VII бүлек. Йорт, каралты-кура, өй җиһазлары, эш кораллары, савыт-саба, ашау-эчү, ризыклар, кием-салым, транспорт чаралары

* Түбән өйдә дүрт бүре,
Дүртесе дә күк бүре.
(Өй нигезе, почмаклары)

* Йомрыдыр тыштан,
Эчке ягы ешкан,
Осталар шулай кушкан.
(Стена бүрәнәсе)

* Тышта санадым − сигез,
Өйдә санадым − дүрт.
(Өй почмаклары)

* Ишектән кергән дә сузылып яткан.
(Идән)

* Гәүдәсе өйдә,
Башы тышта.
(Матча)

* Атасы аркылы яткан,
Балалары буй яткан.
(Түшәм)

* Бер патша мең патшаны баш идергән.
(Ишек)

* Кулын бирә,
Кулың кысмый.
(Ишек тоткасы)

* Аяксыз-кулсыз өй саклый.
(Йозак)

* Кечкенә генә эт,
Өрми дә, җибәрми дә.
(Йозак)

* Йорт каравылчысы − бөкере карчык.
(Йозак)

* Эт түгел − өрми,
Кеше түгел − йөрми,
Өйгә кеше кертми.
(Йозак)

* Юаш ятар,
Дәшми тотар.
(Капкын)

* Акылы юк, ә хәйләкәр.
(Капкын, тозак)

* Берсе:"Акны яратам", − ди,
Берсе:"Караны яратам", − ди,
Өченчесе: "Миңа икесе дә бер", − ди.
(Чана, арба, ат)

* Ишекле-түрле йөри, эләккәнне сөйри.
(Себерке)

* Бәләкәй генә углан
Биленә каеш буган.
(Себерке)

* Бәләкәй генә бичура
Билен буып утыра.
(Себерке)

* Йөз дә бер агай бергә торалар.
(Себерке)

* Мең туган бер каеш буган.
(Себерке)

* Яшел күлмәк кигән,
Билен буган,
Ишекле-түрле йөгерә.
(Себерке)

* Җәй булса, ябылмый; кыш булса, ачылмый.
(Тәрәзә)

* Ике туган караша,
Килә алмый янәшә.
(Тәрәзәләр)

* Өй түрендә дүрт табак,
Дүртесе дә күк табак.
(Тәрәзәләр)

* Өй тирәли ак тавык.
(Тәрәзә пәрдәсе)

* Дүрт кешегә бер эшләпә.
(Өстәл)

* Бер кешедә дүрт аяк,
Дүртесе дә пар аяк.
(Өстәл)

* Бер башлы, дүрт аяклы,
Алай да күтәрмичә йөрми.
(Өстәл)

* Аягы бар, кулы юк,
Аркасы бар, түше юк.
(Урындык)

* Үзе түгәрәк, утыны түрдәрәк, эче тулы күзәнәк;
Әчкелтем дә төчкелтем, бар нәрсәдән дә кадерлерәк.
(Икмәк)

* Сыек булса да су түгел,
Ак булса да карт түгел,
Йомшак булса да йон түгел.
(Сөт)

* Су түгел − сыек,
Кар түгел − ак.
(Сөт)

* Кисмәк таптым кыршаусыз,
Ул да булды капкачсыз.
(Йомырка)

* Бер кисмәктә ике төрле бал.
(Йомырка)

* Бер чүлмәктә ике төрле май.
(Йомырка)

* Бәләкәй генә ак келәт,
Эче тулы сары май.
(Йомырка)

* Эче сары, тышы ак,
Ул ни булыр? − Әйтеп бак!
(Йомырка)

* Ак толып җөйсез генә тегелгән.
(Йомырка)

* Үзе кием, үзе тун,
Үзе тегелмәгән.
(Сарык тиресе)

* Үзе җансыз,
Көн бара, төн бара,
Бер карыш җир бара.
(Сәгать)

* Гел йөрим дип мактана,
Бер урында таптана.
(Сәгать)

* Башы бер, күзе унике.
(Сәгать)

* Атламый − йөри.
(Сәгать)

* Аяксыз йөри,
Кулсыз күрсәтә.
(Сәгать)

* Аягы юк − йөри,
Авызы юк − сөйли,
Иртәсен дә, кичен дә
Һаман да үз эшендә.
(Сәгать)

* Көн-төн йөри,
Урыныннан китә алмый.
(Сәгать)

