 |
Главная Случайная страница Контакты | Мы поможем в написании вашей работы! | |
тапсырма
|
|
Төмендегі сөздермен сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңдар.
Үлгі: көгалдандыру – озеленить.
Көгалдандыру, қолайлы, жағдайды күту, жұмыс жоспарымен танысу, құрал –сайман, бірлескен, пайдалы, шексіз жазық, ұқыпты, қамқоршы, ертіп жүру.
4-тапсырма. Берілген сөздерді қатыстырып, сөйлемдер құрастырып айтыңдар.
Үлгі: Машинаға жаңа аккумулятор салынды.
Аккумулятор, снаряд, адьютант, экскурсия, электр, шкаф, цех, хал, хат, халық, альбом.
Студенттердің өздік жұмысы (СӨЖ)
1-тапсырма. Сөздіктер туралы шағын шығарма жазыңдар.
2-тапсырма. Берілген мақал-мәтелдерді оқып, мағынасын түсіндіріңдер. Жалпылама қолданылатын сөздердің көркемдік қолданысын байқандар.
1. Ерінбеген етікші болады,
Ұялмаған әнші болады.
2. Орман аралаған үйші болар,
Қобыз сырлаған күйші болар.
3. Қына тастан шығады,
Өнер жастан шығады.
4. Сабыр түбі – сары алтын.
5. Қарағайға қарап тал өсер.
Құрбысына қарап бала өсер.
15-сабақ
Лексикалық тақырып:Мәдениет туралы.
Грамматикалық тақырып: Отыр, тұр, жүр, жатыр етістіктері.
Сөздермен жұмыс. Сөздікті пайдаланыңыз.
жоғалу –
құндылықтар –
түсініктіме –
қалалық –
шығуына-
қабілеттік –
құрметтеу –
жиынтық –
құндылық –
үйреншік –
құрмет тұту –
сыйлау –
құрметтеу –
табынушылық –
Оқыңыз, аударыңыз.
Мәдениет туралы
Мәдениет – ұлттығымыздың негізгі діні, негізігі жүрегі.
Тілін, дінін, өнерін, яғни ұлттық құндылықтарын бағалай білмеген халықтың аты да, заты да жоғалады. Иә ол елім, жерім, ұлтым деген әрбір азамат осы екі ауыз сөзді түсінері анық.
«Рухани байлық пен мәдениет – қоғамның басты құндылықтары» деп ел басымыз Н.Ә.Назарбаевта тамаша айтып өткен.
Енді толығырақ мәдениет туралы түсініктеме келтірсем деймін.
«Мәдениет дегеніміз не?» - деген сұраққа жауап беру үшін, бұл сөздің этимологиясына, яғни осы бір күрделі ұғымды білдіретін сөздің шығуына тоқталуды жөн көріп отырмын. Қазақ тілінде бұл термин арабтың «Маданият» - қала, қалалық деген сөзінен енген. Бұл орта ғасырлардағы мұсылман мәдениетінің өркендеу кезеңінде қалыптасқан түсінікпен байланысты. Мәдениетке берілген көптеген анықтамаларды алтернативтік (қарсы қоюшылық) деп атауға болады. Бұл жерде алдымен көзге түсетін мәдениет пен табиғатты, «культура» мен «натураны» қарсы қоюшылық.
Көне заманда «культура» деген ұғым «жерді өндеу» деген мағына берген. Кейінірек, дәлірек айтқанда Цицеронның еңбектерінде (б.э.д. 45 ж.) бұл сөздің мағынасы тереңдеп, «жанды жетілдіру» деген ұғымды білдіреді. Уақыт өткен сайын еуропалық тілдерде «Мәдениет» сөзі «білім беру», «даму», «қабілеттілік», «құрметтеу» сияқты мағыналарға ие бола бастады. Қазіргі заманғы сөздіктерде мәдениетке төмендегідей анықтамалар берілген.
а) мәдениет – белгілі бір халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы;
ә) мәдениет – адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті, крит-микены мәдениеті, қазақ мәдениеті және т.б.).
