Жогары туткырлы мунайды ещцру мен тасымалдау кез1ндеп асфальт-шайырлы жэне парафищц шепндшермен курес

Kaeipri кезде мунайдыц барланган жалпы келемшде жогары тутцырлы - парафиндш және асфальт-шайырлы мунайлардыц у л ей уздшйз артуда. Оларды енд!ру және тасымалдау асфальт-шайырлы және парафищц шегшд1лерд1 (АШПШ) болдырмау меселеймен курделенедь вщцру. АМПШ каркынды meryi көптеген кен орындарыныц уцгымаларында казудыц барлык кезендершде болады, тек ещцру уцгымалар ешмдершщ жогары сулануы кезшде пайдаланудыц соцгы сатысында болмайды.

Парафиндер - метан катарыныц катты кем1рсутектер1 (С17Н36 - CJ60H 122) - кат жагдайларында, едетте epireH кушнде болады. Температура, кысым төмендегенде, сондай-ак мунайдыц газсыздануы нетижесшде парафин кристалдар туршде шегедо, олар терендеп жабдьщтардыц беттершде және кесшпилш газ-мунай кубырларында жинакталынуы мумкш, сондыктан жуйенщ еш м д а лт курт төмендейдь

АТТТПТТТ куресуд1 непзшен терт едкпен: кубыр беттер1нен шегшд1лерд1 механикалык түрде жою; коргаушы каптамаларды жабу; жылулык есермен; ингибиторларды және АТТТПТТТ epiTKiniTepiH пайдаланып журпзедь Царнакты соргылармен жабдьщталган уцгымаларда АШ ПШ, едетте карнактарга шс1р1лген пластиналык кыргыштар мен кей редк Буркакты, газлифттш және батырылган ортальщтан тепк1ш соргылармен жабдьщталган уцгымаларда куресудщ ец көп тараган едой - коргауыш каптамаларды жагу, оларды АШПШ нашар байланысатын гидрофильдш материалдардан (шыны, ер турл1 шыныэмальдары, бакелиттш лак, эпоксидтш шайырлар, бакелитта-эпоксидт композициялар, т.б.) жасайды. Цоргау каптамаларын кесшпплш коммуникацияларында пайдаланады, дегенмен бул жерде периодгык бу-жылулык ендеулер, сондай-ак шар Tepi3fli немесе суйыктык агыныныц есер1мен козгалатын поршеньдак тазарткыштар кец колданылады.

АТТТПТТТ куресудщ химиялык eflicTepi кен орындарын казудыц белгШ 6ip кезецдершде, мысалы, сулану ел1 жогары болмаганда, кец колданылады. Уцгымага ингибиторлар немесе АШ ПШ epiTKinrrepiH бередь Уцгымаларды ецдеуге пайдаланатын органикалык epiTKiniTep ретшде, едетте каттыц забой мацы аймагына есер ететш химиялык реагенттердк мысалы, бутилбензолдык, альфометилстиролдык, этилбензолдык фракция л арды, пирол издщ суйык ешмдерш және т.б. колданылады.

АШПШ ингибиторлык коргауды, едетте туракты сумунайлык эмульсиялармен куресу удер1стер1мен 6ipiKTipefli.

Сондыктан уцгымага екшпп жагынан жаксы деэмульгаторлар болатын ертнд1лерд1 бередь Реагент типш тацдау кат ешмшщ касиеттерше, уцгымадагы және коммуникациялардагы геологияльщ-физикалык және термодинамикальщ жагдайларга теуелд1 болады.

Химиялык заттарды тшмд1рек пайдалану упин уцгымага казудыц белгйп 6ip сатысында мунайдыц эмульгирленушен, жабдыктар мен кубырларды органикалык және бейорганикальщ шегшд1лерден және коррозиядан куресу меселелерш кешещц шешудо камтамасыз ететш, көп максатты реагенттерд1, яки олардьщ коспаларын беру керек.

Мунайды газлифттш және компрессорлык енд1ру тейлшде уцгымага берьпетш химиялык реагенттер газлифттш кетерпштщ ПЭК жогарылатуга ce6e6iH типзу1 керек.

Жумыстьщ газ тер1зд1 агенттщ минималды мешшкй шыгынын камтамасыз ететш курылымдар, ендеше, кетерпштщ жогаргы ПЭК газды ещцршетш мунай агынында механикалык диспергирлеумен жасалынады.

Осындай диспергирленген жуйелердщ турацтылыгы кеб!к тузупй беттш-активтш заттарды косумен артады.

Олар беттщ кер1луш аз мешнде айтарлыктай 6epiK газ-мунай белшу шекарасын калыптастырады. Бул ед1ст1 тек сусыз және аз суланган (5% -га дешн) уцгымаларда, немесе KepiciHHie, ете к у н т суланган (95%) газлифттж

уцгымаларда колдануга болады.

Химиялык; реагентй уцгыманыц забойына, газлифтTiK немесе буркактык кубырдыц башмагына, болмаса соргыныц кабылдауына, газлифттш немесе буркактык КУ" бырларга, не уцгымалыц соргыныц шыгару жолына, уцгыманыц сагасына бередь P e a r eH T T i беру кезшде оны забойга берген тшмд1, ейткеш ол кезде уцгыманыц барльщ куысы және оныц шыгару жолдары ецдеуге ушырайды. Химиялык реагентт1 сагага бергенде, химиялык ецдеуге уцгыма емес, тек жер ycTi коммуникацияларга ушырайды.

Беру орнын тацдау казу кезшде езгерш отыратын нацты меселелермен және уцгыманы пайдалану тесЬпне, ешмдердщ касиеттерше, термодинамикальщ жагдайларга, т.с.с. байланысты аньщталады.