* Ай түгел, көн түгел,
Үзе вакытны белдерә.
(Сәгать)

* Ап-ак йөзле,
Унике күзле,
Ике телле,
Өйрәтә һәркемне.
(Сәгать)

* Ашамый-эчми.
Көне-төне эшли.
(Сәгать)

* Җансыз җанлыны уята.
(Будильник сәгать)

* Ач булса − ята, тук булса − торып утыра.
(Капчык)

* Кечкенә генә кыз бала
Йөрәгенә ут сала.
(Самавыр)

* Башы да тишек,
Төбе дә тишек,
Уртасында ут,
Читендә су.
(Самавыр)

* Эчендә су да бар, ут та бар,
Ул үзе һәр йортта бар.
(Самавыр)

* Карынында − ут,
Корсагында − су,
Башында − төпсез эшләпә,
Менә дөнья нишләтә.
(Самавыр)

* Бәләкәй генә ак тана
Борыным бар дип мактана.
(Чәйнек)

* Эче куыш, тышы таш,
Түбәтәе орчыкбаш.
(Чәйнек)

* Эче кайнар,
Борыныннан агар,
Бер кулы бар, −
Ул да аркасында.
(Чәйнек)

* Шар чаклы күзе бар,
Йодрык чаклы үзе бар.
(Чынаяк)

* Табышмагымның табы кара,
Тапмаганның йөзе кара.
(Таба)

* Бәләкәй генә тай,
Төбе чеп-чи май.
(Таба)

* Авызы юк, тешле.
(Пычкы)

* Аягы юк, кулы бар,
Авызы юк, теше бар,
Таш тегермән булмаса да,
Ярма ярыр эше бар.
(Пычкы)

* Җырлый-җырлый әйбер кисә,
Әйтеп бирче, бу нәрсә?
(Пычкы)

* Тиз ашый, вак чәйни,
Үзе йотмый, башкага бирми.
(Пычкы)

* Эләктергеч, каптыргыч,
Мичтән бәлеш тарттыргыч.
(Табагач)

* Табышмак әйтәм тап:
Коймаклы табаны кап.
(Табагач)

* Өй эчендә түгәрәк күл.
(Тәлинкә)

* Үзе бер дә ашамый,
Ашаганда бушамый.
(Кашык)

* Ашаганда бик кирәк,
Ашамаганда ник кирәк?
(Кашык)

* Үрдәк чума китәр,
Койрыгы чыга китәр.
(Чүмеч)

* Башы суда, койрыгы чөйдә.
(Чүмеч)

* Бер саплы да бер төпле,
Үзе куыш.
(Чүмеч)

* Аркасы бар, эче юк,
Муены бар, башы юк.
(Чүмеч)

* Үзе йомры, үзендә су тора.
(Чиләк)

* Ике агай-эне су коенырга баралар.
(Ике чиләк белән суга бару)

* Ике туган суга бара,
Берсен-берсе уза бара.
(Чиләкләр)

* Ике агай су коена:
Берсе чума, берсе көтеп тора.
(Чиләкләр)

* Кырык төштән билен буган,
Утыз чиләк аш ашый.
(Кисмәк)

* Борыны борсак,
Карыны корсак,
Җәяү дә йөрмәс,
Тик тә тормас.
(Комган)

* Гармун кебек сырлы ул,
Мич шикелле җылы ул.
(Җылыткыч батарея)

* Багана яна, күмере-көле юк.
(Шәм)

* Караңгы өйдә ак кына бер кыз,
Авызы тулы балавыз, −
Борынын сөртсәң, ялт итә.
(Шәм)

* Сыңар күзле ябалак
Төне буе ялтырый.
(Шәм)

* Өстәлемдә бер гөмбә,
Яктыртып тора төнлә.
(Өстәл лампасы)

* Үзе яна − яндырмый.
(Электр лампасы)

* Төймәсе челт итә,
Үзе гөлт итә.
(Электр лампасы)

* Гәүдәсе өйдә,
Муены тышта.
(Мич һәм морҗа)

* Үзе ак күлмәк кигән,
Башы түшәмгә тигән,
Аягы җиргә тигән.
(Мич)

* Үзе өйдә, чәче урамда.
(Мич, төтен)

* Өй эчендә базым бар,
Баз эчендә бозым бар,
Керер идем, сыялмыйм,
Бозларында шуалмыйм.
(Суыткыч)

* Кечкенә генә өй,
Эче тулы көй.
(Магнитофон)

