыманы басу немесе итеру уппн 8-20 МПа цысымга есептелген арнайы цозгалмалы компрессорлар цолданылады.

Бул едк бойынша игеру кезшдеп. уцгыманыц жабдьщталу сулбасы 37-суретте керсейлген. Уцгымага соргыдан келетш сулы (мунайлы) сызьщтан баска, компрессордан келетш газды (ауалык) сызыкты да косады.

Суйыкпен газ (ауа)аралаетыргышта(эжекторда) араласып, одан кешн газды-суйьщ коспа уцгыманыц кубырдан тыс кещсттне айдалады. Бул коспамен уцгымадагы суйыцтыкты ауыстырганда, забойга тусетш кысым төмендеп, мунай каттан уцгымага келе бастайды. Досланы айдауды уцгыма туракты буркактана бастаган кезде тоцтатады.

Буркактык уцгыманы пайдалануга косканнан соц, оныц уздшйз және узак уакыт буркактануын және кат энергиясыныц ё*ге тшмдорек шыгындалуын камтамасыз ететш шаралар колданады. Бцрцацтьщ ццгыманы дцрыс пайдалану дегетм1з - мумкшдтнше аз газ факторында калыпты ешмдШкй камтамасыз ету болып табылады.

Сонымен катар, ешмда каттар кумдардан куралатын Кен орындарында, уцгыманыц буркакталуы кезшде к.м уцгыманыц калыпты жумыс жасауына кедерй келйрмейтшдей, суйыктык агыныныц жылдамдыгын устап туру кажет, ягни кумныц уцгымага Tycyi аз болатындай ету кажет. Буркакталу удеркшде, егер контурлык немесе табан асты суларыныц бузылуы нетижесшде уцгыманы су алатын болса, онда уцгыма ешмшдей мунай мен судыц арацатынасын реттеп отыру кажет болады.

Көппшпк жагдайларда буркактык уцгыманыц жумысы шыгару жолдарындагы жалгастыктар – ортасында еймтал Teciri бар цилиндрлш кескен децбектер (кейде Teciri бар дисюлер) кемеймен карсы кысым жасаумен реттеледа. Тесштщ диаметр! уцгыманы пайдаланудыц беръчген режимше теуелда болады және твяарибе жолымен таццалынады. Жалгастыктарыныц диаметршщ кедамй ineKTepi 3-15 мм және одан жогары болуы сирек болады. Жалгастьщтарды шыгару жолдарына бушрлш сыргыма артына орнатады.

Газлифттш пайдалану. Кетерйш кубырлармен башмак немесе клапандар аркылы баганага кысылган газ1 1 -1 4 8 161 ды айдау жолымен цаттан суйыцтыцты бетта цабатца кетеру кезшде мунай уцгымаларын пайдалану Tecbii газлифттш деп аталады.

Уцгымадагы суйыцтыцты цысылган газбен кетеру унпн еш арна цажет: 1) газ беру; 2) суйыцтыцты бетш цабатца кетеру.

Уцгымага туｫр1летш цубырлардыц цатарларыньщ санына, олардыц езара орналасуына және газдыц және газсуйыцтыц цоспаныц цозгалу багытына байланысты ертурл1 типтег1 және жуйедеп газды кетерпштер (газлифт-тер) цолданылады. Егер жумыстыц агент репнде ауа цолданылса, онда жуйеш ауалыц кетерпш немесе эрлифт деп атайды.

Газды кетерпш жасау ymiH уцгымага бурцацтыц пайдалану кезшде цолданылатын соргы-компрессорлыц цубырларды Tycipefli.

Кей кезде газды кетерпш ymiH жумыстыц агент ретшде жогаргы цысымды газды цаттардыц газын пайдаланады. Бул жагдайда жуйе компрессорсыз газлифт деп аталады.

Туаршетш цубырлардыц санына царай кетерпштер 6ip цатарлы және eKi цатарлы болады, ал жумыстыц агентта айдау багытына царай сациналыц және орталыц жуйелер болып ажыратылады.

Сациналыц 6ip цатарлы кетерпштерде (38, а-сурет) цысылган газ пайдалану баганасы мен кетерпш цубырлар арасындагы цубырдан тыс кещстшке айдалады, ал газ-мунай цоспасы кетерпш багана бойымен бетке багытталады.

Орталыц жуйенщ 6ip цатарлы кетерпыпнде (38, е-сурет) жумыстыц агент орталыц кетерпш баганага айдалады, ал газ-мунай цоспасы цубырдан тыс кещстж арцылы кетер1лед1.

Газлифттш уцгыманыц сагасына арцау орнатады, ол бурцацтыц уцгымалардагы арцау сияцты белпл1 6ip мацсаттар унпн цажет, ягни уцгымага тус1р1лген цубырларды 1лу yniiH, цубырлар аралыцтарындагы кещстшм цымтау, уцгыма ешмдерш шыгару жолына царай, ал цысылган газды уцгымага царай багыттау.

Уцгымаларды пайдалану мен оны icKe цосу операцияларын орындау yniiH, сонымен цатар пайдалану yflepici кезшдеп циындыцтарды жоюга байланысты операцияларды орындау yniiH, уцгыма сагасын шыгару сызыцтарымен және ауа-газ етшзпш цубырмен беKiTefli. Газлифтпк уцгыманыц сагалыц жабдыцтарыныц ец царапайым б е к т л у сызбасы 39-суретте бер1л-ген. Сейкес ысырмаларды жабу арцылы цысылган газ кетерпш цубырларга немесе сыртцы цатар цубырлары мен кетерпш цубырлар арасындагы сациналыц кещст1кке багытталады.

Газлифттш пайдаланудьщ каз1рй жаца технологиясы коскыш және жумыстык; клапандармен жэне кетерйш Кубырлар ушындагы пакермен жабдьщталган сакиналык жуйенщ 6ip катарлы лифттерше нейзделген (40-сурет).

Пакер - уцгыманыц 6ip калыпты және тыныш (лушлйз) жумыс жасауын камтамасыз ету максатында уцгыманыц забой мацы аймагын кубырдан тыс кещстштен ажырату ym iH арналган.

Клапандар - уцгыманыц кубыраралык к ещ сй й мен кетерйш кубырлар арасындагы байланысты орнататын немесе узетш тетштер. Турл1 конструкциядагы дифференциалдык клапандар кец колданылады, олардыц ecepiнщ принциш кубырдан тыс кещсйк пен кетерйш КУ' бырлардагы кысымныц тусу ecepiHe нейзделген.

Кетерйш кубырлардыц сырткы жагына орнатылган дифференциалды косу клапандарын уцгымага есептелген терендшке дешн туйредк Газды айдау кезшде суйыктык децгеш кубырдан тыс кещстште төмендейд1, ал кетерйш кубырларда артады. Кубырдан тыс кещстштей газ клапан децгешне жеткенде, оныц кысымы кетерйш кубырлардагы суйыктык децгешнщ гидростатикалык Кысымынан жогары болып, ол клапан аркылы кубырларга жырылып агып, онда болатын суйыктьщты газдандырады. Клапаннан жогары турган кубыр iniiHfleri суйыктыктыц imiHapa тейлу1 журедк Содан соц клапан децгейшдей кубырлардагы кысым тусе бастайды да, ол кубырдан

тыс кещсйк пен кубырлардагы кысым айырмашылыктарыныц артуына екөп согады. Б е лй л! 6ip кысым айырмашылыгында клапан жабылады. Сол кезде кубырдан тыс кещстштей суйыктык децгеш келей төмен жаткан клапанга немесе кетерйш кубырлардыц башмагына жету керек.