Тасымалдау. Жогары туткырлы мунайларды кубырмен тасымалдаганда, АШПШ куресу унпн ер турл1 едастер усынылады. Жогары туткырлы мунайлардыц реологиялык касиеттерш жаксарта алатын суйылткыштар, БАЗ, депрессаторларды пайдаланып, мунай суспензияларын кыздырудыц ер турл1 едостер1 жасалынды және ic ЖYзiндe сынактан e i r i. "Ыстык айдау" елемде 6ipiHHii рет взен-Атырау-Самара, Белек-Красноводск, 0зен-Суат-Грозный кубырларында және барлык мазут кубырларында жузеге асты. Бул технология бойынша мунайды магистральга берместен бурын 50-90ｰС-ка дешн кыздырады және келей жылу мен соргы станцияларына дешн айдайды, олар ep6ip 30-50 км сайын орналасады. Бул технологияныц кемпплштер1 - жогаргы энергия сыйымдылыгы және жылыту уппн багалы химиялык шишзат пен отынныц (мазут, мунай) шыгыны, кубырлардыц жш "ycyi, Катып калуы", кызмет ету технологиясыныц курделглт, курылымдардыц сешмйздоп және кубырларды соту технологияларындагы киыншылыктар, т.с.с.

Жогары туткырлыкты және туткырлыгы аз мунайлар, мунай ешмдершщ коспасын айдауда кец колданылуда.

Самара-Саратов кубыры бойынша мацгыстаулык мунай мен ромашищцк аз тутцырлы мунайдыц коспасы кыздырылмай-ак айдалады. Цотыр тебе мен Цум тау-кен орындарыныц мунайларыныц коспасы Вышка-Белек кубырымен тасымалданады. АЦШ-да узындыгы 1080 км-лш Кущинг-Чикаго кубыры бойынша 70% мунай, 10% газды бензин, 9% дизельдш отын мен мазут, 6% бутан және 5% пропан коспасы айдалады. Алайда туткырлыкты кажетй мелшерге дешн төмендетуге коры аз болып келетш ериташтердщ көп мелшер1 кажет болады.

Гидротасымалдау технологиясы техникалык киыншылыктары және су мен мунайдыц оцтайлы аракатынасын аныктау киындыктарына байланысты кец кабылданган жок-

Жеке жагдайларда депрессаторларды, функционалдык коспаларды, химиялык реагенттерда косу мунай туткырлыгын 50 есеге, кату температурасын 5-10ｰС-ка төмендетуге, агу кедерпсш 50-70%-га азайтуга мумшндак береда.

Цазакстандьщ мунай кесшпплтнде сынактан етш, шектеула колданыс тапкан депрессаторлар бар, олар алманиялык БАСФ фирмасыныц "Сефафлюкс ES3137", "Сеперал ES3495", "Cenap ES3315" тишй. және ресейлш "ТУМА "

типй депрессаторлары. Осы депрессаторлардыц жалпы к ем н п л т олардыц кымбаттыгы мен универсалды есерлершщ болмауы.

5 -Т А Р А У

М У Н А Й 0 Н Д 1 Р У М Е Н Т А С Ы М А Л Д А У Д А К О РШ А Г А Н О Р Т А Н Ы К О Р Г А У

Мунай ещцрудщ жылдам ecyi және оган сейкес барлау бургылауыныц, тасымалдаудыц, ецдеудщ, жаца физикалык принциптерге нейзделген, жогары кысым мен температураны пайдаланатын Kaeipri заман жаца технологияларын кец пайдаланудыц ecyi, куатты кубырлар жуйелерш салу мунай-газ ещцрййнщ экологиялык ка yinTbiiriH арттыруда, олардыц ауага, суга, топыракка, еймдштер мен жануарлар елемше, баска да табиги кешеншц компоненттерше ecepiH кушейтедь Көп жагдайда мунай-газ, олардыц cepiKTecTepi мен ецдеу ешмдерк кыпщылдар, с Ь т л е р, ингибиторлар және мекемелермен пайдаланылатын баска да зиянды заттар, сондай-ак ещц pic калдыктары да коршаган ортаныц н ей зй ластаушылары болып табылады.

5.1. Мунай мен газ ещцрудщ экологиялык мэселелер1

Мунай-газ енеркейбшщ табиги кешенге ecepi барлау бургылауы кезшщ ез1нде-ак басталады, содан соц курылыс кезецдершде курт кушейед1 де, шогырларды пайдаланудың барлык кезецдершде туракты жогары болып қалады.

Мунай мен газ кен орындарын игерудщ ep6ip сатысында техногендш жуктөменщ аукымы мен улйлер1 езгерш отырады. Барлау, бургылау кезещнде топырак* еймдш жабындарына және бургылау орналаскан аймактыц су кездерше механикалык және химияльщ есердщ

табиги ортага MyMKiH болатын ecepi нуктелЬлокалды (бургылау аудандары) және сызьщтьщ (уакытша жолдар, барлык жерде журетш келш i3flepi) типтер1 басым болады. Курылыс жумыстары кезещнде есер ету туршщ орындары территориялык-локалдыкка ауысады, ол кезде жуктемеш табиги кешеннщ барлык компоненттер1 сезшедь ал еймдштер мен топырак жамылгысы тубегейл1 түрде езгеред1. Кесшпшпк жолдарды соту беттш және жер асты агындарды бузады. Көп эксплуатациялык уцгымаларды бургылау нетижесшде еймдок, топырак және су кездершщ техногещцк ластану аумагы кецейедь 71-суретте сызба туршде уцгымаларды согудыц кургак жер мен коршаган табиги ортага мумк1н болатын ecepi келт1р1лген. Кесшпшйк кубырларды согу топырак-еймдж жамылгысыныц механикалык бузылу ауданын айтарлыктай арттырады. Эксплуатациялау кезещнде табиги орта yniiH беттш судыц, еймдштердщ, езендердщ, келдердщ мунаймен, баска да агрессиялык флюидтермен, шаруашылык-турмыстык және енеркесштш агындармен ластануы каушйрек болады, ейткеш олардыц каушй экологиялык салдары болады. Сондай-ак, атмосфераныц 1леспе мунай газдарын жагу (ecipece, кен орнын пайдаланудыц бастапцы кезещнде) нетижесшде, газ кубырларыныц жарылуы және женделу1 кезецдершде, резервуарларда буланудыц болуынан, т.б. ластануы болады.