* Үзе сөйли, үзе җырлый,
Ә үзенең теле юк.
(Радиоалгыч)

* Бер көзгегә дөнья сыйган.
(Телевизор)

* Бер пыяла эчендә мең кеше.
(Телевизор)

* Ак ашъяулык яптык,
Эченә бактык.
Бер минутта кышын да таптык,
Язын да таптык.
(Телевизор экраны)

* Тирән күлдә балык юк.
(Кое)

* Сыңар аяк бер торна
Коега сузылып су эчә.
(Коедан су алу)

* Ике туган суга бара,
Берсен-берсе уза бара.
(Ике чиләк белән суга бару)

* Өйдән чыкканда җип-җиңел булалар,
Өйгә кергәндә, мөлдерәп тулалар;
Парлашып-җырлашып баралар,
Елашып, ыңгырашып кайталар.
(Сусыз һәм сулы чиләкләр)

* Сыңар аяк саескан
Суга төшеп су эчкән.
(Чүмеч)

* Аттан биек, эттән тәбәнәк.
(Ияр)

* Алты аяклы, ике куллы,
Ике башлы, бер койрыклы.
(Җайдак (атка атланган кеше))

* Бер авызлы, мең күзле.
(Иләк)

* Үзе яңа, үзе тишек.
(Иләк)

* Урманга барып бөктем,
Өйгә кайтып тектем,
Уртасында иһа-һай.
(Иләк)

* Урманда бөгелгән,
Өйдә тегелгән,
Өр-яңа савыт, −
Төбе тишелгән.
(Иләк)

* Болытсыз көнне яңгыр ява.
(Он иләү)

* Озын идем − киселдем,
Юан идем − ярылдым,
Иңде утка тарыдым.
(Утын)

* Дәшми ятар, дәшми тотар.
(Капкын)

* Чәчен-башын туздырган,
Атасыннан уздырган.
(Пумала)

* Мич артында картыгыз,
Сакалыннан тартыгыз.
(Пумала)

* Урманнан килгән,
Яшел күлмәген кигән;
Уңга-сулга селтәли,
Кешеләрне шелтәли.
(Мунча себеркесе)

* Армый-талмый, ат артыннан калмый.
(Арба)

* Бар бер чана,
Утырасы юк, бассаң − үзе чаба.
(Чаңгы)

* Җәй буе ял итәрләр,
Кыш тәпиләп китәрләр.
(Чаңгы)

* Күзе дә юк, колагы да юк;
Үзе сукырны җитәкли.
(Таяк)

* Атласам − атлый,
Туктасам − туктый,
Барып керсәм өйгә,
Сөялә дә тик тора.
(Таяк)

* Бер түгәрәктә дүрт тишек.
(Төймә)

* Үзе бара, эзе юк, маңгаенда күзе юк.
(Көймә)

* Миннән ничаклы алсалар.
Шулкадәр зурая барам.
(Чокыр казу)

* Үзе бер дә ашамый, ашаганда бушамый.
(Кашык)

* Ике оч, ике балдак,
Уртасында бер кадак.
(Кайчы)

* Ике кулча, уртасында бер төймә.
(Кайчы)

* Җиңги куш бармагын ачса,
Абзый авызын ача,
Җиңги йомса − йома.
(Кайчы)

* Агасы турый, энесе ялгый.
(Кайчы һәм энә)

* Килеп керде бер кеше, маңгаенда бер күзе.
(Энә)

* Бөтен дөньяны киендерә, үзе ялангач.
(Энә, җеп)

* Үзе бер карыш,
Сакалы биш карыш.
(Энә, җеп)

* Тимер тычкан, сүс койрык.
(Энә, җеп)

* Койрыгы − башында,
Колагы − күзендә.
(Энә, җеп)

* Тек-тек итәр,
Текмештән китәр.
(Тегү машинасы)

* Ай киттем, ел киттем,
Инә буе җир киттем.
(Тегү)

* Ялгыз гына ашалмый,
Аннан башка аш бармый.
(Тоз)

* Читтән карасам − аклы,
Татып карасам − татлы.
(Шикәр)

* Икесе дә ак, икесе дә вак,
Аерыйм дисәң − кап.
(Тоз һәм шикәр комы)

* Бәләкәй генә оя, җитмеш биш кеше сыя.
(Шырпы кабы)

* Бер өйдә җитмеш кеше, -
Барысы да чалмалы.
(Каплы шырпы)

