АзаҚстан Республикасында банк банкингініҢ даму тенденцияларын талдау

Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің дамуын

Талдау

Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң, олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi. Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере алмаған банктер жабылып қалып жатты.

Қазақстан Республикасының банк жүйесiн реформалау барысында жаңадан ашылған банктердiң басым бөлiгi өз қызметiн осы және басқа да көптеген себептерге байланысты тоқтатуға мәжбұр болды. 1995-2006 ж.ж. аралығында банктердiң сандық өзгерiсiнiң динамикасын кестеден көруге болады (кесте 1).

Кесте 1

Қазақстан Республикасы аумағында екiншi деңгейлi банктердiң сандық өзгерiсiнiң динамикасы

ЕДБ –барлығы

Лицензия алған банктер

-

-

Лицензиясынан айрылған банктер

-

-

Соғы жылдары қаржы саласының сандық және сапалық көрстекіштерін атруда. Қаржылық ұйымдардың капитал және активтері жоғары қарқынымен өсуде, сонымен қатар ел экономикасының көрсеткіштеріде артта түсуде.

Қаржы қызметтерінің шеңбері кеңейіп, олардың сапасы арттуда және қол жеткізеліктей болуда. Жақын орналасқан қаржы нарықтарының қатынасы белсене түсуде.

Қазақстанның Ұлттық Банкі (ары қарай ҚҰБ), екінші деңгейдегі банктер (ЕДБ), банк жүйесі, кредиттік серіктестіктер, депозиттік ұйымдар (ҚҰБ, ЕДБ және кредиттік серіктестіктерді қамтиды), депозиттік емес ұйымдар (ипотекалык компанияларды және Даму банкін қамтиды) бойынша монетарлық шолулардан және каржы секторы бойынша ішінара шолудан және де ақша агрегаттары мен депозиттік ұйымдардағы депозиттерден тұрады.

Монетарлық шолулар Халықаралық Валюта Қорының ақша-кредит және қаржы статистикасын кұру жөніндегі Басшылығына сәйкес жинақталады. Бұл нұсқада стандартты тұжырымдамалар, анықтамалар, жіктеу нысандары және ақша-кредит мен қаржы статистикасы көрсеткіштерінің үйлесілімділігін қамтамасыз етуде статистиканы ұлттық және халықаралық деңгейде жинау мен ұйымдастырудың жалпы тәсілдерінің жиынтығы берілген.

Монетарлық шолу кестелері сәйкес ұйымдардың баланстары негізінде құрастырылады.

Баланс шоттары резиденттік белгілері бойынша бөлініп, сыртқы және ішкі активтер/ міндеттемелер түрінде топтастырылды ішкі активтер/ міндеттемелер экономиканың секторлары бойынша топтастырылды.

Ұлттық Банк бойынша монетарлық шолу үш бөліктен түрады (Кесте 2):

1) сыртқы активтер таза (нетто) айқындаманы білдіреді, немесе ҚҰБ-нің басқа елдерге (бұрынгы ТМД елдерін қөса алғанда) қатысты талаптары мен міндеттемелері арасындағы айырмашылықты құрайды. Сырқы активтер мынадай түрде берілген:

- таза халықаралық резервтер (жалпы халықаралық активтер мен ЕАВ-дағы сыртқы міндеттемелердің айырмашылығы);

-Ұлттық Мұнай Қорының активтері;

- басқа таза сыртқы активтер.

Жалпы халықаралық активтерге монетарлық алтын мен SDR, қолма-қол шетел валютасы және шетел валютасындағы депозиттер, кредиттер, бағалы қағаздар (акциядан басқа) кіреді.

Монетарлық алтын мен арнаулы өзара қарыз құқықтары (SDR) елдің орталық (ұлттық) банкі немесе басқа ақша-кредит реттеу органдарында сақталатын резервтік активтердің бір бөлігі болып табылады. Бұл екі құрал да институтционалдык бірліктердің міндеттемелері емес. Монетарлық алтын, орталық (Ұлттық) банктің немесе ақша-кредит реттеу органдарының меншігіндегі, елдің ресми халықаралық резервінің бір бөлігін кұрайтын жоғары сынамалы (995/1000 және жоғары) кұймалар мен металл ақшалардан тұрады.

SDR - ХВҚ кұрған және дуркін - дүркін ХВҚ-ға мүше елдердің арасында әрқайсысының үлесіне сайма-сай бөлініп берілетін халықаралық резерв активі. SDR мемлекет үкіметі немесе халықаралық қаржы үйымдарының шектеулі саныңың иелігінде ғана бола алады және ол тек өсы топ арасында алмаса алады.