Осыныц 6epi мунай-газ ещцретш мекемелерде барлау, эксплуатациялык бургылау және оларды пайдалану кезшде катац табигатты коргау шараларын мшдетй түрде сактау кажеттЬигш керсетедь Сондьщтан да, KeMipcy тект1к шишзаттарды барлау, енд!ру және тасымалдау кезшде, ecipece накты ещцретш ауданныц ерекшелжтерш еске алып коршаган ортаны коргаудыц гылымитехникалык меселелерш зерттеудщ мацызы зор.

Уцгымаларды бургылау удерктершщ табиги ортаның компоненттерше негативтж ecepiH төмендету ymiH арнайы табигатты коргау шаралары болады. Табигатты коргау комплекса шараларыныц ашшде бургылаудың енд!р1стж-технологиялык калдыктарын – бургылаудың акаба суларын (БАС), пайдаланылган бургылау е р т н далерш (ПБЕ) және бургыланган жыныс немесе бургылау шламын (БШ) тазалау, залалсыздандыру және кайта

кке асыру шараларына көп мен бер1лед1, ейткеш, олар табиги орта ymiH ец KayinTi болып табылады. Б ул Kaeipri бургылау технологиясыныц жеталмегендтнен болады, сондыктан керсейлген калдьщтардыц топырак бетше және су нысандарына тусуш токтата алмайды.

Бургылаудыц суйык калдыктарын, ец алдымен БАС кайта пайдалану меселесш тубегейл1 шешу бургылау кезшде сумен камтамасыз етудщ туйык циклше кешу болып табылады. Бул - мацызды табигатты коргау шарасын ic жузше асыру тек туз1лген акаба суларды, оларды кайта пайдалану yniiH унем1 токтаусыз тазалап отыру кезшде гана мумкш болады. Цаз1рн кезде БАС кайта кедеге жаратудыц кабылданган, ец тшмд1 және практикалык дурыс багыттары: оларды бургылаудыц техникалык кажеттШгше бургылау ертн д1 лерш дайындау ymiH, уцгыманы бешту мен игеруге, кат кысымын сактап туруга, шаруашылык кажеттШктерге, т.б. кайта пайдалану болып табылады.

БАС тазарту едктерш тацдау непзшен олардыц ластану децгешне, курамы мен физика-химиялык касиеттер1не, концентрациясына және жузпщц белшектердщ дисперстш дережесше, сондай-ак кабылданган icKe асыру багыттарына сейкес тазартылган суга койылатын талаптарга байланысты болады. Бургылаудыц акаба суларыныц д ер е т дисперстш коспалары механикалык ед1с термен, ал майда дисперстш және коллоидтык шрмелер физика-химиялык тазартумен, ец алдымен реагенттш каогуляция және электрлш каогуляциямен белшедь

Бул кезде коспалардыц дисперсталЫнщ жогары дережеймен сипатталатын БАС тазартудыц н еп зп eflici физика-химиялык тазарту eflici болып табылады.

0TKip epi кекейтесй меселелердщ 6ipi - ПБЕ мен БШ icKe асыру және залалсыздандыру. Цаз1рй кезде көптеген жагдайларда жартылай суйык массаларды және акпайтын тунбаларды, оларды алдын-ала KenTipin, тшелей шламдык; коймаларга кему практикага енйзшуде.

Алайда, мундай кему коршаган табиги ортаны ластауды токтатпайды, ейткеш калдьщтагы ластагыштар топыракта миграцияланады да, онда Kepi удерктер журедк

Бул бургылау калдыктарын 6ip жерге жинактаудыц колжетерлш және көп жерде колданылатын eflici, тек кемьлген масса залалсызданган жагдайда гана экологиялык тургыдан дурыс болады.

Жартылай суйык және катты калдьщтарды залалсыздандыру тещрейндей жумыстардыц нейзй багыттары ПБЕ және БЦ физика-химиялык бейтараптандыруга және катайтуга нейзделген. Соцгысы – ластагыштарды залалсыздандырудыц приоритеттш багыты. Ол арнайы катайтатын курамдардыц кемеймен жузеге асады.

Цатайткан кезде залалсыздандыру ecepi бургылау калдыктарын инертй катты массага айналдырумен жузеге асады, оныц курамында нейзй ластагыштар байланыскан туршде калады. Бул массаны табиги ортага зиян келйрмей-ак, жер коймасына йкелей бургылау алацдарында кемуге болады.

Цазакстанныц барланган және пайдаланудагы Кен орындарыныц көппплш мунайлары кук1ртсутекйц мелшер1 жогары болатын куюртй және жогары KyKipTTi кен орындарына жатады. Цурамында кушртсутей бар мунай кен орындарын казу коршаган ортаны коргау және кызметкерлердщ ецбейн коргау жешнде 6ipKaTap меселелерд1 тудырады. Куйртсутек ете KayinTi улы зат, оныц ауадагы руксат ейлген концентрациясыныц meri He6epi 0,008 мг/м3-ге тец. Сондыктан куйртсутек белшуш токтату осындай кен орындарын пайдаланудагы мацызды мвселе болып табылады.