* Каравыл өендә алтмыш янгынчы.
(Каплы шырпы)

* Күрергә күркәм,
Тотарга куркам.
(Ут)

* Нәрсә ашый авызсыз?
(Ут)

* Ашатсаң − яши,
Эчертсәң − үлә.
(Ут)

* Ялт-йолт итәр,
Ялмап китәр.
(Ут)

*Аягы юк, кулы юк,
Тиз йөгерә, тиз җиңә.
(Ут)

* Өй түбәсендә кызыл әтәч кычкыра.
(Янгын)

* Мич эчендә кара мәче.
(Төтен)

* Йөгереп чыга, җилгә оча.
(Төтен)

* Аягы юк − качадыр,
Канаты юк − очадыр.
(Төтен)

* Өй башында аю тузан туздыра.
(Төтен)

* Син аны тота барасың, ул синнән кача бара.
(Акча)

* Күзе юк, тезе юк,
Йөрмәгән җире юк,
Кермәгән кулы юк.
(Акча)

* Сырлы-сырлы, сырлы ул,

* Безнең белән җырлый ул.
(Гармун)

* Телләре бар − сөйләми,
Көйләре бар − теләмәсә, көйләми.
(Гармун)

* Тәне җыерчыклы, күзе юк,
Үзе телле, ләкин сүзе юк;
Бармагы күп тә, аз да,
Кызыга аңа яшь тә, карт та,
Егет тә, кыз да.
(Гармун)

* Сары сандык сатып алдым, −
Үзе нәни генә,
Төрле тавышка җырлый белә.
(Скрипка)

* Авызы бар − теле юк,
Тавышы бар − сүзе юк.
(Курай)

* Авызы юк − кычкыра,
Теле юк − чакыра.
(Быргы)

* Җебенә тисәң − елаган,
Колагын тотсаң − чыңлаган;
Өстендә бар эчәге,
Астында бар түшәге.
(Думбра)

* Бер чокырда мең чокыр.
(Уймак)

* Үзе бер, күзе мең.
(Уймак)

* Алтын башлы, көмеш күзле.
(Уймак)

* Гәүдәсеннән койрыгы озын.
(Камчы)

* Бара-бара, эзе юк; кисә-кисә, каны юк.
(Көймэ. ишкәк ишү)

* Авызы юк, теше бар,
Ашаганын йоталмый,
Кулы белән тоталмый.
(Пычкы)

* Авызы − йон, борыны − бармакча.
(Йон бияләй)

* Һичкайчан да ул кешедән калмыйдыр,
Һәм кеше дә аннан үзе калмыйдыр.
(Кием)

* Җиңе бар − күлмәк түгел,
Бавы бар − алъяпкыч түгел.
(Халат)

* Биле бормалы,
Чите укалы,
Үзе бәһале.
(Камзул)

* Баш-аяксыз − буе бар,
Гәүдәсе юк − кулы бар.
(Күлмәк)

* Бер ягы кыр, бер ягы урман.
(Тун)

* Тәкә тунын салдырдым,
Шуны үзем ябындым.
(Тун)

* Аеры ике, төбе бер.
(Чалбар)

* Ике тавык бер төптә,
Аерылмыйлар бөртек тә.
(Чалбар)

* Бер кеше ике юлдан бара.
(Чалбар)

* Алды да койрык,
Арты да койрык.
(Шарф)

* Кара тавык кар ера.
(Киез итек)

* Җәй көне чоланда ята,
Кыш көне бездән калмый.
(Киез итек)

* Башы бар − мие юк,
Биле бар − бавы юк,
Гәүдәсе бар − эче юк.
(Итек)

* Башы бар, авызы юк,
Җылысы бар, миче юк.
(Итек)

* Ике агай тездән,
Калышмыйлар бездән.
(Пар итек)

* Биш агайга бер күлмәк.
(Йон бияләй)

* Эче мамык, тышы кабык.
(Тире бияләй)

* Бер агачта биш тармак,
Тармагы саен бармак.
(Пирчәткә)

* Җәеп тотсаң ‑ табактай,
Җыеп тотсаң − таяктай.
(Кулчатыр (3онтик))

* Өстән су ага,
Астан кеше бара.
(Зонтик)

* Тамчылары ялтырый,
Тамалмыйча калтырый.
(Алка)

* Аяксыз-кулсыз күлмәк кияр.
(Мендәр)