б) мәдениет – адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті және т.б.)
в) агромәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті. цитрустік мәдениет және т.б).
Мәдениет ұғымы тарихи қалыптасудың ұзақ даму жолынан өтті. Мәдениет ұғымын алғашқы рет ғылыми тұрғыдан анықтауға тырысқандар философтар болды. Бірақ, өкінішке орай, XVII ғасырға, яғни ағартушылық кезеңіне дейін, басты құндылық – «адам мен оның ақыл-ойы» деген қағида жүзеге асқанға дейін «мәдениет» сөзі белгілі бір мойындалған термин ретінде қолданылмады, бар болғаны жаңа ұғымдардың синонимі ретінде ғана пайдаланылды. Жоғарыда атап көрсеткеніміздей, бұл терминнің алғашқы мағынасы (мәдениет) жер-анамен, оны өңдеп-баптаумен тығыз байланысты болады. Демек «мәдениет» ұғымы жерді жырту, бау-бақшаны өндеу, яғни өсімдіктер және жануарлар дүниесімен, дәлірек айтқанда, егіншілік пен ауыл шарушылығымен тығыз байланысты қарастырылды. оған қоса бізге үйреншікті болып кеткен «мәдениет» ұғымының тәрбие мен біліммен байланыстылығының тамыры да сонау көне заманда жатыр.
Білімсіз және тәрбиесіз адам еш уақытта мәдениетті бола алмайтыны ақиқат, ендеше білім мен тәрбие барлық халықтар мәдениетінің қайнар бұлағы болып табылады. Сонымен бірге мәдениет сөзі «құрмет тұту, сыйлау, құрметтеу, табынушылық» деген мағыналарға да ие.
Лексика - грамматикалық тапсырмалар
1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұны бойынша сұрақтар жазыңыздар
2-тапсырма.Сөйлемді толықтырып жазыңыздар.
Мәдениет деген...қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы.
Мәдениет –... саласының жетілу деңгейі.
Мәдениет ұғымы...ұзақ даму жолынан өтті.
Еске түсірейік
Көмекші етістіктер
Қазақ тіліндегі көмекші етістіктер үш топқа бөлінеді:
1) Тек қана көмекшілік қызмет атқаратындар
а) екен, еді, емес, үлкен екен, кіші емес, сол еді.
ә) бол(у), ет(у), - сау бол, дәрігер болды, шешім етті.
2) Қосымша етістік ролінде жүретіндер (В казахском языке имеется около 30 вспомагательных глаголов): отыр, жатыр, тұр, кел, кет, бар, көр, қой, шық, ал,қара, біл, керек, т.б. Мысалы: Оқып отыр, ұйықап жатыр, ойнап тұр, кетіп барады.
3-тапсырма.
1. Мәдениеті болу оңай ма?
2. «Мәдениет деген – сыпайы сөйлеп, әдемі киініп жүру» дегенді қалай түсінесіз?
4-тапсырма. Мәтіннен көмекші етістікті табыңыздар.
5-тапсырма. Төмендегі көмекші етістіктер арқылы сөйлем құрастырыңыздар: бол, ет, екен, еді, емес.
Оқытушының басшылығымен жүргізулетін студенттердің өздік жұмысы (ОСӨЖ)
Оқыңыз, аударыңыз.
Тіл мәдениеті
Мәдениет – дегеніміз адамның ойлау, өзіне де, айналасындағыларға да талдау жасай білу қабілеті. Адамдарды ізгілікті, ақылды, моральдық міндеттемелерді мойнына алатын сыншыл жанға айналдыратын да мәдениет.
Мәдениет – адамның рухани және материалдық интеллектілік және сезімдік қасиеттері айқын аңғарылатын белгілерінің жиынтығы. Кез келген мәдениет өзіндік ерекшелігі бар теңдесі жоқ қазынамыздың қоймасы болып табылады, өйткені әрбір халық өз дәстүрі мен рухани бейнесі арқылы танылады.