Мунай кен орнында уцгыманы компрессорлык пайдалану кезшде газ немесе ауаны кажетй кысымга дешн кысатын компрессор-машиналар орнатылган 6ip немесе б1рнеше компрессорлык станциялардыц болуын карастыру кажет.

Компрессорлык станциялардан келейн жумыстык агентй уцгымалар бойынша тарату газ тарататын куркелер арцылы жузеге асырылады. Бул жагдайда уцгымаларды топтарга белед1, ортасына газ таратцыш батареялары бар куркеш орналастырады. Компрессорльщ станциядан жумыстыц агент жогаргы кысымды цубыр етк1зпштер арцылы газ таратцыш батареяларга берйгедь Gp6ip уцгыма газ тарататын батареямен диаметр! улкен емес (едетте 48-60 мм) жеке газ етюзйш цубырлар арцылы цосылады. Op6ip таратцыш курке 20-га д ей н п жэне одан да көп уцгымаларды газбен цоректещцред1.

I^aeipri уацытта көппплш кесщпылштерде уцгымаларга цысылган газды таратуды реттеу автоматтандырылган.

Компрессорлык пайдалануда жумыстыц реагент рет1нде мунай газы цолданылганда, оныц кесшнйл1кте цозгалуы туйыц бел1к бойынша журедк компрессорлык; станция - газ тарату батареясы - уцгыма - цурама сепарациялыц кондыргы (трап) - газбензишпздеу цондыргысы - компрессорлык; станция.

Газбензинйздеу цондыргысында газ ауыр кем1рсутектерден (газ бензиншен) белшедо де, цургатылган газ компрессорлар цабылдауына туседо. Газдыц артыц мелшер1 жуйеден шыгарылып, отын ретшде пайдаланылады.

Егер кандай да 6ip кен орнында немесе оган жацын жерде цаттыц цысымы жогары газды цаттар болса, онда бул газ энергиясын мунайлы уцгымалардагы суйыцтыцты кетеру yniiH пайдалануга болады. Мундай мунайды ецдеу тесЪп компрессорсыз газлифт тэс1л1 деп аталады.

Компрессорсыз газлифттш цондыргыныц компрессорлыцтан айырмашылыгы сол - компрессорлык; станциясы болмайтындыгымен (барльщ тораптары мен агрегаттары), жогаргы цысымды табиги газдыц кезшщ болуымен және газды тасымал цубырларында гидрат туз1лумен куресуге арналган кандай да 6ip цурылгылардыц болмауымен ерекшеленед1.

Соргылыц пайдалану. Мунайлы уцгымаларды царнацты соргылармен пайдалану мунайды механикаландырып ендорудщ непзп. тесЪвдершщ 6ipi болып табылады. Царнацты соргы арнайы цурылымдагы плунжерлш соргы болып табылады, оныц icne цосылуы бетк1 цабаттан царнацтар баганасы арцылы жузеге асады.

Соргылыц цондыргы (41-сурет) уцгымада орналасцан соргыдан (1) және сага бетше орнатылган тербелтшш станоктан (6) турады. Соргы цилиндр! (11) уцгымага тусЬ р1лген соргы-компрессорлыц (кетерпш) цубырлар (9) ушына бекЫлген, ал тығынжыл (плунжер) (12) царнацтар баганасына (2) ьлшген. Жогаргы царнац (берпш шток) арцанды немесе шынжырлы салпыншацты тербелтшш станоктыц (6) тецгерпш (5) басымен (4) байланысцан.

Цилиндрдщ жогаргы б е л тн д е айдайтын клапан (10), ал төменп б е л тн д е - соргыш клапан (13) б ек т л ген.

3.6. Уцгыманыц забой мацы б е л т н щ ет1мд1лтн арттыру вд1стер1 6д1стщ тагайындалуы жоне олардыц жалпы сипаттамасы. Цаттан мунайды шыгару және оган цандай да 6ip есер ету уцгыма арцылы жузеге асырылады. Уцгыманыц забой мацы аймагы (У З А) - барльщ удернзтер айтарлыцтай карцынды журетш аудан. Мунда суйыцтыцты шыгарганда 6ip тараптан токтардыц жолдары 6ipire,zu және суйыцтыцты айдаганда олар жан-жацца тарайды.

Мунда суйыцтыцтыц цозгалу жылдамдыгы, цысым градиента, энергияныц шыгыны, сузп кедерплерД максималды болады. Кен орнын цазудыц т т м д а л т, ещцретш уцгымалардыц ешмдДлт, айдау уцгымаларыныц кабыл дауы және тшелей уцгымадагы суйыцтыцтыц кетер1лу1не жумсалуы мумшн цаттыц энергияныц у л ей цаттыц забой мацы аймагыныц кушне айтарлыцтай теуелд1 болады.

УЗА-ны, оныц сузу кедерплерш жецуге кететш энергиясы, цаттан суйыцтыцты алган кезде де, оны цатца айдаган кезде де мейлшше аз болатындай куйде устау ете мацызды. Уцгыманы бургылаудыц eei inini кернеулердщ забойды цоршаган жыныста таралуына езгерДс енг1зед1. Шеген багананы перфорациялау турлД жшлшTeri соццы толцындардыц УЗА-на аз уацытты есер eTyiмен 6ipre журед1, олар жынысты цурайтын кристалдарга есер етш, ол кристалдар цырларында пьезоэлектрлш есердщ пайда болуына екеледь Пайда болган электр epici, оныц полярлылыгына байланысты, бар болуыныц каркындылыгы мен узацтығына байланысты сузудД (осмос кубылысы) не тежеуД, не удетуД мумкш, цат кеуектерш!ц беттершщ шекарасындагы ауытцу суйыцтыц кабаттарыныц цалыптасуына есер етедь Мунайды ендару удеркшде 6eTKi цабатца шыгарылатын барлыц цат суйыцтыгы - мунай, су мен газ ендарпш уцгымалардыц забой мацы аймагы арцылы етед1, ал Катца айдалатын барлыц су айдагыш уцгымалардыц УЗА аркылы етедь

Бул удер1стер суйьщтьщтар (немесе газдар) алгапщыда бетк1 кабатта немесе катта болгандагыдан езгеше, температуралар мен кысымдарда журедь Нетижесшде Y3A-да, сузйдеп сиякты, ер турл1 кем1рсутектш компоненттер де (шайырлар, асфальтендер, парафиндер, т.б.), термодинамикалык тепе-тендштер бузылу нетижесшде epiтшдоден тунатын ер турл1 туздар да nieryi мумкш.

Сузу кедерплерш азайту yniiH ет1мдыпкт1 арттыратын, уцгыманыц окпанымен байланысты жаксартатын, агынныц келуш жещлдету yniiH жарыкшактар мен арналар жуйесш арттыратын және каттыц бул шектелген аймагында энергетикалык шыгынды азайтатын.ЗА-га есер ететш шараларды журйзу кажет.

.ЗА-га есер ететш барлык ед1стерд1 уш Herieri топка белуге болады: химиялык, механикалык және жылулык.

