Мунайды 0ндеу

7.1. Мунайды ецдеудщ Typnepi Мунайды ецдеудщ б1ршгшлшт1 және екшпшпкт1

YflepicTepi болады.

Мунайды ецдеудщ Herieri (6ipiHnii^iKTi) yzjepici (турактандыру, сусыздандыру және тузсыздандырудан кешн) айдау деп аталады. Мунайды айдау – мунайды курам белштерше немесе фракцияларга термияльщ белу Yflepici, оныц нетижесшде, койылган максатка байланысты, мынадай мунай ешмдерш жинайды: авиациялык; немесе автокелш бензиш, лигроин, реактивтш және газотурбиндш отын, керосин, дизельдш отын және мазут.

Мундай айдаудан кешнп цалдыц-мазут – майлагыш майлар (дистиллятты және цалдык), парафин, гудрон, кокс және баска мунай ешмдершщ eHflipiciHe шишзат рет1нде пайдаланылады.

Мунайды айдаудыц дистилляттары мен калдьщтарын мунайды ецдеудщ eKiHniniiKTi yflepicTepi yniiH шишзат ретшде колданады. Мунай курамына KipeTiH KeMipcyтектердщ курылымыныц езгеруше байланысты болатын мунай ецдеудщ екшшйпкй удерй:терше термиялык және каталитикалык крекинг, риформинг, гидроформинг, платформинг, алкилдеу, мунай ешмдерш ароматтау, изомерлеу, полимерлеу, деструктивтш гидрогендеу, пиролиз, кокстеу жатады. 72-суретте мунайды ецдеудщ принципиплдш сызбасы ке л Tipi л ген.

Мунай ецдеудщ б1ршпплшт1 және екшнплшт1 уде picTepiHeH алынатын мунай ешмдерш тазалау кажет.

Алынган мунай ешмдершщ сапасын epi карай жацсарту ymiH оларга ер турл1 шрг1збелерд1 косады.

7.2. Мацызды мунай ешмдерь Сипаттамасы жэне цолданылуы

7.2.1. М цн а й ешмдершщ мацызды mypnepi

Мунай ецдеу енерке<йб1 500-ден аса турл1 мунай ешмдерш шыгарады.

Олардыц iniiHeH курамы, цасиеттер1 және цолданылу салалары бойынша аса ерекшеленетш мынадай Heri3ri топтарды керсетуге болады: I - суйык; отын; I I – майлагыш және арнайы майлар; I I I - пластикалык майлагыштар; IV - парафиндер мен церезиндер; V - битумдар; VI - техникалыц кем1ртеп (куйе); V II - мунай коксы; VIII - отындар мен майларга цоспалар; IX - турл1 колданыстагы басца да мунай ешмдерь

I. Суйык отын. Бул мунай ешмдершщ улкен тобына бензиндер (карбюратор отыны), реактивй, дизельдь газтурбиндо, казандык және пеш отындары жатады.

Бензиндердщ - авиациялык және автокелштш сорттары упщыннан оталатын козгалткыштарга арналган.

Авиациялык бензиндер йк е айдау epi каталитикалык крекинг және риформинг удерктершщ бензиндш фракциялары мен алкилат-бензиннен және думпуге (детонацияга) карсы және тотыгуга карсы коспалар косылган баска да компоненттердщ коспасы болып табылады. Кел ей маркаларда шыгарылады: Б-100/130*, Б-95/130, Б-91/115, Б-70. Дайнау температурасы - 40-180ｰС.

Автокелш бензиндер! тше айдау, epi термин лык және каталитикалык крекинг, каталитикалык риформинг удерктершщ бензиндш фракцияларыныц, алкилат бензиннщ және пентанды-гександы фракциялардыц изомеризаттарыныц коспасы болып табылады. Олардың маркалары: А-66, А-72, А-76, АИ-93, АИ-98. Алгашцы * Бел1м1нде октан саны, ал алымында - сорты; бай коспалардагы думпуге турактылык KepceTKimi

yiiieyi ушш цифрлар мотор eflici бойынша, ал далгандары yniiH зерттеу eflici бойынша октан сандарын керсетедь Бул бензиндердщ кайнау температурасыньщ басталуы 35ｰС-тан төмен емес, ал кайнау температурасыньщ соцы А-66 ушш - 205ｰС, баскалар ушш - 185-195ｰС.

Авиациялык реактивт1 козгалткыштар ymiH отын (авиакеросиндер) нейзшен тше айдау удеркшен алынатын ешмдердщ коспасы. Оларды eKi сортка беледк дыбыска дешнп жылдамдыкта ушатын ушактар ymiH отын (Т-1, ТС-1, Т-2 маркалары) және дыбыстан жогары жылдамдыкта ушатын ушактар ymiH отын (Т-6, Т-8, РТ маркалары). Бул отындардыц турл1 маркалары 6ip-6ipiнен фракциялык курамы, жалпы және меркаптанды кушрттщ мелшер1 бойынша ерекшеленедь К епшшк авиакеросиндер ymiH кристалдануыныц басталу температурасы 60ｰС-тан жогары болмауы керек.

Дизельд1 отын кысылудан оталатын козгалткыштар ymiH уш сортта шыгарылады: жылдам журетш дизельдер ушш және кеме газ-турбиналар ymiH (ДА, ДЗ, ДЛ, ДС - арктикалык, кыстык, жаздьщ және арнайы маркалары) отын. Бул маркалар - кату температуралары (-60-тан- 10ｰС-ка дешн) мен куюрттщ мелшер1 бойынша ерекшеленедь Автотракторлык, тепловоздык және кеме ди-зельдер1 ymiH отынныц (А, С, 3, Л маркалары) кату температурасы -55-тен -10ｰС-ка дешн болады.

Орташа айналымды дизельдер уппн (ДТ, ДМ маркалары) отынныц кату температурасы -5-тен +10ｰС-ка дейш болады.

Газ-турбиндш отын 50ｰС кезшдеп. шартты туткырлы 60ｰС-тан төмен емес локомотивтш козгалткыштарга арналган отын (кокстеу жэне термияльщ крекинилеу дистилляттарынан алынган).

Бул отындарда ванадийдщ мелшер1 0,002-0,0007%- дан артык болмауы нормаланады, ce6e6i ванадийдщ болуы турбиндш белшектерд1 коррозияга ушыратады.

Жогары категориялы отындар ymiH (ЖКГО) жану жылуы 39800 кДж/кг-нан кем болмауы, сонымен катар натрий, калий жэне кальцийдщ аздаган мелшерлершщ болуы да нормаланады.

Казандьщ отын уш сортта шыгарылады: флоттьщ мазут (Ф-5, Ф-12 маркалары), жылыту мазуты (40,100, 200 және аз кулд1 40М, 100М маркалары) және мартен пештерше арналган мазут (МП және МПС маркалары). Олар непзшен шартты туткырлыгы бойынша ерекшеленеді (50ｰС кезшде ШТ 5ｰ-тан, 100ｰС кезшде - ШТ 9,5ｰ). Кату температурасы 25-тен 42ｰС-ка дешн болады. Пештш отын (ТПО) турмыстьщ максаттарга арналган. Оныцфракциялык курамы: 10% 160ｰС кезшде, 96% 360ｰС кезшде кайнайды. Оталу температурасы 15ｰС-тан жогары болмауы нормаланады.

Отындар тобына, сонымен катар, коммуналды-турмыстык кызмет керсетуге арналган кем1рсутектш кысылган отындык газдарды жаткызуга болады. Yni маркасы бар: СПБТЗ (смесь пропана и бутана техническая зимняя) - 75% мелшерде пропаны бар, техникальщ кыстьщ пропан мен бутан коспасы, СПБТЛ - дел сондай жаздык бутан мелшер1 60% және БТ - бутан т'ехникалык (60% бутан). Бул газдарда куюртсутектщ мелшер1100 м3 газга шакканда 5 г-нан аспауы, ал куюрттщ жалпы мелшер1 0,015% -га дешн болуы кажет.

Мунай ешмдершщ бул улкен тобына сонымен катар, жарык берунп керосиндер мен epiTKinrrep Kipefli (бензиндер мен сольвенттер). Жарык 6epyini керосиндердщ кайнау шектер1 шамамен 180-300ｰС-ты курайды. Керосиннщ турл1 маркалары (КО-ЗО, КО-25, КО-22, К0-20) куйеленбейтш жалыныныц бш к т т, Tyci және тыгыздыгы бойынша ерекшеленедь

II. Майлагыш және арнайы майлар. Мунай ешмдер1нщ бул непзп екшип тобына турл1 машиналар мен механизмдердеп суйык майлауды камтамасыз етуге арналган, сонымен катар енеркейптщ көптеген салаларында турл1 техникалык колданыстагы, турл1 туткырлык пен тазалык дережесшдеп суйык дистиллятты және калдьщ мунай етмдер1 юредо.

Майлагыш майлар индустриалдьщ, турбиндш, компрессорлык және бу машиналарына арналган моторлык, трансмиссиондык болып белшедь Индустриалдьщ майлар турл! жагдайларда және турл1 жылдамдьщ пен жуктемеде жумыс жасайтын станоктар, механизмдер мен машиналарды майлауга арналган.

Туткырлыгыныц мен1 бойынша оларды женДл (v 60 =4+8,5 мм2/с), орташа (v s0 = 12+50 мм2/с)және ауыр (v 100 =9+36 мм2/с) майлар деп беледь Турл1 машиналар мен механизмдер ymiH 40-тан аса индус-триалдьщ майлар маркалары шыгарылады: велосит, вазелин майы, тоцазыткыш машиналарына арналган майлар (Х А, ХА-23, ХА-30, ХФ12-18, ХФ22-24, ХФ22с-16), уршьщтьщ және машиналык майлар (50ｰС кезшдеп туткырлыгы бойынша - 12, 20, 3,0, 45, 50 маркалары), талгамды тазальщтагы индустриалдьщ майлар (50ｰС кезшдей туткырлыгы бойынша - ИС-12, ИС-20, ИС-30, ИС-45, ИС-50 маркалары, 100ｰС кезшдей - ИСТ-11маркасы), сепараторлык Л және Т майлары, илекй орнактарга арналган майлар, аспаптьщ майлар және көптеген

баска кен, және тар арнайы максаттарда пайдаланылатын майлар жатады.