Мәдениеттің барлық салаларында ұлттық даралық сақталуы тиіс. Әсіресе тіл мәдениетін сақтау, ана тілін жақсы білу - әркімнің азаматтық борышы, қоғамда атқаратын қызметінің тірегі.
Халқымыздың қазіргі мәдени, рухани жағдайы, ана тілімізді, салт-дәстүрімізді дамытуға байланысты баспасөз бетінде неше түрлі проблемалар көтеріліп жатады.
Сондай мәселенің бірі – халқымыздың мәдени өмірінің тұтқасы болып келе жатқан мол мұрасы, ел байлығы – тілін байытқан үстіне байыта, толықтыра, көркейте түсу ішкі мүмкіншіліктерін аша түскенде ғана төл мәдениетіміздің өркен жаяры даусыз.
«Тіл мәдениеті дегеніміз – сөздерді дұрыс қолдану, сөйлеу үстінде оларды бір-бірімен қиюластырып, үндестіріп, дұрыс айту, емле мен тыныс белгілері ережелерін сақтап, сауатты жазу, тілдің ғасырлар бойы сұрыпталып келген, сөз зергерлері оюлап берген көркемдігі мен әсем өрнегін орнымен қолдану сияқты амал-әрекеттерді қамтиды.
Тіл мәдениеті дегеніміз – ғылым сөзімен айтсақ, лексикалық, грамматикалық, орфографиялық, орфоэпиялық, стилистикалық нормаларды ұстану, ол заңдылықтарды бұзбай, жетілдіре, орнықтыра түсу» - дейді ҚР ҰҒА корреспондент – мүшесі, профессор Р. Сыздықова.
Тіл мәдениеті – тілдік норманың, тіл тәсілдерінің жетіліп, ширап даму дәрежесі. Тіл мәдениеті негізінен «сөз мәдениеті», сөзді орынды қолдану деген ұғымды білдіреді.
Сөйлеу коммуникативтік қызмет атқарумен қатар, адамның ішкі өмірінің рухани байлығын жарыққа шығарып, жан сарайын танытады. Сөз адамның ой-өрісін, мәдени дәрежесін, ақыл-парасатын көрсетеді.
Сондықтан да сөйлеу мәдениетіне қай уақытта болса да ерекше мән берілген, қай халық болса да қатты бағалаған. Сөйлеу мәдениеті сөз өнеріне де қатысты. Сөзге шешен адам мәдениетті, әрі шебер сөйлейді.
Тіл мәдениеті ғылымын ауызша сөйлеу мәдениеті және сөз қолдану – жазу мәдениеті деп бөлуге болады.
Лексика - грамматикалық тапсырмалар
1-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұны бойынша сұрақтар жазыңыздар
2-тапсырма. Сұраққа жазбаша жауап беріңіздер.
а. Тіл мәдениеті дегенді қалай түсінесіз?
ә. Өз ана тіліңде сөйлей аласыз ба?
в. Тід мәдениеті деген тақырыпқа сұхбат құрастырыңыз.
3-тапсырма. Тіл мәдениеті жайлы айтылған ғаламалардың ұлағатты сөздері мен қанатты сөздерін жаттап алыңыздар.
Таза сөйлеу де мәдениеттіліктің ең бір биігі.
Ұлбала Алтайбаева.
Ежелден, атам заманнан тіл – елдің мәдениет, әдебиеті өсіп-өніп, отбасындағы тіршілігінен бастап, қоғам, халық, ел-жұрттың, жалпы мәдениеттің арнайы құралы-ғылымның атаулы саласы екендігі даусыз.
Б.Момышұлы.
Тәрбие басы – тіл,
Игі істің басы- тіл.
Тіл – ұлттың жаны,
Туған ел – тұғырың,
Тұған тіл – қыдырың.
Тіл жоқ жерде ұлт жоқ.
4-тапсырма. Төмендегі сөздермен сөйлем құраңыздар.
а. әрине
ә. ғапу етіңіз
в. айып етпеңіз
г. оқасы жоқ
д. өкінішке орай
е. міндетті түрде
Студенттердің өздік жұмысы (СӨЖ)
1-тапсырма. Ақын Қ. Мырзалиевтің «Ана тілің – арың бұл» өлеңін жатқа айтыңыз.
2-тапсырма. «Тіл мәдениеті» тақырыбына шығарма жазыңыз.
15-сабақ
Лексикалық тақырып: Жастар шетелде және бізде
Грамматикалық тақырып: Сұрау есімдігі
Сөздермен жұмыс. Сөздікті пайдаланыңыз.
Жастар жұмысы –
жастар саясаты –
мемлекеттік қолдау –
салық жеңілдігі –
несие –
несиеге баспана беру –
жастардың жағдайы –
бүгінге бас ауыртпау –
тыным таппау –
жанкештілік –
Жастар шетелде және бізде
Йеменде жастар жағдайын жасайтын заң 1980 жылдан бері пайда болған.
Франция үкіметі 1986 жылы «16 мен 25 жас аралағындағы жастар жұмысы» жайында акт шығарды. Бұл актіде француз шенеуніктері жастардың қанша жасында жұмысқа алу немесе жалақы қанша төлеу керек, т.б мәселелерді қарастырған.
Белоруссияда жастардың мәселесіне байланысты 2 заң қабылданған:
1. Мемлекеттік жастар саясатының жалпы бастамасы;
2. Жастар мен балалардың қоғамдық ұйымына мемлекеттік қолдау көрсету жайында.
Сонымен қатар жастарға арналған салық жеңілдігі, жеңілдік жол билеті және жас отбасыларына несиеге баспана беру жайын талқылаған бірден-бір ел.
Ал, Украина ТМД бойынша жастар заңы жағынан ең дамыған елдердің қатарында. Украинаның халықтық жиналысында құрылған жеке комиссиялар құрамына жастар ұйымы да кірген. Нәтижесінде жастардың жағдайын жеңілдететін 3 заң қабылдаған.
Ресейге басқа елдерге қарағанда, заңнама жоспарлы түрде жасалмақ. Ресей Франциясының мемлекеттік Думасында депуттар жастар туралы өз заңдарын қабылдамақшы.
Ал, оған құрамындағы Татарстан мен Мордовия өз зандарын қабылдап қойды
«Қазақстан-заман» 21 ақпан 2003 ж.
Улкендер жапон туралы ең жақсы әңгімесін ең алдымен балаларға, жастарға айтады. Олар бүгінгіге бас ауыртпайды, болашақты ойлайды. жаны тыным таппай, жаңалық іздейді.
Қысқасы мұнда бәрі де жастар үшін жасалады. Ал жастар оған жанкештілігімен, адал еңбегімен береді.
Бұл елдің жастары өзін биік ұстайды, биікке ұмтылады екен.
Токионың қақ ортасында жастар көшесі, жастар алаңы бар. Бұл жердегінің бәрі жастарға арнадған. Тамақ та, киім де арзан. Үкімет болашақтан үмін үзбес үшін жастарға бар жағдайды жасап қойған. Жастар осы жерде өзін қызықтырған, толғандырған шаруалармен айналысады. Провинцияда тұратын жастар. мекетеп оқушылары жастар көшесін бір көруді армандайды. Сол үшін де мектеп оларға жағдай жаспа, жақсы оқыған жастардың арман-тілектерін орындап отырады. Жастардың арманы желкен жаятын жер осы. Мұнда түрлі мерекелер, ата-анаға, бауырға қайырымды болу, оларды басың жерге тигенше сыйлау күндері өтеді. Жастрадың алдында ең ақылды данағөй шешен шалдары, Нобель сыйлығының иегері, жазушылар,
ақындар, актерлер жүрек жарды сөздерін айтады. Үлкен кісілер мен жастар көп пікірлеседі, сырласады. жапон жастары бүгінгімен қанағаттанбайды, болашақ үшін, мемлекеттің гүлденуі үшін жұмыс істейді.
«Қазақстан-заман» 1.01.2002 ж.
Белгілі жазушы Қойшыға Салғараұлымен ұшқыр-сұхбаттан үзінді.
- Өзіңізге ұнағаны не?
- Тәртіп, тазалық, еңбекқорлық. Бүкіл қытай қыбыр-қыбыр әрекет үстінде. Бұл жалпылық тұрғыдан алғанда, ал нақтылыққа көшсек, өзімізді ерекше ойландырғаны – қытай жастарының патриотизмі. Олардың ұғымында әлемдегі күшті мемлекет – Қытай. Тәуір зат – қытайдікі, төзімді, мықты халық – Қытай.
«Қазақстан-заман» 22.05.1998 ж.
Оқытушының басшылығымен жүргізулетін студенттердің өздік жұмысы (ОСӨЖ)
Оқыңыз,аударыңыз.
Ақыл-жастан шығады
Қазақ халқы да жастарына «Ақыл жастан» деп, үлкен үмітпен қараған. «Балам деген жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайда шықсын!», - деген А.Байтұрсыновтың дана сөзі де жастарға ел тарапынан, мемлекет, үкімет тарпынан үлкен қолдаудың әрқашан керектігін есімізге түсіреді.
Бес жасқа дейін баласын патшадай көретін қазақ 15 жасқа дейін аямай еңбекке баулып, үйрете білген, 15 жастан кейін жастарға сенім артып, білім, біліктілігін бөлескен, үлкен өмірге шындаған.
СӨЖ
«Жастар шетелде және бізде» тақырыбына шығарма жазу. Сұрақтарға жауап беру.
15-сабақ
Лексикалық тақырып: Дүниежүзілік мәдениеттің классиктері.
Грамматикалық тақырып:
Сөздермен жұмыс. Сөздікті пайдаланыңыз.
қазынасына – в сокровищницу
алыптары – представители
жарық жұлдызы – ослепительная звезда
өшпес даңқ – бессмертная слава
шын аты – настоящее имя
бүркеніш ат – псевдоним
ұлы шайыр – великий поэт
Оқыңыз,аударыңыз.
Дүниежүзілік мәдениеттің классиктері
Дүние жүзі мәдениетінің қазынасына үлкен үлес қосқан әйгілі классиктер – Рудаки, Фердауси, Омар Һайам, Сағди, Хафиз, Жәми, Науаи, Низами, Мақтұмқұлы, Абай – поэзия алыптары.
Абулхасын Рудаки – иран-тәжік әдебиетінің негізін салушы. Ол данышпан ойшыл, ақын, асқан әнші, сазгер болған.
Шығыс поэзиясының жарық жұлдызы - Әбілқасым Фердауси (910-1030). Оның «Шахнама» эпопеясы тәжік-парсы поэзиясында ғана емес, күллі әлем әдебиетінен орын алады.
Әлемге аты жайылған математик, философ, ақын Омар Һайамның (1030-1132) «Алгебра туралы трактатының» маңызы өте зор.
Парсы-тәжік әдебиетінің аса ірі өкілі, дүние жүзі әдебиеті лириктерінің бірі – Шамсаддин Мұхаммед Хафиз (1300-1380). «Хафиз» ақынның бүркеніш аты (псевдоним). Өйткені сол заманда құранды басынан аяғына дейін жатқа айтқан адамды «Хафиз» дейді екен. Ақын өз кезінде сол атаққа ие болады. Оның «Ғазал», «Шираз бұлбұлы» деген жырлары өте жоғары бағаланады.
Әбдірахман Жәми (1414-1422) парсы-тәжік классикалық әдебиетінің ең соңғы ұлы шайыры (ақыны). Жәмидің көп өлеңдері ғашықтық тақырыбына арналған: «Жібек шаш», «Көз жасының меруерті», «Махаббат тұтқаны», «Ләйлі – Мәжнүн» - жиһанға мәлім шығармалары.
Оқытушының басшылығымен жүргізілетін студенттердің өздік жұмысы (ОСӨЖ)
Оқыңыз,аударыңыз.
Дүние жүзіндегі қазақтар
Қазіргі заманғы ғылымның, оның ішінде ғылымының зерттеулері бойынша қазақтар түркі тілдес халықтар тобына кіреді. Негізінен «қазақтар» халқының қай заманнан бастап құралып, ел болып келе жатқаны жайындағы деректер ғылым жүзінде әзірге анықталған жоқ. «Қазақ» сөзінің төркіні – Қас және Сақ деген сөздерден шығуы мүмкін. Қас – шын, нағыз деген мағынада, «Сақ» - деген ертедегі көшпелі елдің атауы. «Сақ» түрік деген мағына береді. Қазақ сөзін осы күнге дейін қырғыздар, алтайлықтар «қассақ», орыстар он сегізінші ғасырға дейін «кайсак» дегенін білеміз. Қас батыр, қас жақсы, қас жау деген сөздер қазақ тілінде бар. «Қассақ» сингармонизм заңымен «қазақ» сөзіне ауысқан дей аламыз.
Арғы тегі біздің жыл санауымызға дейінгі сақтарға, гүндерге ұштасатын қазақтардың мәдениеті мыңдаған жылдарға мәлім. Ірілі-ұсақты рулардың «қазақ» атымен бірігіп, тұтас бір мемлекет болуы Алашаханның тұсында шамасы бұдан екі жарым мың жылдай болса керек.
Алашаханнан кейін бұл тұтастық XVI ғасырдағы Касымхан, XVII ғ. Есімхан кезінде болды. «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» аталатын заңдарын қалдырды.
«Қазақ» аталатын халықтың елдік тарихы осы XVI ғ. басталады деген жорамал дұрыс сияқты.
Қазақ халқының көптеген ғасырлар бойы өмір сүрген өзіндік мекені, өзіне тән қалыптасқан, тілі, салты болған. Осы қасиеттерін дүние жүзіне тарап кеткен қазақтар дәл күйінде сақтап келген. Қазақ халқының әрқилы қаситетті кезеңдерде көрген адам шығындары мен өз атамекенінен азаппен ауа көшкендер саны өте көп. 1645-1945 жылдарда яғни 300 жылда Жоңғарлардың шабуылынан «Ақтабан шұбырындының» қасіретінен бастап, 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысында 5 миллион қазақ шығын көрген.
1690-1990 жылдар арасындағы қазақтарды ығыстыру, үркіту, жер-суын тартып алуы нәтижесінже 1 миллион 585 мың қазақ өз атамекенін тастап, ауа көшіп кетуге мәжбүр болған. Осы кезеңдерде барлығы 6 миллион 810 мың қазақ кеміген. Қазақтардың әлемдік жиынтық саны 1 шілде 1992 жылы 10 миллион 537 мың болды. Соның ішінде Қазақстанда 6.970 мың, тәуелсіз республикалар достастығында 1.707 мың, шет мемлекеттерде 1.578 мың болды. Қытайда 1.296 мың, Монғолияда 157 мың (екі жылдан бері Қазақстанға көптеген адам көшіп келді), Ауғанстанда 45 мың, Түркияда 30 мың, Иранда 15 мың, Францияда 4 мың, Канадада 4 мың, АҚШ-та 10 мың, Түркияда 30 мың, Пакистанда 3 мың, Англияда 2 мың, Швецияда 1 мың қазақ бар. Австралияда, Арабстанда, Австрияда, Аргентинада, Үндістанда, Голландияда, Сирияда, т.б елдерде қазақтар тұрады.
СӨЖ
1-тапсырма. «Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін жаттау.
2-тапсырма. «Абай және Гете» тақырыбына байланысты шығарма.
Дата публикования: 2014-10-29; Прочитано: 1141 | Нарушение авторского права страницы | Мы поможем в написании вашей работы!