Кесте 2

Қазақстан Ұлттық банкінің таза сыртқы активтер бойынша монетарлық шолу

Млн. теңге

Көрсеткіштер
Таза сыртқы активтер		-64 011	-72 727	-274 407	-304 459
Таза сыртқы активтер, ЕАВ	-1 201	-63 693	-56 724	-265 938	-307382
Бейрезидекттерге қойыған тапаптар, ЕАВ	49 982	77 939	199 948
Қолма-қол шетел валютасы	10 594	11 962	16 465		18 094
Аудармалы делозитгер		32 615	53 294	32 379	38 284
Басқа депозитгер	18 843	7 960	52 443	58 814	43 445
Бағалы кағаздар, акциядан басқа	3 157	16 648	41 168	99 162	71 146
Кредиттер	2 157	7 110	19 864	73 461	98 305
Қаржы деривативтер	-	-	-
Акциялар және капиталға катысудьтн баска нысандары
Алуғаберілетін басқа шоттар		1 185	16 688		8 840
Минус: бейрезиденттердің алдындағы міндеттемелер, ЕАВ	51 182	141 632	256 671	553 117	585 694
Аудармалы депозиттер	12 291	7 802		22 137
Басқа депозиттер	11 308	57 983	62 331	251 985	306 776
Кредиттер	27 462	75 160	170 463	276 612
Қаржы деривативтер	-		-
Төлеуге берілетін басқа шоттар			11 163	2 235	4 258
Басқа таза сыртқы активтер, БВТ		-319	-16 004	-8468	2 92$
Жалпы активтер				8 439	14 593
Минус: міндеттемелер				16 907	11 670

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2006

2) Ішкі активтер таза (нетто) айқындаманы немесе Қазақстан Республикасының ішкі экономикасы секторлары бойынша талаптар мен міндеттемелердің арасындағы айырмашылықты білдіреді.

ҚҰБ бойынша монетарлық шолудағы таза сыртқы және таза ішкі активтер сомасының жиынтығы ҚҰБ-нің пассивтеріне тең.

Ішкі активтер құрамы:

- Орталық Үкіметке қойылган таза талаптар;

- банктерге койылған талаптар (ҚҰБ-нің ноттарын қөспағанда);

- банктік емес қаржы ұйымдарына койылған талаптар;

өзге экономикага койылган талаптар (қаржы институтына жатпайтын мемлекеттік / мемлекеттік емес үйымдарға, үй шаруашылықтарына);

- басқа нетто талаптар (басқа міндеттемелер мен банктер капиталын алып тастағандағы басқа қаржы және қаржылық емес активтер)(кесте 3).

Кесте 3

Қазақстан Ұлттық банкінің таза ішкі активтері бойынша монетарлық шолу

Млн.теңге

Көрсеткіштер
Ішкі активтер					1 210 324
Резервтер		42 343	45 380	75 970	68 682
ҚҰБ-дегі аудармалы және басқа депозиттер	14 452	28 041	29 183	52 607	48 626
Қолма-қол ұлттық валюта	9 907	14 303	16 198	23 363	20 055
ҚҰБ-не қойылатын басқа талаптар	45 291	23 930	25/19	88 772	133 720
Орттық Үкіметке қойылған таза тапаптар	42 270	61 147	89 900	100 337	1/0 242
Жалпы талапттар	59 512	75 847			114 732
Бағалы кағаздар, акциядан баска	58 515	74 522	106 997	105 857	114 424
Кредиттер
Алуға берілетін басқа шоттар
Минус: міндеттемлер	17 242	14 699	17 693	5 881	4 490
Аудармалы депозиттер	2 588	1 331
Басқа депозиттер		5 668	12 047
Бағалы кагаздар, акциядан басқа		-	-	-	-
Кредиттер			4 791	4 441	3 979
Төлеуге берілетін басқа шоттар					-
Аймақтық және жергілікті басқару органдарына қойылатын талаптар	_	5 205	/ 792	2 99$	4 098
Бағалы қағаздар, акциядан басқа	-	3 961			3 610
Кредиттер	-	1 164
Алуға берілетін баска шоттар	-
Банктік емес қаржы үйымдврына қойылатын талаптар	3 703	16 079	23 019	31 876	35 544
Бағалы кағаздар, акциядан басқа				4 382	6 246
Кредиттер		13 092	17 973	19 680	19 777
Қаржы деривативтер	-	-	-	-	-
кциялар және капиталға қатысудың басқа нысандары	2 783			7 265	8 650

Кесте 3 жалғасы

Алуға берілетін басқа шоттар
Қаржыы институтына жатпайтын мемлекеттік ұйымдарға қойылатын талаптар	-	14 564	12 795		22 707
Бағалы қағаздар, акциядан басқа	-	2 098	4 706		1 904
Кредиттер	-	12 296	7 993	28 538	20 773
Акциялар және капиталға қатысудың басқа нысандары	-
Алуға берілетін басқа шоттар	-

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2006

3) Пассивтер мынадай:

- резервтік ақша және ЕДБ мен банктік емес қаржы үйымдарының басқа депозиттері мен кредиттері (РЕПО операциялары).

