Кәсіпорынның қаржылық ағымдарының құрылымы және олардың қалыптасу көздерін талдау

Қаражат көздерінің рационалды құрылымын қалыптастыру кәсіпорындарға шығындардың қажетті көлемін қаржыландыру және күтілетін табыс деңгейін қамсыздандыру үшін қажет.

1.1. кестеде “Astana motors” АҚ кәсіпорынның қаржы ағымдары көз дерінің құрамы мен құрылымы, сондай-ақ талдау кезеңінде олардың өзгеруі көрсетілген.

Көрсеткіштер	2004ж.	2005ж.	Δ 2005 - 2004 ж.
	Сумма, мың.тг.	У.В., %	Сумма, мың.тг.	У.В., %	Абс. Ауытқу	Ауытқу, %
1.Мүліктердің барлығы	201656,76		526212,46		324555,7	260,9
Соның ішінде
2.Иммобильденген активтер	192694,97	95,6	424511,23	80,7	231816,26	220,3
Соның ішінде:
Негізгі құралдар	106690,34	52,9	103574,72	19,7	-3115,62	97,1
Ұзақ мерізмді дебиторлық қарыздар	86004,63	42,6	320936,51	61,0	234931,88	373,2
3.Мобильді активтер	8961,79	4,4	101701,23	19,3	92739,44	1134,8
3.1.Запастар	489,82	0,2	183,18	0,03	-306,64	37,4
3.2.Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар	4330,35	2,1	83335,53	15,8	79005,18	1924,5
3.3Ақша қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық салымдар	4141,62	2,1	18182,52	3,5	14040,9	439,0
4.Меншікті капитал	8369,05	4,2	-189706,2	-36,1	-198075,25	-2266,8
5. Ұзақ мерзімді міндееттемелер	160859,06	79,8	468177,49	89,0	307318,43	291,0
6. Ағымдағы міндеттемелер	32428,65	16,1	247741,17	47,1	215312,52	764,0

*“Astana motors” АҚ 2004-2005 жж. бухгалтерлік балансының мәліметтері

Есептеулерден көрініп турғандаи талдау кезеңінде қаржы ағымдары көздерінің самасы кезең басында 201656,76 мың теңгеден кезең соңинда 526212,46 мың теңгеге деиін өсті, яғни өсу қарқыны 260,9% құрады. Бул кезде меншікті көздер 189706,6 мың теңгеге азайды, ал қарыз қаражаттары 522630,95 мың теңгеге артты қаржы ағындарының қарыздық көздерінің өсу қарқыны 370,4% қурады, Осылайжа,қарыс көздерінің өсу қарқыны меншік қаражаттардың төмендеу қарқынынан алда келуде,бірақ,қарыз капиталы “АSTANA MOTORS”АҚ-ң қаржыландыру көздерінің көп үлесін қарайды.

Меншікті капитал Σ-ң төмедеуі,негізінен,жыл аяғында 189806,2 мың теңгеге дейін өскен жабылмаған зиян есебінен болды.Бағалы қағаздар эмиссияланбады, сәйкесінше меншік капіталдың төмендеуі қаржылық ағындар көздерінің кақты төмендеуіне әкелді.

Көздердің жалпы Σ-ндағы қарыз капіталының үлесі 2004 жылы 95,8% теңгеге 2005 жылы 136,1% -ке дейін өсті.Талдау кезеқінде қарыз капіталының өсу қарқыны 370,4% қурады. Қарыз капіталы негізінен ұзақ мерзімді займдар мен қысқа мерзімді қарыздар есебінен қалыптасқан.

Cонымен талдау кезінде”ASTANA MOTORS” АҚ кәсіпорыннына кредиттің қарыз Σ-ы 215312,52 мың теңгеге өсті және 2005 жылға 247741,17 мың теңгені құрады. Талдау кезеңінде кредіттің қарыздың өсу қарқыны 764% қурады. Қарыз қаражаттарының жалпы Σ ындағы кредиторлық қарыздың үлесі талдау кезеңіңің басынан 16,1% - тен соңында 47,1% - ке дейін өсп. Бұл қарыз қаражаттарының жалпы Σ ындағы ағымдағы міндеттемелерді немесе жабылмаған зиянның есебінен болды.

Ұзақ мерзілді займдар Σ-ы талдау кезеңнің басында 160859,06 мың теңгеден жыл соңында 468177,49 мың теңгеге дейін, яғни 307318,43 мың теңгеге өсті. Ұзақ мерзім қарыздардиң өсу қарқыны 291% құрады. Қарыз қаражаттарың жалпы Σ-ындағы ұзақ мерзімді қарыздардың үлесі 2004 жылы 79,8% құрады, ал талдау кезең аяғында 89% -ке дейін өсті. Қарыз қаражттары сомасындағы ұзақ мерзімді қарыздардың үлесі, үлкен,сондықтан пассивтердің жалпы сомасындағы ұзақ мерзімді қарыздардың үлкен үлесі олардың қаражат көздері құрылымының өзгеруіне әсерін арттырады.