Химиялык есер ету едостерш кат жыныстарын немесе Y 3 A ейм д о л тн нашарлататын, мысалы, туздар немесе тем1рдщ шегшд1лер1, т.б. шегшд1лер элементтерш epiтуге болатын жагдайларда колдану тшмд1 болады. Эсер етудщ бул тур1не каттыц гидравликалык уз1лу1 (Д ГУ) жатады. Жылулык едостерш тек.ЗА-да катты шепндолер немесе парафин, шайыр, асфальтендер сиякты өте туткыр кем1рсутектердщ шегшд1лер1 туз1лгенде, сондай-ак туткыр мунайды сузйлеу кезшде колдану тшмдо болады. Эсер етудщ бул турше.ЗА-ны терец электр қыздырғышпен, бумен немесе баска да жылу тасымалдагыштармен кыздыру жатады.

.ЗА-га есер етудщ баска да eflicTepi болады, олар керсеплген уш нейзй ед1стерге тен ерекшелштерд1 6ipiKTipefli.

Мысалы, уцгымаларды жылу-кыпщылдык ецдеу кат жынысына химиялык есер етудо де, арнайы енйз1л-ген заттармен химиялык реакция кезшде жылудыц көп мелшершщ белшу1 нетижесшде жылулык есер етудо де 6ipiKTipefli.

Сондыктан да, есер ету едосш тацдау.ЗА-ныц термодинамикалык жагдайлары мен кушн, жыныстар мен суйыктыктар курамын мукият зерттеуге, сонымен 6ipre сол кен орнында жинацталган кесшпплш теж1рибелерд1жуйел1 зерттеуге непзделген.

3.6.1. Х им иялы ц adicmep

Непзп вдастер: 1 - туз цышцылдьщ ендеу; 2 - жылукыпщылдьщ ендеу; 3 - сазды-кыпщылдык ендеу; 4 - кебштермен ецдеу; 5 - беттш-активт! заттарды айдау; 6 - ылгал андрпш-тердо айдау; 7 - ерДтшштердо цолдану.

Практикада цаттыц забой мацы аймагында (1^3А) кыпщылдьщ ецдеугц колдану кен; тараган. Соцгы жылдары eH flip ic калдыцтары болып табылатын беттш-активта заттар сиякты химиялык заттарды тацдау мен сы-

нау бойынша зерттеулер журпзДлуде.

Туз щыпщылдык евдеу Туз кылщылыныц ecepi етмда коллекторлар кандасындагы болатын ектас пен д о лом и т оныц epiTy реакциясына нейзделген:

СаС03 + 2ЯС, = СаС12 + Н 20 + С02,

CaCOs, MgCOa + 4ЯС, = СаС12 + MgCl2 + 2 Н 20 + 2 СОг

Реакция нетижесшде жыныста epiTy арналары тузЬ ледь Реакция ешмдер1 - суда еритш туздар, су мен кемДр кыпщыл газы каттан депрессия жасау кезшде оцай шыгарылады. Б елшш шыццан С02 кат жуйесше цосымша есер етедД, ecipece шектш температурадан да жогары (32ｰС жогары) температураларда, СОг цысымга байланыссыз газ тер1зд1 куйде болганда есер етедь

Туз кыпщылдьщ ендеу (ТД0) ic жузшде карбонаттьщ коллекторлар ymiH ешкандай шектеуыз колайлы болады.

Аздаган карбонаттык к1ршд1лер1 бар терригенд1 коллекторларда ТК0-д1 ендоретш уцгымалардыц К;ЗА-дагы кальцитйк шегшдДлерден және айдайтын уцгымалардагы КЗА-ныц коррозия ешмдершен тазарту yniiH пай-

даланады. Карбонаттары көп (10-25%) терригендш коллекторларда бул ед1с жыныстыц силикаттьщ курамына косымша химиялык; эсер етпей-ак кажетй есерд1 цамтамасыз етедь Жумыстык ертндшщ компоненттершщ

Касиеттер1

ТЦ0 кезшде жумыстык; агент курамына су және туз кыпщылынан баска йрке кышкылы, коррозия ингибиторы (тежепнп) және беттш-активтш заттар шредь CipKe кышкылын СН3СООН 4-5% дешнп. Мелшерде ертндшщ кышкылдыгын карбонаттык жыныстармен немесе шршд1лермен бейтараптандыру каркынын баяулату ymiH косады. Ол активй, соцына дешн ерекеттеспеген ертндаш терец ендаруд1 камтамасыз етедк CipKe кышкылы тем1рдщ гидроксидтершщ тунбасыныц тусneyiHe кемектеседк CipKe кышкылы карбонаттык жынысты НС1 Караганда аз дережеде ерггкешмен, СН3СООН нейзй жумыстык агент ретшде де есер етедк Ец жаксы баяулаткыштар мен турактандыргыштар лимон және шарап кыпщылдары болып есептелшедк 6ipaK олардыц куны жогары және кец колданылуына ic жузшде кол жете бермейдь CipKe кышкылыныц концентрациясы ецделейн уцгыманыц сагасына келш тусейн жумыстык агенттей тем1рдщ мелшерше байланысты болады.

Еемелшерк %..................... 0,01-0,1 0,1-0,3 0,3-0,5

СНЗООН концентрациясы, %.... 1 1,5 2-3

ТДО кезшде жумыстык агенттерд1 дайындау унин тауарлык ешмдер:синтетикалык cipKe кышкылы; орман-химиялык, техникалык, тазартылган cipKe кышкылы (ГОСТ 6968-76) колданылуы мумшн.

Тцз цышцылы - ТД0 кезшдей жумыстык ертндшщ нейзй компонент!. ДЗА айдалатын ертндще оныц концентрациясы 20% -га жету1 мумшн.

Тауарлык реагент ретшде хлорлы сутек мелшер131% - дан кем болмайтын синтетикалык, техникалык туз кышКылын (ГОСТ 857-78) колдану усынылады.

Ингибиторлар. Кыпщылдьщ ертнд1лердо ингибирлеу кез келген цышцылдыц ецдеу ymiH цажетй операция, ол жумыстыц ертщцлермен жанасатын цубырлар мен жабдыцтардыц: шеген багананыц, соргы-компрессорлыц цубырлардыц, уцгымальщ сузплердщ, сацтау сыйымдылыцтары мен цозгалмалы сыйымдылыцтардыц, соргы агрегаттарыныц, бек!ту сызыцтарыныц, т.б. ертерек коррозиядан тозуын болдырмауга арналган.

ТД0 едканщ дамуыныц ер турл1 кезецдершде цандай да 6ip цоргагыштыц ecepi бар көптеген ингибиторлар цолданылды: формалин, уникод ПБ-5, катапин-А, катапин-К, катамин-А, карбозолин-О, марвелан-К(О), И-1-А, техникалыц уротропин, УФЭ8, В-2.

Формалин - формальдегидтщ СН2=0 (цумырсца цышцылыныц) 40%-ды сулы ертндась Оны туз цышцылдыц коррозияга ингибитор ретанде TK0 едосш енйзудщ бастапцы сатысында цолданады. Бул реагенттщ цоргау ecepi аз, цазДрп кезде оны ингибирлйс цоспа ретшде ic жузшде усынбайды.

Уникол ПБ-5 -формалин цатысында анилиншц конденсациясыныц молекулалыц массасы 400-600 дешн болатын eHiMi. Уникол ПБ-5 - тыгыздыгы 1100 кг/м3 болатын жабысцац цара-цоцыр суйыцтыц. Оны цурал-жабдықтарды НС1 есерДнен цоргау yniiH химиялыц зауыттар мен ещцрктерде кец пайдаланады. Реагенттщ жумыстыц ертндодеп оцтайлы концентрациясы 0,8-1% болады, бipaц уникол ПБ-5-тщ цат жагдайларында тунба тузу цабЬ летталтнщ салдарынан концентрациясын 0,05-0,1% eTin шектейд1, ол болса цоргау есерш 10-20 есе төмендетед!.