Резервтік ақша (ақша базасы) Ұлттық Банктің кассасындағы ақшаны қөспағандағы (ҚҰБ-тен тыс қолма - қол ақша) Қ¥Б айналысқа шығарған қолма -қол ақшадан, екінші деңгейдегі банктердің аудармалы және басқа депозиттерінен, банктік емес қаржы және қаржылык емес ұйымдардың аудармалы депозиттерінен, мемлекеттік және қаржы институттарына жатпайтын мемлекеттік емес үйымдардың Ұлттық Банктегі теңгедегі ағымдағы шоттарынан құралады. Аудармалы депозиттер - барлық келесі депозиттер, олар:

1) әрқашан айыппұлсыз және шектеусіз атаулы кұнымен ақшаға ауыстырылады;

2) чектің, траттың немесе жиро-кепілдіктің көмегімен

еркін айнапады;

3) төлемдер жүргізуде кең қолданылады. Аудармалы депозиттер қысқа ақша массасының бір бөлігі болып табылады.

Кесте 4

Қазақстан Ұлттық банкінің таза ішкі пассивтері бойынша монетарлық шолу

Көрсеткіштер
Пассивтер
Резервтік ақша
ҚҰБ-нен тыс қолма-қол ақша
Банктердің аудармалы депозиттері
Банктердің басқа депозиттері
Банктікемес каржы ұйымдарының аудармалы депозиттері
Қаржы институтына жатпайтын мемлекетік ұйымдардың теңгедегі ағымдағы шоттары

Кесте 4 жалғасы

Қаржы инетитутына жатпайтыи мемлекеттік емес ұйымдардың теңгедсгі ағымдагы шоттары				-	-
Басқа депозиттер
Қаржы институтына жатпайтын мемдекеттік ұйымдардың шетел валютасындағы ағымдағы шоттары
Банктік емес қаржы ұйымдарының басқа депозиттері			-	-	-
Кредиттер	-
Банктерден	-

ҚҰБ статистикалық бюллетень,2006

Басқа депозиттер - негізінен олар, белгілі уақыт аралығынан кейін ғана алынатындығы немесе әртүрлі шектеулері жай коммерциялық операцияларда біраз қолайсыздық туғызатын және жинак механизміне койылатын талаптарға жоғары дәрежеде сай келетін жинақ және мерзімдік депозиттер. Басқа депозиттер, сонымен қатар, шетел валютасында тұлғаланған басқа салымдар мен депозиттерді де қамтиды.

ЕДБ бойынша монетарлык шолу екінші деңгейдегі банктердің баланстары негізінде жинакталады және оның құрамы таза сыртқы активтерден (ЕАВ-дағы таза ішкі активтер және БВТ-дегі баска таза сырткы активтер), ішкі активтерден (резервтер, ҚҰБ-ке койылған басқа талаптар, Орталық үкіметке койылған таза талаптар, аймақтық және жергілікті басқару органдарына қойылған талаптар, банктік емес қаржы ұйымдарына, мемлекеттік және қаржы институтына жатпайтын мемлекеттік емес ұйымдарға, ҮШҚК БКМ-ге (үй шаруашылықтарына кызмет көрсететін бейкоммерциялық мекемелер), үй шаруашылыктарына қойылған талаптар, басқа таза активтер) және пассивтерден (аудармалы және басқа депозиттер, бағалы кағаздар, кредиттер, төлеуге берілетін баска шоттар) тұрады.

Банк жүйесі бойынша монетарлық шолу ҚҰБ мен ЕДБ-дің монетарлық шолуларын шоғырландыру негізінде топтастырылды. Ол таза сыртқы активтерді, таза ішкі активтерді және пассивті қамтиды. Банк жүйесінің таза сыртқы және таза ішкі активтері пассивпен тең түседі. Банк жүйесінің пассивтері экономика секторлары бойынша егжей тегжейленген айналыстағы қолма-қол ақшаны, аудармалы және басқа депозиттерді қамтиды.