“ASTANA MOTORS” АҚ кәсіпорынның қаражат көздерінің динамикасында басты тенденция – меншікті қаражаттардың айтарлықтай төмендеуі кезінде капиталдық жалпы сомасындағы тартылған қаржы ағымдарының үлесінің артуы болып табылады. Тартылған қаржы ағымдарының үлесінің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайының теріс жағынан сипаттауы мүмкін. Кәсіпорын пассивінде тартылған ағымдардың жоғары үлесі оның төменгі рентабельдігі мен қаржылық тұрақтылығын білдіреді. “АSTANA MOTORS “ АҚ–ның рентабельдік және қаржылық тұарқтылық көрсеткіштерінің талдауы төменде көрсетілген.

Қаржы ағымдары кәсіпорын балансында айқын түрде көрсетілген, бірақ олардың сомасын есептеу қаржылық жағдайды бағалау үшін өте маңызды. Қаржы ағымдары мен кәсіпорынның өнімді өндіру шығындарын салыстыру олардың өндірістік процесті қамтамасыз ету үшін жеткіліктігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Талдау кезеңіндегі “ASTANA MOTORS” АҚ қаржылық ағымдарының сомасын есептеу және олардың құрылымы мен өзгеру динамикасын бағалау 1.2 кестеде келтірілген.

1.2 кесте. “ASTANA MOTORS” АҚ қаржылық ағымдарының құрылымы мен өзгеру динамикасы

Көрсеткіштердің атауы	2004 ж.	2005 ж.	Δ 2005 - 2004 ж.
Сумма, мың.тг.	У.В., %	Сумма, мың.тг.	У.В., %	Абс. Ауытқу.	Ауытқу, %
1. Таза пайда	8269,05	12,36	-198075,25	-36,82	-206344,3	-2395,38
2. Амортизацияның барлығы	6649,15	9,94	17415,07	3,24	10765,92	261,91
3. Мақсатты қаржыландыру		5,19		0,51	-713	79,47
4. Қысқа мерзімді несие мен қарыздар	16155,06	24,14	29655,7	5,51	13500,64	183,57
5. Ұзақ мерзімді несие мен қарыздар	16089,06	24,05	468177,5	87,02	452088,44	2909,91
6. Кредиторлық қарыздар	16273,6	24,32	218085,5	40,53	201811,9	1340,12
Барлығы қаржылық ағымдар	66908,92		538018,52		471109,6	804,11
Өндірістік шығындар	11884,3		38396,2		26511,9	323,08
Қаржылық ағымдар мен өндіріс шығыстары қатынасының коэффициенті, %	5,63		14,01		8,38	248,88

*“Astana motors” АҚ 2004-2005 жж. бухгалтерлік балансының мәліметтері

Кестеден көрініп тұрғандай, “ASTANA MOTORS” АҚ қаржы ағымдарының жалпы сомасында меншікті қаржы ағымдарының үлесі 2004 жылы 22,3% болған және 2005 жылы 8 % - ке дейін төмендеген. Меншік қаржы ағымдарының кезеңінде төмендеуі тек кәсіпорын меншік қаржылық ағымдарының негізгі көзі болып табылған таза пайда сомасының азаюынан болды.

“ASTANA MOTORS” АҚ–ң тартылған қаржы ағымдарының бүкіл сомасы – бұл кәсіпорынның айналым қаражаттарын толықтыруға мақсатты қаржыландырулар. Кәсіпорынның тартылған қаражаттары талдау кезеңінің басында 51990,72 мың теңгеден 2005 жылы 743859 мың теңгеге дейін өсті. Тартылған қаржы ағымдарының өсу қарқыны 1430,75 % құрады. Қаржы ағымдарының жалпы сомасындағы тартылған қаржы ағымдарының үлесі өте үлкен. Мұнымен кәсіпорынның тартылған қаржы ағымдарының өсуінің қаржы ағымдарының жалпы сомасына үлкен әсері түсіндіріледі.

“ASTANA MOTORS” АҚ кәсіпорынның қаржы ағымдарындағы ең үлесі көбі – қарыз капиталы. Оның қаржы ағымдарының жалпы сомасындағы үлесі 2004 жылы 77,7% құрады және 2005 жылы 133,5% ке дейін өсті. Кәсіпорынның қарыз капиталы негізінен қысқа мерзімді несиелер мен кредиторлық қарыз есебінен қалыптасқан. Қысқа мерзімді несиелер мен зайымдар талдау кезеңінің басында 16155,06 мың теңге құраса, талдау кезеңінің санында 29655,7 мың теңгеге дейінайтарлықтай өсті. Кредиторлық қарыз өсті, кезең басында ол 16273,6 мың теңгені құрады, ал кезең аяғында 21 8085,5 мың теңгені құрады. Қарыздық қаржы ағымдарының сомасындағы қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар үлесі 2004 жылы 24,14 құраған және 2005 жылы 5,51 % - ке дейін азайды. Сәйкесінше, талдау кезеңінің басында 24,32 % ті құраған кредиторлық қарыз үлесі осы кезеңнің соңына 40,53 % ке дейін өсті. Қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар үлесі азайды, ал талдау кезеңіндегі қаржы ағымдарының жалпы сомасындағы кредиторлық қарыз айтарлықтай өсті, сондықтан, қарыз капиталының жалпы сомасы бәрібір кәсіпорынның қаржы ағымдарының көп бөлігін алып жатыр. Өнімді өндіру көлемінің өсуінің үлесіміндегі кәсіпорынның қаржы ағымдарындағы қарыз капиталының жалпы үлесі – кәсіпорынның жабдықтаушылар мен кредиторларға жоғары тәуекелдігін және оның төменгі төлем қабілеттігін көрсететін теріс фатор.