Бул реагент цордагы реагент болуы мумкш.

Катапин-А (алкилбензилпиридиний хлорид^ 12-18 KeMip'reri атомдары бар радикал) - катионды активй БАЗ, болаттыц туз цышцылдыц коррозиясыныц ец жацсы ингибиторларыныц 6ipi. 0,1%-дыц концентрациясында жумыстыц ер тн дш щ коррозиялыц активтШп 55-65 есе төмендейдо. Реагент барлыц НС1-ды бейтараптандырганнан соц ер1мталданбау (высаливания) есебшен цатта тунбаныц туз1луше жагдай жасамайды.

1 2 -1 4 8 177

Туз кышкылдык; ертндодеп. реагенттщ усынылатын концентрациясы - 0,05%. 0те каркынды коррозиялыц жагдайларда (80ｰС-ка дешнп жогаргы температура, болатка узак уакыт есер ету) концентрациясы 0,1-0,2% -га дешн артуы мумкш. 80-100ｰС-ден жогары температураларда катапин-А тшмдалт аз.

Катапин-К табигаты жагынан катапин-А реагенпне жакын, курылымы оган уксас және радикалдагы кем1ртек атомдарыныц саныныц (10-14) аз болуымен ерекшеленедк Доргагыштык касиеп бойынша катапин-А-дан төмен. 20-40ｰС температурасында усынылатын концентрациясы орташа 0,1% болады.

Катамин-А -параалкилбензилтриэтиламмоний хлорид!, радикалында 12-18 кем1ртек атомдары бар. Усынылатын орташа концентрациясы 20-40ｰС температура кезшде - 0,2%.

Карбозолин-О -1-оксиэтил-1-метил-2-гептадецинилимидазолин мен сульфобензой кышкылыныц тертшншпк аммоний тузы. 0,05-тен 0,7% аралыгындагы кец диапозонды концентрацияда ic жузшде туракты айтарлыктай к у п т коргау касиет1 болады.

Марвелан-К(О) курамы және касиеп жагынан ic жузшде карбозолин-0 реагентше уксас. Жумыстык туз кышкылдык ертндодеп усынылатын концентрациясы 0,05-0,1%.

Карбозолин-О и марвелан-К (О) реагенттершщ катапинА мен К және катамин-А реагенттерше Караганда тшмдолЫ аз, 6ipaK базалык ингибиторлар ретшде кец колданылуы мумк1н, ce6e6i кат жагдайларында ic жузшде жоюы киын болатын тунбалар бермейдь Сонымен 6ipre, бул реагенттер жогары активй катиондык БАЗ ретшде ТЦ0 тшмдолщн арттырады.

Реагент И-1-А, едетте уротропинмен 1:2 аракатынастагы коспа туршде пайдаланады. Бул композиция коррозияныц жогары активт1 ингибиторы, ecipece жогаргы температура аймагында (шамамен 87ｰС) активп болып табылады. Осы композицияга калий йодидш (KJ) косса, 130ｰС дешнп температурада металдык 6erri туз кышкылдык коррозиядан айтарлыктай табысты коргайды.

Кос па компоненттершщ усынылатын концентрациялары, төмендепщей, %:

Техникалъщ ____________ уротропин (CH2)6N4, гексаметилентетрамин - формальдегид пен аммиактыц езара ерекеттесу emMi.

Жогары активй реагенттер жок болганда, цордагы реагент ретшде усынылады. Формалиннен артыцшылыгы - уыттылыгы аз. Ол И-1-А мен катапин-А реагентTepiH активтенд1ред1.

УФЭ8 - KOMip фенолдарын этиленнщ оксидшщ сепз молДмен оксиэтилдеу ешм! - ионогендш емес беттш-активт1 зат. БелгШ 6ip ингибирлш ecepi бар, 6ipaK оны активт1 реагентт1н оте аз мелшер1мен композиция тур1нде пайдаланады. Егер тщмдЬпп жогары ингибиторлар жок болса, оныц 0,1-0,3%-дык концентрациясы е зд тнш е цолданылады.

В-2 реагенти Волгоград химкомбинатынан шыгарылады, жогары цоргагыштыц цасией бар: 0,25% -дыц концентрациядагы Ст.З және Ст.20 маркалы болаттардыц техникалыц туз цышцылындагы коррозия жылдамдыгы 0,15 г/саг *м2 аспайды. Реагент жогары температуралыц уцгымаларда пайдаланылуы мумкш.

Беттш-активтш заттар. БАЗ-ды жумыстыц ертндеге онделген цышцыл мен реакция етмдерш цаттан толыц шыгару ymiH цосады. БАЗ-дыц ecepi жыныс бетшщ оган БАЗ адсорбцияланганда гидрофобтану цубылысына непзделген. Ол мунай уппн фазалыц еймдШктщ артуына және Т1^0-ден кешн ешмдЬпктщ артуына мумкшдш береді

ОндДретш уцгымалар ymiH ец тшмд1 БАЗ - олар мунай-ецделген цышцыл шекарасындагы беттш кер1луд1 азайтатын және гидрофобтау цасией бар заттар.

КЗА-ныц айдайтын уцгымаларын ецдегенде БАЗ мунай-ецделген цышцыл шекарасындагы фазааралыц

кер1луд1 азайтканнан баска, KepiciHiue, жынысты гидрофилдейдь Ощцретш уцгымаларды ецдеу ушш катион актив™ БАЗ катапин-А, марвелан-К(О) пайдалануды усынады, ейткеш, олар сонымен катар туз кышкылдык коррозияныц ингибиторлары болып табылады. Катион активй БАЗ жок болганда, тшмдШп аз болганымен, ионогещц емес БАЗ ОП-Ю, ОП-7, 4411 реагентш, тержитол және анион активт1 реагенттер СА-ДС колдануга болады.

Жыныс бетше адсорбциялануынан болатын БАЗ-дыц шыгынын компенсациялау уш1н алгапщы жумыстык ер тн дш щ 50% БАЗ концентрациясы, е р тн дш щ аяктайтын порциясыныц концентрациясымен (0,1%) салыстырганда жогары (0,3-0,5%) болады.

Айдайтын уцгымаларды туз кышкылдык ецдегенде жумыстык ертндоге устеме ретшде ионогендш емес БАЗ ОП-Ю, тержитол, 4411, 4422 реагенттер! және т.б. пайдалануга болады. БАЗ-дыц усынылатын концентрациялары бастапцыда - 0,2-0,3%, ал соцгы порциясында 0,1% болады.

Туз кышкылдык ецдеу технологиясы. ТКО технологиясы карбонаттык коллектор ушш кец колданылган, бул кезде КЗА есер етудщ мынадай тейлдер1 колданылады: кышкылдык моншалар, карапайым кышкылдык ецдеулер (кед1мп), кысым астында ецдеу, гидромониторлык салмалар аркылы есер ету және т.б. Кышкылдык моншалар. Бул е д к и ешмдх кат аймагында ашык окпаны бар уцгыманыц забойын тазарту ушш колданылады. Бул ед1ст1 КЗА-ца е р тщ Ц ш айдамас бурын колданады. Осы тесйшен ендеудщ 6ipiHnii кезещнде механикалык тазартумен цементтш кабыкшаларды және баска коспаларды белш алады. Содан соц кат кысымын жэНе уцгымадагы статикалык децгейдо аныктайды.

