Спробы рэфармавання органаў кіравання ВКЛ у складзе Рэчы Паспалітай. Акт “Ураўнаванне правоў Вялікага княства і Кароны” 1697 г. і “Літоўская пастанова” 1700 г

«УРАЎНАВАННЕ ПРАВОЎ» 1697 г.

Вяршэнства ў палітычнай сістэме Княства пераходзіла ад Радзівілаў да Пацаў, ад Пацаў да Сапег. У канцы XVII ст. апошнія захапілі ўсе галоўныя пасады ў палітычнай іерархіі Княства. Казімір Сапега быў вялікім гетманам, яго брат Бенідзікт — падскарбіем. Гэта дазваляла ім кантраля-ваць эканоміку, фінансы, войска. Па сведчанню сучаснікаў, Сапегі жадалі «ўпрыгожыць сябе літоўскай каронаю». Дыктатарскія памкненні Сапегаў выклікалі рашучае су-праціўленне з боку шырокіх шляхецкіх мас. Яно адлюстравалася ў прынятым літоўскім соймам 19 чэрвеня 1697 г. акце «Ураўнаванне правоў Вялікага Княства і Кароны». Сутнасць яго зводзілася да пашырэння шляхецкіх свабод і абмежа-вання магнацкага свавольства. Так, права збору падаткаў пераходзіла ад падскарбія да абраных шляхтай на сойме зборшчыкаў. Гетман губляў права недатыкальнасці і мог быць прыцягнуты да суда за свае супрацьпраўныя ўчынкі. Адмяняўся звычай, згодна з якім рашэнне трыбунала ўсту-пала ў сілу толькі пасля таго, як было замацавана пячат-кай вялікага канцлера. Такім чынам, істотна абмяжоўваліся прэрагатывы органаў улады ВКЛ, якія знаходзіліся ўруках магнатаў. Разам з тым уніфікацыя некаторых правоў Кня-ства і Кароны мела і адмоўны бок, бо абмяжоўвала аўтано-мію Княства ў складзе Рэчы Паспалітай.

Небяспека страты дзяржаўнасці, а таксама незадаволе-насць палітычным крызісам у Рэчы Паспалітай, вы-кліканым шляхецкай анархіяй і дэцэнтралізацыяй улады, сталі прычынамі прыняцця на сойме ў Вільні 24 лістапада 1700 г. так званай «Літоўскай пастановы». Сутнасць гэтага нарматыўнага акта заключалася ў разрыве уніі з Польш-чай, усталяванні ў ВКЛ неабмежаванай манархіі. Прычы-най заняпаду Княства абвяшчаўся саюз з Польшчай, і, каб спыніць развал дзяржавы, дэпутаты патрабавалі выйс-ці з уніі, пазбавіць край ад анархіі, навязанай Польшчай, і вярнуцца да неабмежаванай улады вялікага князя, якая была пры Гедзіміне, Альгердзе, Вітаўце. Абсалютная ма-нархія бачылася залогам пераадолення магнацкага дэспа-тызму і эканамічнага росквіту Княства. Але адсутнасць ед-насці ў шляхецкім асяроддзі ВКЛ, а таксама складаныя міжнародныя адносіны (Паўночная вайна Расіі са Шве-цыяй, у якую было ўцягнута Княства) не далі магчымасці для рэалізацыі як першай, так і другой праграмы рэфар-мавання дзяржавы. Ідэі гэтых двух актаў шырока абмяр-коўваліся у 70—90-я гг. XVIII ст. і знайшлі пэўнае адлюс-траванне ў прынятых соймам законах, вядомых пад назвай Канстытуцыя 3 мая 1791 г.

Билет 2 вопрос 1. Перыядызацыя курса “Гісторыя дзяржавы і права Беларусі”

Перыядызацыя гісторыі дзяржавы і права з’яўляецца спецыфічным метадам вывучэння прадмета гэтай навукі. Крытэрыямі перыядызацыі звычайна выступаюць:

1) форма дзяржаўнага ўладкавання; 2) форма кіравання; 3) прававая сістэма.