Өндірістік процесті қамтамасыз ету үшін қаржы ағымдарының жеткіліктігі, өнім өндірісін кеңейту үшін бос ақша қаражаттарының болуы - қаржы ағымдарын басқарудың тиімдігін бағалаудағы қорытынды факторлар. Кәсіпорынның қаржы ағымдары кем дегенде оның өнімді өндіруге кеткен шығындарының сомасын жабуы керек. Өнімді өндіруге кеткен шығындары 2004 жылы 11884,3 мың теңгені құрады, ал кәсіпорынның қаржы ағымдарының сомасы 66908,92 мың теңгені құрады. Сәйкесінше, өндіріс шығындары мен қаржы ағымдарының % -к қатынасы 2004 жылы 563% құраған. 2005 жылы өндіріс шығындары мен қаржы ағымдарының қатынасы 1401% құрады.

“ASTANA MOTORS” АҚ кәсіпорындағы қаржы ағымдарының өзгеру динамикасы мен құрылымындағы жалпы тенденция – олардың өндіру шығындарының өсуімен бірге өсуі.

Қаржы ағымдары кәсірорын активтеріне трансформацияланады. Қаржы ағымдарын кәсіпорын активтеріне орналастыру рационалдығына және осы активтерді құрылымының оңтайлылығына кәсіпорын пайдасының сапасының, рентабельдігінің өзгеруінің артуы, сәйкесінше оның қаржылық жағдайының жақсаруы тәуелді.

Активтер құрылымы ең алдымен, кәсіпорын мүлкінің мобильділі деңгейін сипаттайды, сондай – ақ, осы мобильділік қандай элементтер есебінен қамсыздандырылады, төмендейді немесе артатынын анықтауға мүмкіндік береді. Активтер құрылымына кәсіпорынның төлем қабілеттілік және қаржылыққ тұрақтылық көрсеткіштері тікелей тәуелді. Сонымен қатар, бұл құрылым іскерлік белсенділік коэффиценттері көрсеткіштерінің жүйесіне де үлкен әсер етеді. Кәсіпорын балансындағы салымның басымды бағыттарын анықтауға жеткілікті негізді база болып табылады.

1.1.кестеде “ASTANA MOTORS” АҚ – ның 2004 – 2005 жж активтер мен пассивтердің құрылымы мен динамикасының өзгеруі талданған.

Кестеден көрініп тұрғандай бүкіл талдау кезеңінде мүлік құрамында иммобильденген активтер басымдыққа ие. 2004 жылы олардың мүлік құрамындағы үлесі 95,6 % болған, ал осы кезеңнің соңында ол 80,7 % ке дейін төмендеді. Сол кезде, ақшалай көріністегі иммобильденген активтер сомасы 2005 жылы қайта бағалау нәтижесінде өскен негізгі қаражаттар құнының өсуі есебінен артты.

Айналым активтерінің үлесі кезең басында 4,4 % - тен 2005 жылы 19,7 % - ке дейін өсті. Бұл кезде айналым активтері олардың мүліктегі үлес салмағы тәуелсіз оның ең мобильді бөлігі болып қалуы және соңғы дәрежеде кәсіпорынның төлем қабілеттігі мен несие қабілеттігін анықтайды. Осыдан келе, айналым активтерінің динамикасын бағалау өте маңызды. Әдетте, олардың өсуі қаржылық көзқарас тұрғысынан мүлік құрылымының жақсаруын білдіреді.

Кәсіпорын мүлкінің жаопы сомасындағы қысқа мерзімді дебиторлық қарыз кезең басында елеусіз үлесті (2,1%) құралған және кезең аяғында 15,8дейін өсті. “ASTANA MOTORS” АҚ кәсіпорынның дебиторлық қарызының сомасында сатып алушылар мен басқа да дебиторлық сенімсіз қарызы жоқ. Сәйкесінше, бүкіл дебиторлық қарызды және оның өсуін активтердің толық қанды мобильді элементі ретінде қарастыруға болады.

Сондай – ақ, айналым активтерінің өсу қарқыны 1134,85, ал иммобильденген активтердің өсу қарқыны – 220,3% құрағандығын айта кеткен жөн. Яғни, айналым активтерінің, өсіміне айналымнан тыс активтердің азаюы әсер еткен жоқ. Бұл мүлік құрамындағы айналым активтерінің үлесінің айналымнан тыс активтердің үлесінің сәйкес төмендеуі кезінде 4,4% - тен 19,3% - ке дейін өзгеруін қамтамасыз етті.