Бул меселеш шешуде курамында куйртсутек бар флюидтерд! - мунай, су, газды жинау, дайындау және тасымалдау сатысы аньщтаушы рел аткарады. Осы сатыда "эксплуатациялык уцгыма-мунай ецдеу зауыты" (мунай ушш), "сыгатын соргы станциясы - газ ендеййн зауыт" (газ ymiH) және "сыгатын соргы станциясы -мунайды дайындау кондыргысы - айдама уцгыма" (катсуы уппн) аральщтарындагы барлык; жабдыктардыц тольщ кымталуын карастыру кажет және о л газды кушртсутектен тазарту y n i iH ец кажетй уд epic.

Кушртсутек белшуш азайтудыц накты тесшдерш тавдау көп факторлармен аныкталынады, олардыц ец мацыздысы кен орныныц аукымы болып т абы лады. Ец радикалды және барлык жерде колданылатын т ей л кен орнына уцгыманыц ешмш автоматты түрде жинау және дайындау жуйеймен жабдьщтарды толык кымтап курылыс журйзу. Пайдаланудан бурын газ кушртсутектен тазартылады. Куюртсутек мелшершщ көп екеHiH ecKepin, этаноламиндер типй адсорбенттерд1 цышкыл газдарды Клаус кондыргысында элементтш кукіртке айналдыру yniiH пайдалану ец тшмд1 болып саналады, онда коршаган ортаны коргаумен катар, багалы химиялык шишзатты (элементтак кук1ртп) сактауга мум кшпшйк бередь Соцгы жылдары Каспий тещз1 кайрацыныц казакстандык б е л т н щ мунай-газ кен орындары активта түрде игер1луде.

Континенталдык кайрацда мунай мен газ енд1ру жумыстарыныц дамуыныц коршаган ортага колайсыз есер етуше байланысты б1ркатар Tepic жактары бар.

Мунай мен газды тещздш енд1рудщ ерекшелЫ - атмосферага және сулы ортага каушй ластаушылардыц: кем1рсутектер мен улы газдар, химиялык реагенттер, бургылау epiriHflijiepi, бургылау ешмдер1 (шлам), катысуы, с.с. белшу1мен кабат журетш апаттардыц пайда болуыныц ьщтималдыгыныц артуы. Кайрацныц мунай-газ кесшпплтнде ластаудыц потенциалдык кездершщ кец номенклатурасыныц болуы (апат кезшде уцгымадан, кубырлардан және мунай коймаларынан белшу; су асты коймалар мен кубырлардан мунай ешмдершщ теплу].; технологиялык жабдыктардыц, резервуарлар-дыц кымталмауыныц бузылуынан белшу, т.б.) бургылау және эксплуатациялау платформаларында технологиялык жабдыктардыц және ецпдастш, тургын және коймалык орындар жуйесшщ, суасты коммуникацияларының дамыган жуйейнщ орналасуыныц жогары тыгыздыгына байланысты апаттьщ жагдайлардың кездерш аньщтауда киындыктар келтаредк Осыган байланысты ластау орнын, тещз суы мен атмосфераны ластаудыц дережесш аньщтау-байкау мен бакылаудың сешмд1 жуйесш - коршаган ортаныц ластануыныц мониторинги жасауды талап ететш курдел1 гылыми-техникальщ меселе болып табылады.

5.2. Мунай мен газды тасымалдаудыц экологиялык; мәселелер1

Мунай мен газды тасымалдау yniiH жаца жерасты және суасты кубырлары салынуда, танкерлш тасымалдаудың келем1 артуда. Мунай кубырларыныц және газ цкубырларыныц диаметрлерш арттыру және мунай куятын кемелердщ су ыгыстырылымын арттыру кезделуде. Ka3ipri кезде дедвейта 500 мыц тонна супертанкерлер бар, келешекте олардыц жук KOTepriniTiri 1 млн.тоннага дешн жеттзЬшдк Жаца мунай мен газ кен орындарын казудыц кушенй және соган байланысты мунай мен газды алысца тасымалдау планетаныц көп аудандарында экологиялык тепе-тещцктщ бузылу каушн тудыруы мумк1н. Технологиялык режимдердщ бузылуыныц, апаттар мен кауштердщ нетижесшде курлыктардьщ, су коймаларыныц және TinTi елйз Арктика мен Антарктиданыц музды массивтершщ мунаймен (мунай ешмдерЬ мен) ластануы журеді

Мунай мен газды тасымалдаудыц ец тшмд1 куралы -магистральдык кубырлар, олардыц узындыгы мен е тм - f lir ir i унещ ecin отырады. Цубырлардыц баска тасымалдау турлершен мынадай артыкшылыктары бар: ауа райыныц жагдайлары есер eTneyi; кубырларды ец жакын кашьщтьщпен журпзуге болатындыгы; калыпты эксплуатациялаудыц шарттарыныц 6ipi болып табылатын кымталудыц болуы; кешещц автоматтандыруды кец ен flipyre мумкшдш беретан айдау технологиялык УДерЬ сшщ уздокйздМ; кубырлар аркылы уздшйз мунай немесе газдыц агуы. Кубырлардыц цымталуы мунай мен газды тасымалдаудыц баска турлерше Караганда, шыгынныц минималды болуын камтамасыз етед1. Кубырлардыц жарылуы болганда, оларды сызьщты козгагыштар кемеймен белектеп, теилетш мунай келемш айтарлыктай азайтуга болады.

