Химиялыќ реакцияныњ жылдамдыѓы

Химиялыќ кинетиканыњ ењ мањызды сандыќ сипаттамаларыныњ бірі - реакцияның жылдамдыѓы.

Химиялыќ реакцияныњ жылдамдыѓы деп реакцияѓа т‰сетін немесе реакциядан т‰зіліп шыѓатын заттардыњ мµлшерініњ уаќыт бірлігіне және реакция кењістігінің бірлігіне келетін µзгерісін айтады:

,

м±нда w-реакция жылдамдыѓы; n - заттыњ моль саны; R - реакциялыќ кењістік; t-уаќыт.

Заттыњ уаќыт бірлігінде (1 сек, 1 мин, т.с.с) реакцияѓа т‰скен мµлшері (n) реакциялыќ кењістіктіњ шамасына яѓни реакция кµлеміне (гомогенді ж‰йеде) немесе фазалардыњ жанасу беттерініњ ауданына (гетерогенді ж‰йеде) пропорционал болады.

Реакция кењістігіндегі µзгеріс (dn) реакция ж‰руімен (жабыќ ж‰йе) немесе ќоршаѓан ортамен зат алмасумен (ашыќ ж‰йе) байланысты болады. Химиялыќ реакция µтуімен байланысты жабыќ ж‰йеде ж‰ретін процестіњ жылдамдыѓын ќарастырайыќ. Гомогенді реакцияныњ жылдамдыѓы мына тењдеумен µрнектеледі:

,

м±нда V- реакция кењістігініњ кµлемі.

Егер ж‰йеніњ кµлемі т±раќты болса (т±йыќ ж‰йе), онда , себебі . Егер реакция кµлемі µзгермелі болса (аѓындаѓы реакция), онда .

Химиялыќ реакцияныњ жылдамдыќ тењдеуініњ т‰рі реакция тењдеуініњ т‰ріне байланысты. Мысалы, реакция тењдеуі n₁A+n₂B®n₃C+n₄D деп жазылды дейік, м±нда n₁, n₂, n_3, n₄ - стехиометриялыќ коэффициенттер. Єр реагенттіњ мµлшерініњ µзгерісі стехиометриялыќ ќатынас бойынша басќаларыныњ мµлшерініњ µзгерісімен байланысты. Б±л жаѓдайда жылдамдыќты бастапќы немесе соњѓы заттардыњ кез келгенініњ концентрация µзгерісі бойынша аныќтауѓа болады:

Практикада химиялыќ реакцияныњ жылдамдыѓы не бастапќы не соњѓы заттардыњ концентрациясыныњ уаќытќа байланысты µзгерісімен аныќталады. Б±л µзгерістіњ ќисыѓы кинетикалыќ ќисыќ деп аталады.

Химиялыќ реакцияныњ жылдамдыѓын орташа жєне шын (лездік) жылдамдыќ деп бµледі.

Берілген уаќыт аралыѓындағы (Dt) реакцияныњ орташа жылдамдыѓы (v), бастапќы зат концентрациясыныњ азаюыныњ немесе µнімніњ концентрациясыныњ кµбеюініњ уаќыт аралығына ќатынасына тењ:

Ал лездік (шын) жылдамдыќ (w) кинетикалыќ ќисыќтыњ єрбір н‰ктесінде концентрацияныњ уаќыт бойынша алынѓан туындысы арќылы, яғни реакция µнімініњ немесе єрекеттесетін заттың концентрация µзгерісініњ шексіз аз уаќыт аралығына ќатынасы арќылы аныќталынады:

,

м±нда уаќыттыњ шексіз аз мєніндегі (демек, лездегі) концентрацияныњ шексіз аз µзгерісі: