Кесте – 2005 жылғы НГДУ “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша мұнайдың шығарылған және суды пластқа айдау көлемі

Көрсеткіштер	Бірлігі	2004 ж	%	2005 ж	%
жоспар	нақты	жоспар	нақты
Мұнай өндіру	Мың тн			101,8			101,9
Пластқа су айдау	Мың м3				5782,8	5782,8

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дің деректері бойынша

2005 жылы НГДУ “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша 2600 мың тонна мұнайды құрады. Ол жоспар бойынша 50 мың тонна мұнайға (101,9) және 2004 жылға қарағанда 12 мың тоннаға артық болғанын көреміз. Осы деректер бойынша жалпы кәсіпорынның жоспарланған көлемі нақты жасалған іс – шараларға тең болмаса да, өте қатты ауытқу байқалған емес. Бірақ бұл ауытқулар кәсіпорынға өте тиімді, өйткені компания келешекте де мұнай өндіру көлемін арттыруға көңіл бөлуде. Орташа бір күндегі мұнай 658,7 тн/ күн көлемге жетті, өнімнің сулылығы 96,3 және 6510,63 мың тонна көлемінде су алынған. 2005 жылы Жоспардың артық орындалғанына себеп – геолого – техникалық жұмыстың сапалы өтуі, сонымен қатар жаңа № 204, 206, 207 скважиналарды енгізумен байланысты.

Келесі 14 кестеде 2005 жылы “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша мұнайды жеткізу қорытындысы көрсетілген. Жалпы экспорт жоспарлаудан сәл ауытқып, нақты көрсеткіш 1680,3 мың тонна мұнайға тең болды. Бірақ капиталдың барлық жинақталған салымы 2005 жылы 2590,1 көрсетті. жалпы 2006 жылы бұл көрсеткіштерді өсіру көзделуде, ал бұл өз кезегінде жаңа технологияларды енгізу арқылы мүмкін болады.

14 кесте – 2005 жылы “ҚұлсарыМұнайГаз” бойынша мұнайды жеткізу қорытындысы (мың тонна)

№	Аталуы	2005 жылы
		жоспар	Нақты	ауытқу
	Экспорт	1661,2	1680,3
1.1.	Алыс шетел	1 101,40	1 424,60
	Атырау - Самара	626,4	954,3
	КТК		470,3	-5
	КТК толтыру		46,8
1.2.	Жақын шетел	559,8	255,7	-304
	Ішкі нарық	889,8	909,8
2.1.	АНЗП		790,5
2.2.	Басқалар	14,9	8,1	-7
2.3.	Роялти	124,9	11,2	-14
	Барлығы		2590,1

Ескерту – “ҚұлсарыМұнайГаз”-дың деректері бойынша

“ҚұлсарыМұнайГаз” АҚ-ның негізгі мұнай құбырларының бағыттары: Өзен – Атырау – Самара, Каламкас – Қаражанбас – Ақтау, Жанажол – Кеңқияқ – Орск, Омск – Павлодар – Шымкент – Чарджоу. АҚ – ның құрамында төрт еншілес компания бар:

§ Батыс;

§ Шығыс;

§ Есептеу орталығы;

§ Ғылыми – техникалық орталық.

Қазақстандық мұнайдың негізгі бөлігі Ресей бағытымен экспортталады: Атырау – Самара, сонымен қатар қазақстандық Теңіз мұнай кенорынын ресейлік Черноморск портымен қосатын КТК (касспийский трубопроводный консорциум) бағыты. Ал қалған мұнайдың бөлігі Ақтау портынан Каспий теңізімен және темір жол транспортымен экспортталады. Қазіргі кезде “ҚазМұнайГаз” компаниясы мен “Транснефть” ресейлік компаниясы бірігіп Атырау – Самара құбырымен мұнай тасымалдауды жылына 20 – 25 млн.тоннаға дейін өсіру көзделуде.

Ал Газ тасымалдау АҚ “КазТрансГаз” компаниясы арқылы жүргізіледі. Газ құбыры 10,8 мың км және 296 газ агрегаттары бар 22 компрессорлық станцияны алып жатыр. Компания халықаралық және қазақстандық газды экспортерлерге тасымалдаумен қатар ішкі нарықты газбен қамсыздандырады. “КазТрансГаз” АҚ – ның негізгі қызметінің бағыты:

§ Табиғи газды халықаралық тасымалдау;

§ Табиғи газды экспорттау және импорттау;

§ Табиғи газды өндіруге байланысты жобалар құру;

§ Газды ішкі нарыққа тасымалдау;

§ Халықты газбен қамтамасыз ету;

§ Табиғи газды сатып алу, сату және сақтау;

§ Экология;

§ Электро және жылу энергиясын өндіру.

Газды халықаралық тасымалдау келесі магистральдармен өтеді: “Оренбург – Новопсков”, “Союз” (ресейлік газ), “Орталық Азия – Центр” (түркімен және өзбек газы), “Бұхара – Орал” және “Бұхара – Ташкент – Бішкек – Алматы” (өзбек газы).

2004 жылы жалпы тасымалданған газ көлемі – 121,6 млрд куб, оның ішінде 109,5 млрд куб газ шетел үлесі және 5,1 млрд ішкі нарыққа, ал 7 млрд куб газ экспортқа шығарылды.

Сатып алушылармен келісім сөздер жүргізу. Жалпы компанияның мұнайды экспорттау және келісім сөздер жүргізу стратегиясы жоғарғы басшы “ЕмбіМұнайГаз” және “ҚазМұнайГаз” рұқсатымен және бақылауымен өтеді. Сатып алушылармен келісім сөздер жүргізу екі формада өтеді: біріншісі – түтынушылар “ҚұлсарыМұнайГаз” ға өнімнің қай түрін болса да сатып алу сұранысымен келеді; екіншісі –“ҚұлсарыМұнайГаз” өзі сатып алушыларға ұсыныс жасайды. Екі жақ өздерініің үсынысын дайындап кездескен жағдайда деталдарды талқылайды. Ережеге сай “ҚұлсарыМұнайГаз” өзінің контрактысын үсынады. Келісім сөздер жүргізгенде “ҚұлсарыМұнайГаз” контрактыда максималды аз өзгерістер енгізуге талпынады. Әдетте сатып алушының өзінің контрактысы болады, бірақ “ҚұлсарыМұнайГаз” өзінің контрактысын қолдануға ұсынады, өйткені келешекте келісім шартта кей жағдайында кеткен қателіктерді және проблемаларды болдырмау үшін жобалап жасалынған келісім шарт көптеген бөлімдер мақұлдау керек. Ал жұмыстың ең жоғарғы дәрежесіне жету үшін бөлімдер арасында байланысты қамтамасыз ету керек. Бөлімдер арасындағы байланыс өте тығыз. Мысалы маркетинг бөлімі өндірістік бөліммен өте тығыз байланысты. Бұл бөлімде ол өндірістің деңгейі, өнімнің көлемі және мінездемесі туралы ақпарат алады. Қаржылық бөлімге келісім шарттың көшірмесі беріледі. Маркетинг бөлімі оларды жабдықтау туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді, есептің дұрыстығын тексереді т.б.

Компания қызметінің негізгі стратегиялық мақсаты – ұлттық мұнайгаз саласының дамуына қатысу арқылы Қазақстан Республикасына максималды пайданы қамтамасыз ету. Компания миссиясы 3 негізгі қызметтің бағытталуынан тұрады:

§ Компанияның құнын жоғарылату арқылы акционердің экономикалық пайдасын максималдау;

§ Мемлекеттің стратегиялық пайдасын қамтамасыз ету;

§ Жоғарғы тиімділігі бар мұнайгаз компаниясын құру.

2005 жылы “ҚұлсарыМұнайГаз” келесідей стратегиялық мақсаттары қабылданды:

2) Қауіпсіз жұмыс істеу;

3) “ ҚұлсарыМұнайГаз” қызметін жоспарлау процесін басқару;

4) Жұмыстың ең жақсы көрсеткіштеріне ұмтылу;

5) Сыртқы ұйымдармен байланысты әрқашан жетілдіріп отыру;

6) Бөлім қызметкерлерінің профессионалды деңгейін көтеріп отыру;

7) Еңбекті және қоршаған ортаны қорғауда жоғарғы көрсеткіштерге ұмтылу;

8) Компания беделдігін арттыру;

9) өндірістік – экономикалық көрсеткіштің жоғарғы деңгейіне қол жеткізу.

Жалпы компанияның 2005 – 2008 жылдарға жасалған стратегиялық жоспары негізі мұнайдың өндірілу және мұнайдың тасымалдау көлемін максималды өсіру, яғни 4500 – 5500 мың тоннаға, ал экспортты 3200 мың тоннаға өсіру. Ұзақмерзімді стратегиялық жоспар – қазіргі кезде және болашақта КТК мұнай құбырымен өтетін мұнай көлемін жоғарылату. Жоғарыда айтылып кеткен стратегиялық мақсаттарға жету үшін компания келесі негізгі элементтерді жетілдіруді көздейді:

§ Стратегиялық басқару жүйесін;

§ Жедел басқару жүйесін;

§ Персоналды дамыту және ынталандыру жүйесін;

§ Негізгі бизнес – процесстерді автоматизациялау.

Сонымен қатар, өндірістік тұтынушыны қанағаттандыру мақсатында келесі жағдайларды ескеріп, оны дамыта түсу қажеттілігі:

· Сапа – өндірістік процеске және қолданылатын технологияларға жарамды болуы;

· Жеткізу сенімділігі – нақты ұйымдастырылған өткізу жүйесі;

· Баға және төлеу шарттары.

Бірақ осының бәріне қол жеткізу үшін екі құрамдас бөліктерінің байланысын қамиды: ресурстар және компанияны басқару құрылымы. Басқару құрылымының қолда бар ресурстарды тиімді пайдалану мүмкіншілігі – стратегияның орындалуының маңызды аспектісі болып табылады. Кәсіпорынның ресурстық және құрылымдық мүмкіншіліктерін негізгі өндірістік тұтынушылармен байланыстыру қажет.

Келесі 15-ші кестеде «ҚұлсарыМұнайГаз»-дың күшті, әлсіз, мүмкіншілік- тері және қауіпті жақтары, яғни SWOT (strength, weaknesses, opportunities and threats)талдау жүргізілді.

15 кесте – «ҚұлсарыМұнайГаз»-дың SWOT талдау

Күшті жақтар	Әлсіз жақтары
· Қазақстан Республикасының ұлттық компаниясы; · Қазақстанның ең ірі компаниясының еншілес компаниясы; · Шикізат молдығы; · Мұнай сапасы; · Экспорттық жағдайдың өзгеруіне тез әсер ету мүмкіндігі.	· Мобилизация және демобилизацияға шығындардың жоғарылауы; · Мамандарды оқытудың жеткіліксіздігі; · Эксплуатациялық шығындардың көбеюі; · Технологиялардың ескіруі. · Мұнай өзінің құрамына байланысты қосымша тазалауды қажет етеді.
Мүмкіншіліктер	Қауіпті жағы
· Өндірістік процестерді және ұйымдастырушылық құрылымды жетілдіру; · Қауіпсіздікті жоғарылату (өндіріс орындарында); · Эксплуатациялық шығындарды төмендету; · Жаңа технологияларды енгізу; · Басқа да мұнай өнімдерін сату арқылы пайданы көбейту.	· Мұнайға әлемдік бағаның төмендеуі; · Материалға және қызметке бағаның өсуі; · Мұнай құбырының істен шығуы.

SWOT – талдау стратегиялық маркетингтің және компанияның стратегиялық жоспарының негізі болып табылады. SWOT талдауы арқылы біз компанияның нарықтық жағдайдағы қазіргі орынын, оның болашақта даму тенденциясын, яғни мүмкіншіліктерін, сонымен қатар компания өз әлсіздіктері мен қауіпті жағын біле отырып өндірісті кеңейту шараларын ұйымдастыруға мүмкіндіктер туғызады.

SWOT – талдау матрицасы компанияның маркетингті басқаруға байланысты бірнеше пайдалы шараларды құруға мүмкіндіктер береді.Маркетинг бойынша менеджер компания қызметіне әсер ететін және болашақта болатын мүмкіншіліктер мен қауіпті жағдайларды алдын – ала болжап білуі тиіс. Қауіпті жағдайларды ойлап шығару барысында келесілер ескерілуі керек: 1.Саяси – құқықтық орта; 2. Экономикалық орта; 3. Технологиялық және табиғи орта. 4. Демографиялық; 5. Әлеуметтік – мәдени орта. Барлық қауіптер ерекше көңіл бөлуді қажет етпеді. Сондықтан компания менеджерлері әрбір қауіпті жағдайды бағалап, қауіптілік деңгейін анықтауы керек және оны болашақта залалсыздандыру жоспарын құруы қажет [28].

«ҚұлсарыМұнайГаз» географиялық жағдайлары өте қолайсыз болып келеді, өйткені мұнайды өткізу нарығы қашықтықта орналасқан. Осыған байланысты кәсіпорын көптеген шығындарды, соның ішінде эксплуатациялық, мобилизация және демобилизация, барлау шығындарының жоғарылауын айтуға болады.