* Кызу табанлы чана, −
Ат җигелмәгән аңа, −
Бер чигенә, бер бара,
Юлы шомарып кала.
(Үтүк)

* Кораб йөзә килә,
Күлне көйдерә килә.
(Үтүк)

* Тимер тәкә боз шуа.
(Үтүк)

* Колагы бар, башы юк,
Ашамаган ашы юк.
(Миски)

* Үземне пешерәләр − ашамыйлар.
(Сөяк)

* Кайчысыз киселә, җепсез тегелә.
(Пилмән ясау)

* Әйләнгән саен калыная.
(Йомгак)

* Койрыгыннан тартсаң, эчәге чыгып бетә.
(Йомгак)

* Бәләкәй генә әби
Йөгерә-йөгерә йон җыяр.
(Орчык)

* Йөгерә-йөгерә йөк җыяр.
(Орчык)

* Үзе йөри − атламый.
Өерелүдән туктамый.
(Орчык)

* Бер әйләнсә һаман әйләнә,
Әйләнгән саен байый һәм калыная.
(Орчык)

* Дүрт татар читән үрә,
Берсе арада йөри.
(Оек-бияләй бәйләү)

* Ун оста, биш бармак
Арканнан бура бурыйлар.
(Оек-бияләй бәйләү)

* Биш агай бер-берсен тота алмыйлар.
(Оек-бияләй бәйләү)

* Кечкенә генә үзе,
Маңгаенда күзе,
Күрсә, онытмый үзе.
(Фотоаппарат)

* Кешесе бар, җаны юк.
(Фоторәсем)

* Үзе миңа карап тора,
Үзе мине күрми.
(Фоторәсем)

* Үзе сукыр, кешегә юл күрсәтергә оста.
(Компас)

* Сөйләп бирә тел белән,
Сүзе китә юл белән, -
Юлы агач башыңда.
(Телефон)

* Үзе монда утыра,
Сүзне тегендә тутыра.
(Телефон)

* Колагы юк − ишетә,
Авызы юк − сөйли.
(Телефон һәм радио)

* Акылы бар, җаны юк.
(Үлчәү)

* Күрергә күзе юк,
Сөйләргә теле юк,
Үзе саный.
(Үлчәү)

* Үзе күрми, кешегә күрсәтә,
Үзе өйрәнми, кешегә өйрәтә.
(Үлчәү)

* Ике аяклы үгез,
Маңгаенда куш мөгез.
(Велосипед)

* Арбасы бар, аты юк,
Тәртә-мазар заты юк;
Тоткасына кулың тисә,
Атны да узып китә.
(Автомобиль)

* Тавышлана − җил түгел,
Канаты бар − кош түгел;
Һавада оча,
Болытлар коча.
(Самолет)

* Канаты бар, йоны юк;
Үзе бара, юлы юк.
(Самолет)

* Аккош оча,
Эзе кала,
Үзе китеп югала.
(Самолет)

* Кош та түгел, ат та түгел,
Үзе оча, йөк ташый.
(Самолет)

* Кешеләрне очырта,
Үзе кошка охшамый;
Зонтик кебек җәелсә дә,
Җил-яңгырдан сакламый.
(Парашют)

* Баш очымда чатырым,
Очтым алты чакырым,
Очып төшкәч кайтырым.
(Парашют)

* Тигез җирдән киталмый,
Үргә таба меналмый,
Түбән таба тукталмый.
(Туп)

* Йөгерә белми, сикерә белә.
(Туп)

* Җәй буе сикерә,
Кыш буе тик тора.
(Уенчык туп)

* Үзе кеп-кечкенә,
Үзе миннән биек сикерә.
(Уенчык туп)

* Миннән бик күп тәбәнәк,
Үзе йөри тәгәрәп.
(Туп)

* Күтәреп җиргә бәрдем,
Күктән, тотып алдым.
(Туп)

* Минем белән уйныйлар,
Кулларыннан куймыйлар,
Иркәлиләр, сөяләр,
Йокла, иркәм, дияләр.
Үсә төшкәч, балалар
Мине онытып калалар.
(Курчак)

* Барасың, барасың,
Башына чыгалмыйсың.
(Юл)

* Алда да бар, артта да бар,
Борылган да сырылган,
Озын булып сузылган.
(Юл)

* Тап табышмак: табага ябышмак.
(Коймак пешерү)

* Аягы йөрми, таягы йөри.
(Чалгы, печән чабу)

* Инәсеннән элек баласы туар.
(Чүмәлә белән кибән)