Гэтыя крытэрыі добра карэлююць з падзелам на перыяды, прынятым у ГДПБ. Параўнальна кароткія перыяды адносна самастойнай дзяржаўнасці (перыяд старажытных дзяржаў 9-13 стст.; перыяд абвяшчэня беларускай дзяржаўнасці ў 1917-1920 гг.; Рэспубліка Беларусь) суседнічаюць у ім з перыядамі знаходжання беларускіх земляў у складзе поліэтнічных дзяржаўных утварэнняў (ВКЛ, Рэч Паспаліта, Расійская імперыя, СССР). Гісторыя дзяржавы і права Беларусі вывучае працэсы ўзнікнення і развіцця дзяржавы і права на тэрыторыі нашай Радзімы.

Як гістарычная навука гісторыя дзяржавы і права – частка гісторыі чалавецтва, яна з’яўляецца навукай юрыдычнай. Гісторыя дзяржавы і права вывучае палітычныя і прававыя інстытуты з моманту іх з’яўлення і да цяперашняга часу. Яна займаецца вывучэннем права, якое дзейнічала ў мінулым, але і дзеючым зараз, прававымі галінамі і інстытутамі, якія развіваюцца.

Если в основу периодизации истории полит. мысли Беларуси положить основные этапы соц-экономического и политического развития белорусского общества, то можно выделить 7 периодов.

1. Средневековье (XI—XV вв.). Складывание белорусской народности, возникновение раннефеодальных государств (Киевской Руси, ВКЛ), период противоречивых религиозных процессов. Первые памятники соц-политической мысли Беларуси относятся к XII в. и связаны с деятельностью Е.Полоцкой (ок. 1120—1173), К.Туровского.

2. Возрождение и Реформация (XV—XVI вв.). Происходит переход к сословно-представительной монархии. Активизируется эконом-ое, полит-е и культурное развитие белорусско-литовского общества. Устанавливаются многосторонние связи со странами Западной Европы.

3. (нач. XVII — сер. XVIII вв.) В этот период сложилась и система среднего образования, а в 1579 г. появился первый в Восточной Европе университет. С конца XVII в. использование старобелорусского языка прекращается, а социально-политические идеи излагаются на латинском, польском и русском языках.

4. Просвещение (2-я пол. XVIII в.). На бел-их землях распространяются идеи естественного права и договорного происхождения государства. Возникают различные проекты улучшения общественно-политического строя Речи Посполитой на основе опыта европейских стран. С просветительскими идеями выступают Т. Костюшко, Я. Ясиньский, М. Карпович, и др. Принимается одна из первых в мире конституций — Конституция 3 мая 1791 г., но Речь Посполитая утрачивает суверенитет и территориальную целостность.

5. Отражение процессов, происходящих в Российской империи (1795—1918 гг.). В этот период формируются важнейшие идейные направления общественно-полит. мысли. Либеральное направление представлено И.Н. Даниловичем, Я. Чечот, А. Мицкевич и др. Представителями революционного направления политической мысли стали М. К. Волович, Ф. А. Савич, К. С. Калиновский, Ф.К. Богушевич и др. Особенно важным этапом этого периода становится конец XIX - начало XX вв., когда появляются газеты группы «Гоман» (1884 г.), программные документы Белорусской социалистической Грамады и других белорусских политических партий, материалы «Нашай долi» и «Нашай нiвы», публицистика и научные публикации Луцкевичей, В. Ластовского, Я. Лёсика, Тарашкевича, а также произведения писателей и поэтов начала XX в. Я. Купалы, Я. Коласа, М.А. Богдановича, Э.С. Пашкевич, А. Гаруна и др.

6. Советская Белоруссия (1919—1991 гг.). 1-й этап этого периода (1919—1929 гг.) характеризуется продолжением развития идеи нац-ой государственности. Появляются белорусские вузы и научные учреждения, первыми из которых стали БГУ (1921) и Институт белорусской культуры (1928), преобразованный в Академию наук БССР. С выходом в свет «Краткого курса истории ВКП(б)» в 1938 г. политическая мысль в БССР развивалась в рамках официальной идеологии. 7. Современный период (90-е годы XX — нач. XXI вв.). Важнейшие обсуждаемые в этот период проблемы — гос. независимость и гос. строительство в Беларуси, проблемы постсоветских трансформаций, политическое лидерство, политические элиты, общественное мнение и формирование идеологических предпочтений граждан, проблемы формирования гражданского общества и построения правового государства и др.

Билет № 2