Кышкылдык epiTiHfli барлык реакция л асу кезещнде тек кана кат аралыктарында болу керек (43-сурет).

Кышкылдык ep iT iH fli соргы-компрессорлык кубыр (СКК) аркылы уцгыманыц забойына туседк оны куятын агрегаттыц елшепшшен алынатын сумен кысады.

СКК_дан цышцылдыц е р т н д п п поршеньмен ыгыстыруды цамтамасыз ету yniiH етмдо цаттыц аймагына цысудыц баяу царцыны орнатылады.

Содан соц е р т в д ц т реакцияласу унпн 16-24 сагатца калдырады, содан кешн жумыс icTereH е р тщ цщ және шламды цубырдан тыс кещстжке мунай айдау арцылы шыгарады.

Царапайым цышцылдыц евдеу. Бул ед1с КЗА-да кеуектш кещстш ез1рлеу және оны ластайтын материалдан тазарту унпн цажет.

1 кезец. Уцгымадан соргы-компрессорлыц цубырларды және жер асты жабдыцтарды шыгарады, уцгыманы шаблондайды, забойды жуады, зерттеулер комплексш журпзедк онда кабылдаушыльщтыц профилш сызып алу, пайдаланушылыц багананыц кымталуын сынау, соргы-компрессорлык; кубырларды төменп кат табанына дешн Tycipy жумыстарын журйзедь

2-кезец. Арнайы техниканы (1,2) (44-сурет) уцгыма орналасцан ауданга кояды; жабьщ ысырма жагдайында жумысшы кысымнан 50% жогары кысымда айдайтын сызьщты престейШ; кынщылды кыпщылтасыгыш агрегатпен айдайды; кыыщылды катка айд айд ы; ысырманы жауып, ал (1) агрегат аркылы айдалатын сызьщтыц кысымын төмендетедк

3-кезец. Уцгыманы 2 сагат бойы цат температурасы 15-30ｰС және 1-1,5 сагат бойы 30-60ｰС температурада устайды. Одан жогары температураларда устау карастыры л маган.

4-кезец. Уцгыманы пайдалануга ауыстырады. Бул едкте айдау каркыны тек ейм д а л т аз каттарга б1ршпшпк есер еткенде шектеледь Баска жагдайларда царцынныц жогары болуын камтамасыз ету керек.

Цысым астында кышкылдык ецдеу. Оларды ешмда горизонттыц етамдалт аз интервалдарына да есер ету ymiH Колданады. Оган алдын-ала жогары тущырлы мунай-кышкылдык эмульсияларды айдау аркылы кол жетшзеда, олар ец алдымен епм да л т жогары интервалдарга умтылады.

КЗА-ныц кедерпы курт артады да, забойда кысымныц артуын болдырады және айдалган эмульсия соцынан кышкылдыц ет1мд1лт е лй з катшаларга енуш камтамасыз етедк Цурал-жабдыктарды бешту сулбасы 45-суретте керсет1лген.

Цыпщыл агындыц евдеу. Бул уцгымалардыц ашыц забойларына есер ету уппн мынадай мацсаттарда цолданылады: тыгыз цементтш цабыцшалар мен басца да лас заттарды бузу упйн, epi царай цатты гидравликалыц бузуга багытталган арналар жасау унпн, epiTy арналарын жасауды царцындату унпн цолданылады. Бул кезде гидромониторлыц цышцылга тез1мдо цысылган агынды профильдо арнасы бар салмаларды цолданады, олар агынныц шыгуыныц максималды жылдамдыгын цамтамасыз етедо. Гидромонитор рейнде цилиндрлж немесе конустыц салманы цысылган агынныц профил ьдо арнасы бар салмага алдын ала ауыстыру арцылы цум-агындыц перфораторды пайдалануга болады.

Термохимиялыц және термоцышцылдыц евдеулер КЗА-га термохимиялыц есер ету - металмен ерекеттесу нетижесшде цызган туз цышцылын уцгыма забойына беру yflepici. Туз цышцылымен ерекеттесетш металл ретшде едетте магний немесе оныц цорытпалары (МЛ-1, МА-1 және т.б.) цолданылады, оларды ецделейн аралыцтагы арнайы уштыцца орнатады.

Термоцышцылдыц есер ету - ею кезецдо удерк. Bipimni кезец - термохимиялыц ендеу, ал екшшкц - кедомп (немесе цысым астында) туз цышцылдыц ендеу.

Бул ецдеу турлерш кедДмй Т1^0 т т м д а л т аз нысандарга пайдаланады, мысалы, суыц ортада химиялыц реакциялардыц елс1з журу салдарынан. Температура мен цышцылдыц 6ipiKKeH ec ep i доломиттелген в л c iз еймдо коллокторларда, парафин және асфальтты-шайырлы заттар царцынды шегейн уцгымаларда ете тшмдо болады.

Термохимиялыц есерд1 ашыц забойлы және цаттыц температурасы 40ｰС-ца дешн болатын уцгымаларда цолданады.

1 кг магнийд1 толык epiTy ушш туз кынщылымен толык бейтараптанганда туз кышкылыньщ концентрациясы 15% болатын жумыстык ертн дш щ 18,6 л шыгындалады. Осы кезде 18,9 МДж жылу белшед1, алынган магний хлоридшщ бейтарап ер тщ ц сш щ температурасы 300ｰС-ка дешн жетед1, туз кышкылыныц калдьщ концентрациясы 0% болады.

Практикада кышкыл магнийлш уштыктан ｩте отырып, езшщ активтапн жогалтпауы және температурасыныц жогары болуы кажет. 15%-дык туз кышкылыныц температура мен ер тн дш щ калдык концентрациясына меннпкп шыгынныц теуелдолт төменде керсеталген.

1 KrMg-re 15 % -дык НС1 шыгыны, м3............ 0,05 0,06 0,07 0,08 0,1

Жумыстык агент температурасыныц ecyi,ｰC 120 100 85 75 60

Калдык концентрация НС1, %.............. 9,6 10,5 11,0 11,4 12,2

Практикада усынылатын аракатынас 1 кг магний ушш 70-100 л 15%-дык НС1. Бул кезде уштьщтыц шыгар жершдеп температура шамамен - 75-95ｰС, ал НС1 калдык концентрациясы 11-12% болады.

Саз-кыпщылдык және eKi е р тщ ц лш ендеулер Саз-кыпщылдык e p iT iH fli - H e r ie r i компоненттер! фторсутекй кышкыл (HF) және туз кышкылы болып табылатын курдел1 коспа. Саз-кыпщылдык ецдеу (СКｩ)

карбонаттылыгы 0,5%-дан аз болатын терригендш коллекторларды ецдеу ymiH колданады.

Саз-кынщылдьщ е р т н дш щ фторсутекп б е л т, непзшен жыныстыц силикатты цементтеупп материалына (саздар, аргиллиттер, аморфты кремний кыпщылына) есер етеда.

Кварц және каолинмен ерекеттесушщ н еп зп реакциялары:

Si02 + 4HF = 2H20 + SiF4,

H4A l2Sis0 9 + 14HF = 2A1F3 + 2SiF4 4 9H20.