Кейшп жылдары жогары индексй майлар нейзшде және турл1 коспалар косу аркылы индустриалды майлардыц көп жаца сорттары мен маркалары жасалынган.

Оларга: станокты жабдьщтыц гидравликалык жуйеле piHe арналган ИГП сериясындагы майлар (50ｰС кез1ндей туткырлыгы 4-тен 182 мм*/с-ге дей1н болатын 11маркасы); й с й берйшке арналган ИСП сериясы, ауыр ж укй куртты берйшке арналган ИТП-200 және ИТП-300 майлары, ИЦП сериясындагы майлар және т.б.

Турбиналык, компрессорлык және бу машиналарына арналган майлар. Бул топшага ауыр жукй жагдайда, жогары температура мен су, бу және ауа ecepi жагдайларында жумыс ктеййн майлар юреда.

Турбиналык майлар бу және су турбиналарыныц мойынйректерш салцындату мен майлауга арналган epi бу турбогенераторларын реттеу жуйелерш толтыруга арналган.

Олар тотыгуга карсы туракты болуы және тез деэмульсациялану жылдамдыгы (8 мин) болуы кажет. 50ｰС кез1ндей туткырлыгы бойынша мынадай маркаларда:

т 22> Т30’ Т46ｻ Т 57 шыгарылады.

Компрессорлык майлар цилиндрлерге, клапандарга және баска да ауа компрессорларынын; және ауа урлепштершщ козгалгыш бел1ктерше арналган. Бул жогары туткырлы калдьщ майлар, тотыгуга карсы туракты (К-12, К-19 маркалары, мундагы цифрлар - 100ｰС кезшдеп туткырлык, мм2/с).

Бу машиналарына арналган (цилиндрлш) майлар каныккан және аса жылытылган бумен жумыс жасайтын бу машиналарынын; цилиндрлерш майлау уппн шыгарылады.

100ｰС кез1ндеп туткырлыгы 11 және 24 мм2/с болатын цилиндр майлары - цилиндрлш-2 және вискозинканыккан булы машиналарга арналган. Ауыр цилиндрлш 36 мен 52 және деасфальттелген вапор (v100=60+70 мм!/с) - аса жылытылган бу машиналарына арналган. Сонымен катар, тещз кемелершщ бу машиналарынын, мойынйрек TepiH майлауга арналган кеме майлары шыгарылады.

Мотор майлары топшасына inrreH жану козгалткыпггарын майлау уппн колданылатын майлардьщ көптеген сорттары мен маркалары юреда. Олар авиациялык, автокелжтш, автотракторльщ және дизельдш болып белшедо.

Төмендепдей мотор майлары шыгарылады.

Поршеньд1 козгалткыштар ymiH авиациялык мотор майы - бул, едетте жаксы тазартылган жогары туткырлы калдык майлар; маркалары: МС-14, МС-20, МК-22 (цифрлар - 100ｰС кезшдеп туткырлык).

Турбореактивп козгалткыштарга арналган авиациялык мотор майы. Бул майлар yniiH, ecipece термин лык турактылыгы етемацызды. Оларды тандаулы мунайлардан, не жасанды компоненттер непзшде (курдел1 эфирлер) турл1 коспалар косу аркылы дайындайды. Мына маркаларда шыгарылады: МК-8, МК-6, ВНИИНП-50-1-4ф, 36/1, 36/1-к, т.б.

Турбовинтт1 козгалткыштарга және тшушактарга арналган авиациялык мотор майлары - турл1 майлардыц және коспалардыц жогары туткырлы коспалары.

Автокелж мотор майы - турл1 коспалары бар, талгамды тазартылган жогары сапалы майлар; маркалары АС-6 (М6Б), АС-8 (М8Б), АС-10 (М10Б) және баска (мундагы дифрлар - 100ｰС кезшдеп туткырльщ); М8В маркасы 10 мыц шакырым жол журген соц, майды ауыстыру кезшде козгалткыштыц калыпты жумыс icTeyiH камтамасыз етед1; маркалары: М8Г, М12Г, М63/10Г (кыстык, жаздык және барлык мезплдерге сейкес туткырлык индекстер1 100, 95 және 125); ал М6ВЗ маркасы солтустпс жагдайында пайдалануга арналган.

Автотрактор майлары (автолдар) - непзшен талгамды тазаланган, коспалары бар дистиллятты майлар; маркалары АСп-6 (М6Б), АСп-10 (М10Б), АКЗп (М6Б), АКЗп-10 (М10Б), АКп-10 (М10Б), АК-15 (тракторлык).

Дизельдш майлар - турл1 максаттагы аз буркелетш және тез журетш дизельдерге арналган, 50-ден аса маркалар к1рет1н мотор майларыныц улкен көптурл1 топшасы. Долданылу жагдайларына байланысты бул майлардыц сапасыныц Heri3ri KepceTKiniTepi (туткырлыгы, туткырльщ индекс^ кату температурасы, моторлык касиеттер1) кец аральщта езгередк мысалы, 100ｰС кезшдеп туткырлыгы 8-ден 20 мм2/с-ге д ей т, туткырлык индекci 45-тен 140-ка дешн, кату температурасы 0-ден 43ｰС-ка дешн езгеред1.

Трансмиссиондык және осьтш майлар автокелштер мен тракторлардыц трансмиссияларын майлау уппн, TicTi epi гипоидты берШстер, рульд1 баскару, сондай-актурл1 дерею механизмдерд1 майлауга арналган. Трансмиссиондык майлар коспасыз шыгарылады, 6ipaK тозуга карсы коспалармен және кажалуга карсы коспалармен шыгарылады. Осьт1к майлар ретшде жогары тутцырлыктагы тазартылмаган майлы дистилляттар пайдаланылады.

Кату температуралары 15-тен 55ｰС-ке дешн болатын жаздык, кыстык және солтустштш маркалары шыгарылады.

Арнайы (майлагыш емес) майлар. Бул топшага майлау ymiH арналмаган майлар Kipefli, олар тежеу1ш жуйелерде, бу-агындык соргыларда және гидравликалык кондыргыларда жумысшы суйыктык ретшде, сонымен катар, трансформаторларда, конденсаторларда, май толтырылган электркабельдерде электродшауландыргыш орта ретшде колданылады. Бул топшага сонымен катар, медициналык, парфюмер л iK, ciniprini және баска да арнайы пайдаланылатын майлар жатады. Бул барлык майларга б1рдей жогары тазалык тал абы койылады, олардыц колданылу жагдайларына байланысты кейб1р арнайы керсетк1штер1 бакыланады. Бул майлардыц атаулары олардыц пайдалану саласын керсетед1: мысалы, трансформаторлык майлар (ТКп, ТК), медициналык вазелин майы, конденсаторлык, парфюмерияльщ майлар.

III. Пластикалык (консистентта) майлагыштар. Бул майлагыштар сабындар, катты кем1рсутектер және баска коюландыргыштармен коюланган мунай майлары болып табылады. Бул мазь және паста тер1зд1 мунай ешмдер1 жабык, ауыр салмактанган механизмдерд1 майлау yniiH және турл1 буйымдарды коршаган орта жагдайларыныц есер1нен коргауга арналган. Сонымен катар, кейб1р сорттары турл1 жуйелерд1 ныгыздау, кымтау уппн колданылады.

Бул мунай ешмдершщ кец тараган тобы, езшщ iniKi жштелу1 және белйлеу жуйес1 бар (МЕМСТ 3127-46). Барлык майлагыштар eKi класка белшедк универсалды (У) және арнайы. Эмбебап майлагыштардыц көптурл1 касиеттерш белгьлеу унпн олардыц атауларына У ертне касиеттерш керсететш epinTep косады: Н – төмен балкитын (низкоплавкие), тамшы таму температурасы 65ｰС-ка дешн; С - орташа балкитын (среднеплавкие), тамшы таму температурасы 100ｰС-ка дешн; Т - киын балкитын, тамшы таму температурасы 100ｰС-тан жогары; М - аязга тез1мд1, 30ｰС-ка кез1нде катпайтын; 3 - коргагыш (защитные) (коррозиядан); К - кыпщылга тез1мд1 (кислотоупорные); В - суга тез1мд1 (водостойкие); А - активтелген; Р - резецкеш ерз.тпейтш.

Арнайы майлагыштар колданылу салаларына сейкес ерштермен белпленед1. Мысалы, автотракторлык -А, кару-жарак заттары уппн - В, тем1ржол - Ж, тещздш - М, т.б.

бздершщ пайдаланылу салаларына карай барлык майлагыштар белшедй 1)антифрикциялык, тозуды болдырмас ymiH кажет (универсалды - солидолдар және консталиндер және арнайы - барлыгы 40-тан аса сорттар);

2) консервацияльщ немесе коргагыт – пластикальщ және суйык; майлагыштар металл және Tepi буйымдарын сактауга арналган; 3) ныгыздаушы - турл1 жуйелерд1 кымтауга арналган.

IV. Парафиндер мен церезиндер. Суйык та, катты да парафиндер шыгарылады.

Мунай дистилляттарын карбамида және адсорбциялык парафинйздещцру кезшде алынатын суйык парафищц кем1рсутектер акуызды-деруменд1 концентраттарды, синтетикалык май кышкылдарын және беттшактивт! заттарды алу ymiH шишзат болып табылады.

Тауарлык катты парафиндер мынадай сорттарга белшедк жогары тазартылган парафин (балку температуралары бойынша маркалары Bj50-52, Вг52-54, В354-56 және В456-58), техникалык тазартылган парафин (Т), синтезге арналган парафин (С), тазартылмаган с1р1цкел1к (Нс), тазартылмаган жогары балцитын (Н в), сонымен катар, тамак енеркейбше арналган парафин (маркалары П-1, П-2, П-3). Парафиншц соцгы сортыныц курамында бензпирен, кыпщылдар, с1лт1лер, сульфаттар, хлоридтер, су мен механикалык коспалар болмауы тше.

Сонымен 6ipre, церезиншц турл1 маркалары, балауызды және ciniprini курамдар шыгарылады.

V. Битумдар. Битумдар ауыр мунай калдыктарынан оларды тотьщтыру аркылы дайындалады және жол курылысына, тебе материалдарын алу ушш, гидроокшаулау, электрокшаулауга арналган, асфальтт1к лактарды және полиграфияльщ бояуларды алу ушш колданылады.

Мунай битумдары суйык, жартылай катты және катты түрде шыгарылады. Битумдардыц көптурл1 маркалары 6ip-6ipiHeH жумсару температуралары бойынша, инешц ену т е р е ц д т (пенетрация), созылмалылыгы (дуктильд1г1) бойынша ажыратылады. Битумдар колда22 -1 4 8 337 нылуына байланысты жол, курылыстык, арнайы және жогары балк;итын (рубракстер) битумдар болып белшедо.

VI. Техникалык к е т р т еп (куйе). Бул майда дисперст1 сусымалы ешм, арнайы зауыттарда алынады. Heri3ri тутынушы - резецке енеркес1б1 болып табылады. Онда куйе каучуктщ кушейтшнп және тольщтыргышы ретшде колданылады. Техникалык кем1ртепшн, арнайы сорттары типографияльщ бояулар дайындау yniiH пигмент ретшде колданылады.

V II. Мунай коксы. Кулшщ мелшер1 0,6-дан 0,3%-га дешн және кук1рй 0,4-тен 1,5%-га дешн болатын терт маркасы шыгарылады. Нейзшен анод массасы eHflipici ymiH алюминий мен графитй электродтарды корытуга пай даланы л ад ы.

V III. Отындар мен майларга коспалар. Коспалар деп отындар мен майлардьщ пайдалы касиеттерш айтарльщтай жаксарту максатында аздаган мелшерде косылатын заттарды айтады.

IX. Турл1 максатта пайдаланылатын баска да мунай етмдерь Бул топка мыналар жатады: ароматты KeMipcy тектер (бензол, толуол, ксилолдар, нафталин); майлагыш-салкындаткыш мунай ешмдер1 (эмульсолдер, пасталар, сульфофрезол, майлагыш-салкындаткыш суйыктыктар), металдар ецдеу кезшде, металл белшектерш майсыздандыру уппн және баска да техникалык кажетт1лштерге колданылады; мунай кышкылдары және олардыц туздары (асидол, сабыннафт), нейзшен сабын кайнату ещцркшде және турл1 техникалык максаттарга пайдаланады; синтетикалык май кышкылдары - парафиннщ тотыгу ешмдер1; мунай сульфокыпщылдары (Петров KOHTaKTici), турл1 мастикалар мен пасталар және кейб1р баска да тауарлык ешмдер.

7.2.2. Карбюратор цозгалтцыштарыныц отындары

Упщыннан epiKcie тутанатын imTeH жанатын авиациялык және автокелш поршеньд1 козгалткыштары терттактип цикл бойынша жумыс icTeftfli.

BipiHini такт кезшде (сору) отын-ауалык жумысшы коспасы козгалткыш цилиндрш толтырып, такт соцында бензинде жумыс ктейтш козгалткыштарда 80-130ｰС-ка дешн, ал керосинде жумыс 1стейтшдерде 40-205ｰС-ка дешн кызады.

EKiHnii такт (кысу) кезшде коспа кысымы 1,0-1,2 МПа-га дешн, ал температура 150-350ｰС-ка дешн еседь К^ысылу журканщ соцында коспа едеу1р тез, уакытынан бурын электр ушкынынан тутанады. Алайда, отынныц Жану уакыты ете аз болганымен, секундтыц мыцнан 6ip белЬ гшдей, отын дегенмен де б1ртшдеп, жалынныц шебшщ жану камерасы бойымен козгалуына карай жанады. Жалын nie6i дегешм1з - жану реакциясы журетш газдыц жука кабаты. К^алыпты жану кез1нде жалын nie6i 20-30 м/с жылдамдыкпен таралады. Жану уакытында газдардыц кысымы автокелш козгалткыштарында 3-5 МПа-га дешн, ал авиациялык козгалткыштарда 8 МПа-га дешн баяу еседь

YiniHini такт кезшде (жумысшы жури:) кысылган Жану ешмдершщ энергиясы жумсалады және тертшнп такт кезшде козгалткыш цилиндр! жану ешмдершен босанады.

Поршеньдо авиациялык және автокелш козгалткыштарында отын ретшде бензиндер колданылады. Оларга койылатын мацызды пайдалану талабыездер1 арналган козгалткыштарда думпус1з калыпты жануды камтамасыз ету.

Ццмпу (детонация) дегешмЬз - козгалткышта отынныц ерекше калыпсыз жану сипаты, бул кезде жумысшы коспаныц тек 6ip белЫ гана ушкыннан тутанган соц, кедамп жылдамдыкпен калыпты жанады. Жалын шеб1шц алдында болатын отын зарядыныц соцгы порциясы (15-20% дешн) жылдам, ете тез ездтнен оталып, нетижесшде жалынныц таралу жылдамдыгы 1500-2500 м/с-ка дешн еседа, ал кысым б1ртшдеп баяу емес, курт сеюрктермен артады.

Дысымныц бул курт ceKipici соккы думшту толкынын тудырады. Мундай толкынныц цилиндрдщ кабыргасына согылу соккысы жэне оныц олардан көп мэрте кайталануы дар1л тудырады epi думпумен жанудыд сыртды басты белпсше тен металдыд дурсш пайда болады. Думпудщ басда да сыртды белплерк шыгатын тутш газдарындагы дара тутшнщ пайда болуы, сонымен датар, цилиндр дабыргаларыныц температурасыныц курт ecyi. Думпу - ете дажетс1з, зиянды дубылыс. Думпу режимшде дозгалтдыштыц дуаты кемш, отынныц мешшкта шыгыны ecin, дозгалтдыш жумысы датац және б1ркелк1 емес болады.

Сонымен датар, думпу поршеньдер мен газ шыгатын клапандардыц жанып кетуш, бузылуын, электр бЪггелершщ жанып кету1н және жумыстан шыгып далуын және де басда адауларды тудырады. Козгалтцыштыц тозуы жеделдеп,

ал аралыд жендеу мерз1мдер1 дысдарады. Белсендо думпу режим1нде узад уадыт жумыс жасау кезшде апат зардаптары да болуы мумкш. Ocipece авиациялыд дозгалтдыштардагы думпу даушта болып сан алады.

Думпу дубылысын химиялыд кездарас тургысынан тусшд1ретш болсад, онда отын зарядыныц соцгы б е л т нщ кем1рсутектердщ алгашды тотыгу emMflepi - гидропероксидтермен және олардыц ыдырау ешмдер1 - жогаргы

активт1 бос радикалдармен аса даныгуынан болады, олар белпл1-б1р концентрацияга жеткен кезде допарылыс жылдамдыгымен ерекеттеседз.. Нетижесшде жангыш доспаныц жанып улгермеген б е л т тез езд т н е н оталады. Шындыгында, жумысшы доспадагы гхероксидтердщ туз1лу жылдамдыгы жогары болса, допарылып жану тез туады, жалын шебшщ далыпты таралуы думпулжке ерте етед1 және думпу зардаптары к у п т бйпнед1. Мунан шыгатыны, думпудщ пайда болуы мен оныц белсендШй байланысты болатын Herieri факторы отынныц химиялыд дурамы болып табылады, ce6e6i турл1 дурылыстагы кем!рсутектердщ тотыгуга бешмд 1 л т салыстырмалы жагдайларда ер турл1 болады.

Егер отын дурамында жалын алды тотыгу жагдайында пероксидтердщ айтарлыдтай мелшер1 тузшмейтш кем1рсутектер болса, онда допарылып ыдырауы болмайды, доспа активт1 белшектермен даныдпайды және Жану думпуйз, далыпты жылдамдыдпен журедь

Кешрсутектер мен отындардын, думпуге тезгмделш (ДТ) немесе думпуге карсы касиеттерш багалау стационарлы 6ip цилиндрл1 козгалткыштарда журпзыгедь ДТ багалаудыц барлык; едктершщ непзше сыналатын отынды эталонды отындар коспасымен салыстыру принциш жатады.

Эталонды отындар коспасы рейнде 2,2,4-триметилпентан (изооктан) мен гептан, ал думпуге тезамдЪпктщ елшем1 рейнде октан саны алынган.

Октан саны дегешм1з - думпуге твз1мд1лшй елшеудщ шартты б 1 р л т, ол сандык жагынан изооктан мен гептан коспасындагы изооктанныц (2,2,4-триметилпентанныц) сынаудыц стандартты жагдайлары кезшде сыналатын отынныц думпуге тез1мдипйне эквивалента % (кел.) мелшерше тец.

Изооктанныц октан саны 100-ге тец деп, ал гептанныц октан саны О-ге тец деп кабылданган. Егер сыналатын бензин мысалы, 70% изооктаннан және 30% гептаннан туратын коспаны сынаудыц стандартты жагдайларына эквивалентй болса, онда оныц октан саны 70-ке тец деп есептелшедь Октан саны - автокелш бензиндер!

мен авиациялык бензиндердщ думпуге тез1мдШкй калпына келйруге болатын KepceTKinii.

Авиациялык бензиндердщ бай коспалар мен урлеу колданылатын козгалткыштармен жумыс жасау кезшде калпына келйруге болатын K epceTK inii отынныц сорттылыгы болып табылады.

Бай коспалардагы отынныц сорттылыгы - сорттылыгы 100 деп кабылданган эталонды изооктаннан алынатын куатпен салыстыргандагы, сыналатын отында жумыс icTey кезшдей козгалткыштыц куатыныц шамасын (% -бен) керсетейн сипаттамасы.

Октан сандары катац стандартты жагдайларда арнайы сынау кондыргыларында аныкталынады. EKi стандарты сынау OflicTepi бар: моторлык және зерттеу. Моторлык вдк бойынша сынау жагдайлары ете катац (айналу ж ш л т 900 айн./мин., карбюратордан кешн жумысшы коспаныц температурасы - 149ｰС). Сондьщтан да, ол аз дврежеде сыгылган козгалткыштарга арналган отындардыц ДТ багалау ушш сейкес келедь Зерттеу eflici бойынша сынау жагдайлары жумсактау (айналу жиЛлМ 600 айн./мин., карбюратор алдында жумысшы коспа кыздырылмайды). Бул ед1спен жогары буркелетш, клапандары жогарыда орналасатын козгалткыштарга арналган жогаргы октанды компоненттер мен отындар багаланады. Зерттеу eflici бойынша аныкталган октан сандары, мотор вд1спмен салыстырганда, вркашан б1ршама жогары болады. Бул айырмашыльщты отынныц "сез1мталдыгы" деп атайды. Сынау режи MiHe, ecipece каталитикалык крекинг пен каталитикалык риформинг бензиндер1 сез1мтал келед1. Октан сандарындагы айырмашылык бензиндеп ароматты KOMip сутектердщ мелшерше байланысты 5-10 пунктке дешн жету1 мумкш. Сондыцтан да, октан сандары бойынша мел1меттер келтарйгген кезде, еркашанда оларды сынау eflici де керсеплу1 тшс.

Ушкыннан оталатын козгалткыштарга арналган отындардыц думпуге тез1мдолтн арттырудыц жолдарыныц 6ipi - Kepi думттшштерд1 (антидетонаторларды) колдану. Бул заттарды бензиндерге 0,5% -дан артык емес мелшерде Kepi думштшштш касиеттерш едеу1р жаксарту максатында косады.

Жеке кем1рсутектердщ думпуге те&мдЪпгш зерттеу бул мацызды касиеттщ кем1рсутектердщ химиялык курылысына теуелдШгш аныктауга мумкшдж берд1 және турл1 козгалткыштарга арналган жанармайлардыц турл1 сорттарын тацдау және жасауда м е т зор болды.

Бензиннщ курамына KipeTiH кемДрсутектердщ жеке топтары уппн олардыц ДТ женшде төмендейдей кыскаша корытындылар жасауга болады.

Калыпты курылысты алкандар. Пентаннан бастап, бул катардагы кем!рсутектердщ октан сандарыныц ете төмен болуымен сипатталады, олардыц молекулалык массасы жогары болган сайын, октан сандары да соншалыкты төмен болады. ДТ молекулалык массага сызьщтык теуелд1 лт бар.

Тармакталган курылысты алкандар (изопарафиндер).

Каныккан катардыц молекулаларыныц тармакталуы олардыц ДТ курт жогарылатады. Егер октанныц октан саны 20-га тец болса, ал 2,2,4-триметилпентанныц октан саны 100-ге тец. Жогары октан сандары октанныц

6ip KOMipTeri атомында жуп метил топтары бар изомерлершде (неогексан, триптан, эталонды изооктан), сонымен катар, басца да триметилд1 изомерлершде болады.

С5-С9 изопарафиндер ездер1шц жогары Kepi думштшш Касиеттершщ аркасында бензиншц ете кажетй компоненттер! болып табылады.

Алкендер (моноолефиндер). Цалыпты курылысты кем1рсутектер молекуласында кос байланыстыц пайда болуы, сейкес каньщкан кем1рсутектермен салыстырганда, ДТ едеу1р артуына алып келед1.

Циклоалкандар (нафтещц кем1рсутектер). Циклопентан мен циклогексан катарыныц бастапкы ек1лдершщ ДТ жаксы; бул, ecipece циклопентанга катысты. Бул кем1рсутектер бензиндердщ багалы курамды белштер1 болып табылады. Циклопентанды кем1рсутектердщ, сондай-ак циклогександы кем1рсутектердщ молекулаларында калыпты курылысты бушр йзбектершщ болуы, олардыц октан сандарыныц төмендеуше алып келедь Бул кезде, егер йзбек узын болган сайын, октан саны да төмен болады. Бушр йзбектердщ тармацталуы және олардыц саныныц ecyi циклоалкандардыц ДТ арттырады.

Ароматты KOMipcyxeKTep. Бензол катарындагы барлык карапайым ароматты кем1рсутектердщ октанды белштер1 100-ге жуык және одан жогары болады. Ароматы кем1рсутектер мен ароматталган бензиндер, тармакталган алкандармен катар, жогары сортты бензиндер дщ ец жаксы компоненттер! болып табылады. BipaK та, бензиндей ароматты кем1рсутектердщ мелшерш шамамен 40-50%-га дешн шектеу кажет. Шектен тыс ароматталган отын жанудыц жалпы температурасын арттырады, ол козгалткыштыц жылу к ер н е у л тн арттырып, кызган нагар белшектершщ есебшен жумысшы коспаныц е зд тн ен оталуы - калильд1 оталуды болдыруы мумшн. Бул ете зиянды кубылыс, ол козгалткыштыц апатты зацымдануын болдырады.

Сондьщтан да, карбюраторлы отындардыц нейзй сапальщ KepceTKimi олардыц жогаргы думпул1К турактылыгы болып саналады. Автокелш бензиндершщ жаксы сорттарыныц зерттеу eflici бойынша октан сандары 93-98 пункттерде болуы керек.

Карбюраторльщ отындарга жогары ДТ катар, төмендейдей нейзй талаптар койылады.

1. Отынныц фракциялык курамы оныц жацсы булануын, тшй томенй температура кез1нде де, козгалткыштыц оцай icKe цосылуын, козгалткыштыц оцай, тез цызуын және оныц режимшщ ауысуына жацсы бешмделуш камтамасыз eT y i кажет. Сондьщтан да, бензиндер мен керосиндердщ мацызды техникалык керсетшпп стандартты айдау мел1меттер1 болып табылады, ол кезде мыналарды белйлейдк кайнау басталган температураны; айдауга алынган мелшердщ 10, 50, 90 және 97,5% (жалпы) айдалатын температураларды; калдьщты (% -бен) және кейде Кайнау соцын белйлеп алады. 10% -дьщ нукте отынныц icKe косылу касиеттерш аныктаса, 50% -дык нукте козгалткыштыц кызу жылдамдыгын, 90% және 97,5% -дык нуктелер және кайнау соцы буланудыц тольщтыгы мен

цилиндрлер бойына отынныц б!ркалыпты таралуын сипаттайды.

2. Отын отын беретш жуйеде газды тығындар тузбеу1 тшс. Муны камтамасыз ету yniiH бензиндердей 38ｰС кезшдей каныккан бу кысымы бакыланады, ол авиациялык бензиндер yniiH 0,48 МПа-дан, автокелш бензиндершщ жаздык сорттары yniiH 0,67 МПа-дан және кыстык сорттары ymiH 0,93 МПа-дан аспауы кажет.

3. Отын химиялык туракты болуы кажет және шайырлары болмауы тшс. Крекинг және кокстеу бензиндер1нщ курамында сактау кезшде тотыгуга және полимерленуге каб1летй каныкпаган кем1рсутектер болады.

Бул yflepicTi шайыр туз1лу деп атайды. Шайырлардыц nieryi отындардыц тутынушылык касиеттерш курт нашарлатады, козгалткыштар цилиндрлер1 мен клапандарында нагарлардыц шегуше алып келедь Екшнплш шыгу текй отындардыц химиялык турактылыгын арттыру ymiH оларга тотыгуга карсы коспалар (ингибиторлар) досады. Тотыгуга карсы коспаларды колдану тотыгу реакциясын айтарльщтай тежеуге мумкшпшпк бередь Муныц улкен практикалык меш бар, ce6e6i отындардыц сактау мерз1мш арттыруга мумкшпшпк бередь Антитотыктыргыштар ретшде көптурл1 органикалык заттар усынылган. Олардыц iiniHfle фенолдар, полифенолдар, алкилфенолдар, аминофенолдар, т.б.

Олардыц iiuiHfleri ец THiMflici бензиндерде жаксы еритш синтетикалык ионол - 2,6-ди-трет-бутил-4-метилфенол (I), ПОД ФА-п-гидроксидифениламин (I I) және т.б. Барлык осы тер1здес коспалар пайыздыц мыцнан және жузден 6ip улесшдей мелшерде косылады.

4. Отын козгалткыштардыц белшектершщ коррозиясын болдырмауы т т с. Муны мынадай нормаланатын сапалык керсетшштер бойынша бакылайды: кышкылдык, кушрттщ жалпы мелшер1, суда еритш кышкылдар мен с Ь т л е р мелшер1 (болмауы т т с), активта куKipTTi косылыстардыц болуы (мыс пластинкасыныц бейт ц TyciHin eerepyi бойынша сынау).

5. Авиациялык отындар катпауы тше және 60ｰС-тан жогары температура кезшде кристалдар белмеу1 т т с.

