Тіл, құрылысы, қызметі

Тіл,Lingua б.етті ағза б.т. оның пішіні мен қалпының өзгеруінің шайнау жіне сөз сөйлеу үшін маңызы бар, ал оның шырышты қабығындағы арнайы нерв ұштары арқасында тіл дәм сезу және түйісуді сезу ағзасы б.т. тілде алдында қараған ұшын, apex, үлкен бөлігін н/е денесін,corpus linguae, және төменгі жақсүйек пен тіласты сүйегіне бекитін түбірін, radix linguae ажыратылады. Оның таңдай мен жұтқыншаққа қараған жұтқыншаққа қараған дөңес жоғарғы беті арқашық,dorsum д.а. тілдің төменгі беті, facies inferior linguae тек алдыңғы бөлімінде ғана бос болады; артқы бөлігін б.еттер алып жатады. Тілдің бүйірі жиектермен, margo linguae шектелген. Тілдің арқашығында екі бөлімді ажыратады: алдыңғы үлкен 3/2 жуық бөлім шамамен ауыз қуысы түбінде горизонтальды орналасады; артқы бөлім вертикалды орналасып, жұтқыншаққа қарайды.

Тілдің алдыңғы және артқы бөлімдері шекарасы арасында, орталық сызық бойында, соқыр тесік foramrn cecum linguae жатады. Соқырт тесіктен жан-жаққа шекаралық жүлге,sulcus terminalis өтеді.

Тіл б.еттерін құрылысы мен атқаратын қызметтеріне қарай 3 топқа бөледі: 1)1-желбезек доға туындысы:иек-тіл б.еті,m.genioglossus-ең ңрңсң, түсінікті сөйлеумен байл жақсы дамыған. 2)2-желбезек доға туындылары:1. без-тіл б.еті.,m.styloglossus тілді жоғары және артқа тартады 2. Жоғарғы бойлық б.ет,m.longitudinalis superior, тілді 2 бүйірі мен ұшына қарай созады. 3. Төменгі бойлық б.ет,m.longitudinalis inferior тілді артқа қарай созып қысқатады 3)1.тіласты, m.hypoglossus тілді артқа, төмен тартады. 2. Тілдің көлденең б.еті,m.transversus linguae тілді төмен және кейін қарай қозғалтады.

33.Шықшыт, жақсүйекасты, тіласты сілекей бездері, орналасуы, құрылысы, шығару жолдары.

Шықшытбезі (околоушнаяжелеза); (glandulaeparotis, лат. glandula — без, parotis — құлақтүбі) — ауызқуысынасілекейбөлетінкүрделікөпіршікше-түтікшебез. Шықшытбезіқұлақмаңындаорналасады. Олкөптегенбөліктердентұрады.Шығару жолы: Без өзегі жақаралық кеңістікпен алға қарай бағытталып, төменгіжақтын тамырлы ойығы арқылы жақтың сыртқы бүйір бетіне шығады да, 4-азу тістерінің деңгейінде ұрттың кілегейлі қабығындағы бүршікке ашылады.Салмагы 20-30 грамм.Сілекей бездерінің ішіндегі ең үлкені.Орналасуы:жоғарыда бет сүйегі доғасына дейін,төменде төменгі жақсүйек бұрышына дейін,артынансамай сүйегінің емізікті өсіндісі мен бұғана –емізікті бұлшшықеттің алдыңғы жиегіне дейін.Құрылысы:

Жақсүйекасты безі gl.submandibularis-мойынның жоғарғы бөлігінде,төменгі жақсүйекасты шұңқұрында жаұсүйекастылық бұлшықеттен төмен орналасқан.Сыртынан мойын шандырының беткейлік табақшасы мен тері,ішінен тіласты-тілдік бұлшықет пен біз-тілдік бұлш. Жабадыжоғарыда ол төменгі жақсүйек денесінің ішкі бетімен беттеседі.Оның өтісі ауыз қуысы түбі аймағына тілдің қозғалатын бөлігінің астында тіласты сілекейлік емізікшеге ашылады.