T ym p in iK T i кварцпен реакция баяу журедД және ЦЗА-ныц с у зп п т к сипаттамаларыныц езгеруше айтарльщтай есер етпейдь Алюмосиликатпен реакция - есер ету Y f le p ic iH f le r i H e r i e r i реакция айтарлыцтай жылдам журедь

BipiHiuiuiK реакция нетижесшде тузДлген фторлы кремний сумен ерекеттесш, Si(OH)4 нейзш тузу1 мумюн:

3SiF4 + 4Н20 = Si(OH)4 + 2H2SiF6.

Кремнийдщ гидроксид! ертнданщ кыпщылдыгы аз болганда, зольден cipHe тер1здо гельге айналады, ол ецдеу ecepiH жокка шыгарады. Ертндодеп туз цынщылы ортаныц кажетй цышкылдырын камтамасыз етедД және цатка жабысып калатын гельдщ т у з о у м ум кш д тн болдырмайды.

Саз-к;ышкылдьщ ертн дш щ курамы және цасиеттерь Жумыстык ертндодей HF концентрациясы - 3-5%, ал НС1концентрациясы8-10% болады. Ертндош дайындау ymiH курамында 40% кем емес фторлысутек бар тауарльщ техникалык балкыткыш кышкылды пайдаланады.

Сазды ерЫндшД дайындаганда, сыйымдылыкка келем1 есептелгеннен 10-20% төмен су цосады, содан соц тауарлы туз кынщылыныц барлыц есептелген келемш және барлыц кажетй коспаларды (ингибиторларды, БАЗ, т.б.) косады. Содан соц сыйымдылыкка техникалык тауарлык балцыткыш кыпщылдьщ есептелген келемДн цосып, суды есептелген мелшерге дешн к.яды.

Саз-цышкылдыц жумыстыц ертндДлерш дайындау ymiH хладондар ещпрйатц косымша етмдерш де пайдалануга болады, оларда HF (10%) мен НС1 (22%) концентрациялары. жогары болады. Бул коспа - Т У 02-1453-78 сейкес туссДз немесе саргыштау ертке цаушта және уытты суйыцтыц.

Балкыткыш цыпщылды немесе оныц коспасын HF-мен жумыс ктеупплердщ ецбегш цоргау және цаушыздш техникасы нормаларын катан, сактау жагдайларында эбониттж немесе пластмассалык ыдыстарда сактайды және тасымалдайды.

Саз-кышкылдык ергпндшерд1 айдау колемь Терригендш коллекторлардыц КЗА-ны б1рш1ш лш й ендегенде, жумыстык е р тщ ц шыгынын каттыц 1 м ецделетш калыцдыгына 0,3-0,4 м3 есеб1мен аныктайды. Егер коллектордыц жарыкшактыгы кеб1рек болса, бул шыгын 0,75-1,0 м3/м-ге дешн артады.

Е р тн дш щ алгапщы 2-3 м3 мелшер1 катка аз гана (сагада) кысыммен, ал калган б е л т кед1мй кысымда 6epiледь

Е р тн дш щ барлык есептелген келемш ЦЗА-га айдайды, ягни уцгыманыц куысына тек сыгылган суйыктык Калады. Саз-кыпщылдыц реакцияласу уакыты 8-12 сагатка дешн жетедк

Айдаудыц келем1 мен режимш, сондай-ак аньщтаушы компоненттердщ (HF және НС1) концентрацияларын тандаганда, накты жагдайларда ДЗА-ныц келемшщ көп у л е й дезагрегацияланып кетпеуш кадагалау керек.

Сондыктан саздылыгы ете аз кумдактар yniiH HF концентрациясы усынылатын диапазонный төменй шейне жакындауы керек (3-5%). Коллектор саздылыгы улкен және алюмосиликаттыц мелшер1 жогары болганда HF концентрациясын 5% -га жакын, ал НС1 концентрациясын 10% -га жакын етш алуга болады.

КЗА eKi ер тн дш ж кышкылдык ендеу. КЗА-га алдымен туз кышкылын, содан соц саз-кышкылдык е р т н д1т б1рйндеп айдайтын бул уд ер к й карбонаттык KipiHflbiepi 0,5% көп терригендш коллекторларды ендеу ушш пайдаланады. Бул едктщ көптеген кен орындары ушш келешей зор.

ｩщцрейн уцгымаларга айдалатын суйыктык рейнде концентрациясы аз катион активй БАЗ-дыц сулы ертндййн, ал айдайтын уцгымаларга ионогендш емес БАЗ ертндосш пайдалану усынылады. Жогары температуралы кат ymiH ерекеттесу жалпы уакыты 6-8 сагатка, ал кед1мй каттар ушш 8-12 сагатка тең.

ЦЗА-га есер етудщ eni ер тн дй п к технологиясы кезшде жумыстыц е р т н дш щ кесшишпк ешмдерд1 жинау жуйесше тусш кетпеуш цадагалау керек, ейткеш бул ер1тшдшщ көп б е л т, ecipece коллектордыц карбонаттылыгы жогары емес болганда, жогары активтиппн сацтайды.

Аммоний бифторид-фторидш (А Б Ф) цолдану. Балцытцыш цышцыл - саз-цышцылдыц Heri3ri компоненттершщ 6ipi - жумыстыц е р тщ цш дайындау удер1сшде тшелей басца химиялыц реагенттен алынуы мумюн.

Ол ymiH аммоний бифторид-фторщу (N H 4F • H F+NH4F) пайдаланылады.

ЕртндДде HF туз1лу1 аммоний бифторид-фторщц туз цышцылымен ерекеттесу нетижесДнде журедй

N H 4F • H F + HCl = 2 H F + N H. l,

N H tF + HCl = H F + N H tC l.

АБФ пайдаланганда жумыстыц epiTiHfli дайындауга цажет туз цышцылыныц мелшерД артады, ейткеш оныц 6ipa3 б е л т балцытцыш цыпщылды алдын ала тузуге кетедь

АБФ салыстырмалы түрде арзан, уыттылыгы жогары емес және тасымалдау, сацтау уш!н ыцгайлы. АБФ-д1 цосарланган цаптарда (полиэтилен-крафт цагаздарда) немесе inmi жагы полиэтилендш цаптамасы бар бешкелерде тасиды және сацтайды.

НС1 және СН3СООН орнына басца цышцылдарды пайдалану ЦЗА-ны ендеуде туз цышцылын ауыстыру мумкшдт, ал кейбДр жагдайларда цажеттШп, химиялыц және басца да ещцр1стердщ Herieri және цосымша ешмдершщ келемдер1 мен номенклатурасыныц ecyiHe байланысты болады. Мысалы, синтетикалыц спирт зауыттарыныц 6ipiHin бутанол цехыныц цышцылдыц агындылары және мунай ендеу зауытыныц синтетикалыц май цыпщылдары цехтарыныц цышцылдыц агындылары усынылады.

Пермь облысыныц (Ресей) кейб1р нысандары ушш туз кышкылыныц орнына сульфамин кышкылын (HS03NH2) пайдалану усынылган. Бул реагент тасымалдауга ыцгайлы, оныц концентрациясы 96% болатын унтак туршде шыгарылады. Бул реагенттщ ертндасшщ а к ти в й л т аздау болады, ол активй ертндшщ ДЗА-га терендрек енуЬ не мумшндак береда. Оныц жогары емес коррозиялык акт и в й л т жабдыктардыц мезйлден тыс бузылуынан сактайды.