Көп елдерде магистральдык кубырларды салганда яки пайдаланганда, олардыц каушйз болуын және коршаган ортаны коргауды камтамасыз ететшдей талаптар койылады. Мунай және газ кубырларыныц ЕЭЫ комиссиясыныц ез1рлеген курылыс нормасыныц жобасында халык тыгыздыгы ер турл1 жерлерде, кубырлардыц кабырга калындыгыныц б е л г т 6ip тыгыздыгы болуы керек екеш керсеплген. Улттьщ органдарга сулы тоскауылдар мен су коймаларыныц жанынан ететш кубырларга катац талаптар коюга кукыктар бершген.

Кеме журетш езендер аркылы кубырлар салыну кезшде "кубыр iniiHfle кубыр" тейл1 колданылады. Бул кезде кубырдан тыс кещсйк аркылы eKi тутштщ де к у т н бакылауды жузеге асыруга болады, ал iniKi кубырдыц кымталуы бузылган жагдайда, оны алмастыруга болады.

Суасты еткелдердщ сешмдштн арттыруга жогаргы сапалы болаттардан жасалган кубырларды колдану, nicipLnreH жалганымдарды жейлген бакылау куралдарымен 100% тексеру, кубырды жумыстык кысымнан жогаргы кысымда гидравликалык сынактан етк1зу, су коймаларыныц гидрологиялык режимш укыпты зерттеу және судыц Ty6i мен жагасыныц мумкш болатын шайылатын шекарасын нейздеу кемектесед].. взендер аркылы вткелдерд1 сокканда, ecipece кубырларды тау агындары аркылы журйзгенде жаганы бешту жумыстарына және кубырлардыц турацтылыгын камтамасыз ететш шараларга ерекше назар аударады.

Батые Еуропаныц көп елдершде кубырларды салу терендойн 1 м-ге тец етш алу карастырылган. Алайда, ерекше жагдайлар упйн, одан да терещрек болуы да карастырылган. Меселен, оган тещз децгешнен төмен жатцан

Нидерландыдагы батпакты жерл ер, жолдар мен арналардың курылысы болатын жерлер жатады.

Цубырларды коррозиядан цоргауга да көп назар аударылады. Бул меселе бойынша б1ркатар елдерде жеткипкп теж1рибе жинакталган. Коррозиядан коргау ушш мастиктен немесе пластикалык таспадан жасалган ер турл1 каптамалар колданылады. Окшауландыргыш каптаманы кубырга жаппастан бурын оларды укыпты тексередо. Озендермен киылысында кубырларды косымша механикалык коргау ymiH, едетте бетондык окшауландыру колданады.

Оныц устше, едетте, окшауландыргыш каптама закымдалган жагдайда катодтыц коргау жуйесш колдану карастырылган.

Кубырлардан ешмнщ тейлуш аныцтауга ете катац талаптар койылады. Ол талаптар ешмдердщ көп шыгынымен байланысты болатын ipi апаттар ymiH де, көп уацыт бойы байкалмай калатын майда теплулер ymiH де б!рдей.

Кубырлардан тейлудщ себептер1 ер турлк Оныц ең көп таралганы - тейктердщ туз1луше екөп соғатын кубырлардыц кабыргасыныц коррозиясы. Кубырлардың жарылуын болдыратын кымталудыц бузылуыныц себеп Tepi: кысым толкындары, кешшндер, жер cLnKiHici, курылыс жумыстары кезшдей закымдану, т.с.с. болуы мумкш. Кей кезде ете майда тейлулер көп уакыт бойына байкалмай калуы мумшн, нетижесшде ол ешмнщ көп мелшердей шыгынына жэне коршаган ортаныц ластануына екөп соғады.

Мунайдыц тейлуш аньщтайтын ер турл1 ед1стер колданады.

Kaaipri замангы көптеген тейлудо бакылайтын жуйелер есептеу машиналарымен 6ipre 6ip кешенде жумыс йтейдь Кандай да 6ip едктщ тшмдЬпй кемуд1 байцауга кеткен уакытпен және кымталудыц бузылган жерш табу д е лд тм ен аныкталады. Колданыстагы барлык тексеру ед1стерш eKi топка белуге болады: мунай кубырларын токтатпай ж урйз1лейн уздшйз динамикалык бакылау және белйл16ip уакыт аралыгында кубырды токтатып журйзейн статикалык бакылау. Уздшйз тексеру тейлу 50 м3/сагат жогары болганда гана байкауга мумкшдш беред1, ол 10 л/сагат дешн болатын аз кемулерд1 айдауды токтатып кана байкауга болады.

Динамикалык бакылауды мынадай тесплдермен журйзед1: ультрадыбыстык, радиоактивйк, сызьщтьщ тецгер1мд1 есептеу және Tepic соккы толкындар тесЪи.

Статикалык бакылау дифференциалдык кысым eflici және кысымныц Tycyi едоымен журйз1ледь Бул eni eflicTi коб!не 6ipiKTipyre тура келед]., ейткеш кубырлардан кеткен улкен кемудо де, Kimi кемудо де бакылау кажет болады.