7.2.3. Ауа-реактивтЬ цозгалтцыштар отындары

Турбокомпрессорлык ауа-реактивтш козгалткыштардагы отындардыц жану yflepici жану камерасында газ-ауа агынында журедь Отынныц булану және жану узацтыгы 0,01 с аз. Ауа көп артык мелшерде (50:1-ден 75:1 дейш) компрессорлар аркылы бер1лед1, ол газды турбинамен icne косылады. Ауа агыныныц жылдамдыгы 40-60 м/р жетедь Ауаныц 6ip б о л т жану аймагына берыгеда, ал калган баска (көп) б елМ газды турбина калакшалары алдында шамамен 900ｰС-ка дешн жану ешмдерш салкындату ymiH жумсалады. Отын сыгылган ауага буркеледа және электр ушкынымен оталдырылады.

Реактивй авиацияга арналган отындар рейнде таке айдаудыц керосиндш дистилляттарын, сонымен катар, гидрокрекингтщ сейкес фракцияларын колданады. Бул отындардыц фракциялык курамы отынныц кандай да 6ip сортыныц кандай максатта пайдалануына байланысты болады. Дыбыска дешнй жылдамдыкпен ушатын ушактар yniiH кайнау meKTepi 130-280ｰС болатын жещлдеталген керосиндер, ал дыбыстан жогаргы жылдамдыкпен ушатын ушактар ymiH - кайнау басы жогары (165, 195ｰС) керосиндер колданылады, ce6e6i, бул отындарга 20 км-ге жуык биштште отын жуйесшде және козгалткыштарда кайнап KeTneyi тшс деген тал ап койылады.

Реактивт1 отындарга койылатын н е й зй талаптар, олардыц энергетикалык сипаттамаларына: жану жылуына, жану тольщтығына, сонымен катар, тыгыздыгына койылады. Жану жылуы негурлым жогары болган сайын, солгурлым 6ip масса немесе 6ip колем б1рл1йнен көп энергия белшед1, сопладан шыгатын газдардыц жылдамдыгы да солгурлым жогары, соган сейкес, ушу жылдамдыгы мен тарту шамасы еседа. А л тыгыздыкка келет1н болсак, ол негурлым жогары болган сайын, солгурлым отынныц көп мелniepin 6ip уацытта ушак байнщ шектелген келем1не тиеуге болады, соган сейкес, ушу узацтығын арттыруга болады.

Жану жылуын Q масса б1рлтне және келем б1рл1г1не катысты есептеуге болады. Оныц м е т ком1рсутек молекуласындагы сутейшц мелшер1не және кем1ртек: сутек арацатынасына байланысты.

Жану жылуын масса б1рлтне есептеу кез1нде Q ец улкен меш алкандарда, оларга жакын мен циклоалкандарда және ец төмен мен ароматты кем1рсутектерде болады.

Егер келем б1р л тн е есептеу журйзетш болсак, онда Kepi теуелд1лшй аламыз. Ароматты кем1рсутектердщ салыстырмалы жогары тыгыздыгына байланысты жану жылуы да жогары болады.

Реактивй отынныц жану толыцтыгы мен есерл1лт де оныц химияльщ курамына тэуелд1. Ароматты кем1рсутектерге, ecipece бициклд1 кем1рсутектерге бай отын куйе және нагарлар тузуге бешм болады, соган сейкес газды агында кем1ртектщ кызган белшектер! пайда болады. Бул жалынныц аса царкынды жарыктануына алып келедь Жалын радиациясы негурлым көп болса, солгурлым Жану камерасыныц кабыргаларыныц аса кызып кетушен козгалткыш жумысыныц кызмет ету MepeiMi азаяды.

Ароматты кем1рсутектердщ жану удерМне жагымсыз есер ету1н, сонымен катар масса б1рлтне Q төмен болуын ecKepin, реактивй отынга стандарттарда олардыц мелшершщ 20-22%-дан аспауы керек.

Реактивт1 отындардыц нагар тузшуге б ешмде лт сонымен катар, техникалык керсетшшпен, куйеленбейтш жалын бшкттмен бацыланады, оныц меш 20-25 мм-ден кем болмауы тше.

Дыбыстан жогары авиацияга арналган отындар жалыныныц сипаты (оныц жарыцтыгы) арнайы керсетшш -люминометрлш санмен багаланады. Ол негурлым жогары болган сайын, солгурлым жалынныц жарыцтыгы да төмен болады.

Люминометрлш сандардыц меш бойынша KeMipcy тектердщ жеке топтары төмендейдей кемитш катарда орналасады: калыпты алкандар, изоалкандар, нафтендер, олефиндер, диолефиндер және ароматты кем1рсутектер.

Люминометрлш сандар люминометр аспабында стандарты камерада б1лтел1 жанаргыда жану жагдайында, жалын уетшдей температураны елшеу жолымен аныктайды.

Бензиндердщ октан сандары сияцты, авиакеросиндердщ люминометрлш сандарын эталонды отындармен салыстыру эд тм ен аныктайды. Эталондар ретшде тетралин және изооктан колданылады. Олардыц люминометрлш сандары сейкес 0 және 100 тец деп кабылданган. Реактивтш отындардыц ец жаксы сорттарында люминометрлш сандары 60-75 б1рлжке дешн жетедь Реактивй отындарга цойылатын баска да мацызды талаптарга, оны жану аймагына уздшйз 6epin отыруды Камтамасыз ету, термототыктыру турацтылыгы және жогары антикоррозияльщ касиеттер1 жатады. Реактивй отын сузйлердо, клапандарды және баска да отын берейн аппаратураларды ластауы мумкш шайырлар мен баска да тунбаларды белмеу1 керек; газды тығындарды жасамауы Tnic; төменй температураларда аккыштығын жоймауы Tnic; кем1рсутектер мен муз кристалдарын белмеу1тшс. Отын жаксы тазартылган және курамында коррозиялык агрессией куюртй және оттекй косылыстар, каныкпаган кем1рсутектер, жогары температурада кататын жогаргы парафиндер, сонымен катар механикалык коспалар және су болмауы тшс.

Дыбыстан жогаргы авиацияныц дамуына байланысты каз!рй кезде отындарга сонымен катар, тозуга карсы (майлагыштык) касиеттер1шц жогары болу к аж е т й л т тал ап ет1лед1. Бул отынныц б1руакытта реттейш отындык аппаратураныц майлагыш ортасы болып табылатындыгымен байланысты. Бул талапты канагаттандыру отынга тек жаксы бетйк-активт1 касиеттер1 бар тозуга карсы коспаларды косу аркылы гана мумкш болады.

Реактивй отындарга, олардыц тутынушылык касиеттерш жаксарту ymiH баска да коспалар: муз кристалдарыныц туз1луше карсы, тотыгуга карсы, коррозияга карсы, биоцидй және антистатикалык коспалар косылады.

Реактивй отындардыц (және авиациялык бензиндердщ) гигроскопиялыгына байланысты, ecipece курамында ароматты кем1рсутектерд1ц жогары мелшер1 бар отындарда ылгал жинацталады. Төменй температуралар кез1нде ушак бактарындагы отында жука уршык тер1зд1 формасы бар муз кристалдары туз1лед1. Мундай кристалдар, сонымен катар, ауаныц курт жылынуы кезшде, ондагы бар су булары салкын отынмен жанасканда туз1лед1.

Муз кристалдарыньщ туз1лу1 отындьщ сузйлерд1 6i'ren тастауы, одан апат каушнщ тууы мумшн. Отында муздыц тузьпуш болдырмас ymiH спирттер, гликольдер және олардыц метил, этил эфирлер1 типй коспалар колданылады.

Мысалы, реактивй отындар yniiH 0,4% глицериннщ коспасы бар метилцеллюлозаны (этиленгликольдщ монометил эфир1) усынады.

Тотыгуга карсы коспалар ретшде ионол, ФД А (N ’,N ’ - ди-екш.-бутил-п-фенилендиамин) (I I I) және баска да фенол туындылары колданылады.

Коррозияга карсы коспалар немесе коррозия ингибиторлары отынныц KyKipTTi яки баска да агрессией компоненттершщ есер етушен коргайтын металда жука корганыш кабыршагын тузедк Мундай коспалар рейнде линол кышкылыныц димер1 (сантолен С) колданылады.

Б1ркатар микроагзалар суйык мунай отындарыньщ ортасында жаксы дам иды. I^aeipri уакытта мундай сацыраукулактар мен бактериялардыц жуздеген турлер1 белйль Олардыц йршЬпк кызмей кем1рсуларды cinipyre нейзделген. Бул микроагзалар реактивй ушактарды пайдалану кезшде турл1 акауларды (берйштщ, сузйлердщ 6ireлу1, корганыш жабындардыц бузылуы, отындык бактердщ коррозиясы, т.б.) тудырады. Бул ете каушй болып табылады.

Микроагзалардан коргаудыц ец тшмда шараларыныц 6ipi микроагзалардыц белсендШйн төмендететш биоцидйк коспаларды колдану болып табылады. Бул типтей коспалар ретшде антисептикалык, бактерицидйк касиетTepi бар химиялык косылыстар, мысалы, фенолдар, аминофенолдар, бор эфир л epi, гликольбораттар және турл1 куранды патентй коспалар колданылады.

Реактивйк және баска да мунай отындарына косылатын антистатикалык коспалардыц мешн ерекше атап етуге болады.

Мунай отындарыныц ерекше төмен электретшзпштЬ пне байланысты, олардагы статикальщ электр тогшщ зарядтарыныц жинакталуы ете KayinTi. Бул себепке байланысты көптеген жарылыстар мен ерттер болып турган.

Айтарльщтай куштей зарядтар кайта айдау және осы сиякты операциялар кезшде туындайды. Бул жагдайлардан жалгыз коргау eflici отыннын, е тю зпш т тн арттыру болып табылады, бул кезде электр зарядтары резервуарлар немесе аппаратуралардыц жерленген металдык белштерше етедь Егер отынныц электрлш кедерпсш 1012-1014-тен 1010-10п Ом • см-ге дешн төмендетуге мумкш болса, онда электр зарядтарыныц жинацталуынан тольщ цутылуга болады.