Реагенттщ 0 және 20ｰС температураларда epirimTiri 100 г суда 14,7 және 21,3 г курайды. Сульфамин кышкылыныц шектеул1 e p i r im T i r i кажет болганда жумыстык areHTTi катта суспензия туршде айдауга мумкшдш беред1, мысалы, кышкылдык есер етуд1 СДО-мен немесе айдагыш уцгымаларды ДЗА-га есер етумен 6ipiKTipyre мумкшпплш береда. Бетт1к активтш заттар (БАЗ) ертндшерш пайдалану

БАЗ е р тщ й л е рш айдауды не е зд т нш е жеке едк ретшде пайдалануга, не белйл1 едктерд1 СЩО, СДО, с.с.) модернизациялаудыц н ей зй технологиялык факторы ретшде пайдалануга болады.

БАЗ есер ету механизм!. ДЗА-дагы БАЗ ер тщ ц л е pimn жуғыш және гидрофобтау есерлер1 бар. Жуғыштык есер БАЗ-дыц су немесе мунайга Караганда катта бургылау удеркшде және уцгыманы жендеу кезшде тускен сазды белшектер мен баска да лас заттарды каттыц забой мацы аймагынан аластауга нейзделген.

Гидрофобтау ecepi БАЗ-дыц жыныс бетше адсорбциялануына, оган мунаймен дымкылдангыштығыныц жаксаруына және мунай ymiH фазальщ еймдийкй арттыруга нейзделген. Ол мунайдыц ешм далтнщ артуына және онд1р1летш ешмшц сулануыныц азаюына есер етедк БАЗ-ды тацдаганда, реагентйц фазааралык Kepiлушщ изотермасы курт eerepyi керек, ейткеш ол ката турацты эмульсия туз1луге және етмдалштщ азаюына екөп согады, ал БАЗ-дыц концентрациясы жугу инверсиясы болатын (0 = л/2) шектш концентрациядан артьщ болуы керек. Олай болмаса цаттыц суды капиллярльщ ciH,ipy удерМнщ салдарынан сулану конусынын пайда болуы мумшн.

БАЗ ертнд1лершщ концентрациясы мен келемь Бул параметрлер нацты жагдайлар yniiH эксперимент арцылы аныкталады. Батые Ci6ip кен орындарыныц кейбДр уцгымалары yniiH БАЗ ертндалершщ айдау келемД ецделетш к;ат цалыцдыгыныц 1 м-не 0,5-1,2 м3 есебДмен аныктайды. Жарыкшактык коллекторлардагы уцгымаларга бул норма 1,2-2 м3/м-ге дешн артуы мумшн.

Жумыстык ертндадеп БАЗ-дыц концентрациясын тандаганда, зертханалык жагдайларга Караганда, ic жузшде реагенттщ шыгыныныц кебДрек болатынын ескеру кажет. Ол - жабдьщтар мен кубырларда, ЦЗА ластанган беттершде, т.б. адсорбциялануга кететш шыгындар. Сыналатын реагенттщ тиш мен оныц т т м д о л т айтарлыцтай рел атцарады. Жумыстык ертндаде БАЗ-дыц концентрациясы 0,05-тен 1 % -га дешн eerepyi мумк1н.

ЦЗА-ты БАЗ-дыц ер1тшд1лер1мен ецдегенде, ТЦвдеп сиякты ер тн дш щ катта устау уацытын ескеру керек. Бул уакыт, едетте 1-2 теулДкй цурайды.

Цаттыц забой мацы аймагын кебштермен ецдеу Мунай-кесшпшйк практикасында кеб1ктерд1 бургылау, цаттарды ашу және окшаулау кезшде, сонымен 6ipre мунай беругц арттыру, уцгымаларды тазарту, цаттыц забой мацы аймагына (КЗА) есер ету кез1нде айтарлыцтай кец цолданылады.

К^ЗА-га есер еткенде нейзшен кебш-цышцылдыц ецдеу колданылады. Оныц Memci мынада: уцгымаларды ецдеу yniiH цышцыл орнына аэрирленген немесе газдалган цышцылдыц epiTiHfli цолданады. Кебштердщ турацтылыгын бетйк-активтш заттарды цосу аркылы арттырады.

Цыпщылды газдардыц ecepi активй цышдылдыц КДА.-ныц теренДрек калыцдыгына енуше және цаттыц жогары еймд1 интервалдарын жабуга нейзделген. Бул кезде барлык еншд1 аймак бойынша кышкылдык е р т н дшщ ттмд1 және 6ip калыпты таралуы камтамасыз ейледь

Кебш-кыпщылдык ендеуд1 кезецдермен журйзедк 1-кезец - ДЗА-га кышкылдык е р т н дш щ 6 i p iH m i порциясыныц есептелген мелшерш айдау; 2-кезец - Ke6iK тузейн реагент - БАЗ-дыц кышкылдык е р т н д кш айдау; 3-кезец - газды айдау (ауаны, азотты немесе баска газдарды);

4-кезец - кышкылдык ер тн дш щ екшпп порциясын айдау;

5-кезец - устап туру;

6-кезец - уцгымадан алу.

2-кезецде кышкылдык ертндш1 каттыц ей м дШ й жацсы аймацтарына ыгыстырып шыгаруы журедк 3-кезецде БАЗ-дыц е р т н д кш щ газ тер1зд1 агентпен жанасу нетижесшде кебш тузьлу журедк K e 6 iK ец алдымен еймдипй жогары аралыцтарга туседк олардыц кедерйй курт артады. Жумыстык ер тн дш щ кейшп. порциялары (4-кезец) каттардыц е й м д 1 л т нашар учаскелерше есер етедк 5-кезецде кышкылдыц карбонаттык (ТЦ0 кезшде) немесе силикаттык ((Щ в кезшде) компоненттермен реакцияласуымен катар, кебштщ бузылуы да журедк Бул кезде реакция ешм-дер1 мен ластаушыларды шыгару киындык келйрмейдк K e 6 iK тузуип агенттер ретшде октилфенокен, полиэтоксиэтанол, узын йзбекй кем1рсутекйк сульфонаттарды, т.б. колдануга болады. Реагенттщ концентрациясы 0,1-ден 5% -га дешн езгерш отырады.

Бул ед к й саз-цышкылдык ецдеудщ есерл1лтн арттыру y m iH де пайдаланады; кебштердщ турацтылыгын камтамасыз ету ушш концентрациясы 0,1-0,2% болатын ОП-Ю пайдалануга болады.

Ертиштердо цолдану цаттарды цаныцтыратын флюидтер мен шегшдалердщ цасиеттерш немесе куйлерш езгертуге багытталган. Жынысца ер1тшштердоц ecepi ете аз.

Заттардыц eKi класын атап керсетуге болады: органикалыц epiTKiuiTep және су жутцыштар.

Органикалыц epiTKiiiiTepfli пайдалану ЦЗА-дагы парафиндш, асфальтты-шайырлы, парафиндЬшайырлы және асфальтты-шайырлы-парафинд1 (АШ ПШ) типй органикалык; шегшдолердо жою ц аж етйлтне байланысты болады.

Цаттыц забой мацы аймагында АШПШ болуы коллектордыц е й м д 1 л т н төмендету нетижесшде ещцретш уцгымалардыц ешмдЪпк коэффициентш айтарлыцтай төмендетедь цуйылымды царцындалу едктерш, оныц imiHfle химиялыц едастерд1 де журйзуд1 циындатады.