Ақша массасының құрамы айналыстағы қолма-қол ақшадан, аймақтық және жергілікті баскару органдарының, банктік емес қаржы ұйымдарының, мемлекеттік және каржы институтына жатпайтын мемлекеттік емес ұйымдардың, ҮШҚК БКМ-нің, үй шаруашылыктарының аудармалы және басқа депозиттерінен тұрады.

Депозиттік ұйымдардың монетарлық шолуы ҚҰБ, ЕДБ және кредиттік серіктестіктердің баланстары негізінде жинақталады. Кредиттік серіктестіктері, ХВҚ-ның Басшылығына сәйкес, депозиттік ұйымдадың қосымша секторына жатады, себебі олар қаржы делдалдығы болып есептелетін банк операцияларының жекеленген түрлерін жүргізеді және кең ақша массасының ұлттық анықтамасына кіретін міндеттемелер шығарады. Депозиттік ұйымдар шолуының ақша массасының құрамы депозиттІк ұйымдардан тыс айналыстағы қолма-қол ақшадан, аймақтық және жергілікті басқару органдарының, банктік емес каржы үйымдарының, мемлекеттік және қаржы институтына жатпайтын мемлекеттік емес ұйымдардың, ҮШҚК БКМ-нің, үй- шаруашылықтарының аудармалы және басқа депозиттерінен тұрады.

Депозиттік емес қаржы ұйымдарының монетарлық шолуы казіргі кезде ипотекалык компаниялар мен Даму банкінің баланстары негізінде жинақталады. Қызметінің негізгі түрлеріне сәйкес бұл ұйымдар басқа каржы ұйымдарының қосымша секторына жатады. Шолудың пассивтері депозиттік емес қаржы ұйымдарының қаржы кұралдары мен экономика секторлары бойынша егжей-тегжейленген міндеттемелерінен тұрады.

Қаржы секторының ішінара шолуы ҚҰБ, ЕДБ, кредиттік серіктестіктері, ипотекалық компаниялары және Даму банкінің шоттарын қамтиды. Алдағы жоспарда бұл шолуды сактандыру (кайта сақтандыру) компаниялардың, жинақтау зейнетақы қорларының және басқа қаржы ұйымдарының шоттарын қоса толықтырылу негізінде қаржы секторы бойынша толық шолу ұсынылмақ. Бұл шолудың пассивтері ақша массасына кіретін (айналыстағы қолма-қол ақша, экономика секторлары бойынша егжей-тегжейленген аудармалы және баска депозиттер) міндеттемелермен қатар ақша массасына кірмейтін, қаржы кұралдары мен экономика секторлары (міндеттемелері ақша массасының Ұлттық анықтамасына кірмейтін экономика секторлары мен қосымша секторлары) бойынша егжей-тегжейленген міндеттемелерден де түрады.

Қазақстанның ӘСБ-не енуіне орай, Қазақстанның қаржыгерлер ассосациямен ағымды кезеңде қаржы саласында шетелдік капиталдаңы болуына шектеуді кезеңдер алудың, отандық қаржы құқралдарының бәсекелік қабілеті және қаржылық тұрақтылығын арттыруға бағытталған іс- шаралардың ұсыны жасалды. Қазақстанның жалпы экономикасының және қаржы саласының соңғы қызмет нәтижелерін төмендегі кестеден көруге болады (Кесте 5).

2002- 2006 жыл аралығында банктердің жалпы активі 6,6 есеге артып 2 трлн.тегеден асты (17 млрд. АҚШ доллары). Елдің ішкі ІЖӨ активтердің үлесі 16,9% - 47% өсті (кесте 5).

Кесте 5

Қазақстан экономикасының банк жүйесінің негізгі көрсеткіштері, %

Көреткіштер
Банк саласы
ІЖӨ активтерінің қатынасы	23,9	30,6	37,7	47,0
ІЖӨ кредиттердің қатынасы	14,9	17,9	22.0	28,0
ІЖӨ өзіндік капиталдың қатынасы	3,7	4,3	5,0	6,5

Қазақстан қаржығерлерінің V1 конгресі, Алматы; 2006.

Кестеден көріп отырғанымыздай тұрақты макроэкономикалық жағдайда Қазақстанның банк саласы бірқалыпты дамуда.

2001 жылмен салыстырғанда несиелік протфель сапасы төмендеген. Бұл несие операцияларының арттуымен түсіндіріледі (Кесте 6).