7.2.4. Д и зел ь отындары

Дизельдер деп аталатын цысылудан оталатын epi iniTeH жанатын цозгалтцыштарда терттактип жумысшы удер1с упщыннан оталатын козгалткыштарга Караганда баскаша журед1. Дизельд1 козгалткыштарда 6ipiHmi eKi такйде таза ауа сорылады және кысылады. Ауа температурасы кысылу журМнщ соцында кысылган және цызган ауага жогары цысыммен белгШ 6ip уацыт бойы отын порциясы буркеледь Отынныц майда тамшылары бу тер1зд1 куйге кешед1 және ауага таралады. Белпл16ip аздаган уацыттан соц, отын е зд тн ен оталады epi тольщ жанып кетедь Отынныц буркелушщ басталуы мен оталуыныц арасындагы уацыт е зд тн ен оталудыц кенпгу кезещ деп аталады. Kaeipri замангы тез журетш козгалткыштарда бул кезец 0,002 с артьщ емес. Отынныц жануы нетижесшде газдыц кысымы 6-10 МПа жетедь Дозгалткыштыц б1ркалыпты жумысын камтамасыз ету ymiH газдардыц кысымыныц есу жылдамдыгы мацызды болып табылады. Практикадан белгШ болганындай, бул жылдамдьщ шщц валдыц 10 бурылу бурышына 0,5 МПа-дан аспауы керек. Мундай болмаган жагдайда, козгалткыш дурсшдей бастайды, оныц жумысы катацданып, ал мойынйректерге тусетш жуктеме шамадан тыс болады.

Дурсщдщ пайда болуы мен козгалткыштьщ катац жумысы е зд т н е н оталудыц K i f l ip y кезещнщ узацтыгымен тыгыз байланысты. Бул кезец негурлым узацтау болган сайын, солгурлым отынныц көп мелшершщ 6 ip уакытта оталуы жанудыц жарылыстьщ снпатына алып келед1 және газдар цысымы сешрмел1 түрде еседь Мынадай eKi тактаде: жумысшы жур1с пен тутш газдарын шыгару -газдардыц жумыстык; улгаюы және козгалтцыш цилиндршщ жану ешмдершен босануы болады.

Тез журетш дизельдер ymiH отын ретшде мунайдыц керосин-газойлдш фракциясы цолданылады. Бул типтеп айналым саны аз жай жур1сп және стационарлы цозгалтцыштар yniiH мазут типп ауырлау отын колданылады.

Дизельд1 отындардыц ец мацызды тутынушылык касиета - козгалткыштыц дурйлйз жумсац жумысы мен кысымныц калыпты ecyiH камтамасыз ететш, олардыц тез оталуы мен б1ртшдеп жану каб1летталт болып табылады.

Отындардыц оталу касиеттер1, олардыц химиялык және фракциялык курамына байланысты болады. Шындыгында, бул б1ршниден отынныц компоненттершщ е зд тн ен оталу температурасына байланысты. Мысалы, ароматты кем1рсутектердщ оталу температуралары ете жогары (500-600ｰС). К у н т ароматталган ешмдер дизельд1 отындар ретшде жарамсыз. K ep ic iH n ie, парафинда кем1рсутектердщ е зд тн ен оталу температуралары ете төмен болып, парафинд1 мунайдан алынатын дизельд1 отындардыц тутынушылык касиеттер1 жаксы болады.

Кем1рсутектер мен отындардыц оталушылык касиет TepiH багалау, бензиндердщ думпунплш турацтылыгын багалагандай, эталондык отындары бар лабораториялык сынау кондыргыларында салыстыру едаймен журпз1лед1.

Дизельда отындардыц моторльщ касиеттерш багалау унпн октандьщ сандарга уксас цетандьщ сандар кабылданган.

Цетан саны дегешмЬз - отындарды сынаудыц стандарты жагдайларында, сыналатын отынныц е зд тн ен от алуына эквивалента цетанныц % -бен (к е л.) а-метил-нафталинмен цоспасыныц мелшерь Цетанныц (гексадеканныц) С)6Н34 езшщ цетан саны 100-ге тец деп кабылданган, ал а-метилнафталиндш1 О-ге тец. Цетан санын аньщтау жарк етудщ сейкес келу

едоа. бойынша дизельдо басы бар 6ip цилиндрл1 стандартты кондыргыда журйз1лед1. Дизельд1 отындардыц цетан саны 40-50 б1рлш аралыгында нормаланады.

Цетан саны тек оталушылык касиеттерш гана сипаттап коймай, дизельд1 отынныц баска да б1ркатар тутынушылык сапаларын аныктайды: дизель д1 отынныц цетан саны негурлым жогары болган сайын, солгурлым оныц icKe косылу касиеттер1 жаксы болады, егер е зд тн ен оталудыц кадру кезещ негурлым онша узак емес болса, онда отынныц жануы тольщ болып, шыгатын тутш газдарыныц TyTiHi аз және жану камерасы мен буршшштерде

отынныц нагарлар тузуге бешмдЫ аз болады.

Ец төменй цетан саны ароматты кем1рсутектерде болады, ecipece бициклд1 кем1рсутектерге тен. Циклоалкандар мен бициклоалкандар аральщ жагдайда тур. Ең жогаргы цетан саны калыпты курылысты алкандарда болады. Алкандардыц молекулаларыныц тармакталуы цетан санын едеуар төмендетедь Кем1рсутектщ молекуласына кос байланысты енйзу де цетан санын кем1тед1.

Тез жур1сй дизельдерге арналган дизельд1 отындардың баска да мацызды касиеттерше олардыц фракциялык К.Рамы, туткырлыгы, кату температурасы, кокстелу1, кушрттщ мелшер1, кышкылдыгы, судыц және механикалык коспалардыц мелшер1 жатады. Бул барлык керсетшштер козгалткышка отынныц калыпты түрде уздшйз бершуш, жану тольщтығын, нагар туз!пудо кем1ту және коррозияныц болмауын камтамасыз ететшдей шекте тацдалынады.

Жаздык сорттар уппн -10ｰС-тан, арктикалык сорттар ymiH -60ｰС-ка дешн ауыткитын кату температурасы мен турл1 маркалар ymiH 0,2-0, 5% -дан аспауы тшс кушрт мелшершщ ерекше улкен меш бар.

7.2.5. Мцнай майлары. Май л арды ц арнайы қоспалары

Мунай майларыныц Herieri кызмета турл1 механизмдер, станоктар, козгалткыштар мен машиналардыц дозгалгыш б елш т ерш щ катты беттершщ арасындагы уйкел1ст1 кем1ту жэне бул белштер материалдарыныд тозуын болдырмау болып табылады. Бул металл беттершщ

кургак; уйкелкй майлагыш майдыц тутцыр суйыгы кабатымен жанасуымен ауыстырылады. Уйкелетш бет материалыныц молекулалары мен майлагыш май молекулаларынын, арасындагы устасу купи майдыц езшщ молекулаларыныц арасындагы езара устасу куппнен жогары болады. Сол себепй, металдыц бейнде 6epiK майлагыш материал кабаты тузд.лш, бул кургак; уй к е лк й болдырмай, белшектердщ механикалык тозуын едеу1р азайтады. Екшпп жагынан, суйыцтыктыц уйкел1с коэффициент!, ягни тутцыр суйыцтыц цабаттары арасындагы уйкел1с, цургац уйкел1с коэффициентшен он есе аз. Соган сейкес, жадсы майлау бар жерде, уй к е лк й жецуге кетет1н энергетикалык шыгындар курт азаяды. Сонымен катар, майлагыш майлар салкындаткыш агент релш аткарады. Көпнплш мунай майлары майлагыш материалдар ретшде шыгарылады, ал майлардыц б1ршама мелшер1 техникалык арнайы максаттарга арналган. Мундай майлагыш емес майларга, ездершщ колданылу салаларына орай, арнайы талаптар койылады.

Барлык мунай майларыныц нейзй сипаттамасы олардың туткырлыгы болып табылады. MeHiniKTi жуктемеге, уйкелетш беттердщ козгалу жылдамдыгы мен сипатына байланысты, сонымен катар, уйкелн; тушншдей температурага байланысты майлагыш майлар тутцырлыгына койылатын талаптар да ер турл1 болады. Мысалы, жещл дистиллятты индустриалдык майлардың туткырлыгы 50ｰС кезшде 4-8,5 мм2/с болса, ал бу машиналарына арналган аса туткыр калдык майлардыц туткырлыгы 60-70 мм2/с-ка тец.

Температураныц кец диапазонында жумыс ктейтш майлар уппн (автокелш, авиациялык, т.б.) туткырльщ 2 3 -1 4 8 353 температуральщ сипаттамасыныц улкен тутынушылык м е т бар.

Мотор майларыныц туткырлыгыныц температурага теуелдалтнщ максималды мумкш жатык кисыгы болуы кажет. Жогары температураларда бул майлар ете суйылмауы тше, ал төменп температураларда, KepiciHine, аккыштығын жогалтпауы тше. Мотор майларын тазалау Yflepici кезшде деасфальттану мен депарафинденуге тусепндштен, олардыц туткырлык касиеттер1 тугелдей полициклдок нафтенда, ароматты және гибридп парафинд1-нафтещц-ароматты кем1рсутектердоц курылысы мен молекулалык массасына байланысты болады. Ец куламалы туткырлы-температуралык кисьщ кыска бушр т1збектер1 бар полициклда кем1рсутектерде, ecipece егер молекулада сациналар саны уштен көп, ал сакиналар конденсирленбеген жагдайда болады. Циклдо кем1рсутектер молекулаларында узын бушр каныккан пзбектердщ болуы бул мацызды KepceTKiniTi жаксартады. Т1збектердац тармакталуы жаксы оц есерда кемйеда. Жалпы мунайдыц жогары молекулалык кем1рсутектершщ туткырлы-температуралык касиеттер1 Kaeipri замангы мотор майларына Койылатын жогары талаптарга сейкес к е лм ей тш д тн мойындау керек. Бул, ecipece нелден төмен температуралар кез1ндеп туткырлык касиеттерше катысты. Сондыктан да, синтетикалык майлагыш майларды колдану тарала бастады. Майлагыш майлардыц туткырлык касиет TepiH дистиллятты майлардыц туткырлыгын арттыратын коспаларды пайдалану жолымен де айтарлыктай жаксартуга болады.

Егер май көп жуктеме және аз жылдамдык кезшде жумыс icTey кезшде, майдыц жогары туткырлыгыныц e3i суйыкты майлагыш режимш камтамасыз ете алмайды. Бул жагдайларда, белгШ 6ip калыцдьщтагы туракты майлагыш кабатты алу мумкш бол май, май уйкелетш беттер астынан толык шыгып KeTyi мумкш. Мундай жагдайлардагы майдыц мацызды сипаттамасы майлылыгы немесе майлагыш каб1лет1 болып табылады. Бул терминдермен майдыц металл бетшде 6epiK те, жука майлагыш кабат жасау кабшей аньщталынады. Эр турл1 авторлардыц мел1меттер1 бойынша, бул кабаттыц калыцдыгы 0,1-1,1 мк гана болады екен, ягни 50-500 молекулалык; кабаттардан аспайды. Мундай майлаудыц Тиш шекаралык майлау деп аталады. Мундай кабаттыц ете жукалыгына карамастан, шекаралык; майлау кезшдей материалдардыц тозуы, дургак уйкелумен салыстырганда, мыц есе кемид1 екен.

Тоцазыткыш машиналарга арналган майлар, аспаптык және мотор майлары, баска да б1рк;атарлары тутыну шарттары бойынша -30-дан -60ｰС-к;а дешнп температуралар кезшде козгалгыштығын жогалтпауы тшс. Техникалык; нормаларда майдыц бул сапасы оныц цату температурасын аныцтау аркылы бацыланады. Кату температурасыныц меш майдагы катты парафиндер мен церезиндердщ болуына байланысты. Төменй температуралар кезшде олар кристалданады. Кристалдык тор тузЪпп, онда суйык кем1рсутектер коршалып калады да, бушл жуйе езшщ козгалгыштығын жогалтады.

Төменй температураларда майдыц "катуы, тоцазуы" баска да себептерден болуы мумкш. Төменй температуралар кезшдей туткырлыктыц жогары дережес1 бар жогары молекулалык кем1рсутектер молекулалардың ассоциациялануына бешм, ал ол туткырлыктыц курт артуына алып келедо. Мунай және синтетикалык майлардың төменй температуралык касиеттерш жаксарту максатында оларга кату температурасын төмендетейн арнайы коспалар - депрессаторларды косады.

Мунай майларыныц мацызды сапальщ KepceTKimi олардыц ауа оттейне катысты химиялык турактылыгы болып табылады. Бул мотор, турбищц, компрессорлык, трансформаторлык және б1ркатар баска майларга катысты, олар уйкелу тушш аркылы көп рет айдалатын циркуляциялык майлау жагдайында тутынылады.

Жумыс жагдайында май б1ркатар факторлардыц есершде болады, олар тотыгу удерМн курт жеделдетейн факторлар: жогары температура, турл1 металдардыц каталитикалык ecepi, ауамен жанасу, тотыгу ешмдершщ автокаталитикальщ ecepi. Майдын, тотыгуы не оныц бушл келемшде (калыц дабатында) журедк не жука кабатында, уйкелктщ цилиндрл^поршеньдш тушш ардылы май урленген кезде журедо. Соцгы жагдайда май температураның аса ауыр жагдайында және ауа оттейймен және металмен контакйде болады. Мундай жагдайда майдың термототыгу турадтылыгы туралы айтылады.

Майдыц химиялык турактылыгы жагынан ец жаксы кем1рсутекйк топтык курамы - бушр каньщкан узын т1збектер1 бар аз циклд1 нафтещц, ароматты және гибридй кем1рсутектердщ коспасы болып табылады.

Майда турл1 тотыгу ешмдершщ жинакталуының зиянды зардаптары болады.

1. Төменй молекулалык кынщылдар металдарды, ecipece туей металдарды (коргасын, кадмий, т.б.) белевши коррозиялайды.

2. Жогаргы молекулалык кынщылдар оттей және су катысында бул жагдайларда туз1лейн TeMip (II) гидроксид1мен ерекеттеседк

Fe(OH\+2RCOOH - ｻ (RCOO)2Fe+2HгО

Жогаргы кышкылдардыц туздары майда нашар ерида, тунбага Tycin, шлам туршде майланатын беттерде және циркуляция лык майлы жуйеде жинацталады.

Сонымен 6ipre, бул туздар тотыгудыц б1ршпплш реакция л арын катализдейдь

3. Трансформаторлык майда кышкылдыц, сонымен 6ipre судыц жинацталуы, оныц ец нейзй тутынушылык сипаттамасы - к ер н еу лтн е Tepic есер етедд ce6e6i бул кезде оныц электретшзйшйй еседь

4. Реакцияныц жогаргы молекулалык етмдер1 (шайырлар, асфальтендер, карбендер) май берейн жуйеде калып койып, оны ластайды және козгалткыштар мен компрессорлардыц цилиндрлершде нагар тузшудщ бip ceбeбi болып табылады. Дозгалтцыштардагы нагарлар олардыц калыпты жумысын аса курделенд1ред1, ал компрессорларда олар жарылыстыц ce6e6i де болуы мумшн.

Цилиндрлер, поршеньдер, сакиналар, клапандар кабыргаларында, т.б. кем1рл1 шепщцлердщ жинацталуы, тек тотыгу ешмдершщ есебшен гана журмей, полициклдш кем1рсутектер мен шайырлы заттардыц термияльщ айналулары нетижесшде де журеді.

5. Оксикыпщылдар мен олардыц конденсация ешмдер1: лактидтер, эстолидтер, т.б. кем1рсутектерде ете нашар еридо. Сондьщтан да, олар не нагар типт1 кем1рл1 шепщцлердо тузеда, не цозгалтцыштыц поршеньдо тобыньщ турл! белштершде, сырткы Typi бойынша л акты цаптамага уцсас, жука және аса 6epiK цабат туршде шегедь Ыстьщ емес белштершде оксикыпщылдар жабыскак шегшдьлер бередь Лакты кабыршьщтардыц туз1лу1 - майлардыц жука цабатпен тотыгуыныц нетижей. Лактыц ineryi, бул шегшдшер тузшген поршеньд1 сациналардыц куйш кету1н және белшектердщ аса кызып кеTyiH тудырады. Муныц 6epi козгалткыштыц куатын ке MiTin, оныц тез тозуын және майдыц көп шыгындалуын ecipefli.

Майлардыц тотыгуы мен шепндолер 6epyiH алдын алабагалау уппн турл1 ед1стер усынылган. Нейзшен, бул ед1стер майлардыц ауамен, оттепмен бомбада немесе шыны аспапта 120-200ｰС кезшде жедел тотыктыруга нейзделген. Тотыгудан соц кыпщылдьщ санын және шеri шп мелшерш аньщтайды. Бул ед1стер бойынша анык;-талган химиялык турацтылык KepceTKinrrepi турбинді компрессорлык, трансформаторлык және баска да майларды багалау ymiH кажет. 1штен жанатын козгалт-кыштарда арналган майлардыц моторлык касиеттер1 арнайы едктермен аныкталынады. Бул едастер майдыц кандай да 6ip дережеде козгалткыштагы кушн аныктайды.

T in T i жаксы мунай майларыныц e3i тыцгылыкты цу- ранды тазалаудан кешн де, поршеньда козғалткыштарда жумыс icтey жагдайында жеткЬпкй химиялык және термиялык турактылыгы бол майды. Сондьщтан да, Kaeipri уакытта майлардыц көптеген сапалык керсетк1штер1 мен тутынушылык касиеттерш жаксартуга кабшетта турл1 коспаларга зор мен бершуде.

Олардыц майлагыш және арнайы майлардыц Kaeipri ендарййндеп меш ете зор.

Коспаларды мотор майларыныц барлык; титне, турбиндш, компрессорлык, трансформаторлыц, трансмиссиондык және б1рк;атар индустриалдьщ майларга косылады.

Майларга төмендейдей типта коспалар косылады: 1) тотыгуга карсы; 2) коррозияга карсы; 3) депрессаторлар; 4) туткырлы; 5) тозуга карсы; 6) жуғыш немесе нагарга карсы; 7) кебшке карсы; 8) көп функционалды.

Тотыгуга карсы коспалар. Тотыгуга карсы коспаларды калыц кабатта тотыгуы журетш трансформаторлык, турбиндш және осыларга уксас майларга косу оларды ауыстырмай узак уакыт жумыс icTeyiH айтарлыктай узартады. Мотор майларына косылатын коспалардыц композициясында тотыгуга карсы коспалардыц болуы бул майлардыц термототыгуга турактылыгын арттырады.

Коррозияга карсы коспалар. Мотор майларында май жолдарын, соргыларды, цистерналарды, т.с.с. коррозиялайтын бетен коспалар болуы, жинакталуы мумшн.

Ocipece тотыгу ешмдершен, KyKipTTi косылыстардан болатын TycTi металдардан жасалган мойынйректердщ астарларыныц коррозиясы ете KayinTi. Ылгал катысында коррозия курт кушейедь Коррозиямен куресу максатында, арнайы коррозияга карсы коспалар косады, олар нейзшен металл беттерше оцай адсорбцияланатын полярлы заттар болып табылады. Олардыц есер ету механизм1, металга кышкыл және баска активй агенттердщ

есер eTyiHe кедерп жасайтын, металда коргагыш мономолекул алык кабат жасау болып табылады.

Майларга коррозияга карсы коспалар ретшде косылады: кушрттенген май, рицинол және олеин кынщылдарыныц кушрттенген эфир л epi, алкилфенол сульфид Tepi, фосфиттер (фосфорлы кышкыл эфир л epi), сонымен катар, кушрт пен фосфоры бар тиофосфорлы коспалар.

Бул барлык заттар металда оцай корганыш кабьщшасын тузедь

Депрессаторлар. Мунай майларыныц цату температурасын төмендету және төменп температураларда айдалуын жацсарту ymiH депрессорлар немесе депрессаторлар (депрессия сезшен - төмендету) цолданылады.

Майлардыц тутцырлыц цасиеттерш жацсартатын доспал ар. Тутцырлы цоспалар дегешм1з тутдырлыгы аз майлармен араластырганда, олардыц тутдырлыгын оң температуралар кезшде айтарлыдтай арттыратын және Tepic температуралар кезшде елеул1 түрде есер ете алмайтын заттарды айтады. Демек, доспаларды досу тутдырлыгы аз майлардан жогары тутдырлы майларды алуга мумшндш беред1, сонымен 6ipre тутдырлыдтың жатыд температуралыд дисыгымен сипатталады.

Тутдырлы цоспалар ретшде едау1р жогары тутдырлыдтагы турл1 полимерлер цолданылады. Ец коп тараганы полиизобутилендер (ПИБ) болып табылады.

Цоспалар ретшде пайдаланылатын полиизобутилендердщ молекулалыд массасы 15000-нан 25000-га дешн болады. Полимерлердщ негурлым молекулалыд массасы жогары болган сайын, солгурлым олардыц майларда epiriniTiri жадсы және термиялыд турадтылыгы жогары болады.

Полиизобутилен полимершщ дурылысы төмендепдей:

сн3 сн3 сн3 сн3..

I I I I... - сн,-с-сн-с-сн,-с-сн-с-сн -...

1 I I I

сн3 сн3 сн3 сн

Полиизобутиленмен датар, жадсы тутдырлы цоспалар ретанде басда да полимерлш ешмдер цолданылады, мысалы, метакрил дышцылы эфирлершщ СН2=С(СН3) COOR полимерлері.

Бул типтеп полимерлердщ көп турлшМ молекуланыц спирттш белЫндеп. кем1ртек тазбегшщ узындыгына байланысты. Молекулалыд массасы 2700-3700 (В-1)жэне 12000-17000 (В-2) болатын полиметакрилаттар шыгарылады. Бул доспалар epi туткырлы коспа, epi депрессаторлык коспа болып саналады. Сонымен катар, полиалкилстиролдар және баска полимерлер колданылады.

Көптеген полимерлш коспалардыц к ем п й л т олардың термиялык және механикалык турацтылыгының томенд1гй болып табылады.

Тозуга карсы немесе кажалуга карсы коспалар. Шекаралык майлау жагдайында, белшектер аса зор кысымда болып, тез тозу және кажалу Kayni туындайды, сол ymiH майларга олардыц майлагыштык каб1летш жогарылататын арнайы коспалар косу кажет. Бул, ecipece трансмиссиондык және осыган уксас майлар ymiH мацызды, олар 3000 МПа-га дешн кысым болатын турл! TicTi, гипоидты және червяки берипстерд1 майлауга арналган.

Мундай түрдеп коспалар ретшде, 6epiK шекаралык кабат тузуге каб1летт1, ете көптурл1 беттш-активй заттар усынылды. Жогаргы май кышкылдары - олеин, стеарин және т.б. табиги майлар мен кушрттенген май, сонымен катар, арнайы синтетикалык коспалар кец таралды. Оларга мысалы, ксантогенат т ш т ЛЗ-6/9 коспасыэтиленшц дибутилксантогенаты:

және Л3-23к - этиленнщ диизопропилксантогенаты жатады.

Жуғыш, нагарга карсы немесе диспергирлеупп (белшектеуш1) коспалар. 1штен жанатын козгалткыштарга арналган майлар, олардыц терец тотыгуына және термиялык ыдырауына ыкпал жасайтын жагдайларда тутынылады, нетижесшде турл1 тунбалар, нагарлардыц тусуше және козгалтКыш белшектершде лакты кабыршактардыц тузшуше алып келедо.

Көптеген беттш-активй заттар поршеньдер беттершде нагарлардыц meryi мен лактын, туз1луш төмендететш жаксы коспалар е к ен д т аныкталды. Мундай коспалар жуғыш, нагарга карсы, диспергирлеунп коспалар деп аталады. Бул терминдердщ епщайсысы да, бул типтеп коспалардыц ecepiH дурыс керсете алмайды. Цоспалар не майдагы кем1рлш белшектердщ жинадталуын жоя алмайды, не оларды металл беттершен жуа немесе белшектей (диспергирлей) алмайды. BipaK; та, олардыц есер етушщ сыртк;ы Typi былай б1лшед1, жуғыш коспасы бар майды тутынганнан соц, козгалткыш поршеньдер1 таза кушнде калады және соныц есершен поршеньд1 сакиналар куймейд1, ал коспасыз осындай майды козгалткыш пайдаланганнан кешн, поршеньдердщ ластанганын, лакты кабыршактардыц туз1лгендтн және сакиналардыц кушп кеткендтн керуге болады. Сондыктан да, оларды жуғыш коспалар деп атайды. Жуғыш коспалардың есер ету механизм! туралы турл1 кезкарастар бар.

Олардыц басты кы зм еп нщ 6ipi диспергирлеунпл1к (белшектеу) каб1лей болып табылады, ягни олар майларда туз1лген кем1рл1к белшектерд1 майда дисперстш куйде сактайды. Демек, нагар белшектершщ ipLneHyi не олардыц бетшде коспа молекулаларыныц адсорбциялануы кедерй жасайды. Сондыктан да, май - нагар белшектер жуйей туракты суспензия сиякты болады.

Кебшке карсы коспалар. Туракты майлы кебштер жоғары бшктште жумыс icTey кез1нде авиациялык козгалткыштарда туз1лу1 және ете улкен жылдамдыктагы автокелш двигателшде туз1лу1 мумкш. Көптеген техникалык себептерге байланысты май к у н т кебштенбеу1 керек.

Бул кажетйз кубылыспен куресу ymiH кобштенуге карсы коспалар пайдаланылады, олар тек кебш тузшуш болдырмай коймай, сонымен 6ipre бул ауа - майлы коллоидтык жуйеш бузады. Кебшке карсы коспалардыц есер

ету механизм! майлы кабыршактардыц бетшщ 6epiKTiri, оларга коспа молекулаларыныц адсорбциялануына байланысты, төмендейтшдтмен туйцпдаледо. Бул типтеп коспалардыц ец жаксылары кремний-органикалык косылыстар - силикондар немесе полисилоксандар болып табылады.

Силикондар деген косылыстар непзше, курамында силоксандьщ топтары:

2 4 -1 4 8 361

I I I I

- S i - O- S i - O- S i - О - S i - 0-

I I I I

бар косылыстар жатады.

Кремнийдщ бос бушр байланыстарына турл1 органикалык; радикалдар: кебшесе метил, этил, метил фенил және этилфенил байланысулары мумкш.

Көп функционалдьщ коспалар. Келт1р1лген коспалар TieiMiHeH кершетшдей, мунай майларына жогаргы тутынушылык касиеттерд1 беру yuiiH оларга б1ркатар коспалар композициясын косу кажет. Бул ерине, ете кымбат және колайсыз, сонымен катар, б1ркатар жагдайларда 6ip коспалардыц ecepiH екшнплердщ болуы жойып отырады. Сондьщтан да, майлардыц турл1 касиеттерш 6ip уакытта жаксартуга кабьлетй көп функционалдьщ коспаларга аса кец1л белшуде.

Көп функционалдьщ коспалар турл1 есердеп коспалар коспасы болуы мумкш, не арнайы, курамында к у тр т, фосфор, металдар, турл1 полярлы, функционалдык топтар болатын органикалык косылыстар болуы мумкш.

7.3. Жаца замангы мунай ендеу зауыттарыньң н еп зп технологиялык сулбалары Мунай ецдейтш зауыттар ездершщ кескпп бойынша отындьщ, отынды-майлык, мунайхимиялык eHflipicTiK зауыттары болып белшед1. Зауыттарды мунайды ендеу т ер ен д т бойынша - тусс1з мунай ешмдерш жинап алу децгеш бойынша да сипаттау кабылданган. Казакстан территориясындагы мунай ецдейтш және газ ецдейтш зауыттардыц орналасуы 73-суретте керсетьпген.

Отындьщ нусца бойынша Tyccis мунай ешмдерш жоғары емес децгеймен жинап алу ецдеушщ сулбасы. Бул сулба (74-сурет) коршаган ауданныц казандьщ отынга -мазутка кажетталт жогары болган жагдайларда колданылады. Терец емес ецдейтш зауыттар баска энергетикалык отын кездер! (табиги газ, KOMip) жок жерлерге салынады.

Мунай алдымен тузсызданады және сусызданады, содан соц А Т * цондыргыларында бензиндш, керосиндш және дизельдш дистиляттар алынып айдалады. Бензиндж дистиллят фракцияларга белшеда. Фракциялардыц 6ipe yiHe ароматтьщ концентрат алу ym iH катализдш риформинг жасайды, одан кешн олардан ароматты көмірсутектер белініп алынады. Баска ауырырац бензиндж фракция да катализдш риформингке багытталады. Бул кондыргының катализаты тауарлык автокелж бензишнщ нейзп компонента болып табылады.

Орташа дистилляттар (керосиндж және дизельдак) гидротазарту кондыргыларында жаксартылады және куюрттен тазартылады. Гидротазартудыц аркасында жогары сапалы реактивтак отын және аз кушртта дизельдак отын алады.