Кемуд1 ультрадыбыстык ед1спен аныктау суйьщтьщтыц кубырдын, кабыргасындагы ете шшкене тесштен акканда, пайда болатын дыбыс эффекйсш пайдалануга нейзделген. Кему кез1ндей дыбыс каркындылыгы мен кему болатын кубырдагы мунай кысымы, туткырлыгы арасында б е л й й 6ip байланыс болады. Мунай ететш орта да айтарлыктай есер етедь Кубыр т е с тн ен суйыктык акканда, пайда болатын дыбыс эффекйлерш зерттеу ертурл1 детекторларды жасауга алып келд1. Мунай кубыры трассасыныц бойына, белйл1 6ip кашыктыкта йректш ультрадыбыс сигналдарын генерациялайтын арнайы курылгылар орнатылды. Детекторлардыц 6ip турлер1 кубырда агынмен 6ipre козгала отырып, суйыктык тейлген кезде шыгатын сигналдарды, сонымен 6ipre маркерл1к генераторлардан шыгатын сигналдарды кабылдайды. Детекторлардыц баска 6ip турлер1 ездер1 ультрадыбыстык тербел1стер шыгарады. Мунай аркылы және кубыр кабыргаларынан шагылган бул сигналдар детектормен усталып, маркерлш сигналдармен 6ipre йркеледи Кему (т еп л у) орнын кубырдыц закымдалган учаскесшен шагылган сигналдарды, маркерлш генераторлардыц сигналдарымен салыстыру аркылы аньщтайды.

Магистральдык мунай кубырларында кемудщ (тейлудщ) болуын гана емес, оныц орнын да аньщтау мацызды нерсе. Бул меселеш радиоактивтш ед1сй (трассерлер еднан) колданып шешедь Ол кубырдыц тесЬтген жер1нен сыртца етейн заттыц радиоактивтш сеулесш йркеуге нейзделген. Кубырга радиоактивй жарцырагыш заттың аз мелшерш ж1береда, ол суйыцтыц агынымен 6ipre тейктер арцылы цабыргаларга етш сщедь Радиоактивті жарцылдагыштар TeciK мацындагы топырацта усталып цалады. Кему (теплу) орны радиоактивйлшй сырттай немесе iurreft аныцтау аспаптарымен аныцталады.

Жарцылдагыштыц химиялыц цурамы маркирленейн суйыцтыцтыц цурамына теуелд1 болады. Маркирленудщ eKi тесий болады: 6ip цалыпты маркирлеу, ол цубырдыц салыстырмалы түрде улкен емес учаскелершде тесштерд1 аныцтау yuiiH, онда суйыцтыцты цозгалтпай турацты цысым усталынады (статикалыц ед1с) және партиялармен маркирлеу, онда ею радиоактивй емес

ешмнщ арасында радиоактивй заттыц тығыны цозгалады (динамикалыц ед1с).

Радиоактивйлшй сырттай аныцтау цубыр трассасы бойы цозгалатын индикаторларымен аныцталады. Жарцылдагыштыц а к ти в й л т онша жогары болмауы керек, ал жартылай ыдырау периоды кемуд1 (тейлудо) 1здеу уацытына тен, болуы керек. Радиоактивйлшй Ш1тей аныцтау индикатор және жазатын курылгымен жабдыцталган поршеньдш цыргышпен журйзшедь

Мунай цубырларында цымталуды аныцтау yniiH дифференциалдыц цысым және цысымныц тусу eflicTepi де цолданылады. Дифференциалдыц eflic сызыцты ысырманыц eKi жагында кему (т еп л у) болмаганда, цысымдардыц т ец д тн е нейзделген. 6лшеулерд1 ж урйзу ymiH цубырды тоцтатып, б1рнеше ысырмамен бегейдь Kepnii секциялардыц цысымдарыныц айырмашылыгы ысырмаларда б ею й л ген дифманометрлердщ (0,5 атм. межл т бар) кемеймен тексер1лед1. Егер 6ip шектес Kepnii учаскелерде. кему болса, онда тецгер1м бузылады да, аспап сигнал бередь Алайда, топырац және трасса бойы мунай температурасыныц турацсыздыгынан цысым тең repiMiHin бузылуы, кемулер жоц болса да көп уацыт бойына байцалуы да мумшн. Сондыцтан, дурыс мел1меттерд1 алу ymiH мунай цубырларын узац уацытца тоцтату керек (6ipHeuie теулж бойы), ол эрине жумыс уакытыныц шыгынына екеледь Кысымньщ тусу едосшщ меннй. мынада, оператор дистанциядан кубыр бойындагы ысырмаларды жабады да, 15 минут бойы кысымныц езгеруш байкайды. Кысым езгерсе, оператор оны кемуден (тейлуден) болды деп есептеп, дифференциалдык кысым едМмен сынауга Kipicefli.

KeMin калуды (теплуд1) тексеру едктерш жасаумен катар, оларды жою тес1лдер11здестар^едо. Кубырларды жендеу yniiH механикалык куралдарды (кысатын (тартатын) камыттар, каптамалар) және жел1мдак epi жылдам кататын заттардан арнайы каптамаларды колданады.

АКТТТ-тя кубырдыц тестнен мунай теплгенде, коршаган ортаны ластамас yniiH, ecipece арктикалык аудандарда, оны тутандыру e/yci патенттелген. Кубырдыц шецбер бойымен диаметр! кшхкентай морт сынгыш материалдардан бойлык тут1ктер кояды, оныц imiHfle термиттш кураммен коршалган фосфордан жасалган езекше болады. Термиттш курам ретшде алюминий мен TeMip оксидонщ коспасын колданады. Магистральдык кубыр узьлгенде (теылгенде) термита бар тутак те закымдалады, нетижесшде фосфор ауамен жанасып тутанады да, термитта курамды жандырады, одан кубырдан шыгып жаткан мунай да жанады.

Осылайша коршаган ортаныц ластануынан коргайды, ал ыстык мунайдыц жалыны мунай теплген жерд1 табуды жещлдетедь Тещз мунай кен орындарымен курльщтагы тутынушыларды косатын суасты магистральдык кубырларыныц айтарлыктай ecyiHe және танкерлш тасымалдаудың келем1шц артуына байланысты, ecipece дедвейта 500 мың тоннага дешнй супертанкерлермен тасымалдаудың ecyi, тещздердщ және iniKi су коймаларыныц ластану к а уш т а л т артады. Сарапшылардыц айтуынша, жыл сайын тещз суына шамамен 5 млн. тонна мунай теплед1 екен. Бул - коршаган орта yniiH ете каушта. Тещздерге және баска да су коймаларына көптеген зиян келедк тещз жануарлары, бальщтар, кустар, ес1мдштер eлiп калады; су пайдалануга жарамсыз болады; су жагалары, адамдар туратын және демалатын жерлер1 ластанады.

Мунайдыц цайтымсыз көп шыгыны болгандыктан, мунай енеркейбше айтарлыктай зиян келед1.

Тещзд1 мунаймен ластаудыц нейзй кездерк танкерлерден балласт суын тегу, суасты кубырлардыц және танкерлердщ апаттары, тещзде танкердщ 6ipeyiHeH екшпп ciHe мунай мен мунай ешмдерш айдаганда, сондай-ак мунай айлактар мен жагалаулардагы рейдтерде танкерлерге жук операцияларын жасаганда олардыц тещзге куйылуыныц болуы. Танкердщ ж уйн туйргеннен кешн оныц жук бел1мдершщ кабыргаларында кабыршак тур1нде тасылган мунайдыц 0,3% цалып коятыны белйль 100 мыц тонна жук кетеретш танкерлердщ резервуарларыныц iniKi кабыргаларыныц жалпы ауданы 80 мыц м2 болады, оларда 400 тонна мунай nierin калады екен, ол балласт суына және дурыс сепараторлык кондыргылар болмаган жагдайда тещзге туседо.

Эр турл1 мел1меттер бойынша, танкерлердщ және тещз мунай енд1ру курылгыларыныц апаттарыныц нетижесшде болатын ластану тещзге тусейн мунай мен мунай ешмдершщ жалпы келемшщ 4% -ын курайды екен. Апаттар мен танкерлердщ куйреушен болатын мунай шыгындарын карапайым салыстыратын болсак, онда балластьщ сумен 6ipre тепл етш миллиондаган тонна мунайга Караганда аз сиякты болып кершедк Алайда, мундай шыгындар, жылдам таралатын және көптеген айдындар мен тещз жагаларын ластайтын, тещздей мунайдыц жогары концентрациясымен сипатталады. Танкерлердщ жук кетерйшййнщ артуымен, супертанкерлер мен одан да жогары супертанкерлердщ пайда болуымен, апаттар болган жагдайда тепл етш мунайдыц келем1 де айтарлыктай артады.

Мунайдыц тещз дер мен езендерге Tennyi, суасты кубырлардыц, мунайды ендору және жинау кондыргыларыныц апаттары болган жагдайда, суасты мунай коймаларыныц, езен еткелдершдеп кубырлардыц кымталуы бузылган кезде болуы мумкш. Мунай шыгынын болдырмау уппн ер турл1 конструктива ед1стер немесе мунай тейлуш тексерет1н жуйелер1 колданылады.

Тещз айдындарыныц ластануын болдырмайтын және коршаган ортаны коргау бойынша барлык шараларды ешмпплш (уйымдастырушылык) және техникальщ деп eKire белуге болады. Көптеген елдердш ук1меттер1 когамныц усыныстарынын, аркасында тещз мунай Кен орындарынан мунайды енд1ру және тасымалдау кезшде коршаган ортаны коргау меселесше көп назар аударады. Мунай компания л ары кандай да 6ip жобаны жузеге асыруга KipicnecTeH бурын, онын, коршаган ортага есер ету дережесш жан-жакты зерделеуге және коргау шараларын карастыруга мшдетй.

Танкерлермен тасымалдау кезшде тещздщ мунаймен ластанбауы yniiH б1ркатар елдер мына төмендейдей ережелерд1 орындайды:

- мунайы бар балластык суды елемд1к мухиттыц кез келген жерше тегуд1 токтату;

- ipi тонналык танкерлер ymiH катан; шектелген және тексер1лген Miндети багдарларды аныктау;

- барлык порттар мен жагалаулардагы баска да TipeKTiK пункттерде су бетшде жуз1п журген мунайды кейруд1 камтамасыз етет1н мобильд1к к.Ралдар КУРУ, сондай-ак физикалык, биологиялык және ластанган тещз бетш тазартудын, баска да турлерш камтамасыз етет1н заттардыц корын жасау.

Кемежайга (портка) мунай тиеуге немесе жендеуге келген танкерлер, оны докка кою алдында танкер бел1мдерш жуу кез1нде туз1лет1н мунай жугшщ немесе эмульсиялардын, калдыктары болатын балластык Судан босатады..к1метаралык тещз консультативтш уйымдардыц (Y T K Y) және баска да халыкаралык уйымдардыц конференциясынын, шеш1м1мен балластык суды тещзге тегуге руксат ет1лмейд1. Балласты тегу мунай базасынын, арнайы тагайындалган коймасына тегу және оны одан epi су мен мунайга айыру усынылган.

Тазалау кондыргыларына келейн балластык немесе жуғыш сулардыц курамында көптеген зиянды коспалар болады: мунай және мунай ешмдер1 (эмульсия және суспензия туршде), кушртсутек, сульфидтер, меркаптандар, минералды және органикалык кышкылдар, минералды туздар, т.б. Тазартылып, енделген су су коймаларына тейледк оныц химиялык курамына койылатын талаптар көппплш елдерде ете катац. Бул тазарту технологиясына жогары талаптар койылатындыгын керсетеда.

Ластанган суды тазартудыц тейлдерш уш нейзй топка беледк механикалык (тундыру, айыру, сузу); физика-химиялык (коагуляциялау, тотьщтыру, адсорбция, с.с.); биологиялык.

Балластык суды немесе жуғыш суларды тазалау уде piciHe осы керсейлген барлык тейлдер Kipefli немесе олардыц кейб1реулер1мен шектеледк Суасты мунай кубырларын, танкерлердк куятынтегейн және баска да жабдьщтарды жобалау мен пайдалануда барлык сактык шараларын сактаганымен, апаттарды толык болдырмау мумшн емес. Олардыц болуы тещзге мунайдыц көп мелшершщ куйылуымен катар журедк Сондыктан соцгы уакытта су бейне тейлген мунайды жинау және жою меселейне улкен назар аудаРУДа.

Айдындар мен жагалардыц ластануымен куресудщ б1ркатар eflicTepi б елй ль Ец көп колданылатындары мыналар:

ластанган су бейн бондар және тралдармен коршап, содан соц мунайды механикалык тейлдермен жинау;

мунайды байланыстыргыш агенттермен физикалык адсорбциялау, кешшрек оны белш және жагып ж1беру;

диспергирлеу, ягни мунайдыц ыдырауын немесе суда шашырауын болдыратын немесе кем1рсутектерд1 бейтарап ешмдерге айналдыратын химиялык заттармен тейлген мунайга есер ету; су бейнде жагу; мунай ешмдер1 бар суды микробиологияльщ тазарту.

Бул едктердщ бершщ де артьщшыльщтары да, кемнйлштер1 де бар, олар 6ipirin кешенда түрде немесе жеке түрде накты жагдайларга байланысты колданылуы мумкш, ластану орнына және апатты жою жумыстарын журйзу орнына (кемежай, жага, ашьщ тещз, езен), мунай дыц суга т е п л ген уакытына, ж ы л м е зй лш е, т ещ зд ей ж а гд ай л ар г а (т о лкы н және ж е л Kynrrepi, а гу сипаты, судыц тасуы мен кайтуы) байланысты болады.

Судыц бейнде тей л ген мунайды локализациялау және жинау yniiH механикалык курылгыларды колдану - ец тшмда жасалган, epi тещзде, iniKi су цоймаларында жш колданылатын eflic. Ластану орындарын цоршап цою yuiiH жузейн және пневматикалык типй ертурл1 коршаулар пайдаланады. Усталган мунайды вакуумдык соргымен айдауга, ал айналатын барабандармен, ЖYЗгiндi курылгыларда орнатылган таспалы транспортерлармен немесе дисшлермен жинауга, абсорбциялайтын кеуекта материалдармен жутуга және баска ертурл! к.рыл1,ылармен устауга болады. Тейлген мунаймен куресу yniiH химиялык реагенттер кец колданылады. Олардыц көпшшгш диспергенттер мен детергенттер ретшде пайдаланады. Кейб1р химиялык заттардыц сумунайлык эмульсияга ecepi суда диспергирленген мунайдыц майда тушрлершщ туз1луше екелед1, олар 6ipa3 уацыттан соц тещз суыныц калган массасына шашырайды. Баска реагенттер гелдер, кебштер және жартылай катты заттар тузедь Су мунайлык эмульсияларды бетйк-активйк заттар (БАЗ) ецдеу аркылы оларды бузуга болады. Ондеу нетижесшде алынган ете майда диспергирленген мунай терт-бес теулш бойы микробиология лык жолмен тотыгады.

Теплген мунайды тещз бетшен кейруде БАЗ кец колданыс тапты. Одетте, оларды ер турл1 пневматикалык тозацдаткыштар аркылы катерлермен немесе вертолеттермен мунаймен ластанган бетке тозацдатып шашады.

Kefi6ip БАЗ-ды колданудыц алдында сумен немесе баска арнайы epiTKiinneH араластырады. Оларды тек ашык тещзге гана емес, кемежайларга да, жаганыц ластанган учаскелерш, кемежай курылыстарын мунайдан тазартуга, танкерлер мен коймалардыц жук бeлiктepiн жуу y u i iH колданады.

Теплген мунайды кейру yniiH оны тшелей су бейнде жандыруга болады. Жандыруды тейлгеннен кешнй алгапщы 6ipiHini сагатта жасаган тшмдк ейткеш онын, жещл фракциялары б1ртшдеп уша бастайтындыктан, кешшрек оны жагу циынырак болады. Сумунайлык эмульсиялардыц тузшушщ ерекше киындыцтары бар.

Мунай жацсы жанганныц езшде толык жану болмайды, едетте жанбай калган массаныц көп мелшер1 калады, оларды устау шиш мунайды устаудан киын. Оган коса, мунайды жакканда, мунай теплген кезд1 жаксылап окшауландыру

кажет.

Мунаймен ластануларды су бетшен кейрудщ ед1стершщ 6ipi - оларды микробиологиялык ыдырату. Keй6ip бактериялар ymiH мунай коректш орта болып табылады.

Алайда, мунайдыц тещз суында микробиологиялык ыдырау жылдамдыгы ете төмен және мунайдыц көп келемш бузу ymiH айтарлыктай көп уакыт кажет болады.

Микроагзалардац биологиялык а к т и в й л т температурага айтарлыктай дережеде теуелд1 болады және биологиялык удерктщ жылдамдыгы температураны ep6ip 100ｰС арттырганда, шамамен eKi есе артады.

Мунайдыц суык аудандарда, суык агындардыц трассаларында және кыс мезгипнде биологиялык бузылуы курт баяулайды. Егер 27ｰС-та биологиялык ыдырау 2-3 куннен кешн басталса, 20,15 және 5ｰС-ка дешн температура төмендегенде, оларга сейкес биологиялык ыдырау да 10,20 және 40 куннен кешн басталады екен.

Бакылау сурактары