Кесте 6

1999-2004 жылдар аралығындағы банк активтері мен капиталдары

Банк активтері мен капиталдары (млрд. тенге)
						01.04.06	01.07.06	01.01.06
ЕДБ активтері	341,10	527,90	784,00	1 144,97	1 677,90	1785,6	2021,7	2252,4
ІЖӨ-ге активтер қатынасы, %	16,9	20,3	23,9	30,6	37,7
ЕБД өзіндік капитал	69,00	97,60	122,20	161,20	223,50	249,0	263,1	311,2
ІЖӨ өзіндік капитал қатынасы, %	3,4	3,8	3,7	4,3	5,0	5,6	6,1	6,5
ЕДБ активтеріне қатынасы, %	20,2	18,5	15,6	14,1	13,3	13,9
Үмітсіз несиелер үлесі, %	5,5	2,0	2,1	2,0	2,1	2,1	2,2	2,6
Несиелер бойынша жалпы сомасына провизиялар, %	9,5	4,5	4,7	5,5	6,2	6,3	6,1	6,4

Банк жүйесінің өздік капиталы 4,5 есе артып 2006 жылы валютанылық эквиваленте 2 млрд. АҚШ доллары (311,2 млрд.теңге). Оның ІЖӨ -де үлесі 3,4 - 6,5% өсті. Бірақ бұл көрсеткіштің өсу қарқыны өзіндік капиталдың өсу қарқыныңан алып отыр 20,2% - 14% төмендеген.

Соңғы төрт жылда ЕДБ –дің берген неселерінің жалпы көлемі 9 есе артқан. 2004 жылы 1 328,9 млрд. теңгені құраған (10 млрд. АҚШ доллары). ЖІӨ -де несиелердің үлесі 7,4% - 28% өсті.

Ұзақ мерзімді несиелердің үлесі несие протфелінде 49% - 66% өсті. Шағын бизнес субъектілернің несие көлемі 2001 жылдың басынан 7 есеге өсті.

Қарстырылып отырған кезеңде несиелеудің орташа ставкасы 20,7% - 12,6% төменеді, оның ішінде жеке тұлғаларға 24,4% - 17,5% төмендеді, заңды тұлғаларға 20,5 - 11,7% төмендеді (Кесте 7).

Кесте 7

Экономикаға берілген несиелер

Экономикаға берілген несиелер, оның ішінде	148,8	276,2	489,8	672,4	978,10	1 328,9
Қысқа мерзімді несиелер	75,4	143,2	241,10	288,5	369,7	454,1
Ұзақ мерзімді несиелер	73,4	133,0	248,70	383,9	608,4	874,8
ЖІӨ-гі несиелер, %	7,4	10,6	14,9	17,9	22,0
Несиелердің депозиттерге қатынасы, %
Шағын бизнеске несиелер	39,90	74,20	122,00	146,50	196,20	276,60
Сыйақы ставкасының орташа мөлшері, %	20,7	18,2	16,1	14,4	13,7	12,6
Жеке тұлғаларға, оның ішінде	24,4	23,8	22,5	20,5	19,4	17,5
Шетел валютасындағы несиелер	22,8	21,1	20,1	18,1	17,2	15,0
Теңгемен несиелеу	26,0	27,2	25,5	24,3	21,8	20,4
Заңды тұлғалардың несиелері оның ішінде	20,5	17,9	15,7	14,0	13,1	11,7
Шетел валютасындағы несиелер	18,8	16,9	14,6	13,0	11,0	9,6
теңгемен несиелеу	22,3	19,1	17,4	15,6	15,5	14,4

Қазақстан қаржығерлерінің V1 конгресі, Алматы; 2006.

Суреттен көріп отырғанымыздай 2000 жылы тартылған салымдар екінші деңгейлі банктерде 6 есе өскен, 2004ж. 1 трлн.теңге немесе 7,5 млрд. АҚШ доллары. Мұнда тұрғын халықтың депозиттері жалпы сомасында 32 - 40% өсті.

Шетел валютасындағы депозиттердің үлесінің төмендеуі соңғы екі жылдағы теңгенің тұрақтануымен және сыйақы ставкаларының бұл депозит категорияларына төмендігімен түсіндіріледі. Соған қарамастан шетел валютасындағы және теңгелік депозиттердің қатынасы сақталынып қалуда.

2004 жылы тартылған депозиттердің үлесі ЖІӨ 21% өсті (Кесте 8).