Сонымен, АШ ПШ epiTy және оны цаттан шыгару цуйылымды цалпына келйрудщ және оны царцында тудыц цажетй шарасы.

Органикалыц epiTKiuiTep. Парафинд1 шепндйгердщ царапайым e p iT K in ii - керосин, оныц 1 м8-де 200 кг-га дейш пapaфиндi немесе шайырларды e p iT y r e болады.

ПарафиндЬшайырлы шепнд1лерд1 e p iT y yniiH кейде бензивдц пайдаланады.

АШПШ epiTy yniiH цосымща ешмдерд1 және химиялыц, мунайхимиялыц eHflipicTepflin цалдыцтары: бутилбензолдыц фракция, альфаметилстиролдыц фракция, этилбензолдыц фракция, пиролиздщ суйыц ешмдер1, айдандылар (дистиллат), т.б. пайдаланылады.

Бутилбензолдык; фракция (ББФ) – изопропилбензол енддайнщ цосымша eHiMi - алкилорын басцан ароматтыц кем1рсутектердщ цоспасы. ББФ-ныц ТУ 38-10297-78 сейкес тыгыздыгы - 875 кг/м3, оталу температурасы 40ｰС. Бул M6лдip, суда ер1мейтш, сары туей суйыцтыц, оцай тутанады. Суйылтылмаган түрде пайдаланылады.

Альфаметилстиролдыц фракция (АМСФ) - фенол мен ацетон eHAipiciHiH цосымша eHiMi. АМСФ - тусс1з немеEpiTKiuiTepfli цолдану * се аздап саргыш туей, суда ер1меййн, оцай тутанатын суйыктык, тыгыздыгы - 907 кг/м3, оталу температурасы - 38ｰС. Суйытылмаган түрде пайдаланылады.

Этпипбензолдык, фракция (ЭБФ) - ещцр1стщ калдыгы, алкилорынбаскан ароматтык кем1рсутектердш коспасы болып табылады. Tyccie, оцай тутанатын суйыктык, отал у температурасы - 24ｰС. Жалпы уыттьщ және нашакорлык ecepi бар. Оны суйытылмаган туршде пайдаланады.

Синтетикалык каучук және тше айдалган бензиннщ пиролиз! yniiH мономерлер енд1р1сшщ косымша emMi мел flip, оцай тутанатын, суда ер1мейтш суйыктык болып табылады, тыгыздыгы - 700-820 кг/м3.

Бул oHiM кебшесе абсорбент деп аталып, уш маркасы болады: А-1, А - 2, А-3. Бул заттарды суйытылмаган туршд немесе алкилденген куюрт кыпщылымен коспасы туршде колданады.

Жогары спирттер ректификациясыныц кубтык, к,алдыцтары - кара коцыр туст1, оцай тутанатын суйыктык, оталу температурасы - 38ｰС, тыгыздыгы - 890 кг/м3, 20ｰС температурадагы туткырлыгы - 3 мПа • с. Оны суйытылмаган

немесе алкилденген кушрт кышкылымен коспасы туршде колданады.

Цистиллат - кем1ртек атомдарыныц саны 7-10 болатын каныккан кем1рсутектердщ коспасы. Орталык Волга мацындагы кейб1р кен орындарында пайдаланатын бул реагент - оцай тутанатын, суда ер1меййн, кара коцыр туей суйыктык, оталу температурасы - 30ｰС, тыгыздыгы 815 кг/м3. Оны суйытымаган туршде колданады.

Пиролиздщ суйык ен1мдер1 70-86% дешн ароматтык ком1рсутектер болатын кем1рсутекйк конденсат. Реагент - суда ер1мейтш, оцай тутанатын ашык және кара коцыр туей суйыктык, оталу температурасы - 10ｰС, тыгыздыгы - 780-850 кг/м3 және кату температурасы - 25ｰС.

Оны суйытылмаган туршде колданады.

XT-54 peazenmi (АЩП, Петролайт фирмасы) - БАЗ- дыц ароматтык ер1тк1штермен коспасы. X T -54 – каракоңыр туей баяу козгалатын суйыктык, тыгыздыгы - 1 3 -1 4 8 193

880-1020 кг/м3, кату температурасы - 40ｰС. Реагент мунайда және ауыр ароматтык кем1рсутектерде ерщц, суда диспергирленед1. Б категориясындагы ертке ц аушй ешмдерге жатады, АШПШ шейнд1лерш жоятын езшдок ингибиторлар. Реагенттщ десорбциялаушы, дымцылдандыргыш және диспергирлеупй цасиеттерД бар.

Су жцтцыштар. Соцгы жылдары су фазасыныц зиянды есерлерш жоюга багытталган ЦЗА-га есер ету eflicTepi дамып келед1. Осы мацсатпен суда ерийн реагенттер су жутцыштар пайдаланылады.

Мундай реагенттердщ есер ету механизм! Оларды.ЗА-ныц цаттыц сумен араластырганда тутцырлыгы аздау сулы ертндолер тузДлуше нейзделген, олар цуйылымды шацырганда ЦЗА-дан оцай ыгыстырылады. Оган мумкшдш беретщдер - мунай-реагент сулы epiTiHflici белу бейнде фазааралыц кернеудщ Tycyi, сондай-ац сазды материалдыц гидраттануыныд азаюы, ол цаттан кат суымен оцай екейлшедь Бул барлыц факторлардыц 6epi забой мацы аймацтыц еймдЬпйн, ecipece мунай yniiH фазалыц еймд1лшй арттыруга мумкшдш бередь ЦЗА-ты ендеу yniiH су жутцыштар рейнде, нейзшде, химиялыц реагенттердщ көп жиынтыгы пайдаланылуы мумк1н. Батые С1б1рдщ кейбДр кен орындары ушш СибНИИНП институты, мысалы, метил спирйн, ацетонды және кремний органикалыц цосылыстардыц ацетондыц ер1йнд1лерш усынды.

ЦЗА-ны су жутцыштармен ецдегенде операциялардыц орындалу р ей мынадай:

- цаттыц цабылдагыштығын айырылган мунай айдау арцылы багалау;

- уцгымадан 1 сагат бойы газсызданган мунайды аластау уппн алу;

- соргы-компрессорлыц цубырларга есептелген epiTKiniTin 6ipa3 мелшерш айдау (цубырдан тыс кещейк ашыц болганда);

- СКК узындыгыныц жартысы epiTKimneH толганда цубырдан тыс кещейктщ ысырмасын жабу;

- ерйюштщ есептелген мелшершщ цалган б е л т н айдауды жалгастыру;

- уцгыманы жабу және ЦЗА-да химиялык; реагенттердщ су фазасымен езара араласуын камтамасыз ету ушш 6-24 сагат бойы устап туру.

Су жутцыштыц есептеу келемш кеуектж кещсйк келемше, цаттыц цалыцдыгына, еуреагенттж (реагент келемшщ су келемше цатынасы) факторга және цаттыц забой мацы аймагыныц кажетй ецдеу радиусына байланысты аныктайды. Метил спирйн пайдаланганда, едете цаттыц 1 м цалыцдыгына 1 м3 реагенттщ шыгын нормасына сейкес царастырады. Бул сан карастырылган жагдайлар yniiH ЦЗА ластайтын бургылау ертндасшщ фильтратыныц ену радиусы - 60 см, ал метил спирйнщ келем1 epiTeTiH судыц 4-5 келемше тец деп царастырганда табылган.