Кыдзи артмис коми гижöд

Зэв важöн Коми му шулöмаöсь Перымöн. Эжва вылын да Емва пöлöн вöлöма Ичöт Перым, а Кама ю пöлöн – Ыджыд Перым.

Тані олысь йöзыс сёрнитöмаöсь важ перым кывйöн. Гижан шыпасъяс пыдди гижтылӧмаӧсь пасъяс, серъяс. Пасъяссö лöсавлöмаöсь черöн пу кöлуйö, вöлавлöмаöсь пуртöн, медым дыр кад чöж эз вушйы гижтасыс. Гижтылöмаöсь и сюмöд вылö.

Шыпаса гижöдыс комилöн лоöма 1372 -öд восянь. Важ коми анбурын вöлöма 24 шыпас. Медводдза шыпасыс – А (ан), мöдыс – Б (бур), и быд шыпаслöн аслас ним. Анбур лöсьöдысьнас вöлöма Степан нима вежа ай, Перым муö выль эскöм пыртöдысь-паськöдысь. Степанлысь олöмсö туялысьяс гижöны, мый сiйö бура кужöма сёрнитны комиöн, тöдöма и коми пасъяс йылысь. Дас сизим во олöма тайö мортыс Перым муын, восьталöма вичкояс, велöдöма комиöн лыддьыны сыöн лöсьöдöм вичко небöгъяс. И кутöмаöсь шуны сiйöс Перымса Степанöн, а кувсьöм бöрас – Вежа Степанöн.

Перымса Степанöн лöсьöдöм анбурсö, сылысь гижöдъяссö öнi шуам важ коми гижöдлы памятникъясöн. Коми гижöдлысь чужан лунсö миян республикаын пасйöны май тöлысьын.

· 1. Лöсьöдöй юöртöм важ анбур йылысь: а) кор лöсьöдöма анбурсö, б) кымын шыпас, кутшöм ним шыпасъясыслöн, в) мый гижлiсны наöн, г) кутшöм тöдчанлуныс анбурыслöн öнiя кадö?

2. Тöдмалöй Перымса Степан олöм йылысь, лöсьöдöй юöртöмъяс.

3. Туялöй, эм-ö тiян рöдвужлöн пасъяс. Кодi медводз лöсьöдöма? Мый сiйö петкöдлö? Кытчö гижтылöмаöсь (гижтöны) пассö?

4 удж. Лыддьöй, тöдмалӧй коми гижöд сöвмöдысь йӧз йылысь. Бöрйöй да гижöй текстыслысь медшöр мöвп кутысь сёрникузяяссö.

Савваитов П.И. (1815 – 1895).

19-ӧд нэм шӧр. Вӧлӧгда карса духовнӧй семинарияын велӧдысь Павел Иванович Савваитов босьтчис туявны коми-зыряналысь олöмсö, культурасö. Медводз велӧдiс Перымса Степанлысь анбурсӧ, велӧдчис лыддьыны важ шыпасъясӧн лӧсьӧдлӧм гижӧдъяс.

Сэсся важ анбур пыддиыс лӧсьӧдiс выльӧс, роч шыпаса, но коми азбука. Павел Иванович кыкысь волiс Коми муö, ветлöдлiс сиктъясöд, сёрнитiс йöзкöд, чукӧртiс нöдкывъяс, мойдъяс да ставсӧ гижалiс кокньыда лыддьӧм вылӧ лӧсьӧдӧм выль шыпасъясӧн.

1850-öд воö Санкт-Петербургын петiс сылӧн кык небöг: «Грамматика зырянского языка» да «Зырянско-русский да русско-зырянский словарь». Грамматика небöгас пыртöма шусьöгъяс, нöдкывъяс, мойдъяс. Со сэтысь некымын шусьöг: 1. Пöрысь пон тыртöм пу вылö оз увт. 2. Рам морт сьöла кодь. 3.Эн серав, пиньсьыд еджыд он ло. 4. Небыда вольсалö, да чорыд узьнысö. 5.Ошкысь повзьылöм морт мырйысь полö.

· 1. Гöгöрвоöдöй П.И.Савваитов грамматикаö пыртöм коми шусьöгъяссö.

2. Содтöй тöдöмлунтö П.И.Савваитов йылысь. Отсöг вылö босьтöй «Коми язык» энциклопедия, позьö аддзыны öтуввезысь.

3. Кутшöм шыпасъясöн гижис кывбуръяссö Куратов Иван Алексеевич?

5 удж. Мыйсянь сӧвмис ӧнiя коми гижӧд? Лыддьöй та йылысь текстсö. Сетöй ним.

20-ӧд нэм. 1918-öд вося моз (август) тöлысьö Емдiнын чукöртчисны коми велöдысьяс. Найöс тöдмöдiсны выль коми анбурöн. Шыпас чукöрсö да налысь гижанногсö лöсьöдiс Владимир Александрович Молодцов. 1919-öд во заводитчигöн велöдчанiнъясö воис выль шыпаскуд (буквар). Нӧшта во мысти йöзöдiны В.А.Молодцовöн дасьтöм «Лыддьысьны велöдчан» небöг.

Тадзи заводитiс сöвмыны-кыпавны öнiя коми гижöд кывным.

«Коми нэм» небöгысь

· 1. Содтöд тöдмалöй В.А.Молодцов йылысь да лöсьöдöй юöртöм.

6 удж. Кыдзи гöгöрвоанныд Чужан кывйыд сёрнитiгöн олö. Асьнымöс на медся ёна видзö сёрникузяяслысь вежöртассö? Верманныд вочавидзны Владимир Тимин кывбур серти. Кутшöм кывъяс медъёна пуксьӧны вежöраныд? Мый тöдчöдöма поэтыс кывбурнас?

Кывным миян сёрнитiгöн олö,

Кодыр гижан комиöн и лыддян.

Йöз водзын и гортын сiйöс колö

Сьöлöмсяньыд пуктыны век пыдди…

Кывным миян шондi дзирд кодь мича.

Кутчысямöй ас кывйö, öд сiйö

Асьнымöс на медся ёна видзö.

7 удж. Вöчöй уджсö ёртыдкöд. 1. Лöсьöдöй юöртöм (презентация) коми гижöд кыв туялысь-сöвмöдысьяс йылысь. Отсöг вылö босьтöй «Коми язык» энциклопедия, «Коми нэм» небöг (Е.А.Цыпанов редакция улын), видзöдлöй öтуввезысь.

2. Вочавидзöй гижöмöн «Колö мöвпыштны» паса юалöм вылас.

8 удж. Прöверитöй асьнытö. Гижöй сёрникузяяссö колана кывъяс содталöмöн.

1. Квайтсёысь унджык во сайын Коми му шусис (Паськыд, Ыджыд, Джуджыд) Перым да (Дзоля, Ичöт, Векни, Ляпкыд) Перым. 2. Важся коми шыпаскудсö вöлi шуöны (анбурöн, алфавитöн). 3.Перым Степан кадся коми гижöдыс паныдас…лiс (вичко небöг…ясын, «Коми му» газетын, öбраз…яс вылын). 4. Öнiя коми литературнöй кывйöн гижöма велöдчан небöг…яс, художествоа литература, газет…яс, журнал…яс.