Кесте 8

Банктердің тартылған қаражаттарының көрсеткіштері

Банктердің тартылған қаражаттары (млрд.теңге)
						04.04	07.04
Тартылған депозиттер	172,40	294,00	446,00	610,00	739,00	815,5	925,2	1007,8

Кесе 8 жалғасы

Шетел валютасындағы үлесі, %	47%	50%	64%	39%	48%	46%	47%	45%
Жеке тұлғалардың депозиттерінің үлесі, %	32%	31%	42%	43%	46%	44%	42%	40%
ЖІӨ -де депозиттер, %	8,6%	11,3%	13,6%	16,3%	16,6%	18%	21%	21%
Шетел валютасындағы депозиттер	8,5	8,6	7,3	6,9	5,9	5,8	6,0	5,8
Депозиттер тенгелік	13,5	15,6	12,8	11,0	10,9	9,4	9,6	9,8

Қазақстан қаржығерлерінің IV конгресі, Алматы; 2004.

2006 жылы банк жүйесінің таза табысы 34,9 млрд. теңге құраған (Кесте 9).

Кесте 9

Банк жүйесінің табыстылық көрсеткіштері

Банк жүйесінің табыстылық көрсеткіштері (млрд.теңге)
						04.06	07.06	10.06
Таза табыс	9,5	7,1	7,4	20,6	30,1	9,3	24,2	34,9
ROA,%	2,8	1,3	0,9	1,8	1,8	2,1	2,4	2,1
ROE, %	13,8	7,3	6,1	12,8	13,5	14,9	18,4	14,9

Қазақстан қаржығерлерінің V1 конгресі, Алматы; 2006.

Жүйедегі банктердің қызметінің қаржылық нәтижесі бұл таза табыс, соңғы 4 жылда оның үлесі 3,2 есе артып, 2006 жылы 30,1 млрд. теңге немесе 210 млн. АҚШ доллары.

2005 жылғы бойынша ЕДБ – тер табыс салығын төлегеннен кейін 30,1 млрд. жиынтық таза табысқа қол жеткізді.

Табыстардың жиынтық көлемі 233,8 млрд. теңге құрады (2005 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша 227,1 млрд. теңге), шығыстардың жиынтық көлемі 203,7 млрд. теңгені құрады.

Кесте 10

Банк секторының табыстылығы,млрд. теңге

Көрсеткіштер	01.01.05.	01.01.06.	өзгеріс (+;-)%-мен
Сыйақы алумен байланысты табыстар	103,7	139,8
Сыйақы төлеумен байланысты шығыстар	43,2	60,6	56,2
Сыйақы алумен байланысты таза табыстар	60,5	79,2	30,9
Сыйақы алумен байланысты емес табыстар	144,0	90,5	-37,2
Сыйақы төлеумен байланысты емес шығыстар	183,4	138,4	-13,2
Сыйақы төлеумен байланысты емес шығындар	-39,4	-47,9	21,57
Қарастырылмаған баптар	1,3	2,7	107,7
Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыс	22,4	34,1	52,23
Табыс салығын төлеумен байланысты шығыстар	1,8	4,0	122,2
Табыс салығын төлегеннен кейінгі таза табыс.	20,6	30,1	46,12

Пайыздық табыстар құрылымында негізгі үлесті қызмет көрушілерге берілген зайымдардан сый ақы алумен байланысты табыстар құрайды (83,9 немесе 117,4 млрд. теңге),ал пайыздық шығыстар құрылымында қызмет көрушілердің талаптары бойынша сый ақы төлеумен байланысты шығыстар (70,4 немесе 42,7 млрд. теңге) құрап отыр.

Тағы мынаны да айта кеткен жөн,таза пайыздық емес табыстар құрылымында таза комиссиялық табыс 32,18 % - ға ұлғайып, 2004 жылдың 1 қаңтардағы жағдай бойынша 23,0 млрд. теңге құрады (01.01.03 ж. жағдай бойынша 6,6 млрд. теңге).

Дилингтік операциялар бойынша таза табыс 9,2 млрд. теңге құрады (2005 жылғы жағдай бойынша 6,6 млрд. теңге).

Банк секторының былтырғы жылға табыстылық кофиценті ұлғайды.Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың жиынтық активтерге (RОА) қатынасы 2,03% құрады (01.01.03ж. жағдайы бойынша – 1,96%), табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың өзіндік капиталға (RОЕ) қатынасы – 14,6% құрады (01.01.03ж. жағдайы бойынша – 13,8%).