Тіласты сілекей бездеріgl sublingualis-шырышы басым аралас секрециялы ұяшықты-түтікті без.Тіл астында жақсүйек –тіласты бұлш. жоғарғы бетінде ауыздың шырышты қабығының артында тіласты қатпар түзе орналасады.Оның кіші шығарушы түтіктері тіласты қатпарда өздігінен ашылады,үлкен тіласты түтігі төменгі жақсүйек асты бездің шығарушы түтігімен бірге немесе өздігінен –тіласты бүртігіне ашылады.

34.Жұтқыншақ: бөлімдері, құрылысы, қатынасы.

Жұтқыншақ (pharynx) – бір жағынан мұрын мен ауыз қуысы, екінші жағынан өңеш пен көмейдің арасындағы байланыстырушы мүше. Адамда Жұтқыншақ ас қорыту және тыныс алу процесіне қатысады. Жұтукезіндеас жентегіауызқуысынанаңқаарқылыЖұтқыншаққа, оданөңешкеөтеді. Ал ауамұрыннемесеауызқуыстарынанЖұтқыншаққа, оданкөмейгекетеді. АдамдаЖұтқыншақомыртқабағанасыныңмойындықбөлігініңалдында – бассүйектіңастыңғыжағынан, 6 – 7 мойыномыртқаларыаралығындаорналасып, одантөменөңешкежалғасады. Оныңұзындығы 12 – 14 сантиметр, ені 5 сантиметрдей. Қабырғасышырышты, ал шырышастынегізгі, бұлшықетті, дәнекертіндіқабықтардантүзілген. Жұтқыншақтыңмұрындық, ауыздықжәнекөмейлікбөліктеріболады.ЖұтукезіндеЖұтқыншақтыңмұрындықбөлігіжұмсақтаңдайарқылыауыздықбөліктенбөлінеді, көмейқақпашығыкөмейдіжабады да, ас жентегімұрын мен көмейгеөтпейөңешкебағытталады. Асішкенуақытта, астыжұтпайтұрып, не шайыршайнаукезіндеқаттысөйлеу (күлу, тағы да басқа) өтеқауіпті, себебі, ауаағыныменбірге ас жентектерікөмейгеөтіпкетіп, оны бітепқалуыықтимал. Бұлжағдайадамөлімінеәкеліпсоқтыруы да мүмкін. ЖұтқыншақтыңжоғарғыкүмбезініңжәнеартқықабырғаларыныңшекарасындаЖұтқыншақбадамшасы (аденоид – балалардажақсыдамыған) орналасқан. Мұрындықбөліктіңекібүйірқабырғаларында – естутүтігініңЖұтқыншақтықтесігіорналасқан. ЕстутүтігіЖұтқыншақтыортаңғықұлаққуысыменжалғастырып, ондағыауақысымынсыртқыауақысымыментеңестіруқызметінатқарады. Естутүтігініңайналасындағышырыштықабықталимфоидтытінніңжиынтығы – түтікбадамшасыболады. Жұтқыншақомыртқалыжануарлардакөлденеңжолақтыбұлшықеттентұрады. БарлыққұрлықжануарларыныңұрықтықдамуыкезіндеЖұтқыншақтажелбезекқапшықтарыпайдаболады. Мұныңсоңғыжұбынанөкпедамиды. Жұтқыншаққажалғасөңеш, көмейжәнеевстахийтүтігі, ал сүтқоректілердетаңдайпайдаболғандықтан, бұғанқосаішкітанау, ал қосмекенділерде, бауырыменжорғалаушылардажәнеқұстардаішкітанаутесігіауызқуысынаашылады. Жан-жағынантаңдайдоғаларыменжалғасып, ішіндебадамшаларорналасқанауызқуысыныңЖұтқыншақпенжалғасқанжерінсүтқоректілердеаңқа (іsthmusfaucіum) депатайды. ОмыртқасызжануарлардаЖұтқыншақ – алдыңғыішектіңжекеленгенбұлшықеттібөлігі.Жұрқыншақ қуысы 3бөлікке:мұрындық-parsnasalis,ауыздық-p.oralis,көмейлік-p.laringe.Бұлшықеттері:Ортаңғы қысқышы-m.constrictorpharyngesmedius,жұтқыншақтың төменгі қысқышы-m. constrictorpharyngesinferior,таңдай жұтқыншақтық бұлш.