Кесте 11

Банк жүйесінің табыстарын көрсететін жиынтық көрсеткіштер

Көрсеткіштер	01.01.05.	01.01.06.
Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың жиынтық активтерге (RОА) қатынасы	1,96	2,03
Табыс салығын төлегенге дейінгі таза табыстың өзіндік капиталға (RОЕ) қатынасы	13,8	14,6
Сый ақы алумен байланысты табыс- тардың жиынтық активтерге қатынасы	9,05	8,33
Несиелер бойынша сый ақы алумен байланысты табыстардың жиынтық портфельге қатынасы	14,5	12,87
Дилингтік операциялар бойынша таза табыстың табыс салығын төлегенге дейінгі таза табысқа қатынасы	29,8	26,88
Сый ақы төлеумен байланысты шығыс- тардың жиынтық міндеттемелерге қатынасы	4,28	4,06
Резерв құруға шығыстардың жиынтық активтерге қатынасы	3,49	2,8

2006 жылдың 1 кварталында банктік сектордың жийынтық пайдасы шамамен Т 6,3 млрд. құрады.Былтырғы жылдың 1 кварталына қарағанда,ол кезде несиелік портфельдің табыстылығы 15-16% деңгейінде тұрған,ал биылғы жылғы қысқа мерзімді валюталық несиенің табысын төмендету есебінен ол 14% - дан 12% - ға дейін кезектеп төмендеуді жалғастырды.Компенсация қандай да бір көлемде жеке тұлғаларды қымбат несиелендіру есебінен жүріп отырды.

Барлық банктерге тұтынушылық несиелендіру көлемін ұлғайту жеңілге соғып жатқан жоқ.Бірақ Халық Банкінің жоғарыды аталған көрсеткіші 2004 жылыдың наұрыз айымен салыстырғанда әжептеуір өсті,ол 2,5 еседен жоғары болып (Т1107 млрд.) Т 19,0 млрд. жетті.

Сонымен бірге, табыстарды көтеру үшін, банктің жиынтық активтері қалыпты өсумен бірге (наурыз айында ол Т1,2 трлн. немесе Т 7,9 млрд.) бірті бірте теңгеге аударылуда.

Мұндай тенденция 2005 жылдан бері жалғасып келеді, ол кезде активтер үлесі 67,5 % - дан 67,1% - ға төмендеді. Түсінікті,өзгеріс үлкен емес, бірақ та банктер шетелден көп қарыз алды, ал депозитке келетін болсақ, тұрғындардың долларлық депозиттерден теңгелік депозиттерге ауысуға онша құлқы болмады. Қаңтар айында депозиттер көлемін қысқартқан соң, банктерде өсу басталды.

Кесте 12

Таза табыс көлемі бойынша алдыңғы қатарлы банктердің ондығы

(“А” категориясы, КАSЕ), мың теңге

		01.01.2006.	2005 жыл қорытындысы
	Казкоммерцбанк	1 935 913	6 011 279
	Халық банк	1 142 069	2 561 133
	Тұран Әлем	674 930	3 028 719
	АТФ банк	390 604	1 085 902
	Нұрбанк	279 718	858 154
	Банк Каспийский	176 108	678 360
	Банк Центр – Кредит	158 159	715 111
	Альянс банк	91 366	49 486

Ақпан айында резиденттердің депозиттерінің жалпы көлемі 6,3% - ға ұлғайды, ал наұрызда 2,4% - ға, сәүір айының басында ол шамамен 4,2 млрд. АҚШ долларын құрады.Теңгеге деноминация жасалған, тартылған салымдар сырттан келген валюталарды жапты.

Кесте 13

Капитал көлемі бойынша Қазақстанның алдыңғы қатарлы банктерінің ондығы. (“А” категориясы,КАSЕ), мың теңге

	Көрсеткіштер	01.04.2006.	01.01.2006
	Казкоммерцбанк	286 037 161	278 616 880
	Тұран Әлем	228 675 131	228 741 894
	Халық банк	219 107 485	196 498 464
	АТФ банк	68 002 928	58 275 109
	Банк Центр – Кредит	59 664 259	50 968 764
	Нұрбанк	46 951 613	35 804 226
	Банк Каспийский	32 288 530	29 021 967
	Альянс банк	31 299 854	21 994 818
	Темірбанк	24 223 488	22 979 818
	Валют –Транзит банк	18 198 410	16 751 627

Сәүір айының басында теңгелік депозиттердің үлес салмағы 44,7% - ға дейін өсті.Бұл банктердің несиелік саясатында көрініс табуда.

Дәл солай, депозиттер секілді, ұлттық валютадағы несиелердің өсуі жалғасуда.Нәтижесінде наұрыз айында ақпан айымен салыстырғанда теңгелік несиелердің үлес салмағы 1,1% - ға өсіп, Т 696,7 млрд. құрады (шамамен $ 4,6 млрд.).