35.Өңеш: топографиясы, құрылысы. Өңештің тарылулары.

Өңеш (лат.esopagus — өңеш) (esophagus) – адамныңасқорытужүйесініңауызқуысыменжұтқыншақтыасқазанменжалғастыратынбөлімі. Өңешадамдатүтіктәрізді, ұзындығы 25 см-дей, диаметрі 16 – 22 мм (созылғанда), қалыңдығы 3,5 – 5,6 мм. Өңешмойын, көкірек, құрсақбөлімдерінентұрады. Оныңқабырғасынішкі – кілегейлі, ортаңғы – етті, сыртқы – көкірекжәнеқұрсақбөліктерінсірліқабық, мойынбөлігінадвентиция (қантамырыныңсыртқыдәнекерқабығы) құрайды. Кілегейліқабығындакілегейбөлетінальвеолалытүтікшебездерорналасады. Өңештіңкілегейліқабығынкөпқабатты эпителий астарлайды. ТағамӨңешбойыменетқабатыныңжиырылуынанжәнетағамныңөзсалмағынантөменқарайжылжиды. АуруғашалдыққаннемесебөгдезаттұрыпқалғанӨңештібармақпенбасып не тиістіаспаппен, арнайы зонд жіберіп, рентген арқылытексереді. Қажетжағдайдахирургиялық операция жасалынады.Бөлімдері:мойындық,кеуделік, іштік
ОмыртқасызжануарлардаӨңешауызқуысыжұтқыншақтанортаңғыішеккедейінсозылыпжатады (мысалы, жалпақжәнебуылтыққұрттарда); жоғарысатыдағышаянтәрізділерде, семсерқұйрықтыларда, жәндіктердіңкөпшіліктүрлеріндеӨңешшайнауқызметінатқарады. ҚұстардыңӨңешіұзынболады, олкейінжемсауғаайналады. Ал омыртқалыжануарлардыңкөпшілігіндеӨңешжұтқыншақтықарынменжалғастырады.ӨңешнауасыӨңешнауасы (пищеводный желоб) — күйістіжануарлардыңкөпбөлімдіқарныныңжұмыршақбөлімініңқабырғасындаорналасқанөңештіңжалғасы. Азықтыңсұйықбөлігі (төлдереметінсүт, уыз) өңешнауасыарқылытікелейұлтабарға (бездібөлімге) өтеді. Өңеш тарылулары:1.анатомиялық:жұтқыншақтық тарылу,бронхтық тарылу,көкеттік тарылу 2.физиологиялық:қолқалық тарылу,кардиальді тарылу.

36.Асқазан: құрылысы, топографиясы, асқазан бездері, ішастарға қатынасы, қызметі, жалғамалары.

Қарын, асқазан (лат.ventriculus - гр.gaster — қарын) — азық (ас) қорыту жүйесінің қапшық тәрізді кеңейген қуысты ағзасы. Бөлімдерініңсанынақарайқарын — бірбөлімдіжәнекөпбөлімдіқарындарболыпбөлінеді. Бірбөлімдіқарынөзкезегінде: безсізқарын, бездіқарынжәнебезді-безсізнемесеараласқарынболыпүштүргебөлінеді.Құрылысы:алдыңғы қабырғасы,арт.ы қабырғасы.2иіні:ұзын,қысқа.4 бөлігі бар:кардиальды-p.cardiaca,күмбезі-fundusventrukuli,денесі-corpusventrikuli,пилорикалық бөлік-p.pilorica.Байламдары:бауыр-асқазандық,асқазан-тоқ ішектік,асқазан-көк бауырлық.

Бірбөлімді қарынБірбөлімді қарын күйіс қайтармайтын жануарлардың құрсақ қуысында, көкеттен кейін орналасады. Оныңсолжағындаөңешпенжалғасатынкардиальдытесігі, ал оңжақұшында он екіеліішеккеашылатынпилорикалық (қақпақтық) тесікболады. Қарынныңқабырғасытүтікшеағзаретіндеүшқабықтан: ішкі — кілегейліқабықтан, ортаңғы — еттіқабықтанжәнесыртқы — сірліқабықтантұрады. Қарынныңөңештәріздескілегейліқабығын — көпқабаттыжалпақэпителий, ал ішектәріздескілегейліқабығын — жалаңқабат призма тәрізді эпителий астарлайды. Бездіқарынныңкілегейліқабығындақарынбездеріболады. Оларорналасуорындары мен құрылысерекшеліктерінебайланыстыкардиальды, фундальды (қарынтүбі) жәнепилорикалық (қақпақтық) бездерболыпүштопқабөлінеді. Олараталуынасәйкесқарынныңкілегейліқабығыныңкардиальды, фундальды (қарынтүбі) жәнепилорикалық (қақпақтық) аймақтарындаорналасады.
Қарынныңеттіқабығыөзкезегіндеішкі — қиғашқабаттан, ортаңғы — сақинашақабаттанжәнесыртқы — ұзыншақабаттан, ал сірліқабығыборпылдақдәнекер-ұлпалыққабаттанжәнежалаңқабатжалпақ эпителий (мезотелий) қабатынантұрады. Қарынныңсірліқабығынанүлкенжәнекішішарбылартүзіледі.

КөпбөлімдіқарынКөпбөлімдіқарынкүйістіжануарлардаболады. Олөзкезегінде: месқарын, жұмыршақ, қатпаршақжәнеұлтабарбөлімдеріненқұралған. Бұлардыңалдыңғыүшеуініңкілегейліқабығыкөпқабаттыжалпақэпителиймен, ал ұлтабардыңкілегейліқабығыбірқабатты призма тәріздіэпителийменастарланған. Ұлтабар— бездіқарын. Қарындағыазықмеханикалықжәнебиологиялықөңдеулерденөтіп, химиялықжолменқорытылады. Қарындағыбиологиялықөңдеунәтижесіндетүзілген газ тәріздіжәнекейбірерітіндізаттаралдыңғықарынбөлімдерініңқабырғаларыарқылы-аққанжәне лимфа тамырларынасіңірілебастайды.Кейдеқарын 2 бөліктенқұралады:1.бұлшықетті;2.безді.

Көптегеномыртқасыздардақарынерекшеленгенжәнеішкібөлігіболыпесептеледі. Көптегенбуынаяқтылардыңқарнындақоректікзатбөлшектенеді. Сүтқоректілердіңқарныжақсыжетілген. Қарапайымбіркамералықарыноларда 4 бөліктентұрады: өңешбөлімі,кардиалдық, қарынтүбіжәнебездеріжақсыжетілгенпилорикалықбөлімнен. Қоректікзатпенқоректенуерекшеліктерінесәйкесжануарларқарыныәртүрліболады. Күйісқайыратынжануарлардыңқарныныңөңешбөліміжақсыжетілген, оданарнайы 3 камера пайдаболған: жалбыршақ, тақия, таз қарын, тек ұлтабарғананағызбездіқарын. Адамдар мен жыртқыштардыңқарныбіркамералы, қарынтүбі, кардиалдыжәнебездеріжақсыжетілгенпилорикалықбөліктеріненқұралған. Адам қарынныңкөлемі 1,5-2,5 л оләйелдергеқарағандаеркектердебіразүлкен.

37. Ұлтабар, дамуы, оның бөлімдері,топографиясы,құрылысы,ішастарға қатынасы.

Жіңішке ішек (intestinum tenue. enteros) ұзындығы 2,5-3,5 м құрсақ қуысының орталық бөлігінде орналасқан. Онда шажырқайсыз бөлігі – он екі елі ішек және шажырқайлық бөлігі – аш ішек пен мықындық ішекті бөледі.

Ас асқазаннан аш ішекке түседі.

Аш ішектің жоғарғы бөлімі – ұлтабар деп аталады. Ұлтабарға бауырдың және ұйқы безінің өзектері ашылады. Ұлтабарда ас өт, ұйқы безі сөлімен қатар ішек сөлінің әсеріне ұшырайды, олардың ферменттері аш ішектегі сілтілік ортада нәруыздарға, майларға, көмірсуларға әсер етеді. Өт ұлтабарда сілтілік орта жасайды, майларды ұсақ тамшыларға дейін бөлшектейді де, липаза ферментінің әсерінен ыдырауын жылдамтады. Аш ішекке түсетін астың 80 процентке жуығы майлар мен көмірсулар 100процентке ыдырайды.Ұлтабардың ішкі безді эпителий қабаты ішек сөлін бөледі.

38.Жіңішке ішектің шажырқайлық бөлігі,бөліктері қабырғаларының құрылысы,қызметі.12-аш ішек бұрылысы. Оның орны, практикалық маңызы.

Жіңішке ішек (intestinum tenue. enteros) ұзындығы 2,5-3,5 м құрсақ қуысының орталық бөлігінде орналасқан. Онда шажырқайсыз бөлігі – он екі елі ішек және шажырқайлық бөлігі – аш ішек пен мықындық ішекті бөледі.

Он екі елі ішек(duodenum) ұзындығы 17-21 см бірден асқазанның қақапалық бөлігінен кейін, ұйқы безінің басын таға түрінде орай орналасады, осыған байланысты жоғарғы, төмендеген, көлденең және жоғарылаған бөліктерін береді. Ішектің басталуы XII кеуде немесе I бел омыртқа деңгейінде, соңы II-III бел омыртқалары деңгейінде.

Жоғарғы бөлігі(pars superior) ұз 4-9 см, үстінен бауырлық шарбы бөлігінен, алдынан – өт қабымен, төменінен- ұйқы безінің басыммен, артынан қақпа венасымен және жалпы өт өтісімен жанасады. Қақпадан бастап ішек оңға қарай жіне сәл артқа қарай бағытталып он екі елі ішектің жоғарғы иілімін (flexura duodeni superior) түзеді де, төмендеуші бөлікке өтеді.

Төмендеуші бөлігі (pars desendens) ұзындығы 8-10 см, 1-2 бел омыртқалары денелерінің он жақ жиегі бойында орналасады. Төмендеуші бөлікке артынан төменгі қуыс вена мен оң жақ бүйрек, алдынан көлденең тоқ ішек шажырқайының түбірі мен оның оң жақ иілімі жанасады. Төмендендеген бөлікке медиалді қабырғасында жалпы тесікпен үлкен (фатеров) бүртігінде жалпы өт өтісі мен ұйқы без өтісі ашылады. Одан жоғары ұйқы безінің қосымша өтісінің тесігі орналасатын кіші бүртік болады. 3бел омыртқасы деңгейінде төмендеген бөлігі солға тез бұрылып, он екі елі ішектің төменггі иілімін (flexura doudeni inferior) түзеді.

Горизонталді бөлігі (pars horizontalis) ұз6-8 см, алғашқыда горизонталді орналасып, алдынан төменгі қуысты венаны қиып өтіп, жоғары көтеріліп, жоғарлаушы бөлігіне (pars asendens) жалғасады. Соңғысы, ұзындығы 4-7 см, құрсақ қолқасының алдынан қиғаш жоғары бағытталады, солға және төменге қарай иілім жасап аш ішекке өтеді.

Он екі елі ішек қабырғасы үш қабаттан тұрады. Кілегеілі қабығы бірқабатты призмалы эпителиймен қапталған және саусақтәрәздә өскәндермен - ішек бүрлерімен (villi intestinales) жабылған айналма қатпарлар түзеді.

Ағзаның жоғарғы жартысының кілегейасты негізінде тек қана он екі елі ішекке қана тән күрделі түтікті-ұяшықты дуоденалді бездер орналасады, ал төменгі бөлікте, кілігейлі қабықтың меншікті табақасында-түтікті ішектік Крипталар (Либеркюн бездери) орналасады. Бұлшықеттік қабық ішкі: (циркулярлы) және сыртқы (ұзына бойлық) тегіс бұлшықеттер жасышаларының қабаттарынан тұрады. Он екі елі ішек сыртынан дәнекер қабықпен жабылған. Ал сірлі қабат ішекті тек қана алдынан жабады.

Жіңішке ішектіңң шажырқайлық бөліг і- ұзындығы 4-6 м, құрсақ қуысынығ төменгі қабатында, көлденең жиек ішектен төмен орналасады, шажырқаймен (mesenterium) ұсталып тұрады. Жіңішке ішектің проксималді бөлігі (шамамен2/5) аш ішек деп, қалған бөлігі (3/5) – мықындық ішек деп аталады.

Аш ішек (jejunum) диаметрі 3,5-4,5 см, он екі елі ішек – аш ішек иілімінен басталады, оның тұсақтары құрсақ қуысының сол жақ жоғарғы бөлігінде жатады.

Мықындық ішек (ileum) диметрі 2,5-3,5 см, аш ішектің жалғасы болып табылады, құрсақ қуысының төменгі оң жақ бөлігін алып жатады да, оң жақ мықындық шұңқыр аймағында соқыр ішектегі тесікпен аяқталады.

Аш ішек пен мықындық ішек қабырғалары он екі елі ішектігіндей құрылған. Кілегейлі қабығы бір қабатты призмалық, эпителиймен қапталып, саны 700-900-ге дейін айналма қатпарлар түзеді. Әрбір қатпардың ұзындығы ішек айналма өлшемінің 1/2-1/3 құрайды.Биіктігі шамамен 6-8мм Қатпарлардың биіктігі аш ішектен мықындық ішек бағытында төмендейді. Аш ішектің кілегейлі қабығының меншікті табағында көптеген жекелеген лимфоидты түйіншіктер орналасады, олар мықындық ішекте - 25-30ға дейін ірі жиналымдар топтық лимфа түйіншіктерін (nodule lymphatici aggregatic) – Пейер түйін дақтарын түзеді.

39. Соқыр ішек, құрылысы,қызметі,ішастарға қатынасы.Құрт тәрізді өсіндінің топографиясы, орналасу варианттары.

Тоқ ішек (intestinum crassum) құрсақт қуысы мен кіші жамбас қуысында орналасады, ұзындығы 1-ден 1,7 м дейін ауытқиды, диаметрі 4-6 см тең, соңғы бөлімінде шамамен 4см.Ол тығындық шұңқырда басталып, аналь тесікпен аяқталады. Үш бөлімнен түрады: құрттәрізді ішекпен бірге соқыр ішек, төмендеген жиек ішек және сигматәрізді жиек ішекті бөледі.

Соқыр ішек (caecum) мықындық ішек тоқ ішекке өту орнынан төмен орналасқан тоқ ішектің бастапқы кеңейген бөлігі болып табылады. Оң жақ мықындық шұңқырда орналасады, ұзындығы 6-8см, диаметрі 7,0-7,5 см. Ішастармен барлық жағынан қапталған, бірақ шажырқайы жоқ. Соқыр ішектің алдыңғы беті алдыңғы құрсақ қабырғасына жанасады, артқы беті – мықындық және үлкен бел бұлшықетіне беттеседі. Жіңішке ішек түзақтармен, оң жақ несепағармен, ал төмен орналасуы кезінде-кіші жамбас ағзаларымен жанасады.

Соқыр ішектің медиалды бетінде илеоцекалді тесікпен (ostium ileocaecale) мықындық ішек ашылады. Илеоцекалді қақпақшадан сәл төмен соқыр ішектің артқы медиалді бетінде, жиі – жарты айтәрізді қатпармен шектелген соқыр ішек тесігі бар. Құрттәрізді өсінді (аппендикс)(appendix vermiformis) ұзындығы 2-20 см (орташа 8 см) және диаметрі 5-10 мм соқыр ішетің өскіні болып табылады. Ол ішастармен барлық жағынан қапталған және шажырқайы бар.

Аппендикс құрлысының сипаттық ерекшелігі – оның кілегейлі қабығы мен кілегей негізінде тимфоцидті тіннің жоғары дамуы. Медициналық тәжірибеде құртәрізді өсіндінің қабыну жағдайлары (аппендицит) кездеседі, сондықтан оның топографиясын жақсы білу керек.

40.Жиек ішектің бөлімдері және қызметі,ішастарға қатынасы.

Жоғарылаған жиек ішек (colon ascendens) ұзындығы 15-20 см, соқыр ішектің жоғарыға жалғасы болып табылады. Іштің оң жақ бөлімінде орналасады, артынан белдің шаршы бұлшықеті мен оң жақ бүйрекке, медиалді – үлкен бел бұлшықеті мен мықын ішек тұзақтарына, алдынан – алдыңғы құрсақ қабырғасына, латералді – құрсақ қуысының оң жақ қабырғасына жанасады. Бауырдың оң жақ бөлігінің висцералді бетіне жетіп, бірден солға бұрылып, оң жақ иілім түзеді, ал кейін көлденең жиек ішекке өтеді. Жоғарылаған жиек ішек алдынан және бүйірлерінен қапталған.

Көлденең жиек ішек (colon transversum) ұзындығы 30-60 см, тоқ ішек оң жақ иілімнен басталады да, оның сол жақ иілімі (flexura coli sinistra) аймағында аяқталады, онда төмендеген жиек ішекке жалғасады.Ішек құрсақ қуысында көлденең, шығынқысы төменге бағытталған доға түрінде жатады. Көлденең жиек ішекке үстінен, оның оң жақ иіліміне бауыр беттеседі, сол жақ иіліміне – асқазан мен көкбауыр, төменнен – жіңішке іщек тұзақтары беттеседі. Артында он екі елі ішекпен ұйқы безі орналасады, алдынан ішек алдыңғы құрсақ қуысына жанасады.

Төмендеген жиек ішек(colon descendens) ұзындығы 10-30 см, тоқ ішектің сол жақ иілімінен басталады да, төменге сол жақ мықындық шұңқырға дейін бағытталады, онда сигматәрізді тоқ ішекке жалғасады. Құрсақ қуысының сол жақ бөлімінде орналасады, артқы бетімен белдің шаршы бұлщықетіне, сол жақ бүйректің төмеңгі полюсіне, мықындық бұлшықетке жанасады; алдыңғы беті алдыңғы құрсақ қабырғасымен беттеседі.

Сигма тәрізді (colon sigmoideum) ұзындығы 16-60 см, сол жақ мықындыық шұңқырда, мықын сүйегі қылқаны деңгейінен сегізкөз – мықын буынына дейін орналасады. Жіңішке ішек ілмектерімен, несепқуығымен, жатыр және аналық без жасушаларымен жанасады. Ішек пішіні мен өлшемі ауыспалы, екі тұзақтар түзеді. Сегізкөз – мықыын буыны деңгейінде тік ішекке жалғасады.Сигма тәрізді тоқ ішекті ішастар барлық жағынан қаптайды, артқы құрсақ қабырғасына бекитін шажырқай түзеді (интраперитонеалді) орналасқан.

45.Ұйқыбез, құрылысы,қызметі(шығару жолдары, бездің ішкі секреторлы бөлігі) ішастарға қатынасы.

Ұйқыбез (pancreas) Асқазанның артында ұзындау келіп,көлденең бағытта орналасқан,паренхиматозды мүше.Ішастармен экстраперитонеальді жауып орналасқан. Бездің жалпы ұз 12-15см.

Топографиялық орналасуына байланысты: басы, денесі, құйрығы болады.

Ұйқыбез басы-caput pancreatis

Басының алдыңғы төменгі бетінде ілмектәрізді.өсінді processus uncinatus,басы мен денесінің шектескен жерінде тілік incisura орналасқан.Ұйқыбез басында қосымша ұйқыбез түтіктері ductus pancreaticus accessorius бар.

Денесі-corpus pancreatis үшқырлы призма тәрізді.Ұйқыбездің алдыңғы,артқы,төменгі беттері;үш жиегі:жоғарғы,алдыңғы төменгі ажыратылады.

Құйрығы-cauda pancreatic

Көкбауырдың төменгі қапталында орналасқан.Құйрық тұсынан ұйқыбездің негізгі түтігі ductus pancreaticus өтеді.

Синтопиясы:

Ұйқыбездің басы омыртқа бағанасының оң қапталында,1-3 бел омыртқасының аралығында орн.Денесі 1 бел омыртқасының тұсында,құйрығы 11-12 кеуде омырт. Тұсында орн.

Скелетопиясы:

Артқы беті-төменгі қуыс венамен v.cava inferior және көкетпен шектескен.төменгі беті жоғ.шажырқайлық артериямен a.mesenterica superior шектеседі.

Қызметі:сыртқы секреттік қызметі бар,секретті он екі елі ішекке құяды,қандағы қант молшерін реттейтін инсулинді қанға бөліп шығарады.

Ішастар(peritoneum) құрсақ қуысы қабырғалары мен оның ішкі ағзаларын қаптаушы сірлі қабық болып табылады.

46.Іш қуысы,құрсақ қуысы.Ішастар,ішастар қуысы туралы түсінік.

Ішастар қуысын қабатқа бөліп қарастырамыз:1)жоғарғы қабат, үстінен көкетпен, астынан көлденең жиек ішектің шажырқайымен, mesocolon transversum, шектелген; 2) ортаңғы қабат, mesocolon transversumнен төмен қарай кіші жамбас астау кірісіне дейін созылады; 3) төменгі қабат, кіші жамбас астауына кіру сызығынан басталып, төмен қарай іш қуысы аяқталатын кіші жамбас астау қуысына сәйкес келеді. 1. Ішастар қуысының жоғарғы қабаты 3 қапқа бөлінеді: bursa hepatica, bursa pregastrica, bursa omentalis. Вursa hepatica қабанда, бауыр астында, бүйрекүсті безімен қоса оң жақ бүйректің жоғарғы шеті орналасқан. Вursa pregastrica, Асқазаналды қабы бауырдың сол жақ үлесін, асқазанның алдыңғы бетін және көкбауырды қамтиды.Шарбы қабы, bursa omentalis асқазан мен кіші шарбының артында жататын ішастардың жалпы қуысының бөлігі болып табылады. Кіші шарбының, omentum minus, құрамына ішастардың 2 байламы енеді: ligamentum hepatogastricum және ligamentum hepatoduodenale. Шарбы қабының қуысы ішастардың жалпы қуысымен тек біршама шарбылық тесік, foramen epiploicum, арқылы қатынасады. Ғoramen epiploicum үстіңгі жағынан бауырдың құйрыөты үлесімен, алдынан ligamentum hepatoduodenale-нің бос жиегімен, астынан - он екі елі ішектің жоғарғы бөлігімен, артынан - осы жерден өтетін төменгі қуыс венаны жабатын ішастар жапырақшасымен, ал сырттау жағынан lig. hepatorenale шектеледі.

47.Кіші және үлкен шарбының құрамы,олардың қызметі. Құрсақ қуысының жоғарғы қабатында ішперде жолының топографиясы.