Банк капиталы өсе бастады, бұл өз кезегінде несиелендіру мен табыстың көлеміне оң әсер беруі тиіс.(кесте 14)

Кесте 14

Капитал көлемі бойынша Қазақстанның алдыңғы қатарлы банктерінің ондығы. (“А” категориясы,КАSЕ), мың теңге

		01.04.2005.	01.04.2006.
	Казкоммерцбанк	27 304 126	25 730 006
	Тұран Әлем	17 989 110	22 485 789
	Халық банк	5 979 913	16 422 173
	Нұрбанк	5 875 117	5 706 126
	АТФ банк	5 145 836	5 494 671
	Банк Центр – Кредит	5 145 836	4 381 986
	Темірбанк	3 883 860	3 086 374
	Валют –Транзит банк	3 601 833	3 203 644
	Банк Каспийский	3 122 189	2 956 194
	Альянс банк	2 285 758	2 104 043

Сондықтан жиынтық өзіндік капитал 4,7% - ға өсті, Е 168,9 млрд.($ 1,1 млрд.) дейін.Егер де жағдай осылай сақталатын болса, онда банктер бір қарыз алушыға белгіленген лимиттерді ұлғайтып, өздерінің қызмет көрушілерінен қорықпай несиелендіре алады.

2.2 Коммерциялық банктердің банкингтік қызметін экономикалық

талдау (АҚ “Каспиий банкі” маретиалдары негізінде)

Банк Қазақстан Республикасының ең ірі 6 банкінің құрамына енді және 3-ші жыл қатарынан активтердің ұлғаю динамикасы (138%) бойынша алда болды.

АҚ “Каспиий банкі” филиалының 2005 жылғы қызмметі төмендегі қаржылық көрсеткіштермен сипатталынады (кесте 15).

Кесте 15

Қаржылық көрсеткіштер

мың теңге

Баптардың аты	I квартал	II квартал	III квартал	IV квартал	Жал б/ша барлығы
Табыстар	58 376,4	61 647,2	55 504,2	73 651,6	249 179,4
Шығындар	56 959,1	38 310,3	33 972,1	28 047,8	157 289,4
Табыс салығын ескермегендегі нәтиже	1 417,2	23 336,9	21 532,1	45 603,8	91 890,0
Табыс салығы	2 889,6	7 285,2	4 383,4	5 136,1	19 694,2
Табыс салығын ескергендегі нәтиже	-1 472,3	16 051,7	17 148,7	40 467,7	72 195,8

Табыс салығын алып тастағандағы таза табыс 72.195,8 мың теңге, жоспарлы сома 71.676,5 мың теңге, жоспар 100,7% орындалып, оның артуы 519,3 мың теңге.

Қызметтің негізгі бағыттары бойынша филиал табысының жіктелінуі(кесте 16):

Кесте 16

Табыстың негізгі баптары

мың теңге

Көрсеткіштер	Жоспар	Факт	Ауытқу	Жалпы көрсеткішке,%
Клиенттерге берілген несиелер бойынша пайыздық табыс	137 018,6	169 532,4	+32 513,8	68,0
Комиссиондық табыстар, оның ішінде.:	47 997,0	51 679,9	+3 682,9	20,7
- шоттарды жүргізу бойынша және қолма-қол ақшаберу	29 600,0	32 849,2	+3 249,2
- аударым операцияларынан	8 500,0	8 030,7	-469,3	3,2
- инкассациядан және құндылықтарды жеткізуден	7 150,0	7 382,5	+232,5	3,0
- өзге комиссиондық табыстар	1 775,0	2 333,8	+558,8	0,9
- берілген кепілдемелер бойынша	900,0	930,2	+30,2	0,4
- аккредитивтар бойынша	72,0	153,5	+81,5	0,2
Дилингтік операциялардан	27 390,0	25 207,3	-2 182,7	10,2
Өзге табыстар	34,1	2 759,8	2 725,7	1,1
Барлық табыстар	212 439,7	249 179,4	+36 739,7

Табыстың көп таза табыс әкелен бабы, клиенттерге берілген несиелер бойынша пайыздық табыс, жалпы табыстың 68,0% құраған, комиссионндық табыстар 20,7% және дилингтік операциялардан – 10,1%.

2003-2005 жылдардағы қаржылық көрсеткіштердің серпіні төмендегідей (сурет):

Табыс,мың теңге

Сурет

Филиал шығындары 2005 жылы 157.289,4 теңгені құраған. Шығындардың негігі бабтар бойынша жіктелінуі: